.eiden krijgt
och fontein
Van Doesburg
Erotische taferelen met iets verontrustends
Cultuur Kunst
Khanjan Dalai: verkeersborden als cultureshock
Attitude 2000 helpt dichters over de drempel
j Earth, Wind Fire maakt
het Barry White lastig
Vlaamse muzikale gekte
gaat Hollands cabaret voorbij
dick van teylingen
Voorstelling: Trage kogels in concert Van en met: Johan Dehollander, Koen De Sut
ter, Wim Opbrouck, Tine Reymer, Ryszard Turbiasz, Jos Verbist, Peter Vermeersch,
Wim Willaert en nog zes muzikanten. Gezien: 15/11, Rotterdamse Schouwburg.
Nog te zien: 30/11 in de Leidse Schouwburg.
Een man vertelt over de vijf zwarte schaduwen die in het nooit
eerder ontdekte duincafé de mooiste muziek speelden die hij
ooit hoorde. Ze volgen hem overal, om zijn bestaan op te luiste
ren met oude jazz en blues. Totdat ze een voor een verdwijnen,
en hij beseft dat alleen de dood hem bij ze terug kan brengen.
Geen probleem. Het gordijn zwaait open en de inderdaad op
vallend goede band speelt. De muziek wordt onderbroken door
uiteenzettingen over consonanten en dissonanten, spannings
opbouw, verlaagde noten en andere muziektheoretische zaken
waar je op dat moment net geen behoefte aan hebt. Net als je
denkt dat een andere collega langdradig wordt, nemen zes wor
tels en een biet het podium over. Ze komen op voor de rechten
van de eetbare plant - groenten en legumen aller landen vei
enigt u - en doen daar een Arabisch dansje bij. Inter barsten ze
uit in een hartverscheurend groentenbevrijdingslied.
Intussen is er ook nog ruimte voor een interview met gevierde
laureaten van het Elisabethconcours voor pianisten, waarin
vooral Wibi Soerjadi geniaal wordt afgeserveerd. De muziek
stopt pas als hij stapsgewijs is gereduceerd door de muziekpoli-
tie.
Trage kogels in concert is een twee uur durend virtuoos hila
risch muzikaal en theatraal feest. We danken dat aan de samen
werking tussen de Vlaamse theatergroepen Antigone, Zuidpool
en het Nieuwpoorttheater. De deelnemers zijn verder te zoeken
in de kringen van onder veel meer de Vereniging van Enthousi
asten voor het Reële en Universele, balorkest De Dolfijntjes en
popgroep Flowers for Breakfast. Vlaamse gekte in muziek en
theater dus, die de uitvoerders zéér serieus nemen, muziek ma
ken en acteren gebeurt alleen op hoog niveau. Wanneer de
voorstelling aan cabaret doet denken, gaat dat een stap verder
dan het Nederlandse amusement, waardoor het niet alleen net
iets idioter kan worden, maar ook grimmiger. Trage kogels in
concert kun je een opfrisvoorstelling noemen: o ja, er kan altijd
meer dan je denkt, als je maar heel goed weet wat je doet.
Indiase kunstenaar in gastatelier Haagweg 4
leiden pablo cabenda
irgemeester en wethouders van Leiden wijzen volgen-
n week een locatie aan voor de Van Doesburgfontein,
it zegt Bert Kienjet, van de Dienst Cultuur en Educatie
n de gemeente Leiden.
latsing van dit kunstwerk, dat
eo van Doesburg in 1917 sa-
;n met architect Jan Wils ont-
erp, wordt al enkele jaren ge-
jpageerd door de Stichting
irkant in Vierkant, die de fon-
i|d op het Leidse Stationsplein
plaatst wil zien.
Tot voor kort toonde het ge-
1 lentebestuur zich weinig en-
jusiast over de reconstructie
n de fontein. In een brief aan
erven van Van Doesburg, de
ogleraar kunstgeschiedenis J.
fiing en dr. L.H.M. van
lorsel, omarmen b en w nu
bouw van de fontein maar
zen ze de locatie Stations
in wederom van de hand.
di
Volgens het gemeentebestuur
komt 'het vooruitstrevende ka
rakter van het ontwerp' in de
omgeving van het Stationsplein
als 'gedateerd' over.
Petra Hoogeveen van de
Stichting Vierkant in Vierkant
reageert verbaasd. ,,Ik denk dat
de erven van Van Doesburg
hun instemming met de recon
structie van de fontein in her
overweging nemen als de loca
tie Stationsplein wordt afgewe
zen." De erven, in het bijzonder
de heer Leering, zouden zich
ook hebben gestoord aan het
lakse gedrag van de gemeente.
Ze zouden vóór de zomer al iets
horen, aldus Hoogeveen. ,,Rare
zomers hebben jullie in Lei
den", zei Leering tegen mij.
'De K laat niet zonder tegenzin
zijn schepen los - zo min als
een pen zijn zinnen - nooit
zeker waarheen de reis //En
hoe. Eenmaal los gelden ei
gen regels'.
In dit citaat uit de bundel 'Het
hoofd een station' van Christi-
aan van Tol zou je iets kunnen
lezen over de aarzeling die de
dichter voelde om met zijn
poëzie naar buiten te treden.
Van Tol is aangesloten bij het
Leidse dichtersgilde Attitude
2000, dat inmiddels vijf bun
dels heeft uitgebracht. Morgen
wordt de zesde gepresenteerd.
,,Ik heb altijd volgehouden
dat ik nooit iets zou publice
ren, dat ik alleen gedichten wil
de schrijven voor vrienden en
kennissen. Publiceren maakt
onvrij. Je moet alles in het werk
stellen om je gedichten aan
vaard te krijgen en niet afgewe
zen te worden. Je moet je dus
richten op de normen van een
groter publiek. Dat betekent:
einde vrijblijvendheid. Toch
heb ik de stap gezet en ik heb
er geen spijt van. Onderhuids
zat er misschien toch wel wat
meer ambitie in me dan ik zelf
dacht."
Waarschijnlijk is de drempel
die Van Tol voelde om te publi
ceren algemeen bij dichters. In
het dichtersgilde overwint de
ene dichter na de andere deze
schroom. Attitude 2000 bestaat
nu een jaar. De start lag in Cul
tureel Centrum De X. Vier
Leidse dichters, onder wie
Christiaan van Tol, hadden in
Enkhuizen het verzoek gekre
gen een gezamenlijk gedicht
over de Zuiderzee te schrijven.
Dit gedicht werd gepresenteerd
en in een fraai, met de hand
gedrukt, geïllustreerd mapje
uitgegeven. De betrokkenen
hadden de smaak te pakken. Ze
besloten hun activiteiten voort
te zetten in een dichtersgilde,
waar zich al gauw veel andere
Leidse dichters bij aansloten.
Het begon met een open podi
um in Cultureel Centrum De X.
Er was genoeg vuur en ambitie
om ook buiten De X op te tre
den. In de boekenweek waren
de dichters dagelijks in de
Openbare Bibliotheek te zien
met performances op een spe
ciaal voor dit doel opgebouwd
podium. Voor deze optredens
kwam ondersteuning van
boekhandel De Kier, die ook de
uitgave van de bundels moge
lijk maakte.
„Het dichtersgilde is geen
strakke organisatie," zegt Van
Tol. „Je zou zelfs van een anar
chistische boel kunnen spre
ken. Dat past toch het beste bij
een kunstvorm als poëzie. Er
zijn bijeenkomsten waarop tien
a vijftien dichters uit eigen
werk voorlezen. Daar wordt
wel op gereageerd, maar een
gestructureerde workshop is
het niet. Minstens zo belangrijk
zijn mijn individuele contacten
met gildeleden."
Ook de redactie verloopt zo
weinig mogelijk volgens een
vast stramien. „De vijf redac
tieleden lezen de ingestuurde
gedichten. Ze geven reacties,
maken opmerkingen. Een oor
deel over een gedicht is altijd
erg persoonlijk. Daarom wordt
daar nooit een absolute waarde
aan gegeven. Bij de uiteindelij
ke selectie heeft de dichter zelf
het laatste woord. De redactie
is dus meer een klankbord, een
ondersteuning dan een kriti
sche jury die beter dan ande
ren weet wat goede poëzie ls."
De bundels worden zeer ver
zorgd en smaakvol uitgegeven.
Van Tol is ook beeldend kun
stenaar. Hij tekent voor het
omslag, dat hetzelfde vignet
heeft dat tijdens de boeken
week het podium in de biblio
theek sierde. Iedere maand
wordt er een nieuwe bundel
gepresenteerd bij boekhandel
De Kier. Behalve Van Tol heb
ben Ton Jansen, Rik van Boec-
kel. Joke Schrijvers en Cécile
Burgdorffer een titel op hun
naam staan. Morgen voegt
Egon Snelders ('Later, als in ge
dachten') en binnenkort Joost
Baars zich bij dit gezelschap.
In januari hoopt het dich
tersgilde met een millennium
bundel te komen. Zo kan de
groep laten zien waar de naam
Attitude 2000 voor staat: de
ambitie in het jaar 2000 veel
bereikt te hebben.
Pet Shop Boys
matig op dreef
muziek recensie
hans piet
Concert 'Nightlife World Tour' van Pet
Shöp Boys. Gehoord: gisteravond, Con
grescentrum, Den Haag.
Concertseries. Het succesvolle
Engelse duo Pet Shop Boys is er
niet gek op. Zo komt het dat de
'Nightlife'-tournee, die ze tot in
het nieuwe millennium onder
weg houdt, pas de derde is in
de inmiddels vijftienjarige car
rière van de vrienden Tennant
en Lowe.
Was de laatste reeks 'Perfor
mance' in 1991 nogal theatraal
- met zelfs een verhaallijn
'Nightlife' is wat dat betreft be
hoorlijk sober. Het duo wil
overtuigen met zijn muziek en
dat gaat ze niet echt gemakke
lijk af. Misschien omdat de
composities van Neil en Chris
door hun zware, maar spranke
lend klinkende en swingend
zijnde, elektronische basis, dui
delijke studio-producten zijn.
Hoewel het tweetal voor het
opnieuw programmeren van
vooral het oude werk koos,
kwam het materiaal maar matig
uit de verf. Als aanwijsbare re
den moet de zang van Neil Ten
nant worden genoemd. Wat het
duo op de plaat zonder probic
men voor elkaar krijgt, namelijk
die prachtige balans tussen die
geaffecteerde, warme zang van
Tennant en die wat kille, maar
vaak orkestraal klinkende toet
senpartijen van Lowe,;*Tukt op
het podium niet. Neil zong wel
heel erg tegen de noten aan en
leek zijn stem vooral te sparen
voor de uitgekleed klinkende
ballades, dus wanneer zijn vo
cale bijdrage essentieel was zo
als ook in het duet 'What have I
done to deserve this' waarvoor
op een projectiescherm Dusty
Springfield te voorschijn werd
getoverd.
Lekker swingen deden de
nummers wel, waardoor de zit
plaatsen in het uitverkochte
Nederlands Congrescentrum in
Den Haag vrijwel het hele con
cert als staanplaatsen werden
gebruikt.
Grootste teleurstelling was
dat er van een artistieke groei
nauwelijks sprake is. In veel op
zichten is Pet Shop Boys muzi
kaal een maniertje geworden.
Dat geldt overigens niet voor de
teksten. 'Happiness is an op
tion" van de laatste cd 'Nightli
fe' mag dan optimistisch zijn.
meestal staan de nummers bol
van de ironie en melancholie.
Toen Khanjan Dalai in het Ste
delijk Museum in Amsterdam
het verkeersbord van Rob
Scholte zag, kreeg hij een schok
van herkenning. Het symbool
voor 'doodlopende weg', ge
kaapt uit zijn context, niet meer
gehinderd door conventies,
werd opeens abstracte kunst.
Voor Dalai was het bord goed
beschouwd al zo abstract als
het maar zijn kan. Simpelweg
omdat hij niet wist wat het be
tekende. „De eerste keer dat ik
het zag dacht ik het dat het een
hamer voorstelde."
De jonge Indiase kunstenaar
(25) verblijft sinds september in
Nederland en exposeert tot en
met zondag in het Projectatelier
van het Leidse Kunstcentrum
Haagweg 4. Hij heeft met de
overgeorganiseerde Nederland
se maatschappij een haat-liefde
verhouding opgebouwd getuige
de tweeslachtige titel van zijn
tentoonstelling 'A tribute to an
organized system'. De ultieme
personificaties daarvan zijn vol
gens hem de Nederlandse ver
keersborden. Symbolen die hij
vaak niet begreep, soms grap
pig vond, en voor hem voor
meer staan dan alleen 'uithol
ling overdwars', 'voorrangskrui
sing' of 'eenrichtingsverkeer'.
„Die ontzettende wildgroei
aan verkeersborden zijn symp
tomen van de overgeorgani
seerde maatschappij. Het is
voor iemand uit India, zoals ik,
onbegrijpelijk dat jullie een
bord hebben dat zegt 'hier voor
honden verboden te kakken'.
Het zijn uitingen van de volks
aard die mij fascineren. Met die
borden- structureer je ook jezelf.
Je legt jezelf regeltjes op en
geeft dingen .waar mogelijke
een strikte functie. Waarom?
tl- LOUIS DU MOULIN
«eert Barry White en Earth, Wind
re. Gezien: 23/11, Ahoy', Rotterdam
ie gaat er eerst? Op basis
in iets meer actualiteit
locht Barry White gister-
lond in het afgeladen Ahoy'
IS )or hoofdact doorgaan en
3S( ioest Earth, Wind Fire ge-
le oegen nemen met de rol van
pwarmer. Geen gelukkige
en tuze, want het voorspel van
5Q t funksoulformatie uit Chi-
;n igo bleek aanzienlijk opwin-
inder dan het afrondende
rte erk van The King Of Be-
oom Soul Niet dat EWF
nu zo verrassend uitpakte,
tegendeel zelfs, van verse
tnbiedingen was geen spra-
i. En afgezet tegen de futu-
itisch vormgegeven spekta-
ilshows uit de glorieperiode
rofweg 1978-1988) was de
gehele opzet behoorlijk po-
ir: in plaats van een soort
an ar Wars on stage wordt
lans vooral de sfeer van een
vendige nachtclub neerge-
e t, niet in de laatste plaats
oor de doorlopende inzet
"n in drie springerige stoeipoe-
rteIn'
ee Dat het al sinds 1969 actieve
de illectief 'live' toch nog steeds
nlc ettert is vooral te danken
van het oudere repertoire. Als
mede aan de zangkwaliteiten
van de feitelijke huidige aan
voerder Philip Bailey, die als
(gospel)solist nooit echt door
brak, maar met z'n falsetstem
als nooit tevoren garant staat
voor instant kippenvel. EWF
kwam een beetje als een bon
kige diesel op gang, maar fi
nishte full swing door het
feest der herkenning te com
pleteren met Fantasy', 'Boo
gie Wonderland' en 'Septem
ber'.
Barry White en diens Love
Unlimited Orchestra stond
vervolgens voor de lastige taak
in te spelen op de algehele uit
gelatenheid. Door meteen pit
tig te openen (met 'What Am I
Gonna Do With You') leek het
er even op dat de massieve ve
teraan (55) met de bronstige
basstem zich backstage ook
had laten opjutten, maar al
gauw gleed hij toch weer terug
naar de overbekende kruis
snelheid, die hem beter tot z'n
recht doet komen bij een ro
mantisch onderonsje dan op
mega concertformaat. Dit
avondje 'terug in de tijd' was
dan ook spannender geweest
als de meester van de sensuele
softsoul de climax had overge
laten aan z'n veel bruisender
vakbroeders.
Collages van Per Wizén in Middelburg 'spelen met Caravaggio' 'Pollock on ice
Omdat mensen zich veilig voe
len in structuur. Ze zijn bang
voor nonfunctionaliteit."
De Indiase kunstenaar speelt
op een licht satirische manier
met die Nederlandse verkeers
borden en buigt ze om in per
soonlijke pictogrammen. Een
attentiedriehoek met daarin het
vrouwenteken 'beveelt' hem
aan zijn vriendin te denken en
een rechthoek waarin de han
den van twee gestileerde mens
figuren elkaar net niet raken
staat voor de aanbevolen af
stand in de Nederlandse sociale
omgang.
Het commentaar op de effici
ënte Nederlanders is ook
puntig weergegeven in een por
tret van Rembrandts buste. Dat
beeld dat 'op de meest onlogi
sche plek aan een gevaarlijke
wege is neergezet'. Uit een
soort plichtmatig historisch be
sef. Op Dalals doek is het beeld
van Rembrandt nog te herken
nen, maar het gezicht wordt be
dekt door een hand en de sok
kel waarop de meester rust, is
omgebouwd tot de behuizing
van een verkeerslicht zodat de
grote kunstenaar zich zelfs na
zijn dood nuttig maakt.
Dalai haast zich te zeggen dat
hij zeker niet voor voor chaos
pleit. „Integendeel. Indi» ia-wat
dat betreft totaal het tegenover
gestelde van Nederland, maar
verre van ideaal. Het zijn de
dingen die ik registreer en
weergeef. Een reiziger die in
drukken verzamelt als souve
nirs."
Hij raakt op de markt als een
kind zo opgewonden van de
felle oranje kleur van een papri
ka en is verbijsterd als er een
Liefhebbers kunnen de komen
de weken een rondje schaatsen
over een kunstwerk in een
Haagse ijsbaan. Het werk is een
ode aan de Amerikaanse 'ac
tion-painter' Jackson Pollock en
onderdeel van de tijdelijke ijs
baan op het Spuiplein. Pollock
on ice', zo betitelt het Haagse
kunstenaarsechtpaar Marcello
Els hun werk dat maandag
vorm krijgt.
Khanjan Dalai:
een reiziger
die indrukken
verzamelt als
souvenirs.
FOTO* TACO
VAN DER EB
plastic zakje om heen moet.
Dus speelt, na een dag bood
schappen doen, een ongege
neerd sensuele paprika de
hoofdrol in een plastic tasje als
een voile, begeleid door ver
keersborden confetti. Want:
„Elke culture clash is een ca
deau en leidt tot nieuwe inspi
ratie."
'A tribute to an organized sys
tem'. Nog te zien: vrijdag, za
terdag en zondag van 13.00-
17.00 uur, Kunstcentrum
Haagweg 4.
aggio tot de verbeelding van
istenaars en wetenschap-
De Italiaanse schilder was
laald geen lieverdje. Criticus
es Fens omschreef de monu-
ntale biografie die Helen
ïgdon een jaar geleden over
m publiceerde als een schel-
nroman. „Als Caravaggio
m ruzie kreeg, dan zocht hij
'oor velen was zijn werk aan-
otgevend, niet alleen omdat
heiligen naar het leven schil-
fde - een dergelijk hard rea-
,1-il ne was aan het begin van de
'entiende eeuw vrij onge-
uikelijk - maar ook vanwege
veronderstelde homo-eroti-
ie uitstraling die hij aan veel
:oot izijn grotendeels ontblote fi-
eW ren meegaf. Voor de theorie
Caravaggio homoseksueel
zijn geweest, zijn volgens
jdon weinig aanwijzingen
irhanden. En hij mocht zijn
ligen dan werelds afbeelden,
•Ju zijn vroomheid behoeft
-I te worden getwijfeld.
■o0' Toch kan e n kunstenaar
wu lis aanwijzingen aandragen
ren «aan het de wetenschapper
tbreekt. De jonge Zweedse
istenaar Per Wizén (1966)
tft juist de gewelddadige en
tische sfeer uit het oeuvre
ïög i Caravaggio gelicht en tot
[gÜ 'onderwerp gemaakt. Op de
tositie 'Reworkings' in de
eshal in Middelburg hangen
'grote collages van Wizén. Ze
rod m als reproducties op ware
gie Mte van schilderijen van Ca-
Wie in Rome de origi-
k schilderwerken in beroem-
kerken heeft gezien, of wel
ff B een oeuvrecatalogus van
Italiaanse meester heeft
^gebladerd, hèrkent onmid-
J Hijk een aantal figuren. Toch
u 'Jidelijk dat er iets niet klopt.
zijn de figuren van Cara-
maar niet zijn voorstel-
feén is Caravaggio's werk
op heiligschennis, of hij zijn
publiek wil shockeren. Waar
schijnlijk niet. Wizéns werk is in
de eerste plaats een hommage
aan de schilderkunst van Cara
vaggio. Met zorg heeft hij he
dendaagse varianten van diens
taferelen vervaardigd. Zijn foto
collages ogen, een enkele slor
dige montage daargelaten, als
zeventiende eeuwse schilderij
en.
Verder heeft hij, met onge
twijfeld de wilde legendes over
de schilder in gedachten, een
versluierd motief uit het werk
van Caravaggio opgeblazen.
Eeuwenlang heeft een ieder die
dat wilde zich kunnen verlusti
gen aan de manier waarop de
Italiaanse meester naakte jon
genslichamen in verf wist te
vangen. Wizén maakt dat mani
fest door ze in de voorstelling al
tot lustobjecten te maken. Als
wetenschappelijk bewijs zijn de
taferelen van de Zweedse kun
stenaar waardeloos, maar wie
zijn werk gezien heeft zal voort
aan de wenkbrauwen fronsen
over de bewering dat voor Ca
ravaggio's homoseksualiteit
geen aanwijzingen bestaan.
Toch is de seksualiteit van
Wizén niet die van Caravaggio.
Wellicht kon de Zeventiende-
eeuwse schilder in zijn religieu
ze taferelen de neiging niet on
derdrukken een verborgen lof
zang te houden op de schoon
heid van het jongenslichaam.
Maar Wizén bezingt niet de lof
van de seksualiteit. Zijn tafere
len hebben iets verontrustends,
ze zijn niet bedoeld om te prik
kelen. Hij beeldt een liefde uit
die niet wederzijds is, een on
gelijkheid in seksuele beleving
met een voortdurende dreiging
van geweld. Wizéns thema's
zijh lust en macht. Dat maakt
hem, hoe ouderwets zijn voor
stellingen er uit mogen zien, tot
een kunstenaar van deze tijd.
Per Wizén in de Kabinetten
van de Vleeshal in Middelburg,
t/m 12 dec, di t/m zo van 13-17
uur.
staat om op een angstig ineen
gedoken lustknaap af te stap
pen. Deze knaap is Caravag
gio's dronken Bacchus, maar
enigszins gekanteld, ontdaan
van zijn druiventros en gedeel
telijk verscholen achter een an
dere jongensfiguur. In de han
den van Wizén is de kruisiging
van de apostel Petrus veran
derd in het beeld van een oude
man die zich onder een rode
FOTO CPD
deken laat pijpen door een jon
gen, en tegelijkertijd een ander
in het kruis tast.
Zo beschreven, lijkt het of
Wizén met zijn collages een
platte parodie voor ogen heeft
op het werk van de beroemde
Italiaanse schilder. Dat is niet
het geval. Hij suggereert allerlei
seksuele handelingen, maar
beeldt ze niet expliciet uit. Het
is de vraag of hij daarmee uit is
met een elektronische schaar te
lijf gegaan. Hij heeft er elemen
ten uitgeknipt en die vervolgens
op de computer vergroot, ver
kleind, van kleur veranderd en
op een nieuwe manier gecom
bineerd. Zo zijn met bouwste
nen uit Caravaggio's schilderij
en nieuwe voorstellingen ge
maakt.
Niet langer gaat het om scè
nes uit de bijbel. De na het zien
van een hemels licht van zijn
paard gestorte Saulus die Cara
vaggio schilderde, is bij Wizén
een soldaat geworden die ge
nietend op een tafel ligt, om
ringd door naakte mannen en
jongens. Van de Emmaüsgan-
ger die op het schilderij van Ca
ravaggio verrast opveert uit zijn
stoel omdat hij de opgestane
Jezus herkent, heeft Wizén een
man gemaakt die dreigend op-
'Reworking', een bewerking van het werk van Caravaggio.
