Stukje goedkope gelei voor probleemloze ogen
Gezondheid
Soep
Communiceren via een fotoboek
MAANDAG 8 NOVEMBER 1999
REDACTIE. MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA
Toen ik in 1982 als psychiater bij de GG&GD kwam
werken, kreeg ik Amsterdam-Oost en de Watergraafs
meer als wijk toebedeeld. Samen met een sociaal-psy
chiatrisch verpleegkundige kreeg ik de zorg voor 150
patiënten. Een keer in de week namen wij de bak met
patiëntenkaarten door en bepaalden of onze patiënten
actieve of juist passieve zorg nodig hadden. Met sommi
ge patiënten hadden wij zeer intensieve bemoeienis,
soms dagelijks. Met anderen alleen als er uit de omge
vingsignalen kwamen dat het niet langer meer ging. In
de bak kwamen ook kaarten voor van patiënten die -
formeel nog wel in de zorg - al lang niet meer waren ge
zien.
In een van mijn eerste weken als psychiater kreeg ik het
verzoek van een baliemedewerkster een recept uit te
schrijven voor Haldol, een anti-psychotisch medicijn,
genoeg voor drie maanden. Op mijn vraag waarvoor
dat nodig was, kreeg ik het antwoord dat de heer in
kwestie dat zo gewend was. Ik hoefde hem niet te woord
te staan. Meer dan het gevraagde recept uitschrijven,
werd niet van mij verlangd. De man zorgde er wel voor
dat zijn vrouw het medicijn naar binnen kreeg.
Ik schreef het recept uit - uit het dossier bleek dat het al
jaren zo ging en ik kwam net kijken - maar voelde mij
er ongemakkelijk bij en besloot de vrouw thuis te be
zoeken, ook al wist ik niet of zij zich van haar status als
patiënte bewust was. Haar man was niet thuis en zij
leek mij niet binnen te willen laten. Ik slaagde er niet
goed in mijn plotselinge bezoek aan haar uit te leggen,
maar na lang heen en weer praten kwam ik uiteinde
lijk toch binnen in haar kleine huis.
Ik trof een schizofrene vrouw aan met veel bijwerkin
gen als gevolg van het medicijngebruik. Zonder dat zij
het wist kreeg zij dag in dag uit de Haldol in haar bord
soep gedruppeld. Zo te zien was de dosering te hoog
waardoor zij houterige bewegingen maakte, maar de
vrouw was al jaren niet meer opgenomen geweest. Er
leek een redelijk evenwicht te bestaan zonder dat wij
ons er verder mee bemoeiden.
Ik bleef het echtpaar zo af en toe bezoeken en heb de si
tuatie nooit willen en durven veranderen. Ik heb haar
niet uitgelegd wat er met haar aan de'hand was en heb,
zoals dat zo fraai heet, geen behandelovereenkomst met
haar gesloten. Nu -17 jaar later - is het indachtig de
WBGO (zie column Bejegening van 25 oktober) on
denkbaar dat iemand anti-psychotische middelen
krijgt toegediend zonder dat hij het weet. Respect van
de behandelaar voor de autonomie en de wensen van
de patiënt ligt aan deze veranderingen in de sociaal-
psychiatrische praktijk ten grondslag.
Die wijziging in de relatie tussen de dokter en zijn pati
ent is toe te juichen, maar brengt hem soms in een mo
reel dilemma en in een conflict van plichten. Hij wil de
wens van de patiënt respecteren, maar ook een bijdrage
leveren aan een verbetering van diens gezondheid.
In de tegenwoordige tijd moet daarom - als overtuiging
en overreding niet werken - worden afgewacht tot zich
mogelijkheden voor gedwongen behandeling aandie
nen. Maar in de praktijk blijken die mogelijkheden zich
vaak niet voor te doen. Er zijn namelijk heel specifieke
condities aan verbonden. Soms moet machteloos wor
den toegezien hoe patiënten onbehandeld blijven en er
Mn-'»-"- slechter aan toe zijn of meer overlast
I ÜS en veroorzaken dan nodig is. Ie-
dere dokter heeft het daar moeilijk
mee. De verbetering van de rechtspo-
si tie van de patiënt heeft helaas soms
ook zijn keerzijde, maar soep zonder
Haldol smaakt altijd beter.
WOUTER VAN EWUK, psychiater
Contactlens via drogist: niet duur, maar voor eigen risico
NEL
Opzienbarend: drogist Kruidvat
verkoopt zachte contacüenzen
voor het zachte prijsje van der
tien gulden per lens. Bedoeld
om drie maanden te dragen en
daarna weg te gooien. Maar het
is minder opzienbarend dan
het lijkt, want het blijkt dat de
fabrikant van de lenzen, ICN
Pharmaceuticals in Zoetermeer
(het Nederlandse kantoor van
een Amerikaanse multinatio
nal) ze ook al levert aan de Ma
cro en aan de Kijkshop. Aan de
Macro al twee jaar, en aan de
Kijkshop ongeveer een jaar.
Zit er in die winkels een con-
tacüensspecialist, die lenzen
aanmeet en controleert of ogen
al dan niet geschikt zijn voor dit
type lens? Nee, want anders
kon die lens nooit goedkoop
zijn. Dat is eigenlijk de truc
achter deze aanbieding via een
heel ander kanaal dan het ge
bruikelijke. Er is geen dure ap
paratuur, en geen deskundig
personeel dat controleert of je
ogen in orde zijn. De klant
moet toch ergens eerst zijn
ogen hebben laten opmeten. Of
nog laten opmeten. En dat be
paalt voornamelijk de prijs van
contacüenzen.
Lenzen van de drogist kun je
niet zomaar kopen. Kruidvat
waarschuwt daar ook voor in
een piepklein foldertje: de len
zen zijn bestemd voor 'mensen,
die reeds geruime tijd pro
bleemloos zachte lenzen dra
gen en het voorschrift van de
contacüensspecialist of oogarts
kennen'. Diens advies heb je
dus nodig. Er zijn nog meer
toch-niet-zo-leuk-als-het-lijkt-
aspecten. De sterkten van deze
goedkope lenzen lopen van
min 1 tot en met min 4.50.
Zwaardere oogafwijkingen kun
nen niet worden bediend. Ook
plussterkten zullen niet te koop
zijn, want daar zijn te weinig
klanten voor.
Kruidvat zelf denkt dat er wei
nig mensen zullen zijn die zo
maar op de bonnefooi de len
zen kopen. Vrijwel niemand
weet wat zijn oogafwijking is.
Het is bijvoorbeeld nooit een
getal dat hetzelfde is als bij een
brilleglas. Je kunt dus niet den
ken: mijn bril is min 2, dan
koop ik ook zulke lenzen. Dat
werkt niet.
Bij Merkxs Brillen in Culem-
borg hebben ze al een Kruid-
vatidant gehad, die de zachte
iens niet uit zijn oog kon krij
gen. Als je dat voor het eerst
moet doen, is dat lastig. Con-
tacüensspecialisten geven er les
in. In Culemborg werkt Eef van
der Worp, voorzitter van de
sectie contacüenzen van de
ANVO, de vereniging van opto-
metristen. Hij is bovendien do
cent bij de optometristenoplei-
ding aan de Hogeschool
Utrecht.
Van der Worp denkt dat ver
koop van lenzen via niet-gespe-
cialiseerde winkels wel degelijk
voor problemen kan zorgen. Bij
het aanmeten wordt op een
heel scala gegevens gelet. On
der meer wordt de bolling van
het oog gemeten. Ook de
'traanfilmkwaliteit' telt mee. Bij
een bepaald type traanvocht
wordt bijvoorbeeld voor een
andere lens gekozen.
Hoge plus- of minsterkten zijn
weer een ander punt. Voor die
ogen is een dikker lensje nodig,
en dan komt de zuurstofvoor
ziening van het oog in het ge
ding. Bij harde, zuurstofdoorla-
tende lenzen speelt dat niet zo,
bij zachte wel. Sommige ogen
hebben bovendien meer zuur
stof nodig dan andere. Een ver
haal apart is de gezondheid van
de klant. Iemand met diabetes
kan bijvoorbeeld niet zomaar
contacüenzen dragen.
Duizenden soorten
„Wij meten dat in alle aspecten
op", zegt Van der Worp. „Er
zijn duizenden soorten lenzen
in de handel. Die verkopen we
natuurlijk niet allemaal, maar
we kunnen toch wel uit een
paar honderd kiezen, en we
kiezen op basis van al die gege
vens die we verzamelen."
Hij beschrijft het Kruidvat-initi
atief als volgt: zij verkopen één
lens, en daar zoeken ze ogen
bij. „Ze zullen minder comfor
tabel zijn. Wij zijn nog het
meest bang dat mensen deze
lenzen zullen proberen, tot de
conclusie komen dat ze niet be
vallen, en dan denken: lenzen is
niets voor mij", aldus Van der
Worp. Dat gebeurt ook al als ze
lenzen kopen bij goedkope dis
countzaken. Sommige van die
winkels hebben dan maar één
type lens beschikbaar. Die zit
misschien niet lekker, en daar
door worden mensen afge
schrikt.
Zachte lenzen zijn, door de
aard van het materiaal, gevoeli
ger voor vuil en bacteriën dan
harde lenzen. Om die reden
worden ze tegenwoordig ver
kocht in systemen, waarbij ze
na een dag, een week, een
maand of een half jaar dragen
('s nachts uit) worden wegge
gooid. Maand- en halfjaarsyste-
men kosten ergens tussen de
tweehonderd en driehonderd
duidelijke instructie", vi
Broersen, het probleem
mee gelijk doorschuiven
de fabrikant.
En wat, als consumentei
zen kopen, die misschie
passen? „Wij gaan ervan
het traject van keuze ali
maakt. Negentig procen
ogen is heel gewoon, pr
bleemloos. Dan is het ht
pel om onze lens te prol
Natuurlijk zijn er altijd
kende ogen, waarvoor h
geschikt is, maar dat mt
dan snel. En dan is er toi
zoveel aan de hand. D;
De meeste zachte contactlenzen zijn doorsnee lenzen en voor bijna iedereen geschikt, vindt
drogisterij Kruidvat. foto gpd/maurice nelwan
Vir
ing
elk
gulden, inclusief inzet- en reini
gingsvloeistof.
De drager moet dus steeds te
rug naar de winkel, zowel voor
oogcontrole als voor nieuwe
lenzen, plus onderhoudsspul-
len. De verleiding is natuurlijk
groot om de lenzen langer te
dragen dan het systeem goed
vindt. Dat zou het een stuk
goedkoper maken. Met andere
woorden: hoe houdt Van der
Worp zijn klanten bij de les?
Volgens hem is de duur van de
draagtijd (een maand, een half
jaar) arbitrair. Het is niet zo dat
een lens de ene dag nog goed
is, en de volgende niet meer.
Weggooien na een maand is
voor zachte lenzen het meest
ideale. Met dragers, die sjoeme
len, wordt een ernstig gesprek
gevoerd. Er wordt hun voorge
steld op een ander systeem
over te stappen.
Van der Worp hoopt dat de Ge
zondheidsraad (adviesorgaan
van de regering) nog eens naar
de veiligheidsaspecten van ver
koop in niet-gespecialiseerde
winkels wil kijken. Zijn angst is
dat er bijvoorbeeld ook gekleur
de lenzen in de verkoop komen,
en dat het net zoiets wordt als
haarspeldjes of nagellak, die
meisjes onderling uitproberen.
Paul Broersen, commercieel di
recteur bij de Groenewoud
Groep (waar Kruidvat een on
derdeel van is) is helemaal niet
bang voor problemen. „Wij ver
kopen al tien jaar vloeistoffen
voor contactlenzen, en sinds
vijfjaar hebben we ook een ei
gen merk. Voor ons is dit een
logische voortzetting. De markt
voor contactlenzen is in ont
wikkeling naar korter dragen,
en daarmee worden de risico's
veel beperkter. Maar essentieel
is natuurlijk dat de verzorging
goed is, en dat mensen zich la
ten controleren. Wij richten ons
op de groep die het dragen van
lenzen gewend is. Men moet
naar een oogspecialist of naar
een contacüensspecialist om
zich te laten controleren. Daar
verandert niets aan."
Stukje gelei
Is hij niet bang dat, als er echt
iets fout gaat, Kruidvat-klanten
hem op productaansprakelijk
heid zullen aanspreken? Broer
sen ziet dat niet zo snel gebeu
ren. In de gebruiksaanwijzing
bij de lenzen wordt nadrukke
lijk gewaarschuwd ze van de
ogen af te halen als er proble
men zijn. Rode ogen, droge
ogen, last van licht, wazig zien,
dat is allemaal alarmerend.
„Onze producent geeft heel
Tien procent van de be\
draagt contactlenzen. In
ogen van Broersen zijn;
mensen gediend met ee
par ante markt. Nu betal
voor een stel lenzen hou
guldens, maar dat geld
te voor de aanmeting, di
troles, de service, het hel
gramma dat bij de brille
lenzenwinkel in werking
voor lensdragers. De len
kost eigenlijk maar een
krats. Broersen vindt da
ens dat maar van elkaar
moeten koppelen. Eenp
voor de lens berekenen,
voor aanmeting laten bf
apart de controles reken
Bij fabrikant ICN in Zoel
schetst algemeen direcit
Frank Heijman hoe groo
markt is. Er zijn 1,5 milji
lensdragers, aan wie ach
joen zachte lenzen per j<
worden verkocht, plus 2)
harde lenzen. ICN doeti
lenzen dan alleen Kruidi
Oculenti, een lenzenspe*
die vaak in ziekenhuizen
vestigd, is een dochteroi
ming. Volgens Heijman
de lens het probleem,
zorg, waarmee de klant!
om gaat. Hij vindt dat d«
tactlensspecialisten ook
Kruidvatklanten moeten
controleren. Dat ze hun
ten moeten afgeven, zod
zen desgewenst via het ii
zijn te bestellen.
De Kruidvat-lens is voor
bleemloze lensdragers,
bestaat uit een hydrofiel
plastic, dat voor een gro:
uit water bestaat. Eigenli
stukje gelei. De contactlf
dustrie is grotendeels ov
nomen door de farmace
industrie, die meer
betere apparatuur en nu
grote schaal goedkope
produceert. Zó goedkoo]
straks jonge meisjes leru sum
kunnen kopen van het z
je dat ze met babysitten
verdiend.
lini
Prijs voor nieuwe methode tot contact met demente mensen
HERMAN BROERS
'Reis door de Tijd' is een nieu
we methode waarmee demen
terende ouderen het contact
met de buitenwereld langer
kunnen onderhouden. De me
thode is gebaseerd op een foto
boek met fragmenten en voor
werpen uit het leven van de
persoon. Verzorgingstehuizen
die ermee werken en de Alzhei-
merstichting in Bunnik pleiten
voor grootschalige invoering in
de ouderenzorg.
'Reis door de Tijd', ontworpen
door kunstenares en bejaarden
verzorgster Cathrien Jansen
(39) uit Kampen, kwam na twee
jaar voorstudie afgelopen voor
jaar op de markt en lijkt een
succes. De methode sluit aan
op de zoektocht van verzor-
gings- en verpleeghuizen in Ne
derland naar betere communi
catiemiddelen voor de groeien
de groep dementerende oude
ren.
Nederland kent op dit moment
250.000 dementen, waarvan het
merendeel lijdt aan de ziekte
van Alzheimer. Door de vergrij
zing en de steeds betere signa
lering van symptomen van de
mentie zal dit aantal de komen
de jaren met ten minste 28.000
patiënten per jaar toenemen,
aldus cijfers van de Alzheimer-
stichting in Bunnik.
Dementerende ouderen verlie
zen langzaam maar zeker het
contact met de wereld om hen
heen. De laatst vergaarde ken
nis gaat het eerst verloren, de
oudste herinneringen blijven
het langst. De communicatie
met familie wordt na verloop
van tijd problematisch omdat
de leefwereld van de patiënt
geen raakvlakken meer heeft
met het heden. De demente
rende oudere is lichamelijk
aanwezig, maar verpietert gees
telijk in een isolement.
Het fotoboek 'Reis door de Tijd'
geeft zowel de patiënt als de fa
milie een handvat om de on
derlinge communicatie langer
in stand te houden met foto's
van de kinderen, maar ook een
persoonlijk briefje uit de verlo
vingstijd of een favoriet versje
uit de kinderjaren. Het boek is
voor het verplegend personeel
tevens een 'sociaal dossier'
naast de medische gegevens.
Jansen: „Het levensboek kan in
een vroeg stadium, als de oude
re nog veel weet, samen met de
familie of de verzorgende wor
den samengesteld. Met foto's,
versjes, tekeningen en herinne
ringen ontstaat een getuigenis
van zijn of haar leven. Op basis
daarvan kan een gesprek wor
den aangeknoopt."
Volgens Jansen wordt het de
mentieproces niet vertraagd,
maar krijgt de kwaliteit van de
communicatie een impuls. „De
levensvreugde keert terug,
evenals het respect voor de
leefwereld van de patiënt. Zo
wel de familie als de demente
rende oudere leren via het le
vensboek het vaak pijnlijke af-
scheidsproces beter hanteren."
In verzorgingshuis De Morgen
ster in Zoetermeer wordt, even
als in vierhonderd andere ver
pleeg- en verzorgingshuizen in
Nederland en België inmiddels
op kleine schaal met het foto
boek geëxperimenteerd. Coör
dinator groepsverzorging G.
Sturm is laaiend enthousiast:
„Ongeveer tien ouderen heb
ben inmiddels een levensboek
samengesteld. De effecten zijn
duidelijk zichtbaar: ouderen die
al vrij ver zijn weggezakt, leven
geestelijk op als het boek op ta
fel komt. Alles wat raakvlakken
heeft met hun wereld staat erin.
Voor de familie is het fijn om
dat de bezoekjes aan oma of
opa weer inhoud krijgen. Ze le
ren zien dat opoe misschien
veel vergeet, maar op sommige
vlakken nog uiterst scherp kan
zijn."
Volgens Sturm moet Jansens'
methode zo snel mogelijk op
grote schaal in de Nederlandse
bejaardenzorg worden inge
voerd. „Iedereen heeft hier baat
bij. Hoe sneller je ermee begint,
Het fotoboek 'Reis door de Tijd' geeft zowel de patiënt als de familie een handvat om de
onderlinge communicatie langer in stand te houden met foto's van de kinderen.
foto anp marijn alders
hoe beter het is voor alle be
trokkenen."
Woordvoerster J. van der Ploeg
van de Alzheimerstichting be
vestigt dit. „Persoonlijk, res
pectvol contact is in de verzor
ging van Alzheimerpatiënten
van levensbelang. Maar door
gebrek aan geld en tijd in de
zorg komen we daar nu veel te
weinig aan toe. Het plakboek is
een eenvoudige maar bijzonder
doeltreffende methode om
daaraan iets te doen."
Cathrien Jansen heeft voor haar
vinding de Prof. W. Kolff-prijs
gekregen. De prijs, twee jaar ge
leden in het leven geroepen
door het sinds 1995 in Zwolle
gevestigde Prof. W. Kolff Insti
tuut, wordt uitgereikt aan per
sonen die zich onderscheiden
op het gebied van innovatie en
ethiek in de gezondheidszorg.
Chronisch tekort aan slaap
ondermijnt lichaamsfuncties
HENK HELLEMA
deze
Als
Een chronisch tekort aan slaap kan verstrekkende get
gen hebben voor lichamelijke functies zoals de stofwi de o
seling van koolhydraten, als glucose, en de afgifte var
hormonen. Dat blijkt uit een Amerikaanse studie in ht
vakblad The Lancet. De onderzoekers van de Universi
van Chicago verrichtten hun studie bij 11 gezonde, joi
mannen, die eerst drie nachten 8 uur sliepen, de volgt
de 6 nachten slechts 4 uur en de daarop volgende 7
nachten, voor herstel, een nachtrust van 12 uur kregei
Gedurende de onderzoeksperiode werd regelmatig bit '8 or
afgenomen voor de bepaling van diverse lichaamsstol
fen. Daaruit bleek, dat als gevolg van het tekort aan si;
- door nachten van slechts 4 uur - er duidelijke verawi -'d"15
ringen optraden in de stofwisseling van glucose en in e
uitscheiding van hormonen als Cortisol. De gevonden
veranderingen in het glucose-metabolisme wijzen vol
gens de onderzoekers op een verstoorde stofwisseling
die op den duur tot ouderdomsdiabetes zou kunnen I
den. Veranderingen in de afgifte van Cortisol zou chro
nisch kunnen leiden tot verhoogde bloeddruk en geht
genverlies.
'De gevonden metabole en hormonale veranderingen
gevolg van een dagenlang slaapgebrek lijken sterk op
kenmerken die bij veroudering horen', aldus één vant ial: c
onderzoekers, prof. Eve van Cauter. 'We denken dat
chronisch slaaptekort niet alleen het begin van leeftijd
gebonden aandoeningen als ouderdomsdiabetes, ver
hoogde bloeddruk, overgewicht en geheugenverlies kiandsl
versnellen, maar deze aandoeningen ook kan vererge-
10!
Alle veranderingen in lichaamsfuncties verdwenen sm
tijdens de herstelperiode, waarin de proefpersonen ee
nachtrust kregen van 12 uur. Bepalingen in het bloed ,y
ven aan, dat de proefpersonen pas na een nachtrust v
meer dan 8 uur werkelijk waren uitgerust.
-
P U Z Z E L
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde woord
in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar
ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Verschoten; 4. zeilwindje; 7. schrobben; 9. zouteloos; 10. metselspecie; 11. keukengerei;
13. koffiedik; 14. niet dichtbij; 17. ongekleed; 18. strand bij Venetië; 19. hijswerktuig; 21. hol gezegde;
24. heet; 26. bitterheid; 27. maatstaf; 29. gezet; 30. elektronische voeler; 32. beeldverhaal; 33. notie.
Verticaal: 1. Aardbeikleurig; 2. stremsel; 3. vlek; 4. waterplant; 5. deel v.h. hoofd; 6. geplaveide weg;
8. mooi; 11. kinderen; 12. supporter; 13. mat; 15. orgelregister; 16. korrelig sneeuwijs; 17. schurk;
19. kiezelsoort; 20. klein café; 22. streling; 23. schermbloemige plant; 25. klank; 27. plooi; 28.
damesjapon, 30. hengelsnoer; 31. kippenloop.
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1. Pad; 3. ach; 6. as, 9. rij; 10. sero; 12. opus; 14. abeel; 16. accordeon; 19. ai; 20. ik;
21. mistasten; 26. meute; 27. koel; 29. unit; 31. eb; 32. et; 33. nip; 34. pro.
VERTICAAL: 1. Pasta; 2. ase; 4. cru; 5. hijsen; 7. hobo; 8. hoed; 11. racisme; 13. pleiten; 15. er; 17. cai; 18. oke; 21. maken; 22. telg; 23. au;
24. stuk; 25. netto; 28. obi; 30. Ier.