Herbaria werpen stoffig imago af
Rijp en Groen
Composteren
f
Bedreigde Tibetaanse antilope verandert in sjaal
VRIJDAG 12 NOVEMBER 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA
GREET BUCHNER
Onze welvarende samenle
ving weet zich geen raad
met de steeds hoger wor
dende berg afval. Nu kun
nen wij zelf die berg een
stuk kleiner maken als we
over een tuin beschikken,
mits we maar bereid zijn
om de handjes te laten
wapperen. Dat doen we
dan door zelf compost te
maken, een
werkje dat ook
in de kleinste
tuin lukt, zonder
gezeur over
slechte reuk of
ongedierte. Het
is gewoon een
kwestie van je
houden aan de
meest elemen
taire regels van
het composte
ren.
De eerste regel
luidt: nimmer
ook maar de Vu» tun
kleinste resten postbi
gekookt voedsel 3002 PA H
of stukken
brood op de compost,
evenmin als botten, visgra
ten en dergelijke. Dat is
vragen om moeilijkheden,
eierdoppen daarentegen
mogen er weer best op. Het
overgrote deel van de com
post bestaat uit niet ge
kookt organisch afval en
laat dat nu veel meer dan
de helft van onze totale af
val uitmaken.
We verminderen dus met
het zelf maken van com
post de helft van de afval
berg. Bovendien kunnen
we onze tuin, na compos
teren, verrijken met een
prima humusrijke meststof
die we altijd bij de hand
hebben en waarvan we ze
ker weten dat er geen scha
delijke stoffen, zoals bij
voorbeeld zware metalen in
liefst zo klein mogelijk ge
maakt. Hoe kleiner de de
len, des te eerder vercom-
posteerd. Alle blad mag er
op, ook eikenbad, mits ge
mengd met ander afval. Al
leen notenblad beter niet.
Dat brengen we aan tussen
de struiken waar het de
groei van onkruid mooi te
genhoudt. Grasmaaisel, nu
niet interessant,
maar in het voor
jaar des te meer,
wordt eerst wat ge
droogd zodat het
niet aan elkaar kan
koeken dan wel ge
mengd met ander
tuinafvaLAls de
eerste laag twintig
centimeter dik is,
wordt deze mooi
horizontaal ge
maakt en dan afge
dekt met een dun
laagje gewone
't<* tuinaarde. Daarin
"07 zitten de micro or-
arlem ganismen die uit
eindelijk het werk
moeten doen. De meesten
strooien nog een dun laagje
kalk over de aarde, al staat
dit op gronden die een ho
ge Ph (zuurgraad) hebben
ter discussie. Maar de
meeste tuinen hebben een
lage Ph en zijn dus licht
zuur. Dan komt kalk van
pas.
Na het laagje aarde en kalk
komt er weer een twintig
centimeter dikke laag afval,
weer horizontaal afgewerkt
en zo gaan we door tot de
hoop rond anderhalve me
ter hoog is. Dat duurt lan
ger dan we denken, want
zodra we met de compost-
hoop begonnen zijn begint
te vertering en zakt de
hoop in. Hebben we de an
derhalve meter bereikt dan
kunnen we af gaan dekken
zitten. Niets dan winstpun
ten dus. Al blijft voor velen
het probleem van het lelij
ke gezicht. Dat is tegen
woordig geen punt meer.
Er zijn compostvaten in al
le kleuren en maten in de
handel al kan men ook, zo
als in de goede oude tijd
een paar planken aanbren
gen om de afvalberg uit het
zicht te houden. Achter een
groen blijvende struik gaat
het trouwens ook prima.
Het is met het zelf compos
teren, zoals met alles: waar
een wil is is een weg.We
doen het dus en zoeken
een verborgen plaatsje in
de halfschaduw. Daar spit
ten we de grond eerst goed
los en daarna gaat er de
eerste laag tuinafval op,
met blad of ander orga
nisch spul. Midzomer, dat
lijkt lang weg, maar dan
zijn we ook bezig met com
posteren, bij droogte nat
houden en als de hoop
flink is ingezakt, omzetten
zodat het buitenste binnen
in komt.
Nu nog een lijst van com
posteerbaar spul: alle afval
uit de tuin behalve worte
lonkruiden, rauw afval uit
de keuken, papieren zak
doeken, theeblaadjes kof
fiedik, verlepte bloemen en
kamerplanten, schillen van
fruit (geen citrus), aardap
pelschillen, mest van huis
dieren gemengd met turf
maar geen kattenbakvul
ling. En nu aan de slag en
veel succes ermee!
Met deze website lopen we in de wereld voorop
HENK HELLEMA
Na heel veel vijven en zessen
heeft de overheid met een fi
nanciële bijdrage van twee mil
joen gulden per jaar het voort
bestaan van de universitaire
herbaria in Leiden, Utrecht en
Wageningen veilig gesteld.
Voorwaarde was de samen
smelting van de drie herbaria in
één overkoepelende organisa
tie. Nederland heeft nu dus een
Nationaal Herbarium.
Het leven van de Nederlandse
herbaria hing geruime tijd aan
een zijden draadje. Er moest
fors worden bezuinigd. Ook in
Leiden. In zijn ijver de geld
kraan dicht te draaien meende
het bestuur van de faculteit
Wiskunde en Natuurweten
schappen in 1993, dat het (we
tenschappelijk) beheer van col
lecties niet tot de kerntaken van
de universiteit behoorde. ,,We
moesten 60 procent bezuini
gen. Absoluut niet acceptabel,"
zegt prof. P. (Pieter) Baas,
hoogleraar plantensystematiek,
wetenschappelijk directeur van
het Leidse Herbarium en sinds
kort van het Nationaal Herbari
um. De vakgroep plantensyste
matiek ging in de tegenaanval
en hield de bestuurders voor,
dat de studie van de diversiteit
in het plantenrijk geen be
staansgrond had zonder herba
rium en hortus.
De Leidse universiteit bleek niet
ongevoelig voor de argumen
ten, maar vond dat het belang
van het herbarium en de hortus
boven dat van de universiteit
uitging en betrok de overheid
erbij. Niet zonder de nodige in
spanningen verkreeg men ook
de steun van de vorige minister
voor Onderwijs en Weten
schappen Ritzen, op voorwaar
de dat het Leidse herbarium
zijn krachten bundelde met die
van Utrecht en Wageningen. In
september van dit jaar, na zes
jaar trekken en duwen, maakte
minister Hermans het werk af.
Het Nationaal Herbarium krijgt
structureel een jaarlijkse bijdra
ge van 2 miljoen gulden. ,,Ons
werk heeft uiteindelijk erken
ning gevonden."
Ontdekken, verzamelen, benoe
men, classificeren en bewaren
van planten blijft een van de
kerntaken van het Nationaal
Herbarium, zegt Baas. De we
tenschappelijk directeur is ech
ter allerminst de stoffige deter-
mineerder, waarvoor dergelijke
biologen nog wel eens worden
versleten. Integendeel, hij blijkt
dynamisch en troont zijn be
zoeker in wervelende sneltrein
vaart mee door het zeer moder
ne Leidse herbarium, gelegen
in het Bio Science Park.
Samenwerking
Zo'n vier miljoen merendeels
gedroogde plantendelen liggen
opgeborgen in dozen, opgesta
peld in immense ruimten. In de
loop van zo'n anderhalfjaar
wordt de hele collectie, in een
speciale ruimte, gedurende 48
uur aan een temperatuur van
min 30 graden Celcius blootge
steld. „Bij deze temperatuur
legt al het gedierte dat schade
aan de collectie kan veroorza
ken, het loodje. De oudste ver
zameling waarmee het Leidse
herbarium in de 16e eeuw is
begonnen, verkeert nog steeds
in zeer goede staat."
De financiële steun voor het
Nationaal Herbarium biedt de
mogelijkheid de vergrijzende
staf te 'verversen'. Betekent ook
een versterking van de - in ver
gelijking met Leiden - kleinere
herbaria van Utrecht en Wage
ningen, waar door bezuinigin
gen jaren geleden de broekriem
flink moest worden aange
haald. „De drie herbaria vullen
elkaar zeer goed aan. Leiden is
gespecialiseerd in Nederland en
omringend Europa en in Zuid-
oost-Azië, Utrecht in Latijns-
Amerika en Wageningen in tro
pisch Afrika." Natuurlijk be
stond er al langer samenwer
king tussen de drie herbaria,
zegt Baas. „Die samenwer
king zal nu intensiever
worden."
Expedities vullen-de
herbaria nog steeds
aan. Maar thuis valt
er nog genoeg
te doen.
„Heel veel
verzameld materiaal wacht nog
op een kritische, wetenschap
pelijke analyse.
Het is kortzichtig te denken dat
op herbaria geen toegepast on
derzoek wordt gedaan, stelt
Baas met nadruk. „Neem het
anti-kankermedicijn taxol. Ooit
gevonden in een zeer zeldzame
taxussoort in Californië. Dus
vrijwel niet aan te komen en
onbetaalbaar. Dank zij de ken
nis van systematici was bekend,
dat deze zeldzame soort nauw
verwant is aan de huis-tuin-en-
keuken taxus (Taxus baccata).
Ook deze soort bleek taxol te
bevatten, die als leverancier
kon worden aangeboord."
Een ander voorbeeld. „Onder
zoek van een gjpoot aantal plan-
tenstoffen op het Amerikaanse
Nationale Kankerinsti
tuut had uitgewezen
dat een niet-ge-
determi-
neerde
soort van
Een gedroogd deel van de Pistacia Terebinthus,
afkomstig uit het Midden-Oosten, rond 1560 ver
zameld. Deze grote struik is nauw verwant aan de
leveranciers van de populaire pistache-nootjes.
foto gpd
het geslacht Callophylum een
stof bevatte, die in de reageer
buis de vermeerdering van het
aidsvirus remde. Veelbelovend.
Men wilde daarom meer van
die stof hebben en ging terug
naai- de plek in een bos waar de
plant gevonden was. Het bos
bleek gekapt. De Callophylum-
soort bleek echter wel in een
herbarium voor te komen. Men
is toen naar nauw verwante
soorten gaan zoeken, eerst in
het herbarium en later ook in
het veld. De stof bevindt zich
nu in de testfase."
DNA-onderzoek
Een gedroogd exemplaar, loep
en determineertabellen vormen
nog steeds de basis van de
plantensystematiek. Dat wil
echter niet zeggen, dat men
zich afsluit voor de moderne
ontwikkelingen binnen de bio
logische wetenschap. Verwant
schappen worden, wanneer
mogelijk met gekweekte plan
ten uit de Hortus, ook nage
gaan via de DNA-technologie,
waarbij de basenvolgorde van
bepaalde genen in verwant ge
achte planten met elkaar wor
den vergeleken. Het Leidse her
barium heeft een bijdrage gele
verd aan de discussie over de
risico's van genetisch verander
de cultuurplanten voor de wil
de flora.
Maatschappelijk relevant on
derzoek is gedaan naar de mo
gelijkheden van duurzame ex
ploitatie van lokale houtsoorten
in het oosten van Kalimantan
(het voormalige Borneo), in
plaats van de monocultuur
plantages met ingevoerde rub
ber- en oliepalmen die Baas ty
peert als 'een ecologische gru
wel'. Dankbaar wordt gebruik
gemaakt van de mogelijkheden
die de computer biedt om - met
een subsidie van de Nederland
se Organisatie voor Weten
schappelijk Onderzoek NWO -
de Nederlandse plantencollec-
ties te digitaliseren.
Het vorige maand uitgekomen
rapport van een visitatiecom
missie van de Vereniging van
Samenwerkende Nederlandse
Universiteiten (VSNU) bestem
pelt het onderzoek in de plan
tensystematiek aan de drie uni
versiteiten als redelijk goed tot
uitmuntend.
Het Nationaal Herbarium is,
net zoals de drie afzonderlijke
herbaria dat waren, geen ivoren
toren. Met de hulp van een
groot aantal amateur-botanici
verenigd in de stichting Floris-
tisch Onderzoek Nederland
(Floron) wordt de verspreiding
van zo'n 1400 plantensoorten
nauwkeurig in de gaten gehou
den. Het heeft ook een eigen
website (www.nhn.leidenuni-
v.nl) waarop nu al zo'n 50.000
planten - met afbeelding - van
de totale verzameling van bijna
zes miljoen te vinden zijn.
gezellige groen-blijvers voor balkon,
terras, patio en tuin, te kust en te keur bij:
Sarde»-ce«tre
Bsloemendaal bv.
rijksstraatweg wassenaar
Jagers, vissers en ruiters bukken niet graag om hun laai (e
uit te trekken. Daarvoor gebruiken ze liever een zogenoc
de laarzenknecht. Hierbij moet de laars in een speciale
voetopening worden vastgeklemd waarna met enigszin la
rechte rug het been uit het schoeisel is te trekken. Laarz
knechten zien er vrijwel allemaal hetzelfde uit, maar de
Engeland overgewaaide 'Bootmaster' is anders. Om het
gelse en chique karakter te onderstrepen, is dit beukenl
ten exemplaar met de hand gemaakt. Bovendien zit er c
de voetopening suèdestof die de laars tegen krassen be
schermt. De Bootmaster kost exclusief verzendkosten 1
gulden. Info: Esborn Internationaal BV, Wassenaar, 070
5113982.
Droomplanten
De 1200 besproken plantensoorten in het boek 'Meer
Droomplanten' zijn planten waarvan een echte tuinlief
ber die van de natuur houdt en het gebruik van gif mijt
lange tijd plezier kan hebben. De twee auteurs baseren
kennis op jarenlange ervaring met deze planten die teg e
ons klimaat kunnen. Dat alleen al is een verademing ni
planten - ook die verre van winterhard zijn - onder het
to 'blijvend' aangeprezen en verkocht worden. Hoewel
na alle besproken soorten, vaste planten zijn, is een kle
deel van de ruimte vrijgehouden voor laagblijvende hei
tertjes en zichzelf gretig uitzaaiende een- en tweejarige
De vele kleurenfoto's maakt het herkennen gemakkelijl [L
bij de beschrijving is steeds hoogte, kleur en standplaat !s:
ten opzichte van de zon aangegeven. Een mooi boek vc 3n
iedere ware tuin- en natuurliefhebber. (G.B.)
Shahtoosh is wol van een bijzondere fijne soort; de
chique sjaals, of omslagdoeken, zijn zacht als de huid
van een baby. foto gpd
Al vele eeuwen lang maakt shahtoosh, de
fijne wolsoort van de Tibetaanse antilo
pe in India deel uit van de bruidsschat.
Zonder dat de chiroe, of Tibetaanse anti
lope, er voor zijn overleven veel hinder
van ondervond. Maar nu in de rest van
de wereld - de jetset - de omslagdoeken
heeft ontdekt en bereid is daarvoor goud
geld (tot enkele duizenden guldens per
stuk) te betalen, loopt het volgens het in
ternationale Wereld Natuur Fonds
(WNF) en het International Fund for
Animal Welfare (IFAW) de spuigaten uit.
Ondanks een internationaal verbod op
de handel in shahtoosh is de drang voor
de stropers om geld te verdienen te
groot.
De wol bemachtigen zonder het dier te
doden gaat niet: de antilope is zo schuw,
dat het bijna onmogelijk is hem te van
gen. Met automatische wapens worden
daarom hele kudden weggemaaid. De
dieren worden ook wel gevangen in
klemvallen en vervolgens gedood; chi-
roes scheren of de wol eenvoudigweg te
plukken, schijnt onmogelijk te zijn.
Volgens de Wildlife Society of India kost
het drie tot vijf dieren om de driehon
derd tot zeshonderd gram ruwe wol te
verkrijgen die nodig is om één sjaal te
maken. En dr. William Bleisch van de
China Exploration en Research Society
telde de afgelopen zomer in het Chinese
natuurreservaat Arjin Shan meer dan ne
genhonderd gevilde chiroes, waaronder
veel drachtige wijfjes. In India en China
en ook in Nepal is de handel in
shahtoosh verboden; de chiroe, ook wel
orongo geheten, staat al sinds twintig
jaar op de zwarte lijst van het Verdrag
van Washington (Cites), dat de interna
tionale handel in bedreigde dier- en
plantensoorten aan banden legt.
Hoe de belangstelling in de westerse we
reld (en dan vooral in modecentra als
Parijs, Londen, Milaan en Madrid) pre
cies gewekt werd, is onduidelijk. Wel
duidelijk is volgens WWF en IFAW dat de
stroperij sinds de jaren tachtig een enor
me vlucht heeft genomen, mogelijk tot
20.000 dieren per jaar, een schatting die
berust op het aantal in beslag genomen
huiden, op de geconfisqueerde wol en
op de gevonden karkassen.
Van de ongeveer een miljoen Tibetaanse
antilopen die er rond de eeuwwisseling
nog op de uitgestrekte hoogvlaktes van
Tibet en omstreken leefden, zouden er
nu nog minder dan 75.000 over zijn.
Recent onderzoek door Traffic (een soort
opsporingsprogramma van WWF en de
World Conservation Union) bracht aan
het licht dat alle smokkelroutes leiden
naar de befaamde kasjmierwevers in de
Indiase staat Jammu en Kasjmier, toeval
lig ook de enige staat die door de natio
nale regering van het handelverbod is
uitgezonderd. De wevers van kasjmier
(de wol van de kasjmiergeit) zelf gaan
dus vrijuit, maar wie hen van over de
grens van shahtoosh voorziet, of wie de
sjaals exporteert, is strafbaar.
Onaantastbaar
Tot voor kort werd de handel in India en
Nepal en ook in Hongkong nogal open
lijk bedreven. Handelaren voelden zich
veilig en onaantastbaar, achter hun ar
gument dat hun shahtoosh afkomstig
was van de dons van de 'toosh'-vogel,
die niet eens bestaat, of achter de bewe
ring dat de Tibetaanse antilopen worden
gedood om uit hun hoorns Chine
dicijnen te kunnen bereiden. De
dan slechts een nevenproduct zij
gens het WWF is het echter net a
om, en van de hoorns zouden ge
dicijnen gemaakt worden, maar
ringen.
Pas begin dit jaar werd voor het e >2.
handelaar in shahtoosh veroorde )s
daarvoor was het voor de openba 10
klagers onmogelijk om te bewijze
de wol afkomstig was van de chin ;n
Maar nu het Amerikaanse Nation
and Wildlife Forensics Laborator
voor een methode heeft ontwikkf J
die maas gedicht. De rechtbank'
deelde een vrouw, van wie 140 sj
beslag werden genomen, tot een
waardelijke gevangenisstraf van
maanden met een proeftijd van
en een boete van 40.000 dollar.
o<
u
E
Cryptogram
Horizontaal: 1. Van de pijn gaat een varken eraan (4); 4. Griekse letter volgens plan
(5); 7. Een leesteken van niets (7); 8. Stelling met veerkracht (3); 9. Gevraagd
drinkgerei (3); 10. Omhoog wandelen kan aardig toenemen (7); 12. Heel vlug wordt
de richting aangegeven (7).
Verticaal: 2. Via u komen we in Zuid-Amerika (4); 3. Die wordt rustig tweemaal
geslagen (6); 4. Geen goedkope training voor een atleet (8); 5. Riskant verband (4);
6. Gaat naar beneden tot slot (6); 9. Voor een fuif is het geweldig! (4); 11Soort
oorvijg (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Artistiek; 9. veer; 10. aker; 11. on; 12. ora; 14. do; 15. snuif;
17. dot; 19. iet; 21. dra; 22. bra; 23. kei; 25. mud; 27. prima; 30. as; 32. ego; 33. or;
34. mand; 36. snee; 38. proeftuin.
VERTICAAL: 1. Avond; 2. ren; 3. te; 4. iron; 5. taai, 6. ik; 7. eed; 8. kroet; 13. rue;
15. strip; 16. firma; 18. ode; 20. eau; 23. kramp; 24. big; 26. doren; 28. rede; 29.
most; 31. sar; 33. oei; 35. no; 37. nu.
HEINZ
J-A-M, &-A J-/J O-V-tc
/V-A-A-tf OS /-Af-ZP-C-At-T y-A-A/
SJ-/V-T-£&Ar-L-AAS AC-'J-K-g-AS
-A-N-PZ-0+/-P-A-&
■zoa/PA&Z' p/&/A/r&yjr
/S ~ro&^ AA-TUD OP
ZATS&DAO
Ul
J-A, M-A-A-& O-Z-r J-A'A
/-$ tv /s \A0-aP At £-T £-6 li)
/W
z.-O-AS£>-A<0
Deftige laarzenknecht
Teveel hetzelfde grasland
Het verlies aan verscheidenheid in Europese graslanden
zorgt uiteindelijk voor een lagere landbouwproductie, w Di
het gras levert minder energie op voor de koeien. Daarn
is de monocultuur een bedreiging voor een gezond ecos
teem. Deze conclusie volgt uit een groot Europees onde
zoek waarvan deze week in Science verslag wordt gedaa
De helft van het Europese landbouwgebied bestaat uit g
land (60 miljoen ha). Dat wordt gebruikt als weiland, ha
land of braakgrond. Herstel van de biodiversiteit is nodi
om de bestaande hoge productiviteit van het grasland te
kunnen handhaven. Zeker als er minder kunstmest en p rii
ticiden worden gebruikt. Dat is de boodschap van ruim
dertig wetenschappers aan de Europese commissie.
Het internationale team stond onder leiding van de Eng
man John Lawton van het Centrum voor Populatie
in London. „Verlies aan soorten speelt een sleutelrol
achteruitgang van ons milieu. Naast morele en esthetist Li
motieven om te waken over de biodiversiteit, geven onzi
resultaten nu ook wetenschappeüjke motieven", zegt La
ton. De uitkomsten bieden volgens de onderzoeker nieu
inzichten voor het Europese natuur- en landbouwbeleii
Een lagere landbouwproductie is gekoppeld aan verlies
verscheidenheid op het platteland. Lawton verklaart dal
volgt: „Plantengemeenschappen zijn centrales van
kracht, die energie produceren voor de rest van de
keten. Uiteindelijk is de mens afhankelijk van wat
opbrengen voor onze eigen energie."
De gegadigde die zichtbaar aan de kwalificaties voldoet, be
proeft de chique laarzen knecht. foto
