Te veel stress? Ga even hangen tegen de stoel
Gezondheid
Bejegening
'Kinderen met dyslexie komen tekort'
Afleren van slechte
gewoonten
MAANDAG 25 OKTOBER 1999
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-5150265
'Worden de tabletten geslikt'? Nadat ik met mijn buik tegen
een martelwerktuigachtig apparaat was gaan staan en
zonder enige uitleg vooraf opeens in horizontale positie
was gedraaid, stelde de man deze vraag. Hij vroeg niet of
het mij gelukt was de grote droge capsules, die hij had
voorgeschreven te slikken, maar 'worden de tabletten ge
slikt'? Kortaf. Alsof hij de vraag in het algemeen stelde en
geen antivoord verwachtte.
Toen ik, een beetje uit het veld geslagen, nadacht en aarzel
de met mijn antwoord, werd de vraag herhaald. Worden
de tableffen geslikt? Door de spleet in het kussen kon ik al
leen de neuzen van zijn zwarte gaatjesschoenen zien en op
mijn rug voelde ik zijn koude handen. Ander contact was
er niet. Worden de tabletten geslikt, gonsde het door mijn
hoofd. Ja, de tableffen werden geslikt, wilde ik nog zeggen,
maar ik slikte deze woorden in.
In het blad Deviant, tijdschrift voor psychiatrie en maat
schappij las ik een stuk over bejegening in de artsopleiding.
De strekking van het verhaal was dat men in het Acade
misch Medisch Centrum in Amsterdam heeft ontdekt dat
de communicatie met de patiënt en de houding van de
arts-in-opleiding verbeterd kunnen worden. Daarom heeft
men besloten aan deze aspecten in het nieuwe curriculum
meer aandacht te besteden. Jan Swinkels - bekend van ra
dio en televisie, hij presenteerde samen met Koos Postema
een programma over de psychiatrie - zegt in een interview:
„De bejegening is voor de geneeskunde altijd al de meest
wezenlijke factor geweest, want als je als persoon een rot
zak bent, is het niet mogelijk om patiënten goed te behan
delen." En verder: „Als iemand een klootzakkerige mentali
teit heeft, hoeven wij hem niet als dokter.
'Er zijn geen klootzakken in hetAMC', denkt Swinkels (ver
mijd vulgaire woorden adviseert de spellingcontrole). Dat
is fijn voor patiënten in Amsterdam, want in de rest van
Nederland zijn ze er nog wel.
In de dagelijkse prakrijk blijkt het aan fatsoen en respect,
zorgvuldige communicatie, voldoende - niet te veel en niet
te weinig - informatie en een goede bejegening nogal eens
te ontbreken. Men mag tegenwoordig van een dokter ver
wachten dat hij op een begrijpelijke manier uitlegt wat er
aan de hand is en wat hij voorstelt te gaan doen, als de pa
tiënt het er mee eens is.
De manier waarop een arts met zijn patiënten dientom te
gaan, is enige rijd geleden bij wet vastgelegd, in de Wet ge
neeskundige behandelovereenkomst (WGBO). Mijn krake-
neur had van deze inzichten geen kennis genomen. Hij was
er kennelijk niet van doordrongen dat een van de belang
rijkste elementen van de behandeling de therapeutische re
latie is, waarin het gesprek centraal staat. Hij legde niets
uit, vroeg niet wat ik ervan vond, maar knauwde mij na
het onderzoek een aantal oefeningen toe, die ik moest
doen, als ik niet wilde dat het mis zou gaan. Er dreigde een
nieuwe hernia, zei hij. Dan wil je wel.
De hele praktijk ademde de sfeer van 'worden de tabletten
geslikt'. Alles was kil, onvriendelijk en op snel en veel geld
verdienen ingericht. Van oprijlaan tot receptioniste, van
wachtkamer tot de krakeneur zelf. alles was even onvrien
delijk. De oprijlaan van beton, de receptioniste'bits, de
banken hard, de tijdschriften oud en de krakeneur van al
les een beetje. Ik was niet in staat de man van repliek te
dienen en de gang van zaken aan de orde te stellen. Ik voel
me als patiënt altijd snel ellendig, onhandig en onmondig,
net als iedereen. Bovendien worden zieke dokters vaak
slecht behandeld, dat is bekend en dat ri
sico wilde ik niet lopen. Een kritische
houding zou het slagen van de behande
ling zeker in de weg staan, was ik bang,
en er moest wel iets gebeuren. De behan
deling heeft geholpen, dus wat zeur ik ei
genlijk. 'Ieder nadeel heb zijn voordeel',
zou Cruijff erover zeggen.
WOUTER VAN EWIJK, psychiater
Dag van het Oor
eel jongeren lopen gehoorbeschadiging op door het te hard draaien
32 m muziek in een walkman. fotoarchief
p zaterdag 30 oktober wordt
jor de eerste keer de Dag van
/p et Oor georganiseerd. Het the-
iais het voorkomen van scha
lt meer dan 1 miljoen mensen
ie slecht horen en dat aantal
eemt nog steeds toe. Slecht-
orendheid behoort daarmee
een van de grootste gezond-
eidsproblemen. Veel schade
aan het gehoor ontstaat door te
harde muziek in disco's en
walkmans.
Op 30 öktober houden honde
ren bedrijven en centra die zich
richten op mensen die slecht
horen open huis. Men kan er
terecht voor een gratis gehoor-
test en informatie over gehoor-
bescherming. Voor meer infor
matie: de Nationale Hoorstich-
ting: 071 -523 4245.
Bedrijven zien rendement stijgen na massage op de werkvloer
In de Verenigde Staten behoort
het al tot het straatbeeld: de
stoelmassage. In parken, kapsa
lons, bij banken en andere in
stellingen kan iedereen binnen
twintig minuten zijn stress la
ten wegmasseren. Nu heeft ook
Nederland deze techniek ont
dekt. Bedrijven huren stoelmas-
seurs in om hun medewerkers
fit en helder te houden.
Je hangt als het ware tégen de
stoel. Voorovergebogen, de be
nen, borst en armen steunend
op kussens. Het hoofd ligt in
een kussen met daarin een uit
sparing voor het gezicht. De
kleren blijven gewoon aan.
'Denk even niet aan wat je
straks nog moet doen', zegt Al-
ka Derks, terwijl ze op bepaalde
punten van de rug duwt en
drukt met haar handpalmen en
duimen. 'Maak je hoofd leeg en
denk niet na over wat je straks
allemaal nog moet vragen'.
Dat blijkt om de drommel niet
simpel voor iemand die ooit
heeft gemeend het stellen van
vragen te verheffen tot zijn
broodwinning en alles wil we
ten over stoelmassage. Eén
klein vraagje dan, probeer je
nog. Maar Alka wijst erop dat je
je moet overgeven. Bewust wor
den van je eigen lichaam. Bo
vendien wil zij zich concentre
ren.
'On-chair-massage' is de offici
ële naam van deze massageme
thode die in de Verenigde Sta
ten al jaren behoort tot het da
gelijkse straatbeeld. In parken,
op pleinen, bij kapsalons, ban
ken, bedrijven: bijna overal kun
je in twintig minuutjes de stress
van je af laten masseren. Ge
woon even tussen de dnikke
werkzaamheden door. Maar nu
hebben ook Nederlandse be
drijven als KPN en het ministe
rie van VROM, de stoel voor
hun medewerkers ontdekt. En
op Schiphol kun je in vijftien
minuten een jetlag laten ver
dwijnen als sneeuw voor de
zon.
Weer zo'n via de Grote Plas
overgewaaide hype, zal menig
nuchtere Nederlander wellicht
in eerste instantie denken.
Dit lijkt onterecht. Zo had de
Amerikaanse computergigant
Apple jaren geleden te maken
met veel ziekteverzuim. De
grootste oorzaak bleek stress te
zijn. Nadat het concern mas
seurs inhuurde om op de werk
vloer korte stoelmassages te ge
ven, daalde het ziekteverzuim
met 25 procent. Als onderdeel
van een onderzoek naar stress
door het werk betrok de univer
siteit van Miami de massage-
stoel bij de mogelijke oplossin
gen voor dit probleem. Hieruit
kwam naar voren dat deelne
mers zich minder vermoeid en
gespannen voelden en de kwa
liteit van de werkzaamheden
verbeterde. Bovendien was on
der de deelnemers de hersenac-
tiviteit toegenomen, waardoor
bij het oplossen van bijvoor
beeld wiskundige problemen
het aantal fouten tot de helft
werd gereduceerd. Winst dus
voor de werkgever, maar ook
voor de werknemer.
Alka masseert de handpalm,
muis en vingers. 'De handen
worden zo vaak vergeten en ze
doen zo veel', zegt ze, bijna met
medelijden in haar stem. 'Laat
je armen hangen en doe alsof er
duizend kilo lood aan hangt',
adviseert Alka. De massage lijkt
op wat aangenaam voelend ge
duw en gedruk. Toch is niets
aan het toeval overgelaten. On
derrug, rug, schouders, nek,
hoofd, armen en handen: alle
delen worden met behulp van
de eeuwenoude Japanse druk-
punttechniek op vastgestelde
plekken behandeld. De uitoefe
ning van die druk zorgt ervoor
dat de spanning van de spieren
wordt doorbroken. Hierdoor
wordt de bloedsomloop bevor
derd. Bovendien worden meri-
diaanpunten gemasseerd,
waardoor de meridiaankanalen,
die zouden zorgen voor ener
gie, zich weer openen.
De Nederlandse masseurs die
de stoeltechniek beoefenen,
zijn geen mensen die even een
cursusje hebben gedaan. Verre
weg de meesten die een officië
le licentie via de moederorgani
satie TouchPro Europe krijgen,
hebben ruime ervaring in pro
fessionele massage. Velen zijn
bovendien hulpverleners. De
Haagse Alka werkte tot voor
kort als maatschappelijk werk
ster en studeert nu aan het In
stituut voor toegepaste Integra
le Psychologie. Derks heeft tien
jaar massage-ervaring en be
heerst diverse massagetechnie
ken.
Maar voordat ze überhaupt
examen voor de stoelmassage
mocht doen, moest ze na de
opleiding honderd mensen
hebben behandeld.
'Iedereen heeft het druk. Er
Volgens therapeute Alka is bewezen dat werknemers beter functione
ren na een korte ontspanningsmassage. foto gpd theo bohmers
wordt tegenwoordig heel veel
van mensen gevraagd', zal ze
na afloop van de massage-ses
sie zeggen. 'De werkdruk komt
steeds hoger te liggen. Bedrij
ven zijn economisch wel ge
zond, maar op het menselijke
vlak vaak ziek. De mens is geen
machine. En een lichaam liegt
niet. Dat is de natuurwet. Stoel
massage is een manier om even
aan je lichaam te denken. Het is
een ijk- en rustpunt in dat
drukke bestaan. Je sluit je even
volledig af van de dingen die je
aandacht vragen. Juist omdat
ze je aandacht nodig hebben.
Deze massage maakt je in korte
tijd weer helder, fitter'.
Het is volgens Alka niet voor
niets dat in Amerika topmana
gers, voordat ze grote beslissin
gen moeten nemen of congres
sen moeten toespreken, even
een kwartiertje op de massage-
stoel gaan. Ook voor eenmalige
klussen komen de masseurs
naar het bedrijf toe.
Zo langzamerhand begint Ne
derland de stoel ook te ontdek
ken. Alka: 'Bij sommige bedrij
ven gebeurt dit via doorverwij
zing van de arbo-arts. Vaak zijn
deze mensen dan over hun top
heen. Ze hebben al last van
stress of RSI-achtige klachten,
zijn chronisch vermoeid en
functioneren niet optimaal. Het
zou daarom beter zijn de me
dewerkers preventief te behan
delen. Zie het als een soort se
cundaire arbeidsvoorwaarde'.
Alka en haar collegae behande
len ook particulieren. Voor 35
gulden krijgt men een basisses
sie van twintig minuten. Langer
(eventueel in combinatie met
persoonlijke begeleiding) is ook
mogelijk. Ze stelt duidelijk dat
het geen therapie is, maar een
middel dat inspeelt op de be
hoefte aan rust en ruimte.
Of de stoelmassage ook werke
lijk heeft geholpen? Afgezien
van de door Alka genoemde
rust tijdens de massage, be
speurt het thuisfront aan het
begin van de avond - tegen alle
tradities in - een opvallend ac
tief en helder persoon binnen
de familie. 'Moet dat nou, pap',
verzucht dochterlief. 'Doe 's
even normaal'.
(Meer informatie over de stoel
massage bij Alka Derks, tele
foon (070) 306.2189, e mail: al
ka, derks@planet.nl. Of Zen-fi-
re, telefoon (070) 346.0388, e-
mail: zenfire-nl@hotmail.com.)
Een van de problemen waar ouders met dyslectische kinderen mee kampen is de wet Weer Samen Naar
Schopl (WSNS). Die is erop gericht probleemleerlingen zo lang mogelijk op de gewone basisschool te hou
den. Veronique Prins: „Dat gaat ten koste van kinderen met dyslexie." foto archief
Actiegroep wil erkenning leesstoornis voor juiste behandeling
JOKE WALTMANS
Dyslexie (een leesstoornis) is
een erfelijke hersenaandoening
die als een echte handicap
moet worden beschouwd. Kin
deren met deze handicap ko
men in het basisonderwijs vaak
in de knel omdat er niet vol
doende geld is voor de juiste
begeleiding. Op oudere leeftijd
stuiten jongeren op problemen
met de verplichte vreemde ta
len in het voortgezet onderwijs.
Als ze, ondanks de dyslexie,
toch een opleiding achter de
rug hebben, dan wordt de han
dicap bij een sollicitatie vaak
verzwegen. Véronique Prins-
Bourlet uit Rotterdam, moeder
van twee dyslectische kindere-
n,is de strijd voor erkenning
van dyslexie als handicap aan
gegaan. „Dat lukt alleen maar
door te vechten en hard te gil
len", weet ze.
Twee jaar geleden kreeg Prins
de voor haar verlossende me
dedeling dat haar, nu 11-jarige
zoon Stefan ernstig dyslectisch
is. Geen uitslag om een gat in
de lucht te springen, maar het
was voor Prins wel de erken
ning van een probleem waar ze
al jaren mee worstelde. Ze wist
dat haar oudste als kind heel
onhandig was, vaak viel en mo
torisch heel impulsief reageer
de. „En zijn slechte spreken en
lezen, kwam dat doordat hij
tweetalig werd opgevoed? Of
praatte ik te snel?", vertelt de
van oorsprong Franse Véroni
que Prins-Bourlet over haar
twijfels.
De uitslag 'ernstig dyslectisch'
was voor de Rotterdamse reden
op zoek te gaan naar een school
waar haar zoon de begeleiding
zou krijgen die hij zo hard no
dig heeft. Die was er niet op zijn
Montessori basisschool in
Schiebroek waar hij op zat. Ook
de zes andere gewone basis
scholen die Prins vervolgens
bezocht, hadden geen plek voor
Stefan. De speciale school De
Kring in Alexanderpolder had
die wel en daar gaat Stefan in
middels naar toe.
Zijn jongere broertje Jeroen (9),
eveneens ernstig dyslectisch, zit
nog wel op de Montessori
school. Hij is te goed voor het
speciaal onderwijs. Daardoor
mist hij de speciale begeleiding
die hij nodig heeft. „Jeroen
heeft een heel lieve juf, die doet
wat ze kan, maar het is onvol
doende voor zijn probleem,"
schetst Prins de situatie. Van
daar dat Jeroen iedere week
buiten schooltijd wordt bege
leid door een orthopedagoge.
De strijd om haar kinderen, na
jaren tobben, op de juiste plek
te krijgen, bracht Prins ertoe
andere ouders van dyslectische
kinderen op te roepen samen
de strijd aan te gaan. Zij deed
dat in een blad van Balans, een
vereniging voor ouders van kin
deren met leer- en gedragspro
blemen. Dat heeft ze geweten:
sindsdien rinkelt de telefoon
haast onophoudelijk.
De verhalen die op haar afko
men, liegen er niet om. Het ene
verhaal is nog triester dan het
andere. Zoals van het hoogbe
gaafde meisje dat op de dans-
academie zit, maar vanwege
haar dyslexie van school wordt
gestuurd. Het meisje heeft ge
poogd zelfmoord te plegen en
zit nu in een psychiatrische in
richting.
Met een groot aantal ouders dat
heeft gereageerd, heeft Prins
het Landelijk Actie Comité
(LAC) opgericht voor een Actie
voor Dyslexie. De plannen zijn
talrijk: bezwaar aantekenen bij
het Europese Hof, procederen
tegen de overheid, klachten in
dienen tegen de ministeries van
volksgezondheid, welzijn en
onderwijs en de politiek. Ook
zorgverzekeraars die speciale
behandeling van kinderen met
dyslexie weigeren te vergoeden,
krijgen te maken met het LAC.
Prins: „Dyslexie is een handi
cap, die belemmerend en frus
trerend werkt voor degene die
eraan lijdt. Bovendien zijn er
lange wachtlijsten voor kinde
ren die getest moeten worden.
Als je daar niet op wilt wachten,
kun je zelf op zoek gaan, maar
dat kost je wel een hoop geld en
energie."
Vandaar dat de actie zich aller
eerst richt op het ministerie van
volksgezondheid die weigert
dyslexie als een erfelijke her
senaandoening en een echte
handicap te beschouwen. „Het
ministerie heeft het deels er
kend, maar wacht op verder
onderzoek. Dat duurt nog zeker
tien jaar."
Een ander probleem waar de
ouders mee kampen is de wet
Weer Samen Naar School
(WSNS). Die is erop gericht
probleemleerlingen zo lang
mogelijk op de gewone basis
school te houden. Prins: „Dat
gaat ten koste van kinderen met
dyslexie. Voor kinderen met het
Down-syndroom en allochtone
kinderen krijgen scholen speci
ale vergoedingen, maar voor
dyslectici niet." Ook de zoge
noemde kwaliteitskaart in het
basisonderwijs werkt nadelig,
stelt het actiecomité. „Scholen
die goed willen scoren, willen
onze kinderen niet omdat ze
being zijn voor een lager sla
gingspercentage.
Alle mensen die Prins bellen,
krijgen per omgaande een lijst
toegestuurd met het verzoek
zoveel mogelijk handtekenin
gen te verzamelen voor de er
kenning van dyslexie. Op een
goed moment zullen die aan
minister Hermans van onder
wijs en zijn collega Borst van
volksgezondheid worden over
handigd.
In haar eigen dossier heeft
Prins inmiddels talloze, soms
schrijnende brieven van ouders
die vertellen over hun dyslecti
sche kind (eren). Omdat dys
lexie erfelijk is, treft het vaak
een heel gezin. Ook de man van
Prins is dyslectisch. „Er zijn
moeders die hun kinderen dag
in dag uit moeten helpen met
hun huiswerk, die hebben geen
tijd voor een carrière."
(Het telefoonnummer van me
vrouw Prins is 010 - 418.75.71)
PETER DE JAEGER'
Onderzoekers hebben ontdekt
waarom het zo moeilijk is te
stoppen met roken of om af te
slanken. De aangeleerde ge
woonte is in een onderdeel van
de hersenen verankerd. Die we
tenschap maakt het wellicht
mogelijk om een medicijn te
ontwikkelen dat niet alleen ver
slaafden kan helpen, maar ook
mensen met bepaalde afwijkin
gen.
„De mens is een gewoonte
dier", stelt Ann Graybiel, hoog
leraar neurologie aan het Mas
sachusetts Institute for Techno
logy in Cambridge, Massachu
setts. Auto rijden of typen gaat
op den duur vanzelf, zonder er
bij na te denken. Volgens Gray
biel maakt deze automatische
piloot de hersenen vrij voor
meer creatieve doelen. Een na
deel is dat eenmaal aangeleerd
gedrag moeilijk is af te leren.
De professor ziet dat als een
donkere kant van de vaardig
heid van onze hersenen om be
paalde taken over te laten aan
de basale zenuwknopen, drie
grote kernen van zenuwen er
gens diep verborgen in de voor
ste hersendelen. Zij heeft echter
aanwijzingen dat er manieren
zijn die het slecht functioneren
van dit hersendeel kunnen bre
ken. Op die manier zouden
mensen van hun verslaving ver
lost kunnen worden. Ook men
sen met motorische stoornis
sen, zoals de aandoening Gilles
de la Tourette, of dwangneuro-
sen zijn gebaat bij deze vondst.
De basale zenuwknopen of
ganglia zijn actief in het gebied
tussen dat van de cortex - dat te
maken heeft met praten, den
ken en leren - en de hersen
stam, die onbewuste zaken
controleert als ademen en oog
knipperen.
Lange tijd was de functie van de
basale ganglia een mysterie. Al
leen was bekend dat ze te ma
ken hebben met de beheersing
van lichamelijke beweging. Zo
hebben patiënten met de ziekte
van Parkinson een kwetsuur in
dat specifieke hersendeel. Som
mige psychische stoornissen
hebben een fysische oorsprong.
Zo lijken Parkinsonpatiënten
niet in staat bepaalde simpele
bewegingen uit zichzelf uit te
voeren, zoals het opstaan uit
een stoel. Maar als de actie een
maal is begonnen dan hebben
ze geen moeite die uit te voe-
Volgens professor Graybiel
hebben de basale zenuwkno
pen te maken met veel meer
dan controle over de motoriek.
Ze ontdekte dat de meeste prik
kels in dat hersendeel afkom
stig zijn van cognitieve delen
van de hersenen zoals de fron
tale lobben. Deze delen hebben
alles te maken met leerproces
sen. Opvallend is wel dat de ba
sale ganglia de enige onderde
len van de hersenen zijn die te
gelijkertijd lichamelijke en
geestelijke acties in gang zetten.
„De manier waarop we bewe
gen en de manier waarop we
denken is dus sterk met elkaar
verbonden", meent Graybiel.
Graybiel heeft verder gevonden
dat de basale ganglia sterk rea
geren op beloning. Als een dier
wordt beloond voor het aanle
ren van nieuw gedrag treden er
veranderingen op in de neuro
nen van zijn basale zenuwkno
pen. Op hersenscans van ratten
is dat goed te zien. In de tijd dat
de gewoonte ontstaat, is er ver
andering te zien in elektrische
hersenactiviteit - die wordt
steeds groter.
Verder is er een sterke reactie in
de hersenen gemeten op dop
amine, een krachtige drug. De
receptoren in de basale ganglia
werken als een magneet op de
ze stof. En eenmaal blootge
steld aan deze stof herkennen
de hersenen deze neurotrans
mitter voor altijd.
Het leren van een aanwensel
verloopt anders dan andere
leerprocessen. Meestal zijn we
ons er niet van bewust, het ver
eist herhalingen die worden be
loond en duurt daarom lang.
„Het proces lijkt onomkeer
baar, in elk geval hebben we
nog geen toegang tot een ma
nier om het proces om te draai
en", zegt Graybiel. „Maar door
de exacte veranderingen in de
hersenen te volgen gedurende
de gewoontevorming, kunnen
we toch veel afleiden. Bijvoor
beeld hoe Fietsen verschilt van
alcoholverslaving. Als je dat
weet kun je gerichte medicijnen
ontwikkelen om een verslaving
aan te pakken."
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL:
1Blasfemie; 8. har; 9. oor;
10. klamp; 13. ar; 14. asa;
15. cd; 17. smelt;
19. Raab;
20. arme; 21. Kaf ka; 23. si;
24. dik; 25. va; 26. Natal;
28. uni; 30. eta;
33. ruststoel.
VERTICAAL: 1. Bh; 2. la;
3. ark; 4. frase; 5. mop;
6. lo; 7. er; 11. lambada;
12. Malakka; 13. Arras;
16. doema; 17. sak;
18. tra; 22. fitis; 26. nis;
27. Leo; 28. Ur; 29. nu;
31. te; 32 al.
