Filmmuseum onder
steeds grotere druk
Van weelderige schoonheid naar pure eenvoud
Cultuur Kunst
Vera van de Van
British Choir in Oegstgeest:
voorbode stralend kerstfeest
Diana in schilderijen van Scholte
CEES WAAL
Prachtig Madrigaal
Vormeloosheid bij Gebr.
VRIJDAG 10 DECEMBER 1999
Van Oostrom krijgt Keizer-Karelprijs
gent» Auteur Frits van Oostrom krijgt de eerste Keizer-Karel
prijs van de provincie Oost-Vlaanderen voor zijn publicaties
over de Middelnederlandse literatuur. Aan de prijs is een geld
bedrag van 50.000 gulden verbonden. Van Oostrom is docent
Middelnederlandse letterkunde aan de universiteit van Leiden.
De Keizer-Karelprijs wordt toegekend aan een persoon of orga
nisatie uit het Nederlandse taalgebied voor uitzonderlijke ver
diensten op het gebied van kunst en cultuur. Enkele maanden
geleden is de prijs ingesteld door de provincie Oost-Vlaanderen.
Toneelman Hans Boswinkel overleden
Rotterdam Toneelspeler en -bestuurder Hans Boswinkel is
dinsdag in Rotterdam op 64-jarige leeftijd overleden. Boswinkel
is vooral bekend geworden door zijn werk als belangenbeharti
ger van de kunstenaar. Door zijn inzet zijn allerlei financiële re
gelingen voor kunstenaars tot stand gekomen. Boswinkel was
onder meer voorziter van de raad van commissarissen van de
Kunst en Cultuur pensioen- en levensverzekeringsmaatschap
pij. Van 1978 tot 1988 gaf hij leiding aan de Kunstenbond. Voor
zijn bestuursloopbaan speelde hij onder meer toneel bij het
Rotterdams Toneel, de Nederlandse Comedie en het Publieks-
theater.
Geen fusie TGA en Stadsschouwburg
Amsterdam Toneelgroep Amsterdam (TGA) en de Stads
schouwburg gaan, als het aan het college van burgemeester en
wethouders ligt, niet fuseren. De fusie was een van de aanbeve
lingen in een onderzoek over het felbegeerde vlakkevloertheater
in de schouwburg, opgesteld door topambtenaar G. Lawson
van het ministerie van OCW. Lawson ging er vanuit dat TGA de
helft van alle voorstellingen in de bestaande schouwburgzaal en
de helft van alle voorstellingen in het nieuwe vlakke vloerthea
ter zou verzorgen. Er zou daardoor een dusdanige vervlechting
tussen beide organisaties ontstaan dat een fusie voor de hand
lag. B en W vinden dat een stap te ver gaan. Tegenargument is
onder meer dat de schouwburg te afhankelijk wordt van zijn
vaste bespeler.
Amsterdam De nieuwste schilderijen van de kunstenaar Rob Scholte
hebben prinses Diana als onderwerp. Vanaf heden zijn de portretten
te zien in galerie Donkersloot in Amsterdam. De expositie zou eerder
deze week al zijn geopend, maar Scholtes huispersoneel in Tenerife
had de schilderijen 'gekidnapt' omdat het van Scholte salaris tegoed
had. Volgens de kunstenaar, die in 1994 beide benen bij een bom
aanslag verloor, is Diana niet bij een verkeersongeluk om het leven
gekomen, maar was zij eveneeens het slachtoffer van een moordaan
slag. Scholte heeft de theorie ontwikkeld dat ze met opzet door een
Fiat van de weg is geduwd. foto cpd reni van maren
muziek recensie
sabine van den berg
Concert: 'A Millennium Of Christmas Ca
rols' met The British Choir Gehoord:
teravond, St. Willibrord Kerk, Oegstgeest
Nog te horen vanavond in de Oud-Ka-
thofieke Kerk, juffrouw Idastraat, Den
Haag en morgenavond in de Oude Kerk,
Herenstraat, Rijswijk Aanvang: 20.15
Niet alleen The British Choir'
doet zich in de pauze tegoed
aan warme wijn en mince pie'
(vruchtengebak). Ook de con
certgangers laten zich trakte
ren. Welverdiend overigens.
Want tijdens de uitvoering van
'A Millennium of Christmas Ca
rols' in de Oegstgeestse St. Wil
librord Kerk wordt ook wat van
het grote publiek verwacht.
Meezingen...
Voor knikkebollen is geen
tijd. Dirigent Malcolm Davies
verzoekt iedereen net als het
koor te gaan staan. Rechtop
zing je beter. Nou, dat hoeft hij
geen twee keer te zeggen. Het
publiek hijst zich uit de houten
banken bij 'God Rest You Mer
ry. Gentlemen'. En staand
klinkt 'Hark! The Herald Angels
Sing'. Maar tijdens 'Ding Dong
Merrily On High' zet alleen het
koor de keel open. Zelf zingen
de leden Handels For Unto Us
A Child Is Bom' en A Merry
Christmas' op uitbundige wijze.
De dirigent leidt zijn groep
serieus en enthousiast en is de
grote bindende factor tijdens
dit optreden. Het zijn alleen
amateurs, van overwegend Brit
se afkomst. Maar er zitten ook
Nederlanders in. Zoals die ene
jongen die de stoute schoenen
aantrok en besloot 'op het koor
te gaan' omdat de repetitie
ruimte in de Engelse school in
Voorschoten bij hem om de
hoek ligt.
Davies heeft een bekwame
pianiste meegenomen: Des-
sislava Radeva. Subtiel speelt zij
The Shepherd's Farewell' uit
'L'enfance Du Christ' van Hec
tor Berlioz. In dit stuk komt het
hele koor goed uit de verf. Een
stijlvolle enigszins lyrische ver
tolking. Ook de moeite waard
blijkt 'This Little Babe' gecom
poneerd door Benjamin Brit
ten. Het aantal mannelijke
koorzangers is zoals altijd ge
ring, en daarom hoor je het di
rect als er iets misgaat. 'Puer
Natus', een gregoriaanse ge
zang, moet driemaal opnieuw
worden ingezet.
Springerig vrolijk en zonder
haperen daarentegen, is 'The
Twelve Days Of Christmas',
weer door het voltallig koor.
Twee keer maken vijf vrouwen
in steenrode blouses, The Mon
day Singers, zich los van het ge
zelschap. Zij zingen vier liede
ren met hun eigen pianiste en
zorgen voor een beetje bewe
ging in het statige koorgebeu-
ren. De vrouwen zingen onder
meer een traditionele 'spiritu
al': 'Sweet Little Jesus Boy'. Met
zijn allen rond de kribbe dus.
Op een stemmige maar opge
wekte manier: voorbode van
een stralend kerstfeest.
Het Nederlandse Filmmuseum in Amsterdam komt on
der steeds grotere druk te staan om mee te doen in het
Centrum voor Beeldcultuur in Rotterdam. Staatssecreta
ris Van der Ploeg voorspelde gisteravond in de Tweede-
Kamercommissie voor cultuur dat hij met spoed een
oordeel van de Raad voor Cultuur zal vragen, mocht het
museum een eigen plan indienen en daar subsidie voor
vragen. De Raad heeft al drie keer een positief oordeel
gegeven over een instituut in Rotterdam waarin vijf or
ganisaties moeten gaan samenwerken. De verwachting
is dat een subsidieaanvraag voor een ander plan weinig
kans maakt.
plan indienen. Het spoedadvies
zal er volgens Van der Ploeg op
15 januari liggen waarna het
museum overigens alsnog kan
besluiten mee te doen.
Afgelopen week voerde Van
der Ploeg diverse gesprekken
met betrokkenen, onder ande
ren met bestuursleden van het
museum. Daarin kreeg hij de
indruk dat de instelling alsnog
voor het Rotterdamse Las Pal-
mas-plan koos met daarbij en
kele publieksfuncties van het
Filmmuseum in Amsterdam.
,,Daar blijken nu weer andere
bestuursleden anders over te
den haag anp
De instellingen op het gebied
van kunst en cultuur hebben
tot 15 december de tijd om met
plannen (en subsidieaanvra
gen) te komen voor de periode
2001-2004. Voor de plannen
voor het beeldinstituut is er
echter een uitzondering. De
makers daarvan hebben tot 15
maart de tijd gekregen. Als het
bestuur van het Filmmuseum
volhardt in zijn opstelling dat
de instelling niet meedoet in
het beeldinstituut, moet het
dus binnen een week een eigen
denken", meldde de bewinds
man gisteravond. „Ik kan nie
mand dwingen."
De regeringsfracties van WD,
D66 en PvdA hebben kritiek op
de manier waarop Van der
Ploeg de zaken aanpakt Die
oogstte hij vooral door zijn ver
bazing over het besluit van het
Filmmuseum. Volgens de par
tijen wist iedereen dat er twee
spalt heerst in het museum: be
stuur en ondernemingsraad
willen niet naar Rotterdam, de
directie juist wel. Volgens Van
der Ploeg heeft het bestuur
nooit eerder duidelijk stelling
genomen tegen het instituut in
Rotterdam.
Ook is de Kamermeerderheid
bezorgd over de financiële on
derbouwing van het Las Pal-
mas-plan. Van der Ploeg gaat
samen met de gemeente Rot
terdam werken aan een financi
eel overzicht. Amsterdam mag
plannen uitwerken voor onder
meer de publieksfunctie van
het Filmmuseum. Wethouder
Kombrink van Rotterdam toon
de zich tevreden met de opstel
ling van de Kamercommissie.
Originele spullen
uit Titanic komen
naar Nederland
amsterdam anp
Tweehonderd originele
overblijfselen van de Tita
nic zijn komend jaar te zien
in de Passagiers Terminal
in Amsterdam. Ze maken
deel uit van een brede ex
positie over het schip dat in
1912 verging. De initiatief
nemers verwachten 300.000
tot 500.000 bezoekers.
De tentoonstelling laat
zaken zien als sieraden, kle
ding (in de leren koffers
goed gebleven), scheerspul
len, bestek en servies. Ook
worden er een eerste- en
een derde klas hut nage
bouwd en er wordt een bad
kamer nagemaakt, met een
orininele wastafel uit het
schip.
De expositie gaat verder
in op de bouw van het
schip, de bemanning en de
passagiers, het ongeluk zelf
en het terugvinden van het
wrak en het bergen van de
nu geëxposeerde overblijf
selen. Tijdens de tentoon
stelling worden ook 'high
tea's' gehouden, net als des
tijds aan boord. De exposi
tie duurt van 10 april tot
eind september.
Bijna voltooide Indonesië-afdeling Volkenkunde voor publiek opengesteld
cees van hoore
De nieuwe Indonesië-afdeling van het
Leidse Rijksmuseum voor Volkenkun
de is door bezoekers in zijn voorlopige
staat te bezichtigen. Uit 68.000 voor
werpen hebben conservator Pieter ter
Keurs en zijn medewerkers een prach
tige keuze gemaakt.
Ter Keurs: „Niet alleen de schoon
heid van de voorwerpen heeft bij deze
selectie een rol gespeeld maar ook het
verhaal dat we willen vertellen. Vroe
ger werd aangenomen dat veel Indo
nesische culturen geïsoleerde culturen
waren. Dat is niet zo. Al sinds de pre
historie zijn er handelscontacten ge
weest met Zuid-Oost Azië en Oceanië.
En was er dus sprake van wederzijdse
culturele beïnvloeding. Het is de be
doeling aan die twee gebieden een
aparte zaal te wijden, met Indonesië in
het midden. Zo krijgen de bezoekers
een goed beeld van de culturele ont
wikkelingsgeschiedenis. Dit is een
voorproefje."
Krissen
Links van de kassa, eerste zaal rechts,
bevindt zich de schatkamer die Indo
nesië heet. Tien dubbele vitrines met
daarin de flonkering van rijk met edel
stenen bezette krissen, spinnijdig kij
kende wajangpoppenbologige dra-
kenfiguren, rijk versierde jasjes uit
boomschors, maar ook beelden van
een stille, ontroerende eenvoud. In el
ke vitrine wordt een verhaal verteld
dat een afzonderlijk aspect van de In
donesische cultuur belicht.
Meteen in het oog springend in de
schemerig-stille ruimte zijn zes domi
nerende beelden uit de dertiende
eeuw. Opvallend is de weelderigheid
van de vrouwenfiguren. Big Mama's
uit de oudheid. Een gezet figuur met
een vriendelijke olifantenkop troont in
het midden, de poten rustend op tallo
ze grijnzende schedels. Heilige beel
den die zijn aangetroffen in een door
de jungle overwoekerde tempel in
Singasari op Oost-Java.
„Deze beelden zijn aan het begin
van de negentiende eeuw aan het mu
seum geschonken", zegt conservator
Pieter ter Keurs. „Het is professor
Re inward - ja, die van de Reinward-
academie - die Nederland heeft inge
seind over hun bestaan. Ze kwamen
eerst in het Rijksmuseum van Oudhe
den terecht, waar alles uit de oudheid
naar toe ging. Maar in 1903 zijn ze bij
ons gekomen. Ze laten zien hoe de
cultuur op Oost-fava in die tijd door
desemd was van het hindoeïsme. De
olifantenfiguur is de god Ganesha, de
zoon van Shiva."
Indrukwekkend zijn de prachtige
krissen met hun slangachtig lemmet,
dat door kenners de luk wordt ge
noemd. Ter Keurs: „De grillige vorm
van het lemmet doet denken aan de
slang, op een levende slang of het
spoor dat door het serpent in het zand
wordt achtergelaten. Aan zo'n kris
worden magische krachten toegekend.
Een kris wordt niet echt gebruikt als
wapen, maar kan. als men er verkeerd
mee omgaat, de brenger zijn van ziek
te en dood. Als de kris uit de schede is,
moet hij met het lemmet naar boven
gericht worden gedragen. Als hij zich
in de schede bevindt symboliseert hij
de eenheid van de boven- en bene
denwereld."
Overheersing
„De Wajangpoppen, die uit leer zijn
gesneden, werden gebruikt om goed
en kwaad uit te beelden. Ze waar
schuwden de bevolking voor 'wreed
aards' als Jan Pieterszoon Coen, die op
Indonesië hele dorpen heeft uitge
moord. Maar ook tijdens de Indonesi
sche onafhankelijkheidsstrijd werden
ze nog door de soldaten van Sukarno
gebruikt en kregen ze de hoofden van
Schermerhom en generaal Van Mook
mee. Een uiterst slimme manier van
Pieter ter Keurs op de bijna voltooide Indonesië-afdeling van Volkenkunde: „Dit is een
voorproefje." foto hielco kuipers
voorlichting. Het lezen was onder de
inlanders door de koloniale overheer
sing nooit gestimuleerd en zo kon men
de mensen op zeer beeldende wijze
toch op de hoogte brengen."
Wanneer de islamitische cultuur op-
Volgende week opent De Laken
hal in de nieuwe dependance
het Scheltemacomplex de ten
toonstelling 'Zangeres Zonder
Naam'. De in Leiden geboren
zangeres Mary Servaes-Beij
(1919 -1998) is al enige jaren de
Leidse cultfiguur bij uitstek.
Voor haar bijdrage aan de Ne
derlandse cultuur lijkt zij nu
nog de interessantste, in de
twintigste eeuw in Leiden gebo
ren vrouw te
zijn. In de vol
gende eeuw zal
de Zangeres
Zonder Naam
ongetwijfeld in
de vergetelheid
geraken.
Er zal dan
culturele waar
dering voor an
dere in deze
eeuw in Leiden
geboren vrou
wen zijn. Onder
hen zeker Vera
Keur. De in 1953
in Leiden Noord
geboren Vera
Keur is al vier
jaar de eerste en
nog steeds enige
vrouwelijke
voorzitter van
een omroepver
eniging. Zij geeft
leiding aan de Vara, de best be
keken en meest gewaardeerde
publieke omroep. Het gaat heel
goed met de Vara en haar sa
menwerking met de netpartners
op Nederland 3.
Volgens haar statuten is de
Vara een progressieve omroep,
voortgekomen uit de sociaal-de
mocratische beweging in Neder
land. Vanuit die achtergrond
bevordert de Vara de geestelijke
ontplooiing, ontivikkeling en
ontspanning van kijkers en luis
teraars. Traditioneel is de Vara
kritisch en onafhankelijk. Met
de PvdA zijn allang geen specia
le banden meer. Het is veelzeg
gend dat het enige PvdA-Tweede
Kamerlid met een bestuursfunc
tie bij een omroep Sharon Dijks-
ma is. Zij heeft het gebracht tot
bestuurslid van BNN...!
Politici houden niet meer van
de publieke omroep en geprofi
leerde omroepverenigingen. Dat
blijkt uit de voorgestelde wijzi
gingen van de Mediawet. Zelden
was ons hoogste adviescollege,
de Raad van State, zo scherp en
negatief over een wetsvoorstel.
In feite wordt definitief de weg
ingeslagen naar een staatsom
roep, waarin geen serieuze
plaats meer is voor onafhanke
lijke en kritische omroepvereni
gingen. Ook niet voor de Vara.
Ik heb al die stukken
zen, omdat ik toevall
ter van de Raad vt
van de Vara ben.
Nu is commercier
ook niet alles. De v
Veronica, Joop van
ook al een echte Leii
wil niet voor niets
merciële Holland Me
stappen. Vera Keur u&
verkent nu de mogelij
samenleving zijn onm
ke media volsterkt ofj
Politici hebben weerum
media nodig; zij hebbic
ook recht. De Leicm.
laat zien hoe slecht heli
litici is als zij te weim
door media worden ot
gezien van soms des
ontbreekt adequaat k;
van lokale media. Niet
de gemeenteraad onti
debat, maar ook in i
En daardoor in de sfól]
houders zijn niet met
aan kritiek uit de sart
Mede daardoor zijn
zo hovaardig.
In het collegeprogR.
het tevergeefs zoekenl
passage over mediabeL
bij cultuur, noch bij Mj
vernieuwing, noch feil
nicatie staat iets. T'
We weten nog niet a
tocht naar de derde
Leidse Vera van de Vai
opleveren. Vera Keur
der geval de moed omt
tocht te ondernemen, F
wethouders zouden F
onze oud-stadgenoter
'spiegelen. Laten zij rw
nen met een herbezï
nut en noodzaak vay
hen nu zo verwaarlotr
media.
muziek recensie
komt, zie je de afbeeldingen soberder
worden. In de islam is het verboden
menselijke figuren af te beelden. De
Javaanse vorsten lieten kleden, doeken
en sarongs weven met een bijna ab
stract motief. „Maar", zegt Ter Keurs,
terwijl we naar een van de vitrines lo
pen, „hier zie je een sarong waarop je
een aantal mensen het Chinese
Nieuwjaar ziet vieren. Deze sarong is
waarschijnlijk van een rijke prostituee
geweest. Het was verboden om de mo
tieven van vorsten te gebruiken, maar
ze wilde toch iets doen met haar rijk
dom. En daarom heeft ze dit kleed la
ten maken. Dat kon er nog net mee
door."
Eenvoud
Opvallend is het verschil in exuberan
tie en pronkzucht tussen de diverse
culturen in Indonesië. Wie de voor
werpen van de eilanden Enggano en
Timor bekijkt, wordt getroffen door de
eenvoud ervan. Beelden die zo door
Klee of Kandinsky zouden kunnen zijn
geschilderd. Figuren waarvan de lege
ogen een droevigheid en melancholie
overbrengen die zich niet meer snel
van het netvlies laat poetsen.
Ter Keurs waarschuwt tegen het
waas van geheimzinnigheid waarmee
Indonesië door een schrijver als Cou
perus is omgeven. „Kijk, ik had na
tuurlijk op zaken als goena-goena en
de stille kracht kunnen ingaan. Voor
het publiek is dat misschien erg spec
taculair, maar het is niet de waarheid.
Als je goed kijkt, zie je dat al die zaken
op logische wijze zijn verankerd in de
Indonesische cultuur. Ik heb hier een
waardige afdeling van willen maken,
iets dat duurt en inzicht geeft in de
werkelijkheid en de schoonheid die
daarbij hoort. Ik denk zeker dat we
met deze afdeling Leiden als museum-
stad een zeer interessant en blijvend
object van studie erbij hebben gege
ven."
li dy van der spek
Concert: Roemeense Kerstliederen door
het Madrigaalkoor Boekarest o.l.v. Marin
Constantin. Gehoord: gisteravond, Stads
gehoorzaal, Leiden.
De stadsgehoorzaal is vier da
gen na sint al weer volop in
kerstsfeer. Het wit, zwart en
goud van de folkloristische kos
tuums van het Madrigaalkoor
Boekarest passen er aardig bij.
Ze bepalen mede de sfeer van
de gezongen Byzantijnse (be
werkte) mis die nü nog in de or
thodoxe kerk van Roemenië ge-
zQngen wordt. Tussen vaste re
freinen zijn werken van onbe
kende en Roemeense compo
nisten geplaatst uit de veertien
de tot de twintigste eeuw. Ze
onderstrepen het rituele karak
ter van deze mis.
Er wordt op een heel speciale
manier gezongen. Lange vocale
lijnen worden door licht zwen
gelende accenten nóg eens lan
ger uitgerekt. Gregoriaanse
spreekkoren worden afgewis
seld door vrouwenstemmen die
om een zijdezachte grondtoon
een fragiele slinger wikkelen.
Hoge noten zakken op één vo
caal in een boog nai
en draaien rillend oi
toon. En steeds weer
verschillende delen
door een zoetgevooi
dat neigt naar 'hert
nachte'.
Na de pauze is het
naissancekostuum
De hoepelrokken en
gesteven kragen gevel
gers een statig, onai
keurig voorkomen,
galen van Orlando di
lestrina en Montevei
kelen fijntjes. De s;
van een zilveren vliest
mogeniteit. 't Is prat
bepaald niet vrolijk.
men tot slot toch ns
loofde kerstliedjes. Wl
ter wereld woont ovt
'carols' herkenbaar,
sfeervol. Hier gaat het]
voor het eerst te buite
namische effecten
woord en zelfs op
greep. De klokjes
bescheiden. Alleen df
die in 'Noël' mag so
uit de toon. Ze galmt
zwaar aangezette frai
fibrerend. Het helpt
wegdoezelen.
theater recensie
susanne lammers
Voorstelling: Het menselijk bestaan door
Gebr. Flint. Gezien: gisteravond, LAKthe-
ater, Leiden. Nog te zien aldaar: van
avond.
Het menselijk bestaan heeft
nog het meest van een droef
geestige musical. Aan de basis
van de nieuwe voorstelling van
de Gebroeders Flint ligt de ge
dichtencyclus 'Het menselijk
bestaan' van Ed. Hoornik, die
door Felix Strategier van mu
ziek is voorzien: Justus van Oei
schreef de verbindende mono-
en dialogen. Het decor is bij
zonder, een genot voor het oog
en symbolisch bovendien. Een
kleine ruimte, propvol doorleef
de spullen. Geen ramen, alleen
maar spiegels. Wie hier woont,
kan niet meer naar buiten kij
ken, alleen nog maar naar zich
zelf.
Toch klopt dat niet helemaal
voor het stel dat zich in die
ruimte bevindt. Wel gaat hij
zwelgend op in zijn ongeluk en
projecteert dat in zi
keerd zijn ook op
noemt hij haar dagb
'autistische hemel',
echtgenote heeft ze 1
gedeeltelijk opgegeve
psychiater helpt ze he
naar zichzelf, als de
vangende hoer gunt 8
tweede kans. Het cla
sche zit dus vooral
Maar de uitzichüoos
hen beiden.
De teksten van Justi
zijn niet ongeestig, I
zeker niet verrassend
zet tot een kleine an
het menselijk ongelul
kern niet. Oude koeii
niet met Freudiaanse
Fran Waller Zeper
vrouw en doet dat
vileine afstandelijkb
vooral haar superioril
over de klagende en
man benadrukt. Felix
laat de woorden kom
onstuitbare stroom,
wanhoop had moe
komt niet verder da
loosheid.
