zoektocht naar blindgangers gaat door
Draaiboeken zijn al klaar
Leiden Regio
2 was ongrijpbaar
bor de geallieerden
De verschrikkingen van de oorlog angstig dichtbij
ELK TYPE BED
14 NACHTEN OP PROEF!!!
rD;
Y2U ANDERS SLAPEN
'Kill'em Gillam'
mist zijn doelen
»0 10 DECEMBER 1999 972 17
Deel Leiden lag op 19 december 1984 plat
Verlaten straten, lege
huizen, winkels zonder
één klant. Een deel van
Leiden was een spook
stad op die gedenk
waardige dag woens
dag 19 december 1984.
Toen werd aan de
Morssingel tegenover
de Morspoort een bom
- een duizendponder
die in december 1944
was gevallen - ont
manteld.
Om drie voor drie
's middags klaarden
drie medewerkers van
de Explosie ven Oprui-
mings Dienst de ge
vaarlijke klus. Het kar
wei nam zo'n twee uur
in beslag. Een deel van
Leiden was eerder die
dag ontruimd. Een
kleine 2600 bewoners
van huizen in de direc
te omgeving van de
bom (zone A) moesten
hun woning en de ge
varenzone uit. Mensen
uit de straten daarom
heen (zone B) moesten
tijdens de demontage
binnen blijven met ge
opende ramen en deu
ren.
Het was een voor die
tijd gigantische opera
tie waarbij zeshonderd
agenten uit Leiden en
andere plaatsen uit
Zuid-Holland en Zee
land en duizend ande
re hulpverleners waren
betrokken. De kosten
lagen naar schatting
ruim boven één mil
joen gulden. Meer dan
1200 woningen en ge
bouwen waaronder het
Belastingkantoor, de
Heerema-flat maar ook
het Centraal Station
moesten leeg zijn.
Even na acht uur
's ochtends werd in de
regen met de ontrui
ming begonnen. De
bedoeling was dat de
hele actie tussen tien
uur en half elf zou zijn
voltooid. Pas even na
twaalf uur was die
operatie afgerond.
Een kwartier na de de
montage werd zone B
vrijgegeven. Vervol
gens betrad de politie
zone A.
Er werden die dag acht
mensen gearresteerd.
Zij hadden zich niet
gehouden aan het ver
bod om het betrokken
gebied in te gaan.
's Middags deden zich
met name veel proble
men voor met het ver
keer op de Rijnabur-
gerweg. En politiehon
den moesten worden
ingezet om bouwvak
kers die aan het werk
waren in de nieuw
bouw van het AZL in
bedwang te houden
omdat zij na afloop
van hun werk niet naar
huis konden.
De bom werd eind no
vember 1984 ontdekt.
Maar er gingen in de
buurt al jaren geruch
ten dat er nog meer
projectielen uit de
Tweede Wereldoorlog
zouden liggen. Moch
ten er inderdaad nog
één of meerdere bom
men liggen dan haalt
de politie de draaiboe
ken uit 1984 weer uit
de kast. Ook is er al
overleg gevoerd met
korpsen in wier gebied
meer recent een bom
uit de grond is ge
haald.
LEIDEN, Lammenschansplein 6 (071)5323428
WATERBEDDEN ZELFS 60 NACHTEN!
neergekomen maar wijzen
verschillende plekken aan.
Na de winter houdt het
Explosieven Opruimings
Commando een zoekactie aan
de Rijnsburgersingel. Eind juli
vorig jaar werd bij
bouwwerkzaamheden op het
ite, politie en Explosie-
uimings Commando
rorden in Leiden tijdens
•ktocht naar bommen
olpen door een goede
intatie uit de december-
an 1944. Volgens P. de
i het Gemeentearchief
it omdat er na de bom-
enten sprake was van
antische puinhoop',
ergeet niet dat Leiden
raring had met bombar
en. Gelukkig maar."
instantie gaat het EOC
meldingen van bur-
e nemen regelmatig
op vooral als er in de
an, of op de plek van
itige bouwactiviteiten
i zou kunnen liggen,
aleiding van zo'n me
etelt het EOC een
erzoek in.
de luchtaanval ingezet
fgesproken doel, soms
arake van een vrije rol
Ie opdracht: raken wat
kan. Maar het gebeurt
ilmatig dat er niet meer
te vinden welk (militair)
nou eigenlijk is aange-
Jaarom wordt er ook
d naar getuigen. Wie
u eigenlijk wat gezien?
aat het EOC proces-
Dpmaken door de poli-
Chterliggende gedachte
is dat getuigen concre-
inder geromantiseerd
ilitie praten dan tegen
•rkers van het EOC. Im-
wordt gezocht naar
die tussen de 55 en 60
len zijn neergekomen,
jeheugen kan 'ge-
ijn.
J. Zwanenburg. En
was het stil... Kroniek
m Luchtoorlog deel 1
larboekje 1946.
'el uk Leids Jaarboekje
ii
h%thals Altes. Luchtge-
in .uchtaanvallen op Ne-
rslW 1940-1945.
fbronnen
^ntearchief Leiden.
Luchtmachthistorie
laag.
Of dit met de bom aan de Rijns
burgersingel het geval is, moet
nog blijken. Afgelopen zomer
kwam er volgens H. Devilee van
het gemeentelijk Ingenieursbu
reau een 'degelijke' getuige zich
melden met de mededeling:
jongens, er ligt een bom bij de
Rijnsburgerbrug. „De man is
ook gehoord door het EOC en
er is inderdaad proces-verbaal
opgemaakt door de politie. We
nemen de melding heel seri
eus."
Op basis van die getuigenver
klaring en archiefonderzoek is
een rapport opgesteld. Alle par
tijen zien reden genoeg voor
een nader onderzoek. Na de te
verwachten vorstperiode wordt
er gezocht tussen de Rijnsbur
gersingel en het Kiekpad. Ofwel
tussen de Bruine Boon en
Stadscafé Van der Werff, vanaf
de Rijnsburgerbrug richting
Molen de Valk over ongeveer 20
tot 25 meter lengte.
In het water van de Morssingel
aan de andere kant van de brug
ter hoogte van het Rijksmuse
um voor Volkenkunde vindt
geen onderzoek plaats. Ook al
ügt daar volgens minimaal één
getuige wel degelijk een bom.
„Daar is al eens een rioolzinker
aangebracht en daarbij zijn
geen dingen fout gegaan", weet
Devilee.
De gemeente en politie zijn
momenteel druk doende met
het in kaart brengen van de ju
ridische- en de veiligheidsas
pecten. Het technische werk
gebeurt door het EOC. Na de
winter wordt er met het onder
zoek begonnen. Langs het wa
ter worden damwanden gesla
gen en vervolgens wordt het
water weggepompt. Daarna
wordt de bagger weggeschoven
en de drooggelegde singelbo-
dem minutieus met metaalde
tectoren afgezocht. Het EOC is
vooral geïnteresseerd in de
zwaarte en de diepte waarop de
eventuele bom ligt.
De klus wordt 'gecontroleerd'
uitgevoerd, zoals dat in vakjar
gon heet. Tijdens het werk, dat
ongeveer een maand gaat du
ren, zijn er niet of nauwelijks
belemmeringen voor het ver
keer. Vooralsnog denkt de ge
meente in maart met het karwei
te kunnen beginnen.
te tungswaffe 2 was een
erk Duits wapen en
Éoste wat het kost wor-
(eschakeld. De V2 kon
p de grond worden
~agd want de bom vloog
en te hoog om door
rigen of afweerge-
nnen worden ge-
De geallieerden pro-
H ?n productiecentra, lan-
™aatsen, aanvoerlijnen en
plaatsen te raken. De
V2's gingen naar lan-
ïatsen op de grens van
naar en Den Haag waar
baan Duindigt is.
Jnwijzing van het Neder-
"*verzet voerde de Royal
ree daar bombardemen-
Tevergeefs, want de
ities bleken mobiel,
al voor vervoer en lan
cering van de raket hadden de
Duitsers een zogeheten Meil-
lerwagen ontworpen. Dat was
een trailer met een eenvoudig
hefmechanisme waarmee de
raket in afvuurpositie kon
worden gedraaid. Het is een
beetje te vergelijken met de
Scud-raket die tijdens de Golf
oorlog door Saddam Hoessein
werd gebruikt. Dit wapen
stond ook op een vrachtwa
gen en was zo door haar mo
biliteit moeilijk uit te schake
len door de hypermoderne
vliegtuigen van de coalitie.
Op 29 maart vertrokken de
Duitse troepen uit de omge
ving van Wassenaar na de hele
voorraad V2's te hebben opge
blazen. Wat de geallieerde
luchtmacht niet heeft bereikt,
dedén de Duitsers zelf.
Zondag 10 december om 8.15
uur stijgen 4 Spitfires van 12
Group No. 229 squadron van de
Second Tactical Airforce op van
de Engelse basis Swannington.
Hun doel is, volgens de archie
ven, het hoofdstation maar de
bommen vallen bij 't Spoortje.
Rond half tien duiken de toe
stellen onder hels afweervuur
door het wolkendek van een
hoogte van 11.000 naar 4000
voet (van circa 3600 naar 1300
meter). De vliegers laten hun
bommen los en keren huis
waarts om daar om 9.55 uur
aan te komen. In totaal worden
acht 250-ponders afgeworpen
(twee per Spitfire). Er worden
vier voltreffers gemeld maar de
bommen missen het beoogde
doel en vallen vooral op de
hoek Alexanderstraat en Sop-
hiastraat. Hier vallen meer dan
tien slachtoffers.
In Engeland wordt geschrokken
gereageerd op de mislukte aan
val. Besloten wordt kolonel De-
nys Gillam erbij te halen. Pas 28
jaar oud heeft hij al de bijnaam
'Kill'em Gillam' omdat hij een
succesvol piloot is. Hij heeft de
leiding over nr. 146 Wing, ge
stationeerd in Deurne bij Ant
werpen. De Wing bestond uit
de squadrons 257 en 263 met
elk acht Typhoons, eenmans
jachtbommenwerpers die pijl
snel in duikvlucht gaan en van
af dakhoogte kunnen opereren.
De Typhoons kiezen maandag
11 december het luchtruim om
overslagplaatsen bij het hoofd
station aan te vallen. Net na het
middaguur laten de vliegers
hun in totaal 26 bommen van
100 en 500 pond los. De projec
tielen missen hun doel op tien
tallen meters en vallen aan de
stadszijde van de spoorbaan.
Aan de Stationsweg en in de
daarachter gelegen Haverzak-
buurt stortten huizen in en ko
men vele bewoners om of raken
gewond. Ook in de Transvaal-
buurt komen bommen terecht,
de Lopsenstraat wordt gedeel
telijk vernietigd. Een van de
vliegtuigen is geraakt en maakt
uiteindelijk een noodlanding bij
Tilburg.
Er wordt gemeld dat er 'geen
treffers' zijn en de piloten gaan
opnieuw. Als de hulpverlening
op gang is gekomen, verschij
nen rond vier uur de vliegtui
gen nog een keer boven Leiden.
Wederom missen hun bommen
doel en komen terecht op het
Stationskwartier, de Haverzak-
buurt en de Rijn en Schiekade.
Eén toestel wordt neergescho
ten en de piloot verliest het le
ven.
De Engelse wagen dinsdag
avond 12 december nog een
aanval. Veel Leidenaars zijn in
middels in paniek gevlucht of
geëvacueerd. Om 21.10 uur ko
men veertien Mosquito's (squa
drons 487 en 21) boven Leiden
aan. Er worden door drie vlieg
tuigen fakkels afgeworpen maar
het weer is te slecht geworden
om het doel te herkennen en de
vliegers keren onverrichterzake
terug naar hun thuisbasis.
Vijf andere Mosquito's van 138
Wing hebben eveneens op
dracht gevechtspatrouilles uit
te voeren en het station aan te
vallen. Vier voeren daadwerke
lijk een aanval uit met elk vier
500-ponders maar uit de be
schikbare documenten valt niet
duidelijk op te maken of deze
aanvallen alle gericht waren op
het station.
Stationsplein nog een Engelse
vliegtuigbom gevonden, In
december 1984 werd aan de
Morssingel een blindganger
ontmanteld.
door ERIC-JAN
BERENDSEN
n heeft tijdens de Tweede
[oorlog niet aan
itingen kunnen
lappen. Precies 55 jaar
op 10 en 11 december
voerden Engelse
ijuigen diverse aanvallen
het hoofdstation en
station 't Spoortje aan de
Herensingel, met als doel het
uitschakelen van de Duitse V2
vernietigingswapens. De
'vliegende bommen' werden
op beide stations in Leiden
overgeladen op vrachtwagens
en richting Wassenaar en Den
Haag getransporteerd waar de
projectielen op Engeland
werden afgevuurd. Bij de
bombardementen op Leiden
kwamen 54 mensen om het
leven. Het officiële aantal
gewonden is niet meer te
achterhalen maar moet in de
honderden hebben belopen.
De luchtaanvallen zijn weer
actueel geworden omdat de
vervanging van de
Rijnsburgerbrug tussen
Steenstraat en Stationsweg
voor komend jaar op het
programma staat. De
nieuwbouw wordt
gedwarsboomd door de
vermoedelijke aanwezigheid
van een bom in de
Rijnsburgersingel. Diverse
getuigen hebben verklaard dat
er in de buurt van de
Rijnsburgerbrug een bom is
Mocht er al een blindganger in
het water langs de Rijnsburger
singel zijn beland, dan is daar
in de archieven dus niets over
terug te vinden. Maar ook over
eventuele andere niet ontplofte
bommen, die op straat zijn be
land, is bar weinig bekend. Uit
de Leidse politierapporten van
die dagen wordt niet duidelijk
hoeveel bommen er zijn geval
len en waar die projectielen zijn
terechtgekomen. „In die rap
porten staat dat er wordt ge
meld dat er op die en die plek
een bom zou zijn gevallen.
Maar niets is concreet", aldus
De Baar van het Gemeente-ar
chief. Ook uit verslagen van de
Luchtbeschermingsdienst
wordt niemand iets wijzer. „Die
organisatie was in die dagen
verantwoordelijk voor het rui
men van blindgangers", weet
De Baar. „Maar veel meer dan
presentielijsten van het perso
neel zijn er niet overgebleven."
Meer houvast biedt een rapport
van de brandweer. Daarin staat
dat een voertuig van de brand
weer moest omrijden omdat er
midden op straat een blindgan
ger lag. Getuigen beamen dat
en zeggen dat die bom op de
Stationsweg heeft gelegen. Het
projectiel zou uiteindelijk door
de Duitsers zijn afgevoerd. Di
verse ooggetuigen bevestigen
dat verhaal.
Na de oorlog nam de Mijnruim-
afdeling haar intrek in de Doe
len-kazerne. Maar ook de rap
porten van die afdeling geven
geen duidelijk beeld van de
eventuele aanwezigheid van
blindgangers in Leidse bodem.
„Het probleem is-", aldus De
Baar „dat er eigenlijk niets is
geboekstaafd. Er zijn een hele
boel vragen maar geen ant
woorden. En zo blijven we ein
deloos in een kringetje rond
draaien."
„En dat kringetje gaan we nu
dus doorbreken", aldus een
vastbesloten gemeente-ambte
naar Devilee.
De bom die in november 1984 aan de Morssingel werd gevonden, was
een maand later blootgelegd. archieffoto holvast
Een luchtfoto genomen door de geallieerden in maart 1945. Middenonder is molen De Valk te herkennen met daar omheen het terrein van de veemarkt. Linksonder de vernielde
Haverzakbuurt. In de weilanden daarboven zijn inslagen van de bommen goed te zien. foto topografische dienst emmen
Al heeft Leiden relatief weinig te lijden
gehad van gevechtshandelingen, toch
kwamen de verschrikkingen van de
oorlog een aantal keren angstig dicht
bij, Het eerste luchtalarm, na de korte
strijd in mei 1940, klonk op 3 juni
1943 toen een Engels jachtvliegtuig
brandend op de Haverzaklaan, achter
Stationsweg en Morssingel, neerstort
te. Naast de piloot vielen er nog twee
slachtoffers te betreuren. £en Duitse
jager kwam in datzelfde jaar naar be
neden op het St. Elisabethziekenhuis
aan de Hooigracht en de piloot ver
loor daarbij het leven.'Wonder boven
wonder was er verder alleen materiële
schade omdat het vliegtuig groten
deels op de binnenplaats terecht
kwam.
In 1944 en '45 voerden de geallieerden
herhaaldelijk luchtaanvallen uit op
stations en spoorbruggen in en om
Leiden. Daarbij vielen tientallen
slachtoffers. Doelwit waren vooral de
Duitse V2 raketten die vanaf 8 sep
tember 1944 op Engeland werden af
gevuurd. In Leiden waren meerdere
V2 overslagplaatsen. Bij het hoofdsta
tion en bij 't Spoortje, een stationnetje
bij de Herensingel.
De projectielen werden per trein aan
gevoerd vanuit Duitsland en 's nachts
in de buurt van het Academisch Zie
kenhuis overgeladen op speciale
vrachtwagens waarmee ze naar Was
senaar en Den Haag werden vervoerd.
Van daar af werden ze op Engeland af
gevuurd. Volgens officiële Engelse cij
fers vielen er door V2-aanvallen op
Engeland 2724 doden en 6467 gewon
den. Overigens was de omgeving van
het AZL door de Duitsers bewust als
overslaggebied gekozen om de kans
op bombardementen te verkleinen.
Op 10, 11 en 12 december 1944 werd
Leiden opgeschrikt door hevige lucht
aanvallen. Op de tiende december
bombardeerden de Engelsen de omge
ving van 't Spoortje waarbij vele do
den en gewonden vielen. Vernietigend
waren ook de bommen die de volgen
de dag op het station en omgeving
neerkwamen. De Haverzaklaan lag
vrijwel in puin. Evenals een deel van
de Lopsenstraat Ook andere zijstra
ten van de Morsweg en de Rijn en
Schiekade werden geraakt.
Twaalf december was het 's avonds
ook druk in de lucht boven de stad.
Uit officiële papieren valt echter niet
op te maken wat de gevolgen hiervan
zijn geweest.
Op 22 januari 1945 vielen Engelse
vliegtuigen spoorbruggen ten noorden
en westen van Leiden aan. De schade
bleef beperkt. Een dag later mislukte
het bombardement op de spoorbrug
bij de Nieuwe Vaart (Kanaalweg). Bij
een nieuwe aanval op de brug op 3 fe
bruari vielen één dode en een aantal
gewonden. Diezelfde dag werd ook ge
probeerd de spoorbrug bij De Vink te
bombarderen. Ook dat mislukte maar
er vielen wel zes doden en tachtig ge
zinnen raakten dakloos.
archieffoto holvast
ie van de bom was in december 1984 met zeecontainers afgeschermd.
