Kleumen tussen keizerspinguïns
Rijp en Groen
Boom en paal
Andersoortig tuinblad
Amborella alleen nog
op eiland
Vruchtloze Pepino
VRIJDAG 5 NOVEMBER 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 02:
Overtuigd geraakt van de
zin en het nut van een
boom in de tuin, hoe klein
dan ook? Dan zullen we het
nu hebben over de juiste
manier van planten. Im
mers het is heel belangrijk
om een boom met stam
goed te planten,
want het is ei
genlijk een gods
wonder dat de
zwaar gehandi
capte wortels het
toch maar klaar
spelen om die
hele boom van
top tot teen te
voorzien van wa
ter en voeding.
Een wonder te
vergelijken met
de moderne
wonderen als in
ternet en E-mail
zou ik zo willen
zeggen.
Dat kan alleen als
ze de kans krij
gen om zich goed
te hechten aan de aarde
waaraan ze dit alles moeten
onttrekken. Rust is hiervoor
noodzakelijk en die krijgen
ze alleen als we voorkomen
dat de boom niet letterlijk
met alle winden meewaait.
Daarom zetten we tegeüjk
met de boom een stevige
paal in de grond, op vijftien
centimeter afstand en zo
dat de meest voorkomende
wind de boom niet tegen
de paal laat kletteren. Te
zijner tijd worden boom en
paal met een brede rubbe
ren band of gewoon met
een nylon kous aan elkaar
bevestigd.
Maar eerst moeten we gaan
planten. Daarvoor maken
we op de bestemde plaats
een kuil, groter en dieper
dan de wortels. De paal
gaat er ook meteen in en
wordt desnoods met een
stevige hamer
vastgezet in
de grond.
Dan gaat de
boom erin en
worden de
wortels
weer af
gedekt
met goede
GREET BUCHNER
compost. Vooral geen mest
en zeker geen verse mest
van dieren daarvan zouden
de wortels kunnen verbran
den. Als dat gebeurd is, dan
wordt de kuil opgevuld met
de aarde die we eruit heb
ben gegraven. Bedenk wel
dat iets dieper
planten een even
tuele groei stimu
leert en iets min
der diep planten
groeiremmend
werkt.
Als alles goed op
zijn plaats staat
dan wordt de
grond nog extra
goed aange
stampt. De wor
tels kunnen niet
stevig genoeg in
de grond komen
te zitten. Daarom
wordt ook bij nat
weer nog flink wa
ter gegeven om
vooral de aarde
tussen de fijne
wortels te spoelen. Moch
ten er konijnen in de buurt
zijn dan kan men de stam
eventueel nog beschermen
met wat kippengaas, maar
in de meeste stadstuinen
zal dat niet nodig zijn. Tij
dens een zeer droge perio
de in het voorjaar is water
geven van belang om de
kostbare boom een kans te
geven. Dat geldt trouwens
ook voor de eerste zomers
als het wortelgestel nog
niet op volle toeren draait.
Nu we het toch over het
planten van bladverliezen
de bomen hebben gehad,
nog een kort woord over
bladverüezende struiken
die ook rond deze tijd met
succes kunnen worden ge
plant en verplant op bijna
dezelfde manier. Ook voor
struiken geldt dat de
wortels stevig in de
grond verankerd
moeten raken. Of
het allemaal gelukt
is zien we pas
volgend voor
jaar bij het
zwellen van
de knop
pen.
De toenemende belangstelling
voor tuin en een groen balkon
heeft niet alleen een groot aan
tal tuinrubrieken maar ook veel
tuinbladen tot gevolg gehad.
Aangezien het huidige tuinie
ren meer dan eens ontaardt in
het twee maal per jaar volladen
van een karretje in het dichtst
bijzijnde tuincentrum, liefst
met zeventig procent anorga
nisch materiaal zoals hout,
steen en blik en dertig procent
echte planten (dat wijzen de
statistieken uit) haken veel ver
halen over tuinieren in op deze
trend. Zo niet TP de TuinPlant,
een nieuw blad door de samen
stellers getypeerd als alweer
zo'n blaadje. TP onderscheidt
zich evenwel van bestaande
bladen niet alleen door de uit
voering, namelijk simpel papier
in plaats van kostbaar hoog
glans, maar ook door de uitvoe
ring en gedegen informatie over
planten en foto's van andere
u
PATRICK VAN MEERSHOEK
dan luxe droomtuinen. Bij de
besproken tuinaanleg ligt de
klemtoon op de beplanting en
niet op veel terras en nog meer
steen. Kortom een blad dat net
iets anders is dan de luxe uitge
voerde tuinbladen. (G.B.)
Pinguïns vormen het onder
werp van het nieuwe boek van
Frans Lanting. De befaamde
natuurfotograaf maakte in de
afgelopen jaren drie reizen naar
het leefgebied van deze bijzon
dere vogels. Zo kampeerde Lan
ting vier weken op het pakijs
van Antarctica om bij veertig
graden vorst de keizerspinguïn
op foto vast te leggen. „Nee, dat
is niet echt leuk om te doen."
Het nieuwe fotoboek van Frans
Lanting staat bol van de pin
guïns in alle soorten en maten,
maar het heet toch gewoon
Pinguïn. Het enkelvoud is be
wust gebruikt, vertelt de gelau
werde natuurfotograaf, om nog
maar eens aan te geven dat elk
dier een afzonderlijk individu
is. „Het grote publiek vindt: een
pinguïn is een pinguïn, punt.
De mensen weten niet dat er
wel vijftien soorten pinguïns
zijn. En elke soort heeft zijn ei
gen trekken. De driftige, kort
aangebonden rotspinguïn op
de Falklands heeft niets ge
meen met de doodkalme, stoï
cijnse keizerspinguïn op Ant
arctica. En los van deze soort
gebonden eigenschappen heeft
elk dier ook nog eens een eigen
geschiedenis en een eigen ka
rakter. Dat probeer ik met mijn
werk te laten zien. Ik wil de cli
chés over dieren doorbreken."
In Pinguïn doet Frans Lanting
verslag van zijn, zoals hij het
zelf graag noemt, persoonlijke
ontmoetingen met de bijzonde
re vogels. Op de Falkland-eilan-
den fotografeerde hij kleine
pinguïnsoorten zoals de ezels
pinguïn en de rotspinguïn. De
grote koningspinguïn was het
doel van Lantings reis naar het
onherbergzame eiland Zuid-
Georgië. De derde expeditie
ging naar Antarctica, waar de
fotograaf erin slaagde om onder
zeer barre omstandigheden het
leven van de majestueuze kei
zerspinguïn vast te leggen. De
vier weken op de Zuidpool le
verden een reeks verbluffende
foto's en verhalen op. Lanting
zelf spreekt van een hoogtepunt
in zijn loopbaan.
Onderscheidingen
Die loopbaan bracht Frans Lan
ting in de afgelopen decennia
naar zo'n beetje alle uithoeken
van de planeet. Van de Galapa-
gos-eilanden naar het Amazo
ne-gebied, van de Afrikaanse
savanne naar de duinen van
Westvoome, waar de jonge stu
dent economie zijn eerste foto's
maakte. Inmiddels woont en
werkt de 48-jarige Nederlander
al bijna twintig jaar in Santa
Cruz in de Verenigde Staten. Hij
De stoïcijnse Kiezerspinguins nemen na veel strijd uiteindelijk samen de
kreeg er een echtgenote, een
accent en een handvol hoge
onderscheidingen op het ter
rein van de natuurfotografie.
Het handelsmerk van Frans
Lanting is de intieme foto, het
dier van dichtbij. „Dat kost tijd.
Ik houd er niet van om ergens
even snel een plaatje te maken.
Ik ga ook nooit meteen fotogra
feren. Ik neem de ruimte om
eerst rustig rond te kijken en te
ontdekken wat zich allemaal af
speelt. Pas daarna pak ik mijn
camera."
Het verblijf op Antarctica was
in veel opzichten een hachelijk
avontuur. Bij een temperatuur
van veertig graden onder het
vriespunt moest de fotograaf
zijn-werk doen. Met een nylon
koepeltent als uitvalsbasis en
Amerikaanse onderzoekers wij
zen een kleine heester aan als
de voorloper van alle bedektza-
digen. Deze heester, Amborella,
komt heden ten dage alleen
nog voor in Nieuw-Caledonië,
een eilandengroep ten oosten
van Australië in de Stille Oce
aan. De grote tak in het plan
tenrijk van bedektzadigen ken
merkt zich door het bezit van
bloemen met stamper en
meeldraden en van zaden die
(bedekt) in vruchten zitten.
Amborella bloeit met crème
kleurige bloemen en bezit rode
vruchten. De Amerikanen ko
men in hun speurtocht uit bij
Amborella door vergelijking van
bepaalde, lang bewaard geble
ven stukjes DNA (genen). Uit
hun onderzoek blijkt ook dat
waterlelies tot de oudste be
dektzadigen (of angiospermen)
behoren.
(bron: Science van 29 oktober)
twee koffers met apparatuur
zocht Lanting elke dag opnieuw
het gezelschap van de keizers
pinguïns. En elke dag opnieuw
was dat een gevecht tegen de
berusting. Lanting: „Je wordt
traag in zulke moeilijke om
standigheden. Het lichaam wil
niet meer, het brein wil niet
meer. Alles zegt: laat ik vandaag
maar lekker in mijn tentje blij
ven liggen. Dan ga je praten te
gen jezelf. Zo van: je bent hier
slechts vier weken, misschien is
vandaag de dag waar het om
gaat, die wil je toch niet mis
sen? En dan ga je toch maar
weer de kou in. Het is niet leuk
om te doen."
De ontberingen op het pakijs
van Antarctica brachten Lan
ting een diep respect bij voor
de keizerspinguïn, het enige le
vende wezen dat zich thuis
voelt in deze bittere kou. „Ik
was er in de zomer met veertig
graden vorst, maar in de winter
kan de temperatuur er wel da
len tot honderd graden onder
het vriespunt. Geen mens
houdt dat vol, maar deze bij
zondere dieren kunnen dat
wel." Enthousiast vertelt Lan
ting over de pinguïnkolonie, die
zich elke winter op dezelfde
plaats verzamelt voor het
broedseizoen. Die plek bevindt
zich tientallen kilometers land
inwaarts. De voorbereidingen
voor het broeden beginnen in
de strenge winter, opdat de jon
gen in de zomer een voedselrij
ke zee aantreffen voor een opti
male start van het pinguïnle
ven. Het broeden van de keizer
spinguïn is een verhaal op zich.
Het vrouwtje legt een enkel ei
en geeft dat over aan het man
netje. Het vrouwtje gaat terug
naar zee, het mannetje blijft
achter op het pakijs om het ei
in de twee koudste maanden
van de poolwinter uit te broe
den. Lanting: „Vanwege de
koude vormen al die mannetjes
samen een drom van duizen
den pinguïns. Ze kruipen zo
dicht mogelijk tegen elkaar om
zo min mogelijk warmte te ver
liezen. Het heeft iets van een
rugbyscrimmage. Om het ei te
beschermen tegen de kou dra
gen de vaders dat op de voeten,
twee maanden lang. Tijdens het
broeden wisselen de pinguïns
ook nog voortdurend van
plaats, zodat de dieren in de
buitenste rijen zich weer kun
nen opwarmen in het midden
van de groep."
Wanneer de eieren na twee
maanden uitkomen, zijn de
mannetjes uitgehongerd. Van
de veertig kilo lichaamsgewicht
is doorgaans de helft over. Juist
in deze fase keren de vrouwtjes
weer terug van zee om de ver
zorging van de kleine pinguïns
over te nemen. „Dat gaat
meestal gepaard met enorme
vechtpartijen", vertelt Lanting.
„De mannetjes piekeren er niet
over om het jong zomaar over
te dragen. Maar omdat ze zo
verzwakt zijn, hebben ze geen
schijn van kans. Dus maken de
mannetjes, meestal kruipend,
op hun beurt de lange tocht
naar zee om aan te sterken. Dat
kan soms wel een week duren.
Maar daarna worden de taken
eerlijk verdeeld en gaan de ou
ders om de beurt naar de zee
om voedsel te halen voor hun
jong. Die tocht wordt ook
steeds korter. Tegen de tijd dat
het jong klaar is om naar zee te
gaan, is het pakijs zover afge
smolten dat het water niet ver
weg meer is."
Weken wachten
Juist vanwege de onvoorstelba
re omstandigheden van het ge
bied behoren de foto's van de
kolonie keizerspinguïns tot de
mooiste in Pinguïn. Het con
trast is groot tussen de eindelo
ze ijsvlakte met zijn gure
sneeuwstormen en de sierlijke
pinguïns met hun prachtige
kleuren. En het desolate pool
gebied krijgt bijna iets van een
vrolijke kinderspeelplaats als
twee ouders zich over hun kui
ken buigen, zoals een andere
opname laat zien.
„Dat is nou zo'n foto waarop ik
al die weken zit te wachten. Je
hoopt dat het gebeurt en je
hoopt dat je er op dat moment
klaar voor zult zijn. Het is een
verschrikkelijk lieve foto, ook
omdat je weet dat het leven
zich op deze plek afspeelt op
het scherp van de snede. Want
driekwart van de kuikens haalt
de zomer niet." Een andere be
dreiging ziet Lanting in het
broeikaseffect. De keizerspin
guïns hebben him ingenieuze
broedsysteem afgestemd op het
smelten en groeien van het
pakijs. „Pinguïns hebben kou
nodig", zegt Lanting. ,,Als het
echt warmer gaat worden in het
poolgebied, zijn de gevolgen
niet te overzien. Als het ijs snel
ler smelt, zakken de jonge pin
guïns in het water voordat ze
daar klaar voor zijn. Het is een
serieus probleem."
Minder moeite heeft de foto
graaf met een nieuw fenomeen
op Antarctica: de toeristen die
zich voor tienduizenden gul
dens naar het poolgebied laten
vervoeren voor een unieke va
kantie. „Dat loopt wel los. Ik
vind het prima dat elk jaar op
nieuw een groepje mensen ge
lukkig wordt van een bezoek
aan Antarctica. Uiteindelijk is
het misschien zelfs goed voor
de bescherming van het gebied.
Want als je er geweest bent, ben
je voor de rest van je leven am
bassadeur van Antarctica."
Grote
Waternave
blijkt
woekeraar
De Grote Waternavel, ooi
horizontale klimop genoi
een tropische vijverplant
Zuid-Amerika. Een aanta
geleden verscheen hij in
landse tuincentra. De pl<
zorgt echter voor grote pi
men: het is een woekeraa
andere planten verdringt
zuurstof in het water verl
Behalve particuliere vijve 5
heerst de plant inmiddels
sloten, riviertjes, kanalen
waterpartijen. De plant b
waterbeheerders handen
werk. Ook watersportliefl
bers en vissers hebben la
de Grote Watemavel, die
velden in het water maal
meters breed en tientalle
meters lang.
Waterschappen maken t
kosten om het plantje ra
tel en al te verwijderen.
leen het uit het water hal
het spul kost geld, maar
omslachtige verwerking
planten. Het kost tijd om
groen te drogen voordat I
kan worden verbrand. Gf
storten of verwerken tot
post geeft problemen om
plant verontreinigingen
water heeft opgenomen.
Unie van Waterschappei
onlangs aangedrongen b
ministerie van landbouw
tuurbeheer en visserij op
verbod in de handel en h
bezit hebben van de GrofJ
ternavel.
Sloten als biologisch waterzuiveringssyteem
PETER DE JAEGER
Sloten kunnen worden gebruikt
als biologisch waterzuiverings
systeem, volgens Marten Schef-
fer, hoogleraar aquatische eco
logie aan de Wageningen Uni
versiteit. Nederland heeft een
half miljoen kilometer sloten.
Hierin komt veel afvalwater te
recht. Door slim beheer is het
uitgebreide netvyerk om te zet
ten in een enorme zuiveringsin-
stallatie, dankzij nieuwe inzich
ten in de rol van waterplanten,
vissen, watervlooien en voe
dingsstoffen.
Er is al veel ervaring opgedaan
met actief biologisch beheer,,
zoals het wegvangen van bra
sems. Hierdoor krijgen water
planten een kans de bodem te
beschermen tegen omw<
door wroetende vissen,
zorgen ook voor een afna ,r
van fosfaat- en nitraatgel
omdat ze stikstof uit het
halen. Verder bieden plai rg
een schuilplaats voor wa
vlooien die op hun beurt
water filteren.
VRAAG ANTWOORD
Tja, een moeilijke vaag van G.J. Dane
uit Haarlem en wel hoe laat ik een
grote Agave vorstvrij overwinteren in
de tuin. Als het mijn plant was dan zou
ik er een rekje omzetten en dat be
spannen met twee lagen noppenplas
tic. Ook de grond in de aldus gevorm
de kas dik afdekken met droog blad.
Dat de pot ingegraven dient te worden
spreekt vanzelf. Immers bovengronds
blijft extra vorstgevoelig. Garanties kan
ik niet geven, de ene soort Agave kan
lichte vorst verdragen, de andere niet
en ik weet niet om welk soort het gaat.
Dit jaar klacht op klacht van half tropi
sche planten die niet of te laat ge
bloeid hebben dan wel geen vruchten
hebben gedragen. Oorzaak het lange
natte voorjaar.
Ook de Pepino van L.P. Hensing uit
Leiden heeft geen vruchten gedragen.
Die moet tot begin juni veel bodem-
warmte hebben, liefst rond twintig
graden en dan pas op warme zonnige
plaats naar buiten. Dan zal het zeker
lukken. En nu het stekken: Hoewel het
alles behalve de goede tijd is om te
stekken, is het mij meer dan eens ge
lukt om rond acht centimeter lange
topstekken in een met plastic afgedek
te pot op de verwarming aan de groei
te krijgen. Valt te proberen, de takjes
mogen er nu toch af. Wel in het licht
uiteraard, want het zijn groene stekken
en succes ermee.
De oleander van T.G. v.d.Geest uit
Zilk krijgt gele bladeren. Ik zou de lan
ge takken tot de helft insnoeien, dan
de plant koel maar licht overwinteren,
wel af en toe iets vocht. In het voorjaar
verpotten in een iets grotere pot met
totaal nieuwe potaarde. Gedurende de
zomer om de veertien dagen iets bij
mesten en na de bloei de takken tot de
helft terugsnoeien.Veel warmte en zon
dan zal de plant zeker weer gezond
worden.
J.P Kwestro uit Leiden is vorig jaar
vergeten om de Buddleija terug te
snoeien. Geen enkel probleem. Vol
gend voorjaar in april gewoon weer
flink insnoeien en het leed is geleden.
Ik vrees dat het speenkruid dat het
gras van A. v.d. Horst uit Leiden over
woekert geen speenkruid is maar een
woekerende boterbloem. Het groen
van speenkruid verdwijnt name
gin juni. Boterbloemen die zove
woekerd hebben, zijn moeilijk t(
strijden. Een giftig onkruidbestr e
dingsmiddel heeft inmiddels bei ic
dat het ook niet helpt. Wellicht I u
goede voeding voor het gras zodiei
sterker wordt. Nu een laag com[ *rf
met eventueel iets kalk, in het vi
stikstofhoudende mest. Helpt di
dan het gras vernieuwen.
GREET BUCHNER
Cryptogram
Horizontaal: 1. Gewricht ter informatie (4); 4. Onmisbaar dier voor mensen die
over willen steken (5); 7. Met opzet van plan (7); 8. Gespeeld door een
boemelaar die eraan gaat (3); 9. Maatschappij die voor nop vliegt (1,1,1);
10. Naar binnen gaan om de achterstand te reduceren (7); 12. Onnette vrouw
die toch net is! (7).'
Verticaal: 2. Hierin ben je niet nuchter (4); 3. Elk de helft voor deze
naamgenoten (6); 4. Jengelende kanarie (8); 5. Schaal gevuld met drank (4);
6. Hellend vlak in de richting van het slot (6); 9. Het is geweldig dat de
kalenders reeds weg zijn (4); 11Relatie waar een doelman onder staat (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Poetser; 8. Eilat; 10. honk; 12. rage; 14. et; 15. ega; 16. es;
17. hor; 19. hom; 21. web; 22. mac; 23. lik; 25. ral; 26. al; 27. ego; 28. eg;
30. foef; 32. mono; 34. cider; 36. pureren.
VERTICAAL: 2. Oen; 3. eiker; 4. tl; 5. Sarah; 6. eta; 7. the; 9. ges; 11. Othello;
13. gemalen; 18. obi; 20. oma; 24. kefir; 25. romer; 26. afd; 29. gok; 31. ecu;
33. ore; 35. de.
p
TuinPUwt
/aste planten w
siergrassen il(ne
'^(jontyverpen
/4/V 0/O^O<S/S'CM£'
Z£tST /VAPJÉ
