>k
Rijp en Groen
p bloemendaal bv.
Voor elke tuin
een boom
Wie kent de symboliek van roos of laurier?
Jiïaöa]
b uurmans Cannas
VRIJDAG 29 OKTOBER 1999
Mijn tuin is niet groot, maar
liij is wel eindeloos hoog.
Dat zei laatst iemand tegen
me en vol trots keek hij om
hoog naar de overdrijvende
wolken. Om een beetje ple
zier te hebben van die
hoogte heb ik vorig jaar een
boom in mijn
tuin gezet, want
niets is zo mooi
als een levende
boom die als het
ware een verbin
ding vormt tus
sen hemel en
aarde voegde hij
er nog aan toe.
Vol trots wees hij
op de sierlijke
bolacacia die
midden in de
kleine tuin
stond. Zo, dat
niet een van de
buren zou kun
nen klagen.
Rond het nog
dunne stammetje was tri
omfantelijk een bank ge
maakt en dus zaten we op
een warme dag midzomer
in een kleine tuin onder de
eigen boom. Toen realiseer
de ik me hoeveel plezier een
boom kan geven. Hij vormt
niet alleen de verbinding
tussen hemel en het kleine
stukje grond onder ons be
heer, hij zorgt zomers voor
schaduw, in de herfst voor
mooie kleuren, gedurende
de winter vormt hij als het
ware een pentekening die
zich aftekent tegen de lucht
en voorjaar brengt hij in de
tuin met zwellende knop
pen en teer groen blad.
Kortom naar mijn mening
verdient elke tuin een
boom. Voor de klagers over
afgevallen blad is
er de wetenschap
dat we dit om
kunnen vormen
tot prima com
post zodat we
niet langer met
plastic zakken
met potaarde
hoeven te sjou
wen. Uiteraard
besef ik donders
goed dat lang
niet elke boom
geschikt is voor
onze kleine
stadstuinen,
waarin we ook
nog voldoende
zon willen heb
ben en vooral
geen ruzie met de
buren.
Het gaat er dus
om de juiste
boom te kiezen.
Gelukkig hebben
de boomkwekers,
die ook weet heb
ben van overbe
volking en steeds
meer slinkende af
metingen van
nieuwe stadstui
nen rekening ge
houden met de
huidige boomwen-
sen. Er zijn volop
zogenaamde
vormbomen in de
GREET BUCHNER
JfeiP
handel, dat zijn bomen
waarbij men bij het opkwe
ken de groeikracht en de
vorm in de gaten heeft ge
houden. In grote lijnen ver
delen we de vormbomen in
vijf soorten, de leibomen die
vooral als afscheiding wor
den toegepast, de
dakbomen die zo
gekweekt zijn dat
ze als het ware
een dak vormen
en dus uitermate
geschikt blijken
te zijn als prieel
boom.
Zoeken we een
klein blijvende
boom als solitair
dan komen we
bij de bolbomen,
de treurbomen
en niet te verge
ten de fastigaten
met hun smalle
zuilvormige
groei. Al deze
min of meer getemde
boomvormen kunnen op el
ke willekeurige plaats in de
tuin komen te staan, mits
ver genoeg van de grens met
de buren komen, tenzij deze
geen bezwaar maken tegen
een mooie getemde boom.
De bolboom is, zoals in het
begin van dit stukje al be
schreven, een prima boom
midden in de tuin. Hij geeft
net genoeg schaduw om er
onder te zitten en heeft een
blijmoedig silhouet. Dat kan
dan weer niet gezegd wor
den van de treurboom met
zijn afhangende takken
waar vooral jonge kinderen
gek op zijn omdat ze kun
nen schuilen onder de lange
takken. De fastigaat daaren
tegen heeft een mooie strak
ke vorm die relief
kan geven zelfs
aan de kleinste
tuin. Deze bijzon
dere vormboom
vinden we alleen
als eik, beuk en
sedert enige tijd
als esdoorn.
Bij de bolbomen
is de Catalpa fa
voriet evenals de
acaciaRobinia
in he Latijn. Er
zijn ook esdoorns
en essen als bol
boom in de han
del. Bij de treur
bomen is de wilg
favoriet, maar er
zijn ook mooie
treurberken. Kij
ken we naar de
dakbomen dan
zien we vooral
dakplantanen en
als leiboom is de
leilinde onbe
twist de meest
bekende. Er is
dus keuze te over
aan klein blijven
de vormbomen
voor bezitters van
kleine tuinen die
toch een eigen
boom willen heb
ben.
Melk als bestrijdingsmiddel
Peter de Jaeger»
Spuiten met melk tegen schim
mels kan wellicht het melkover
schot verlichten. In elk geval
werkt melk tegen meeldauw op
komkommers en courgettes, zo
blijkt uit Braziliaans onderzoek.
In het milieulaboratorium in
Sao Paolo werden proeven ge
daan met komkommers die on
der de meeldauw zaten. Behan
deling met een sterk verdunde
oplossing melk, twee keer in de
week, had meer effect dan spui
ten met chemische middelen.
Melk rekent sneller en grondi-
De vergeten erfenis van onze planten
De voddenboom; een van de vele onderzoeken naar
de culturele rol van de boom. foto gpd
JOHAN LAMORAL*
Wie weet nog waarom wij chry
santen op onze kerkhoven zet
ten? Of waarom wij rijst naar
een pas gehuwd paar gooien?
En vanwaar komt de uitdruk
king 'slapen als een roos'? En
wie kent nog de oorsprong van
woorden als 'bachelor' (vrijge
zel), baccalaureaat of lauwer
krans?
Een tip van de sluier kunnen
wij alvast oplichten: het heeft
allemaal iets met planten te
maken. En vooral met de rol die
planten en bloemen eeuwen
lang in ons dagelijks leven heb
ben gespeeld, maar waarvan wij
vandaag geen flauw begrip
meer hebben. Planten zitten
vast verankerd in ons modern
spraakgebruik, in oude maar
nog levendige tradities en ge
bruiken, in religieuze en heilige
rituelen en symbolieken die
zelfs in onze verlichte samenle
ving nog een taai leven blijken
te leiden.
Alleen: wij hebben de oeroude
band tussen de natuur en onze
leefwereld grotendeels verloren.
Bij het uitwuiven van het twee
de millennium zal deze afgelo
pen eeuw wellicht de geschie
denis ingaan als de Eeuw van
het Grote Vergeten.
Bezorgdheid is de drijfveer ge
weest van de auteurs van het
zojuist verschenen 'Compendi
um van Rituele Planten in Eu
ropa'. Want wat brengt doctors
in de wetenschappen, in het
bijzonder in de plantkunde, om
een turf van 1440 bladzijden ter
wereld te brengen, met meer
dan twintig bladzijden icono
grafische en bibliografische ge
gevens, honderden bladzijden
kleurenreproducties en zwart
wit lijntekeningen en een tref
woordenindex van meer dan
140 bladzijden?
„Het is precies dit Grote Verge
ten, deze miskenning en verloe
dering van de natuur en de
groeiende en overal merkbare
angst van de mens om inder
daad zijn greep op onze leefwe
reld te verliezen, die ons er toe
hebben aangezet om na meer
dan tien jaren van onderzoek
dit boek te publiceren". Dat
zeggen Marcel De Cleene, doc
tor in de wetenschappen, groep
plantkunde en hoogleraar aan
de Universiteit Gent en docto-
randa plantkunde Marie-Claire
Lejeune. „En natuurlijk ook we
tenschappelijke nieuwsgierig
heid. Als botanicus loop je ui
teraard met open ogen door de
natuur en je merkt heel snel,
wanneer ergens de harmonie in
een biotoop worden ver
stoord", verduidelijkt De Clee
ne.
„Je gaat je realiseren dat deze
verstoring niet alleen in de na
tuur, maar ook in het dagelijks
leven van de mens voelbaar
wordt. Bijna onmerkbaar treedt
een vervreemding op tussen
mens en natuur. De verbon
denheid met de natuur die bij
onze ouders en nog meer bij
onze grootouders een uitdruk
king vond in allerlei gebruiken,
rituelen, tradities, in taalge
bruik en spreekwoorden, in
huis, tuin en keuken, dat alles is
snel aan het verschralen."
Als wetenschapper ga je je bij
dit alles vragen stellen. Je wil te
rug naar de roots van de din
gen. Je wordt sporenzoeker. Bij
mij gebeurde dat ongeveer 25
jaar geleden. Er was eerst de
verwondering en het niet be
grijpen. Zo'n tien jaar geleden
ben ik samen met collega Le
jeune met het eigenlijke zoek
werk begonnen", zegt De Clee
ne. „Onze bedoeling was een
modern en zo volledig mogelijk
overzichtswerk samen te stellen
over de rol van planten en bloe
men in ons dagelijks leven, in
de mythologie en in de religieu
ze rituelen en de daarvan afge
leide symboliek. Elke plant en
bloem in Europa bekijken wij
eerst vanuit botanisch oogpunt:
de verschillende volksnamen,
de vindplaatsen en een be
schrijving met foto of tekening.
Vervolgens gaan wij het gebruik
na in de kruidengeneeskunde,
de volksremedies, in cosmetica,
landbouw en industrie, in huis,
tuin en keuken. En ten slotte
onderzoeken wij de culturele
rol van elke plant en bloem in
oude en nog bestaande ritue
len, in de mythologie, symbo
liek, magie, volksgebruiken,
volksgeloof in sprookjes, sagen
en legenden.
Chrysanten en lauweren
Zo heeft de uitdrukking 'slapen
als een roos' alles te maken met
de reeds bij Grieken en Romei
nen gekende symboliek van de
roos als draagster van rust, stil
zwijgendheid en gelukzaligheid,
die ook tot uitdrukking komt in
spreuken als 'over rozen gaan'
en 'op rozen zitten'. En in de
kruidengeneeskunde vermeldt
Plinius de Oude (77 na Chr.)
uitdrukkelijk de weldadige rust
en slaapverwekkende eigen
schap van de bloem.
Ook de chrysant heeft een lan
ge voorgeschiedenis. De Grie
ken noemden haar vanwege de
gouden bloemkroon 'chrysan
themum', wat 'gouden bloem'
betekent en gebruikten haar
voor de versiering van heilig
dommen en godenbeelden. Het
oude taoïsme ziet in de chry
sant een middel tot onsterfelijk
heid en de Kelten plaatsten op
het Samaïnfeest op 1 november
chrysanten op de graven. Het
christendom heeft deze symbo
liek overgenomen en plaatst op
Allerheiligen-Allerzielen kerk
hofchrysanten op de graven als
verwijzing naar het 'eeuwig le-
De witte lelie: symbool van onschuld. 1 foto gpd
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-515026
Kat-alarm voor vogels
ven' na de dood.
Het gooien met rijstkorrels naar
een gehuwd paar is een ander
verhaal. Rijst werd pas in de
achtste eeuw door de Moren
naar Zuid-Spanje gebracht en
verspreidde zich dan snel over
vrijwel gans Europa. De indruk
wekkende hoeveelheid rijsttaar
ten en de rijk gevulde borden
rijstpap in Bruegels bekende
schilderij 'Boerenbruiloft' wij
zen reeds op de associatie met
overvloed, voorspoed en
vruchtbaarheid. Het populaire
gezegde 'in de hemel eet men
rijstpap met gouden lepeltjes'
knoopt ook aan met het feeste
lijk karakter van rijst en rijstbe-
reidingen. Pas in de tweede
helft van de negentiende eeuw
is in Europa het gebruik ont
staan om rijst te gooien op hu
welijksplechtigheden, als wens
voor voorspoed en vruchtbaar
heid.
Woorden als het Engelse ba
chelor, en verder baccalaureaat
en lauwerkrans vinden dan
weer hun oorsprong in de cul
tus en de mythologie rond de
laurierboom, die op sommige
plaatsen in Nederland en
Vlaanderen ook 'bakelaar'
wordt genoemd. Het zijn de ko
loniserende oude Grieken die
de laurier uit Klein-Azië mee
brachten en in het Middelland
se Zeegebied hebben verspreid.
Voor Grieken en Romeinen was
de laurier een heilige boom en
onder meer het symbool van
overwinning en succes. Van
laurier komt trouwens het La
tijnse woord Taudare', wat lo
ven of prijzen betekent. De Ro
meinse keizers, succesvolle ge
neraals, winnende atleten en
later ook geslaagde academici
en verdienstelijke wetenschap
pers kregen een laurierkrans of
lauwerkrans, de zogenaamde
'bacca lauri', op het hoofd ge
zet. Onze woorden 'laureaat',
'baccalaureaat' of 'baccalau
reus' en het Engelse 'bachelor'
(in de oorspronkelijke beteke
nis van de nog studerende vrij
gezel), stammen allen van 'bac
ca lauri' af.
Bomen, planten en bloemen
komen verder veelvuldig voor
in wapenschilden en kunnen
heel wat vertellen over de af
komst, de toestand en de ge
schiedenis van een familie. Zij
kumien dan ook bijdragen tot
een beter historisch begrip van
de rol die sommige families in
onze geschiedenis hebben ge
speeld.
Of zoals professor De Cleene
besluit: „Een plant is meer dan
gewoon maar een wortel, een
stengel, bladeren en een bloem.
Planten zijn dragers van een
helaas vergeten culturele erfe
nis van de mensheid en zijn
dus een permanente bron van
verwondering."
Marcel De Cleene en Marie-Claude
Lejeune: 'Compendium van Rituele
Planten in Europa'; verspreid door
Allmedia, Gewandhuis 4, 5427 PW
Boekei, telefoon 0492-32.61.76;
250 gulden.
rijksstraatweg wassenaar
Te pas en te onpas gaan te
genwoordig allerlei alarm
systemen df en dat zal in de
toekomst nog wel toenemen.
Sinds kort is namelijk een
elektronisch halsbandje voor
de kat te koop, dat via een
alarm vogels op het naderen
de roofdier wijst: ze kunnen
dan tijdig wegvliegen. Bij
muizen moet het apparaat
niet afgaan, want die mogen
van de baas wel worden ge
vangen. Het onderscheid tus
sen vogels en muizen maakt
deze zogenoemde Liberator-
halsband dankzij een inge
bouwde microchip en een
speciaal lichtje die beide op
een batterij werken. Valt de
kat een vogel aan, dan gaan
de achterpoten met kracht
A
6.00
6.05
omhoog, zo hebben de ont
werpers bedacht. Die ferme
beweging wordt geregistreerd 6.30
door het lichtje, waarna het
alarm enkele seconden loeit.
Bij muizen maakt de kat geen
al te grote sprong en vindt er
ook geen waarschuwingssig
naal plaats. Het kabaal zal
echter ook bij nogal wat an
dere katachtige bewegingen
te horen zijn: gaat er een
alarm in bijvoorbeeld de tuin
af, dan is wellicht de viervoe
ter van de buren op de schut
ting gesprongen. Voor de Li
berator moet pakweg twintig
gulden worden betaald.
Voordeliger is om de kat een
belletje aan te binden. Infor
matie: Cor Alink, Den Haag,
telefoon 070-355.37.53.
5.58
3.02
8-30
3.59
«Mouw kattrf,,,„y0 kBn
fflijjowien vogtjïs
redden
j
Om vogels tegen katten te beschermen, is
een elektronisch bandje met alarmbel be
dacht. foto gpd
Handvat voor aquariumfilter
Schoonmaken van het filter van een aquarium is een tijdro
vend en vervelend klusje. Het gaat iets gemakkelijker met het
Eheim-filter, want dat heeft een goed handvat. Bovendien is
het filter door het indrukken van het handvat aan- en uit te
schakelen. Wanneer de hendel over de vergrendeling tegen de
filterpot wordt gedrukt, komt de pompkop omhoog, waardoo
die vervolgens eenvoudig van het apparaat is af te nemen.
Voor een aquarium van honderd liter is het filtertype 2231 ver
eist, terwijl in een bak van tweehonderd liter de 2233 dient te
staan. Voor de 2231 moet 180 gulden worden betaald, de 2233
komt op 209 gulden. Informatie: Electronova BV, Naarden, te
lefoon 035 - 694.92.49.
3.29
0.00
).30
1.00
50
I
02 E
Het handvat maakt dit aquariumfilter een
stuk beter hanteerbaar. foto gpd
Bacteriën verdrijven urinelucht
Mensen houden niet van uri
nelucht, maar sommige bac
teriën kunnen er geen genoeg
van krijgen: ze eten het rie
kende spul zelfs op. Die piep
kleine organismen zitten met
onder meer biologisch af
breekbare zepen in een fles
Gtosal Bio-Neutraal, handig
I spul voor bewoners van hui
zen waar geregeld tegenaan
wordt geplast of om de nare
geur uit het hondenhok te
verdrijven. Wanneer de bac
teriën op de stinkende plek
belanden, breken ze het
ureum -het bestanddeel
urine dat de stank veroor
zaakt - af tot geurloos kool
zuur en water. Tweemaal in
de week wat van de inhoud,
verdund met water, over de
plek gieten is voldoende.
Dank zij de biologische zeep
stijgt er zelfs een geparfu
meerde lucht op. Een fles
kost ongeveer 19,50 gulden,
Informatie: Jetty van der
Hulst Specials, Den Haag,
- 345.66.69.
mma
:den
is to
be:
dtgt
'oor
laatst
ie sp
zoel
land
iben i
aan
Wf
0 et t\
nog
een
ïedei
ger af met de schimmelsporen.
Na drie weken is het gebied met
infecties op de plant zes keer
kleiner dan na behandeling met
een pesticide.
De exacte biologische werking
van de witte motor is nog on
duidelijk voor de Brazilianen.
In elk geval doodt melk sommi
ge micro-organismen op de
plant en tegelijk wordt het im
muunsysteem versterkt. Beide
mechanismen zorgen er moge
lijk voor dat de groei van meel
dauw de kop in wordt gedrukt.
Virussen en bacteriën lijken on
gevoelig voor een melkdouche.
Vraag antwoord
Een heel bijzondere vraag is afkomstig van A.J.
v.d. Molen uit Zandvoort. Deze lezer is in het
bezit van een 50 jaar oud herbarium met planten
uit Zandvoort, Bloemendaal en Santpoort. Er
zijn zeker ook planten bij die nu zeldzaam zijn.
Is er een lezer van deze rubriek die eventueel be
langstelling heeft voor dit herbarium. Dan bellen
naar 023-571.65.28.
Leuke vraag van Caroline Zegerman uit Vel-
sen-Noord namens een buurman met groene
vingers en helaas ook groene, dat wil zeggen niet
bloeiende Cannas. Hoe kan dat? Tot troost kan
ik melden dat hij niet de enige is dit jaar. Waar
schijnlijke oorzaak het lange natte voorjaar. Al
leen Cannas die dit jaar zeer vroeg, dus voor half
februari aan de groei werden gebracht en in de
warmte binnen hun bloemknoppen konden vor
men hebben dit jaar gebloeid voor zover mijn
informatie reikt. Dus volgend jaar vroeg wakker
maken zoals ik dat elk jaar weer noem.
Elles Niepoth uit Haarlem vraagt welke plan
ten stand houden aan het strand. Ik veronderstel
dus in de duinen. Omdat ik zelf geen enkele er
varing heb met duinbeplanting was ik erg blij
dat een vriendin met huis in de duinen me kon
helpen. Hier dan een lijst van planten die het
wonderwel doen in duingebied: duindoorn, ga
speldoorn, meidoorn, liguster, vlier, Tamarix,
bepaalde soorten van de wilg en de berk en wel
de abeel. Mochten er lezers zijn met meer soor
ten die goed groeien in jonge duinen dicht bij
het strand, dan houd ik me aanbevolen. Overi
gens blijven alle bomen en struiken in dit gebied
kleiner dan in het binnenland.
Een zeer moeilijke vraag komt van J.F. Kleiterp
uit Haarlem. Het blijkt dat de gevreesde honing-
zwam in de tuin woekert en de ligusterhaag al
voor de tweede maal aangetast heeft. Vraag luidt
wat nu? Welke haag kan er geplant worden, na
dat de grond ververst is. De suggestie van een
stevig hek, begroeid met een snelgroeiende
klimop, Hedera in het Latijn, lijkt me uiterst zin
vol. Overigens houd ik me aanbevolen voor
informatie omtrent deze schadelijke zwam.
RA. Bulo uit Bloemendaal vraagt hoe je a
eetbare lampionplantjes komt. Heel eenvoui
in het voorjaar zaad bestellen van de Physali
edulis, in maart binnen voorzaaien, na de na
vorsten in de zon naar buiten en dan wachte
tot de groene lampionnetjes er vanzelf afvall
Er kunnen er wel tweehonderd aan een plan
men als die het naar zijn zin en lekker warm
heeft.
GREET BUCHNER
Cryptogram
Horizontaal: 1Neemt de reclame niet serieus (4); 4. Niet wit, wel groen (5);
7. Sterk overdreven mug (7); 8. Het vlees van een paard (3); 9. Engelsman die de reeks
omdraait (3); 10. Een jas komt een jongen van pas (7); 12. Droogtrommel van glas (7).
Verticaal: 2. Die munt is ouder dan een godheid (4); 3. Bezopen opgeblazen (6);
4. Taakstelling voor bovenkleding (8); 5. Schilferige bloem (4); 6. Injectie voor een
appel en een ei (6); 9. Het schijnt een uitblinker te zijn (4); 11Dronken schaapje (3).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Granada; 7. Ur; 8. lo; 10. ion; 13. tja; 15. as;
16. ooi; 18. on; 19. staf; 21. anno; 23. et; 24. eg; 25. drop; 27. loef; 29. ei; 30. cab;
32. re; 33. eau; 35. der; 36. ne; 38. lij; 39. sirtaki.
VERTICAAL: 2. Run; 3. ar; 4. ai; 5. dot; 6. lias; 9. kano; 11. osteria; 12. po; 14. jongere;
16. of; 17. ia; 20. ato; 22. neo; 25. deel; 26. pc; 27. Ib; 28. ferm; 31. al; 34. uni;
35. dijk; 37. er; 38. la.
M/-S-S.C-H/-E-M /-S M/y
W-E-L \ABG-K-aVPE- M
AA-M W£.T w,a-&-p-£-rv
nsen
leb
n oc
het i
schij
DI0
4 Het
'ondjo
4 Der
ws. 2:
7N0;
om: 0'
een
)I0I
IIOi
,II0I
