iÜlNGEN
'"VOORBIJGAAN
Koken met de jas aan en douchen in het badhuis
Leiden Regio
STADSGEZICHT
TERDAG 27 NOVEMBER 1999
972
iclop Gijsman werd op 21 december 1928
he boren op de Hogewoerd. Dat was toen
n g veel meer dan nu een winkelstraat.
zaten er alleen al zeven slagers. Vader
'Jsman dreef er een verffabriek, die Joop
naderhand overnam. In deze aflevering
van 'De dingen die voorbijgaan' vertelt
Gijsman over zijn strak geregelde jeugd,
de verffabriek, de winkels van vroeger en
de Duitsers.
Leidenaars blikken
terug op hun verleden
ANNO 1974
roepen: 'Kom meid, gaat mee
tiaar de fabriek, de fluit heeft al
geflooien, de klok heeft al ge
looien, kom meid, gaat mee
naar de fabriek Dat was een
versje uit die tijd.
Een ander geluid dat ik me nog
goed herinner van de Hoge
woerd, is het geluid van de klei
ne stadstrammetjes. De machi
nist had naast zich in de vloer
een staaf met een bolletje. Als
hij daar op trapte hoorde je
'ping-ping-ping', een heel her
kenbaar geluid. De Hogewoerd
was in die tijd ook een drukke
straat, niet alleen vanwege de
tram. De politie had een ver
keerspost op de kruising met de
Korevaarstraat. Daar stond een
agent het verkeer te regelen.
Op de Hogewoerd is mijn vader
in 1918 verf gaan verkopen,
toen hij uit dienst kwam. Met
een vergoeding voor bewezen
diensten, kon hij die zaak op
zetten. Thuis, hij begon vanuit
de voorkamer. Met een motor
ging hij dan langs de schilders.
De zaken gingen goed, want hij
breidde al na een paar jaar uit.
Op de eerste etage kwamen
walsen en mengers te staan. De
hele ruimte werd verwarmd
met een Salamander, een ka
chel waarin je cokes en antra
ciet stookte. Midden in de fa
briek! Tegenwoordig zou dat
toch ondenkbaar zijn. De oude
smid van de gasfabriek kwam
's ochtends om de kachel aan te
steken. Om zeven uur. De fa
briek begon om half acht
's ochtends. Moeder deed de
deur open, zodat het personeel
naar binnen kon.
In 1929 is de fabriek naar de
overkant verhuisd. Daar kwam
een soort centrale verwarming.
Er stond een grote cokeskachel
met een afscheiding er omheen
in het midden van de zaak. Hij
heeft er nog tot in de vijftiger
jaren gestaan. Dezelfde smid
kwam de kachel nog jarenlang
's ochtends opstoken. Ook in de
weekeinden. Want de plamuur
liep anders kans te bevriezen.
Alleen met Kerstmis kwam de
smid niet. Dan stookte ik de
boel op.
In ons eigen huis was ook maar
één kachel. Midden in het huis.
Mijn moeder stond soms met
een jas aan te koken, 's Winters
sloten mijn ouders geregeld de
waterleiding af. Voor de zeker
heid, om bevriezing te voorko
men. We douchten wel eens in
het badhuis in de Van der Werf-
Het allereerste begin van de verffabriek van Gijsman aan de Hogewoerd.
straat. Dat was lekker warm. En
zelf heb ik met een jas aan voor
mijn eindexamen zitten stude
ren.
Ik zat op de HBS in de Ka-
gerstraat, tijdens de oorlog. Ik
deed eindexamen in 1946. Ik
heb niet zulke nare herinnerin
gen aan de oorlog. Ie had een
zeker ritme, je wist waar je aan
toe was. Bovendien hadden we
een groot huis, waar we konden
spelen. Buiten spelen deden we
dan ook nooit. Maar we trokken
er wel eens met de fiets op uit.
Eigenlijk vonden wij jongeren
de oorlog wel spannend. Eerst
waren er Duitsers bij ons inge
kwartierd, naderhand kwam
een familie die was weggebom
bardeerd in Rotterdam. De fa
milie Ponse. Tot overmaat van
ramp waren ze ook nog eens
hun nieuwe huis in Katwijk
kwijtgeraakt. Dat moest worden
afgebroken voor de aanleg van
de Atlantikwall. Meneer Ponse
was pianoleraar. Als vergoeding
voor hun onderdak gaf hij mij
pianoles.
We hebben geloof ik een keer of
vier huiszoeking had. Eén van
die keren zette een Duitser zijn
geweer neer, voordat hij de
smalle trap naar de zolder op
klom. Het was anders zo'n ge
sjouw. Een vertegenwoordiger
die toen bij ons was, heeft de
kogels er toen uitgehaald. En
voordat de Duitser weer ver
trok, heeft hij ze er weer stie
kem ingedaan. Achteraf zie ik
pas hoe gevaarlijk dat was.
De Duitsers namen op een ge
ven moment ook onze fietsen
mee. Van mij een mooie Fon-
gers; ik kreeg er nog zeventig
gulden voor. En ze pakten ook
de Gazelle van mijn vader.
Maar hij is hem toch mooi gaan
terughalen. 'Ik heb hem nodig
voor de zaak', zei hij. Blijkbaar
beschikte hij over veel overre
dingskracht, want hij kreeg zijn
fiets weer terug. Ze hebben
hem ook een keer gevraagd of
hij verf wilde leveren aan de
Wehrmacht. Er moest van alles
worden geschilderd in schut
kleuren. Dat heeft hij gewei
gerd. Uit principe. Toch wel
mooi dat hij zo rechtlijnig was.
Mijn jeugd was in elk geval
strak geregeld. Van allerlei din
gen hield mijn vader een sche
maatje bij. Zo hing er boven
aan de buitengevel een thermo
meter. Elke dag keek hij dan
wat de temperatuur was. Als
het 50 graden Fahrenheit was,
moest je een jas aan. Was het
60 graden Fahrenheit dan hoef
de je alleen nog een sjaal om. In
die tijd werd de temperatuur
nog niet in Celsius aangeduid.
Was het boven de 80 dan had
den we vrij van school.
In die tijd was nog veel meer
strak geregeld. Strenger. Dat er
iemand over de stoep fietste,
was ondenkbaar. En de politie
controleerde nog met regel
maat of de verlichting van de
fiets wel deugde. Deed je licht
het niet, dan moest je afstap
pen. In een restaurant roken,
dat deed niemand. En ik herin
ner me nog een voorval op de
HBS, tijdens de oorlog. Schoe
nen waren schaars. Toch werd
een jongen die met klompen op
school kwam, weggestuurd. Dat
vonden wij ten ook wel raar
hoor, het was per slot van reke
ning oorlog, maar zo streng was
de school nu eenmaal. Klasse
feestjes waren bijvoorbeeld ook
voor de oorlog al uit den boze.
En een schoolkrant mocht toen
ook niet. Thuis mochten we
niet uitgaan op zondag. Niet
naar de bioscoop of het theater.
Fietsen mocht wel. En we
mochten naar het strand. Als ik
zo terugkijk, was het vroeger
wel een beetje een angstige sa
menleving."
HERMAN JOUSTRA
Leidsch Dagblad ARCHIEVEN
ANNO 1899
Maandag 27 November
LEIDEN - De vijfde jaarlijksche algemeene le
denvergadering der afdeeling Leiden van de
'Zuid-Hollandsche IJsvereeniging' werd gister
avond in 'Hotel Central' gehouden. Uit het ver
slag bleek, dat het ledental sterk was afgeno
men, waarvan de reden is, dat het ijs in de
laatste winters tevergeefs op zich heeft laten
wachten. De financiëele toestand is daarente
gen zeer gunstig. De twee aftredende bestuurs
leden, de heeren G. Henri Sijthoff en J.P. Rie
del werden herkozen.
Bepaald werd, dat, als er ijs komt, de baan
zal worden getrokken van af de overhaal in het
Galgewater tot aan De Vink, waarvoor de noodi-
ge vergunningen zullen worden aangevraagd.
NOORDWIJKERHOUT - Na de laatste raads
vergadering kunnen wij mededelen dat de rio
lering in het dorp, waarvan de kosten zijn ge
raamd op 2761, is aangenomen en dat de
kosten zullen gedragen worden door de eige
naars der woningen, waarlangs de rioleering
loopt.
In de goedgekeurde gemeente-begrooting
voor het dienstjaar 1900 zijn de kosten van het
lager onderwijs begroot op 4280.
Gijsman: „Mijn jeugd was strak
nu ld mijn vader een schemaatje bij."
Kruidenier Sierat was ook een
geloofsgenoot. Hem kwamen
we ook elke zondag in de kerk
tegen. Hij kwam elke week met
een mand boodschappen bren
gen. Met zo'n fiets die door
trapte. En dan had je de brood
bakkers Bots, Van Noort, Mas
tenbroek en Nicola, de timmer-
winkel van Stigter en loodgieter
Van Wezel. Naast ons zat de
klokkenwinkel van Wassenaar.
Dan was er nog Van Leeuwen
met z'n fietsen, schoenmaker
Groot, Matze de kruidenier,
Tossel herenmode, Hees met
z'n schrijfmachines, Bender
piano's, de drogisterij van de
dames Maas, een bloemenwin
kel waarvan ik de naam ben
vergeten, de rfielkwinkel van De
Landbouw, kapper Leemans -
hij knipte mijn vader in de oor
log voor een paar aardappelen
- het Kaashuis, de garage van
Kwestro, de kantoorwinkels van
Weerlee en Servaas, de verffa
briek van Herfst en Helder, de
limonadefabriek van Kuperus,
een violenwinkel, Jamin, Wört-
zer met allerhande huishoude
lijke artikelen, de drogisterij van
Christiaansen - daarvan is de
inventaris nog naar het open
luchtmuseum in Arnhem ge
gaan, er zat onder meer zo'n
prachtige kast bij met allemaal
laadjes - De Gruyter en de vis
winkel van Pieterman.
En je had natuurlijk de wollen-
dekenfabriek van Van Wijk.
's Ochtends om zeven minuten
voor half acht ging de eerste
fluit, om half acht de tweede.
Keihard,. Wij werden er wakker
van. Dan hoorden we soms
orj ben geboren op de Hoge-
weierd en ik ben er nooit weg-
lijl ;aan. Ze zeggen dat de Gijs-
•ste nnen over het algemeen
;r 2 ikvaste mensen zijn. De
eva im Gijsman hoorde een tijd-
ten erug in elk geval nog tot de
iteijjeheten kernnamen, las ik in
krant. Dat houdt in dat ne-
ïtig procent van de dragers
die naam in één stad
stjont. Onze familie woonde in
geval dicht bij elkaar. Mijn
at otvader woonde vier huizen
rsiider op de Hogewoerd - hij
len i daar een schildersbedrijf -
mijn overgrootvader woon-
chtop de Oude Rijn.
Hogewoerd was vroeger een
iet ite winkelstraat. Je ziet ziet
ijook wel weer de nodige win-
;le j tjes, maar toen had je er nog
deifl meer. Er zaten alleen al ze-
slagers: Stigter, Rooijakkers,
n dheveld, Borghart, Koeken-
dij r, Teekens en Bolle. Wij
ing hten bij Stigter. Die was dia
van onze kerk, hij collec-
rde daar. Men kocht in die
alleen bij zijn geloofsgeno-
gingen meestal naar de
öglandse kerk, waar mijn va-
een vaste plek had. Maar we
Igen niet als dominee
isevain daar preekte. Dat was
1 hele strenge, van de gere-
In meerde bond. Mijn vader
heb lid van de jongelingenver-
:gdging, de Christelijke Jonge-
diannen Vereniging. Dat was de
ïietkrloper van K&G, al werd er
:htÜie tijd nog geen muziek ge-
erkakt. Ze hielden zich bezig
wa spelletjes, bijbellezingen en
eksechesatie.
ni|
iphiastraat.
FOTO HIELCO KUIPERS
LEIDEN-Be-
langstellenden
konden in de
aula van de Dr.
Van Voorthuy-
senschool een
kijkje nemen
bij de manifes
tatie 'Spelend
Leren'.
Woensdag 27 november
LEIDEN - Onder grote belangstelling heeft
wethouder Dick Tesselaar de opening verricht
van de manifestatie 'Spelend leren' in de aula
van de Dr. Van Voorthuysenschool aan de Mar-
nixstraat. De wethouder deed dit door het af
leggen van een soort proeve van bekwaamheid
waarbij hij moest proberen een aantal op een
dienblad gepresenteerde artikelen daar neer te
leggen waar ze thuishoorde. Naar verluidt is de
wethouder daar uiteindelijk wel in geslaagd.
De manifestatie 'Spelend leren' die tot doel
heeft de ouders meer bij het schoolgebeuren te
betrekken, werd door velen bezocht. En naar
gehoopt wordt zal de manifestatie ook deze
week (tot en met vrijdag) nog vele belangstel
lenden naar de Dr. Van Voorthuysenschool voe
ren. De door een aantal (kleuter- en lagere)
scholen in Noord en de Kooi samengestelde
manifestatie is overigens de moeite van een
bezoekje waard. Er zijn allerlei werkstukjes te
zien, verantwoord (en goedkoop) speelgoed, en
een grote variatie aan kinderboeken. Daarnaast
kan de bezoeker zich uitgebreid op de hoogte
laten stellen van wat er hedentendage op de
scholen wordt gedaan.
LONDEN - Voortaan zullen ongehuwde moe
ders niet meer worden toegelaten tot de deel
nemers aan de Miss World-verkiezing, zo heeft
de organisator, Eric Morley, meegedeeld. Ge
trouwdevrouwen mochten al niet meedoen
omdat van hen niet kan worden verlangd dat ze
langdurig weg zijn uit het gezin, als gevolg van
de vele sociale verplichtingen van een Miss
World, aldus Morley. Eenzelfde bezwaar geldt
voor ongehuwde moeders, zo meende hij, maar
die bepaling was niet opgenomen in het regle
ment omdat het probleem zich nooit had voor
gedaan. Maar vorige week werd de niet ge
trouwde 22-jarige Britse Helen Morgan, moe
der van een anderhalf jaar oude zoon, tot Miss
World gekozen. Ze zal haar titel van Miss World
overigens wel behouden omdat er geen be
staande regels zijn overtreden.
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na plaatsing een ingevulde cheque (geen
overschrijvingskaart) ter waarde van vijf gulden (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) op te sturen naar het Ix-idscli
Dagblad, La.v. Leidsch Dagblad Archieven, postbus 54, 2300 AH Leiden of door contante Ik-taling aan de balie van het Leidseli
Dagblad aan de Rooseveltstraat 82. U ontvangt de foto binnen drie weken.
