Het rijk gevulde leven van Leiderdorper Hans van den Broek
De familie Mak in een
anoniem historisch raderwerk
Gewilde vlotheid in 'Midzomemachtsdroom'
Leiden Regio
Open ateliers in Bollenstreek
Nu al post voor ongeboren baby
CHEF WIM WEGMAN, 071-5356414, PLV.-CHEF ANNET VAN AARSEN, 071-5356436
Ingenieur in ruste timmert nog één keer aan de weg met zijn stokpaardje: de tropische regenwouden
Russische revolutie in 1917 heeft mijn
p Ier de das omgedaan. Hij boerde goed
^streekarchitect van graanmaalderijen.
fs nu nog staan er in Zuid-Holland di-
K se gebouwen van zijn hand. Volgens zijn
geving was zijn kostje gekocht. Maar
,r toedoen van Lenin werden zijn aan-
en in de Russische spoorwegen in één
j waardeloos. In 1918, twee jaar na mijn
oorte, stierf mijn vader aan de Spaanse
'St ip. Ook mijn broertje bezweek dat jaar,
moedelijk aan dezelfde ziekte. Drie jaar
mijn moeder dood, van pure ar-
ede. Zij was een trotse Zeeuwse, Kloos-
Inan, met een rotsvast geloof. Later heb
ehoord dat zij op haar ziekbed op de
ag hoe het na haar dood met mij en
n zusje verder moest antwoordde: laat
maar aan onze lieve heer over."
Cijn wereld verging, toen zij stierf. Mijn
eder was, ondanks alle ellende, vrolijk
i aard. Ik hoor haar nog liedjes voorzin-
uit de bundel van Johannes de Heer.
ar toen ik op mijn vijfde wees was, keek
p de familieboerderij aan de Zuidpias
'.evenhuizen niemand naar mij om. Ja-
lang waren de koeien mijn beste vrien-
Naar de school in Moerkapelle moest
;e dag vier kilometer heen- en teruglo-
Tot overmaat van ramp leerde ik daar
d enen op een manier waarom ze mij later
een Boskoopse school voor imbeciel
to daarden."
ft was een hele vooruitgang toen een
van mijn vader mij daar in huis nam.
zijn vrouw die stijf stond van de knob-
eumatiek nam hij twee kinderen in huis
niemand wilde hebben. Oom Jan was
edel mens. Hij was als een vader voor
Toen ik op mijn veertiende van school
iras, heeft hij me in de leer gedaan bij de
koopse timmerman Gert van Dam.
oor ben ik hem nu nog dankbaar. Ik
liiende er in de crisisjaren weliswaar
nig, maar ik werd er een allround tim-
man. Ik heb meer vaders gehad en Van
nwas één van hen. Mijn liefde voor al-
fat van hout is, is nooit meer verdwe-
Ik kan ook kasten maken, hoewel ik
31 rvoor nooit een opleiding heb gehad.
arschijnlijk zit dat in mijn genen, die ik
mijn vader heb doorgekregen van mijn
Dtvader Johannes van den Broek, die
geniale timmerman en molenbouwer
ch wilde ik weg uit Boskoop, omdat ik
laö i zin had om er schoffelstudent te wor-
Liever was ik op de grote vaart gegaan,
ir voor een opleiding op de zeevaart -
ve ooi op Schiermonnikoog had ik niet al-
i toestemming nodig van oom Jan,
ir ook van een andere oom die tweede
hl Ike
'f éi
Twee wereldoorlogen heeft Hans
van den Broek inmiddels achter de
rug en hij is niet van plan om te
wachten op een derde. In plaats
daarvan vestigt de 83-jarige
Leiderdorper liever de aandacht op
zijn 'testament'. Want na een lang
en lang niet altijd gemakkelijk leven
wil de ingenieur in ruste nog één
keer aan de weg timmeren met zijn
stokpaardje: de tropische
regenwouden. Daarvan zijn er, als
de kap in het huidige tempo
doorgaat, over veertig jaar geen
meer over. Van den Broek,
naamgenoot en in de verte familie
van de vader van prinses Marilène,
is dan ongetwijfeld allang dood en
begraven. Als enthousiast lid van de
stichting onafhankelijke milieu
ingenieurs SOMI hoopt hij vurig dat
de aanwas van tropisch hardhout het
te langen leste wint van de
rampzalige kap. Hoe een
wereldoorlogswees uitgroeide tot
wereldverbeteraar.
FOTO HIELCO KUIPERS
voogd was. Die broer van mijn moeder
vroeg op de dag voor ik naar Schiermon-
nikoog zou afreizen of hij mijn hand mocht
zien. Zie jij daar ook die letter in je hand?
Wat oom? Daar staat de W van werken. Dat
heb ik mijn leven lang gedaan, dus dat ga jij
ook maar doen. Die zeevaartschool is ner
gens voor nodig."
,,Op dat ogenblik stortte mijn de wereld in.
Ik kon mijn kofferje weer uitpakken en
stond na de vakantie een schutting vol met
pissebedden te vertimmeren waar al mijn
klasgenoten elke dag smalend langsliepen.
Gelukkig gaf het werk mij voldoening, zeker
toen ik daarnaast een avondopleiding bij
de Marthastichting in Alphen aan den Rijn
kon volgen. Het waren lange dagen, maar
ik leerde overdag timmeren en 's avonds
tekenen. Na die opleiding leerde ik verder
in Utrecht en vond ik werk in Gouda.
„Rond de Tweede Wereldoorlog dreigde
het opnieuw de verkeerde kant op te gaan.
Ik hoefde niet in dienst, want ik was vrijge
loot. Omdat ik vreesde zonder werk te ko
men, heb ik mijn geleerde neef Hans van
den Broek aangeklampt om verder te ko
men in de arcWtectuur. Hij raadde mij aan
een opleiding te volgen aan de Academie
voor beeldende kunst en technische weten
schappen, maar daarvoor had ik geld dus
een baantje nodig. In mijn netste pak ben
ik op goed geluk op de directeur gemeente
werken in Rotterdam afgestapt en heb een
baan bemachtigd. Later vroeg mijn chef
Leo de Haas of ik bereid was voor de Duit
sers te werken, maar dat heb ik geweigerd.
Ik wist namelijk al jaren wat voor man
Adolf Hitler was. Later bleek De Haas in het
verzet te zitten en op die manier mensen te
selecteren."
„Vanuit Pernis, waar ik inwoonde bij een
sigarenhandelaar, combineerde ik werk en
studie. In twee jaar had ik mijn diploma
weg- en in drie jaar mijn diploma water
bouw. Daarna volgde ik ook nog een artis
tieke opleiding. In 1943 ben ik ook nog in
de Oudshoornse kerk in Alphen getrouwd
met mijn Alphense vriendin, één van de
vijftien kinderen van Van Geen. We vonden
dat we die gok midden in de oorlog - ik heb
ook nog ondergedoken gezeten in Wou-
brugge en Voorschoten - maar moesten ne
men. Anders zouden onze beste jaren voor
bij zijn. Bovendien wist ik dat Hitier kapot
zou gaan. Uiteindelijk hield ik aan eerdere
Alphense contacten met wethouder Brou
wer ook nog een baan over in dienst van de
gemeente. Zonder dat ik het wist was er
voor mij aan een glanzende carrière getim
merd."
„Van 1947 tot 1955 heb ik gewerkt aan de
Julianabrug. Ik sta nog steeds achter het
ontwerp dat ik daarvoor heb gemaakt.
Maar het viel bij de twee machtige Alphen
se families Samsom en Spreij niet in goede
aarde. Om hun huizen te sparen heb ik ook
de aanloop naar de brug op betonnen pa
len moeten tekenen. Als ik het nu zie, vind
ik het nog steeds geen gezicht dat de brug
vlak boven de daken uitkomt. Na Alphen,
waar ik nog een eremedaille van de ge
meente kreeg, kwam Zoeterwoude. Daar
ben ik van 1956 tot 1969 directeur gemeen
tewerken geweest."
„Sinds ik met pensioen ben heb ik nog
steeds een rijk gevuld leven. Ik schilder,
tennis, doe sinds mijn vrouw vorig jaar
overleed in mijn eentje het huishouden en
besteed veel tijd aan de simo, de interna
tionale stichting van milieu-ingenieurs die
het beste voor hebben met tropische re
genwouden. Want de natuur heeft alles wel
mooi geregeld, maar steeds verstoren men
sen weer het evenwicht. Soms voel ik mij
een roepende in de woestijn, maar gelukkig
heb ik ook geestverwanten. Wat denk je
van mijn Friese vriend Ebe Huizinga, een
bloemenhandelaar die in Costa Rica voor
de aanplant van nieuwe tropische regen
wouden heeft gezorgd. Ook al ziet het er
door de kortzichtigheid van boeven als
Soeharto, die de concessies voor tropisch
hardhout voor veel geld verkopen aan mal
afide kappers, slecht uit, toch wil het er bij
mij niet in dat het inzicht nooit door
breekt."
„Dat heeft ook met mijn godsdienstige en
maatschappelijke overtuiging te maken. Ik
geloof niet dat geweld wat oplost en ver
wacht veel heil van de afschaffing van gren
zen. Ik wil mijn mening niet opdringen,
maar mijn opvattingen wel meegeven aan
de volgende generaties. Daar wil ik niet
langer mee wachten, omdat ik merk dat
mijn visuele geheugen slijtage begint te
vertonen."
„Water, warmte en wellust staan aan de ba
sis en wij mensen hebben de wil om onze
soort voort te planten. Ik ben ervan over
tuigd dat wij de maatschappij scheppen die
we verdienen. Maar zelfs een dier vernietigt
zijn eigen soort niet. Toch denk ik dat wij
dat uitendelijk ook niet doen. Het inzicht
breekt hier en daar door. De mensen van
de milieubeweging weten allemaal hoe be
langrijk het natuurlijk evenwicht is. En in
Costa Rica, het Zwitserland van Amerika, in
er een aanplant van 500 bomen per hecta
re. Er zullen nog wel enkele generaties
overheen gaan. Maar ik ga mijn kistje in in
de wetenschap dat ik heb gedaan wat ik
kon."
OLLENSTREEK Kifl-
^eren bekijken het
ierk van kunste
aars tijdens de
ïanfestatie 'Open
I teliers', die het
fgelopen week-
inde werd gehou-
de Duin- en
ollenstreek. Meer
dertig profes-
ionele kunste
aars namen deel
deze kleurrijke
febeurtenis,
de deuren van
e werkplaatsen
koi in ateliers wagen-
ijd werden opge
let zodat de kunst
na efhebberseen
nf lijkje in de keuken
tonden nemen.
,au Ceramiek, siera-
en, beelden, gra-
iek, alles wat de
:at nuze voortbrengt,
,ra was er te zien. En
as 'e kinderen, door
lun onbevangen
lik zelf ook e
eetje kunstenaar,
H ekeken het gretig
ri dachten:
ïtraks, thuis,
er de lamp, gaan
we zelf ook weer
luizen tekenen.
Wet ijsbloemen
5 501 toor de ramen en
en rood dak.'
Nog niet geboren, maar al wel
post. En wat voor post. Veertien
internationaal gerenommeerde
auteurs schreven een brief aan
een onbekende baby die ko
mende week ergens ter wereld
komt als zes miljardste wereld
burger. Volgens de Verenigde
Naties gebeurt dat op 12 okto
ber, inmiddels uitgeroepen tot
Dag van de Zes Miljard. De
brieven van Salman Rushdie,
Ariel Dorfman, Connie Palmen,
György Konrad en anderen zijn
deze week in boekvorm ver
schenen. 'Brieven aan de 6 mil
jardste werelburger' ligt vanaf
maandag in de winkel. Minister
E. Herfkens neemt in het Tro
peninstituut het eerste exem
plaar in ontvangst.
Het boek dat tegelijk in diver
se Europese landen verschijnt,
heeft al voor het verschijnen de
nodige commotie veroorzaakt.
De VN zette uitgeverij Podium
onder druk om de tekst van Sal
man Rushdie aan te passen we
gens de politieke lading van en
kele passages. Omdat de uitge
verij dat weigerde, trok de VN
het voorwoord in dat secretaris
generaal Kofi Annan had ge
schreven en al bij Podium had
ingeleverd. Het boek verschijnt
riu zonder voorwoord.
Brieven aan de 6 miljardste
wereldburger is een initiatief
van de World Population Foun
dation in Hilversum.
'De eeuw van mijn vader' stelt hevig teleur
NON-FICTIE RECENSIE
Er blijft veel onverteld onder regie van Mark Rietman
THEATER RECENSIE
MAX SMITH/GPD
toet helling: 'Midzomemachtsdroom' van Shake-
Regie: Mark Rietman. Vertolkers o.a Joost
Arlete Weijgers, Guus Dam, Sanneke Bos,
CAS ent Croiset en Tjitske Reidinga. Gezelschap: RO-
szen 'ter. Première Rotterdamse Stadsschouwburg.
Daar te zien t/m 23 okt.
et leuk wanneer Joost Prinsen en Ar-
e Weygers als het hertogelijke echt-
rtxt J in een golfbal-karretje het toneel
jw ijden? Is het lollig het amateur-to-
lgroepje van handwerklieden over-
ven stuntelig hun stukje te zien op-
;a re'"i met een koprollende Guus Dam
M potsierlijk te demonstreren hoe
2_ Eerlijk hij het sterven kan naboot-
het gekir en de jongensachtige on-
>nd 8enclbeid van Puck èn zijn collega-
1 r grappig? Temeer omdat hun billen
•trakke maillots worden geaccentu-
waardoor het net lijkt alsof ze in
hun blote kont paraderen. Dit ter verwij
zing naar homoseksuele aspecten in het
gegeven. Met als summum van leut het
jolig voorbijrijden op een hypermoderne
autoped.
Voor sommige toeschouwers op de
première wel, want die lagen in een
deuk van het lachen. Met verbijstering
sta ik echter te kijken hoe versimpeld
Mark Rietman 'Midzomemachtsdroom'
van Shakespeare heeft geregisseerd. Het
is een pikante sprookjesachtige kome
die, waarin de elvenkoning Oberon
dankzij een toverkruid en een vergissing
van Puck voor verwarring zorgt tussen
twee verliefde stelletjes. Maar zo kinder
dijk en gewild tintelfris hoeft het toch
niet uitgebeeld te worden?
Het woud waarin de handeling zich
afspeelt, wordt voorgesteld door een
grote boom en een afrastering van een
glinsterend strokengordijn. Om de di
rectheid van deze tijd aan te geven, laat
Mark Rietman met name de jonge spe
lers in een rechtlijnig patroon opkomen
en afgaan.
Desondanks is de enscenering over
wegend van een haast ouderwetse en
preutse degelijkheid. De tot ezel ge-
transformeerde wever Spoel mag copu
lerende bewegingen maken met de hoe-
rig uitziende bosgodin Titania, maar wel
fatsoenlijk met de broek aqn. Zowaar
nog een pikanterie: de in het bos slapen
de geliefden worden door de twee saters
in een seksuele houding bij elkaar neer
gevleid. Daarmee is de grens van het
oorbare kennelijk bereikt, want zoals ze
elkaar in de voorstelling hun liefde be
tuigen, lijkt het wel uit een lang vervlo
gen tijd, toen seks nog niet heel gewoon
was.
Vreemd is het ook dat de ritmiek van
de taal en het rijm, die in deze moderni
sering zo naturel mogelijk worden gebe
zigd, in bepaalde scènes volledig wor
den losgelaten.
In zijn regiedebuut van eer> grote-
zaalproductie heeft getalenteerd acteur
Mark Rietman zich kennelijk beijverd
om van de 'Midzomemachtsdroom' een
eigentijdse, sprankelende en gezellige
familievoorstelling te maken. Daar is op
zich niks mis mee, maar de 'Midzomer-
nachtsdroom' heeft net als zoveel ande
re sprookjes ook elementen van boos
aardigheid in zich. Daar-is in deze inter
pretatie niet veel van te herkennen.
Tsjitske Reidinga, Vincent Croiset en
Sanneke Bos bijvoorbeeld spelen de ver
liefde jongeren met de inzet van: zie ons
eens jong en vlot zijn. Zelfs al hebben ze
flink mot met elkaar, dan nog blijven ze
het toonbeeld van de ideale schoon
dochter of schoonzoon.
Joost Prinsen, als de hedendaagse her
tog, concludeert dat al die verwikkelin
gen maar 'fabeltjes' zijn. Voor hem was
het een relativerende opluchting. Onbe
doeld versterkte die gevolgtrekking bij
mij het teleurstellende gevoel dat de
'Midzomemachtsdroom' zoveel meer te
vertellen heeft dan deze voorstelling laat
HANS WARREN
'De eeuw van mijn vader' door Geert Mak 524 pag., fl. 49,90
Uitgeverij Atlas.
Precies honderd jaar geleden werd de vader van
Geert Mak geboren. Dat inspireerde de schrijver
tot het omvangrijke 'De eeuw van mijn vader'.
Het is bedoeld als 'een biografie van het Neder
land van de twintigste eeuw'. Velen zullen na het
succesvolle 'Hoe God verdween uit Jorwerd' gro
te verwachtingen hebben over dit nieuwe boek,
maar na ruim vijfhonderd bladzijden sla je het
teleurgesteld dicht.
Wie veel tegelijk wil zeggen, brengt vaalt niets
bij zijn gehoor over. Daar ongeveer moet de re
den worden gezocht waarom 'De eeuw van mijn
vader' zo onbevredigend is. Geert Mak blijkt een
schrijver die versleten beelden lanceert alsof het
om overweldigende diepzinnigheden gaat. „De
Eerste Wereldoorlog was ingeslagen als een
bom", laat hij in volle ernst weten. „In 1939", zo
meldt hij, „rinkelden overal in Europa de alarm
signalen."
Na de oorlog wordt alles anders, maar aan de
onhandige stijl verandert niets: „De economie
krabbelde met moeite overeind." Zo gaat het
maar door, bladzijde na bladzijde. „Een onge
kende solidariteit golfde over het land", schrijft
Mak. Heel ongelukkig die golvende beeldspraak
nu het over de overstroming van 1953 gaat!
Met de feiten is Mak net zo onoplettend als
met de taal. Hij herhaalt bijvoorbeeld deze toch
al tientallen malen weersproken legende: „Er
kwamen voedseldroppings, het heerlijkste
Zweedse wittebrood kwam opeens uit de hemel
vallen." Een volslagen mislukt boek dus, maar
het uitgangspunt was wel degelijk veelbelovend.
Geert Mak wilde de historie van zijn familie
vertellen. Zijn fout is geweest dat hij niet heeft
onderkend dat de verhalen over zijn vader en
moeder op zichzelf veelzeggend genoeg waren.
Nee, hij vond het nodig naast die persoonlijke
geschiedenis uitgebreid in te gaan op de algeme
ne geschiedenis. Zo moet hij de greep op 'De
eeuw van mijn vader' kwijt zijn geraakt. Wat
heeft het voor zin dat hij nog eens plichtmatig de
bijzonderheden vertelt over de opkomst van Hit-
Ier, de uitrusting van ons leger in 1939, de Neder
landse oorlogsmisdaden in Indonesië, enzo
voorts? Dat gaat steevast in vermoeid leerboek -
jes-proza. Zo van: „In Midden- en Oost-Europa
was de sovjetmacht allesoverheersend."
Het is onbegrijpelijk dat de schrijver van 'Hoe
God verdween uit Jorwerd' niet heeft ingezien
dat dergelijke alomvattende bespiegelingen al
snel op machteloos geredeneer uitlopen. Het
aardige van dat boek was dat de conclusies aan
het publiek werden overgelaten. Zonder dat je
het door de auteur werd opgedrongen, snapte je:
het wel en wee van dit ene dorpje is exempla
risch voor de ontwikkelingen in het hele land.
Deze keer heeft hij zich dus niet weten te beper
ken. Overal pepert hij het je in: je ziet toch wel,
lezer en lezeres, dat in het verhaal van de familie
Mak het verhaal schuilgaat van honderd jaar Ne
derland. Alleen als je daar geen acht op slaat en
veel overslaat in 'De eeuw van mijn vader' valt er
enig genoegen aan dit boek te beleven.
De vader van de schrijver was een gerefor
meerd predikant. Zijn moeder was een briljante
vrouw, maar ze gaf haar studie natuurkunde op
en wijdde zich haar leven lang aan het gezin. Als
predikant in Brielle raakte pa Mak al vlug betrok
ken in theologische perikelen. Had de slang écht
tegen Eva gesproken, was de vraag die in gerefor
meerde kringen tot heftige verdeeldheid leidde
Dominee Mak koos, en hij koos fout waardoor hij
zich van zijn oude vrienden vervreemdde. Het is
sterk van Geert Mak dat hij geen poging doet de
zwakheden van zijn ouders te verdoezelen.
Van zijn moeder citeert hij bijvoorbeeld een
brief waarin in feite apartheid in Nederlands-In-
dië wordt bepleit. Het gezin was inmiddels in de
kolonie gaan wonen, waar zijn vader in opper
vlakte de grootste gereformeerde parochie ter
wereld had. Veel ontwikkelingen ontgingen hen
De dominee was kort voor de oorlog vooral actief
met het propageren van de zondagsrust op de
plantages. Zijn echtgenote klaagde toen de Ja
panners kwamen tegen een Indische predikant:
„Nu zijn we onze vrijheid kwijt." Hij antwoordde
tot haar verbazing: „Die hebben wij nooit ge
had."
Zij werd geïnterneerd, hij ging als zielzorger
mee met de krijgsgevangenen. Uit die jaren date
ren verschillende van de mooiste verhalen uit dit
boek. Terug in het vaderland werd men meteen
geconfronteerd met typisch Nederlandse proble
men. „Bent u voor Schilder of voor de synode?",
kreeg vader Mak te horen toen hij voor het eerst
weer een kansel besteeg. Het ging opnieuw om
een futiele kwestie die tot een scheuring in de ge
reformeerde kerk had geleid.
Als chroniqueur van de familie en van Neder
land heeft Mak het algemene en het bijzondere
niet in evenwicht weten te brengen. De gewone
mensen worden schakels in een anoniem histo
risch raderwerk. Dat leidde tot een boek waarin
veel wordt gezegd, maar waarvan niets beklijft.
Behalve dan misschien die bizarre parade van
krompraat en clichés.
