Er vloeit te veel bloed in de tuin
Rijp en Groen
.edden wat te redden valt
i
Zon voor tomaten
Tijd is verandering
Mooi en makkelijk
Gen tegen rupsen
Oktober plantenmaand
Hekje om bollen
)AG 8 OKTOBER 1999
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-5150265
nu zien ze er ineens ver-
erd uit onze ouwe trou-
lipplanten die een zo
lang zoveel kleur op ter-
;n balkon gebracht heb-
Veel geel blad, uitge-
ride bloemen, hier en
een hap uit het blad, ga
aar door. Volgend jaar
ivv en de oude troep vlug
zo praten poenige mi-
haters met
iar of is het eu-
•kens in hun
jn. Planten vor-
voor deze
ïsen een deel
het vertoon
geld, niet
ir en niet min-
eb een vaag
noeden dat
nig van deze
ïsen mijn ru
le lezen. Daar-
zal ik het nu
ar hebben over
nanier om on- "ÏZÏ,
ierbare kuip- 30J°
iten te behou-
voor volgend seizoen en
vele seizoenen erna. Dat
iwoon een kwestie van
len wat er te redden valt
de vorst toeslaat. Daar
met name de planten
afkomstig zijn uit tropi-
gebieden niet tegen be
id. De natuurlijke selectie
et land van herkomst
wel rekening gehouden
ffjf zon en warmte, niet met
S* w terse vorst. Dat zijn dan
Wde planten die we heel
naar binnen moeten ha-
Een enkel graadje onder
kan al fataal zijn. Daar
ze niet op berekend,
planten moeten over-
teren in een ruimte waar
■mperatuur nimmer on-
le vijf graden komt, lie-
iog zeven graden. Maar
tellen daarbij ook prijs
met name omdat
^ij ons in de winters zo
>L- Deer s. Hogere
peraturen nopen
de plant tot sprietige armoe
dige groei door een tekort
aan licht en dus zijn ze ook
nog gemakkelijk prooi voor
alle soorten aantasting. We
zoeken dus een redelijk ver
warmde ruimte, liefst met
licht, maar dat kan eventueel
gemist worden. Frisse lucht
daarentegen is weer wel be
langrijk. En hoe staat het dan
met water geven:
heel af en toe een
klein beetje zo dat
de kluit net niet he
lemaal uitdroogt.
Dat is goed.
Wat doen we met
deze tropische
kuipplanten voor ze
naar de winterber-
ging gaan? Op de
eerste plaats wordt
alle verdorde en
vooral ook aange-
taste blad zorgvul-
GREETBUCHNER dig verwijderd.
Tuw4Daarin zouden veel
eneven n«, ongerechtigheden
3002 pa Haarlem kunnen overwinte
ren. De plant wordt
als het ware opgeschoond.
Daarna wordt ze ook nog
eens flink ingekort. Volgend
jaar vormt ze wel nieuwe lo
ten. Ook de bovenste laag
van de potaarde wordt ver
wijderd, omdat ook daarin
schimmelsporen en eitjes
van insecten zouden kunnen
overwinteren. Er zijn lieden
die deze laag flink uit laten
drogen en dan wegzuigen
met de stofzuiger, maar met
de hand gaat het ook. Tot
slot wordt de pot aan de bui
tenkant ook goed schoonge
maakt. En nu de planten die
vlug naar binnen moeten.
Dat zijn dan in alfabetische
volgorde: Abutilon, Ardisia,
Bougainvillea, Datura, Fuch
sia, Hibiscus, Plcctrantus en
Plumbago. Er zijn er zeker
meer, maar dat zijn de
meest bekende. Over
de andere kuipplanten
zal ik een volgende
keer schrijven.
-
ui
Vraag antwoord
H.C. Smid uit Haarlem
of alleen vaste planten
ellen op lang spuiten op
id zodat ook diepe lagen
I nde nat worden. Alle
n en vaste planten wor-
ïdelijk diep en halen hun
lus ook uit de diepte. Dat
ïinder voor eenjarigen
n oppervlakkige bewor-
Over de invloed van pol-
tialing heb ik geen oor-
ïaar even met een schop
rond kijken vertelt hoe
jt het vochtgehalte in de
uin is gesteld,
in lieve vraag van Rosalie
uw uit Heemstede. Zij
r madelieven in het
'e doorsnee gazonbezit-
igt altijd over elke plant
in gras is en hier luidt de
I ;raag madelieven. Het
is kennelijk prima onder-
n zo dat eventueel on-
aad geen kans krijgt. De
ing is simpel, steek een
ladelieven ergens uit en
in het gras. Ze zullen zich
igram
dan wel uitbreiden. Veel succes
met deze leuke versiering van
het gras.
De tomaten van D.F.E. Janso-
nius Joustra uit Aerdenhout
willen maar niet rijp worden. Er
staat niet bij wanneer de plan
ten gezet zijn. Naar mijn me
ning is het seizoen voor de to
maten te kort geweest en heb
ben ze ook te weinig warmte en
zon gehad. Dat is jammer. Het
rotten van tomaten aan de
plant duidt doorgaans op aan
tasting door een bepaalde
schimmel. Dan snel plukken
wat nog goed is en op een war
me plek rijp laten worden. Leg
er eventueel een rijpe appel
tussen die staat een gas af dat
rijping bevordert. Overigens
kan men groene tomaten ge
bruiken voor het maken van
chutney en jam. Ik hoop dat
daarmee het probleem is opge
lost. Volgend jaar dus zo vroeg
mogelijk planten en op een zo
warm mogelijke plek zetten.
ALEX VAN HOOF
Tuinieren blijkt steeds minder
een rustige en ongevaarlijke
hobby te zijn: het ongeluk ligt
voortdurend op de loer. Uit cij
fers van de Stichting Consu
ment Veiligheid blijkt dat er
door tuinkarweien jaarlijks ge
middeld 5400 slachtoffers val
len. Vooral snoeischaren zijn
boosdoeners, want die veroor
zaken elk jaar gemiddeld dui
zend ongevallen.
Tuinieren wint weliswaar nog
steeds aan populariteit, doe-
het-zelvers willen hun klussen
steeds sneller klaren. Zelfs het
geringste heggetje wordt met
een elektrische schaar te lijf ge
gaan of het gazonnetje van pak
weg vijftien vierkante meter
wordt met een professionele
zitmaaier gekortwiekt. Verkeerd
gebruik van elektrische heggen-
scharen veroorzaakt jaarlijks
gemiddeld bijna zevenhonderd
ongelukken, terwijl maaimachi-
nes een kleine achthonderd let
sels teweegbrengen. Nog meer
cijfers: van de 5400 tuinslacht-
offers wordt gemiddeld vier
procent in het ziekenhuis opge
nomen, het leeuwendeel kan na
een bezoek aan de afdeling
spoedeisende eerste hulp (SEH)
weer naar huis.
Belangrijke oorzaak van veel
ongevallen is te snel en te on
bedachtzaam het karwei klaren.
,,Grasmaaien op blote voeten
bijvoorbeeld is vragen om pro
blemen, want tenen kunnen
eenvoudig verstrikt raken onder
de maaikast. Die maaikast ligt
twee tot drie centimeter boven
het gazon en herbergt de mes
sen," vertelt technisch adviseur
Marijn Jansen van Makita Be
nelux uit Son, leverancier van
elektrisch tuingereedschap.
„De messen hebben een ver
woestende uitwerking op tenen
en vandaar dat de tuinier altijd
stevige schoenen moet aantrek
ken, zodat de voeten niet onder
de machinekast terecht kunnen
komen. Bovendien kunnen
door de ronddraaiende messen
kleine steentjes op het gras met
fikse snelheid tegen de voeten
aanschieten."
Minder gevaarlijk is wanneer de
elektriciteitssnoer van de maai
er tussen de messen komt en in
Voorzorgsmaatregelen maken allerlei tuinklussen een stuk veiliger.
tweeën wordt geknipt. Jansen:
„Zoiets is weliswaar niet aan te
raden, maar doordat elektrische
tuinapparaten dubbel geïso
leerd zijn, gebeurt er weinig. Er
staat geen stroom op de machi
ne en de motor slaat direct af of
de stop in de meterkast vliegt
eruit." Een veilig snoer is verder
te herkennen aan een vaste,
aan de kabel 'gegoten' stekker.
Zo'n exemplaar is waterdicht.
Takken snoeien
Hoewel het tuin- en maaisei-
zoen bijna voorbij is, wacht
voor velen tijdens de winter
maanden nog een gevaarlijke
klus: takken snoeien. Dit ver
oorzaakt jaarlijks gemiddeld
duizend snijwonden, maar ook
hierbij geldt dat met goed ge
reedschap en voorzichtig wer
ken de doe-het-zelver minder
risico loopt. Belangrijk daarbij
is dat de snoeischaar goed en
comfortabel in de hand ligt,
want er bestaan uiteenlopende
maten. Bovendien zijn er exem
plaren voor zowel links- en
rechtshandige tuiniers. Om de
twee soorten uit elkaar te halen,
dient de vergrendeling waar
mee de schaar wordt vastgezet
aan de duimkant te zitten. Van
belang is verder om het gereed
schap alleen te gebruiken voor
het snoeien van takken en niet
om ijzerdraad te knippen. De
duurdere snoeischaren zijn
hiervoor overigens wel weer
bruikbaar, omdat die een kleine
halfronde inkeping in het mes
hebben waar de draad in past.
Goed en veilig tuingereedschap
vereist ook een geregelde on
derhoudsbeurt. „Slijpen, mod
der wegvegen en metalen on
derdelen eventueel met wat olie
insmeren volstaat bij spaden en
schoffels, maar nogal wat elek
trisch spullen hebben een gron
diger service nodig," vertelt
technisch medewerker Mark
van Daelen van Becx Tuinma-
chines uit het Noord-Brabantse
Moergestel. Het bedrijf heeft
een van de grootste onder-
houdsafdelingen in Nederland
waar jaarlijks ongeveer 5000
onderhoudsbeurten aan tuin
apparaten plaatsvinden. Derge
lijke servicediensten staan de
komende weken bijzonder
drukke tijden te wachten. Nu
het tuinseizoen vrijwel voorbij
is, krijgen nogal wat machines
traditiegetrouw een onder
houdsbeurt.
Naast de jaarlijkse onderhouds
beurt, moeten bepaalde onder
delen van sommige apparaten
vaker worden nagekeken. „Ver
standig is om de inkeping van
het metalen blad waar de ket
ting van een kettingzaag opligt,
geregeld met een omgebogen
paperclip van vuiligheid te ver
lossen", adviseert Jansen van
Makita Benelux.
„Daarnaast is het praktisch om
voor elke zaagklus de remwer-
king van het apparaat te con
troleren, want goede voorzorgs
maatregelen zijn bij de ketting
zaag enorm belangrijk: de ma
chine is een ware killer. Geluk
kig wordt bij de ontwikkeling
van nieuwe kettingzagen en an
der tuingereedschap steeds
meer rekening gehouden met
veiligheid en ergonomie. Het
dragen van beschermende kle
ding kan overigens ook veel el
lende voorkomen." Bij herrie
makers als kettingzagen en
benzinemaaiers zijn oorbe
schermers geen luxe.
PETER DE JAEGER»
'Tijd. Van even tot eindeloos' is
dit jaar het thema van de We
tenschapsweek (9-15 oktober).
Historica en publiciste Ileen
Montijn schreef dit keer het bij
behorende populair-weten-
schappelijk boekwerkje getiteld
'Over de tijd'. Ze behandelt
hierin noodgedwongen kort,
maar zeer geïnspireerd aspec
ten van tijd in ons alledaags le
ven. De zeven hoofdstukken
noemde ze heel toepasselijk
naar de dagindeling van de Be
nedictijnen, die zeven maal
hun dag onderbraken voor
koorgezangen.
Rode draad is dat tijd beweging
is en dus verandering. In de
biologie is dat duidelijk: Alles
wat leeft, verandert. Het groeit,
eet, plant zich voort en vergaat,
of het nu een bacterie is of een
plant, een insect of een mens.
'Niets dat leeft kan om de wet
matigheid van groei, bloei en
verval heen', schrijft Montijn.
Tijd is ook de bepalende factor
bij sociale en culturele verande
ringen. Zij noemt opa's laatste
bril vlak voor hij stierf in 1978
als voorbeeld. Wat toen mode
was, is nu lachwekkend ouder
wets en uit de tijd. Over humor
gesproken, die verandert even
eens. Een moppenboek uit
1710 geeft weinig stof om te la
chen. De grappen werken al
leen binnen hun eigen sociale
context. En die kennen we niet
meer. Humor is een weerspie
geling van de tijdgeest. Zo ook
de kunst, die vreemd genoeg al
tijd vernieuwend moet zijn om
te worden gewaardeerd. Daar
om kostte het ook zo veel moei
te om een instelling als Monu
mentenzorg van de grond te
krijgen. Bij geloof in de vooruit
gang past immers geen behoud
van het voorafgaande.
Tijd is geld is een kreet van Benjamin Franklin.
FOTO ANP
Montijn wijdt een apart hoofd
stuk aan verheugen en vooruit
zien. Wie kent dat niet, het
wachten op een geliefde of de
komst van een baby. Het genot
van uitgesteld plezier is het
sterkst in de kinderjaren. Kin
deren leven naar vreugdevolle
gebeurtenissen in de nabije
toekomst, zoals hun verjaardag
(hoeveel nachtjes slapen nog,
pap?), een dagje Efteling of de
naderende herfstvakantie.
Sommige pessimistische ou
ders gebruiken in de opvoeding
zelfs de methode van het afge
laste uitje. Eerst verlekkeren ze
hun kroost op een uitstapje en
blazen dat bewust op het laat
ste moment af. Dit zou hen le
ren teleurstellingen in het latere
leven beter te verdragen. Of dat
zo is, de tijd zal het leren.
De kalender en tijdmeetkunde
is een ander interessant onder
werp waar Montijn nader op
ingaat. De mens is begonnen
met tijdsklokken (de eerste wa
ren waterlopers) op het mo
ment dat men grotere afstam
den, dan te voet of met het
paard bereikbaar, ging afleggen.
Voordien telde immers alleen
de situatie in de directe omge
ving. Men had de tijd aan zich
zelf. Tijd werd in de vorige
eeuw een schaars artikel (tijd is
geld is een kreet van Benjamin
In een tijd waarin de verstening en vertrutting van de tuin
steeds meer toeslaat, vormt het boek Mooi en Makkelijk een
verademing. Daarin worden in acht hoofdstukken met titels als
Verwilderingsbollen, Bomen en struiken, Bodembedekkers, Zo
merse borders, Groei in vorm, Klimmers en Klauteraars, Een
likje verf en Mooi en Moeilijk, ontelbaar veel planten behan
deld. Maar wel uitsluitend planten die het m ons klimaat en op
de meeste gronden goed doen en dus ziekte noch ongedierte
veroorzaken met gifspuiterij als vrijwel noodzakelijk gevolg. Dat
eenjarige en tweejarige planten niet in dit boek voorkomen is
duidelijk want ervaring leert dat ze doorgaans niet makkelijk
zijn en veel werk met zich meebrengen. De lijst met planten zal
voor sommigen een verrassing zijn. Zo worden er bijvoorbeeld
50 soorten trosrozen genoemd en de met recht populaire tuin-
geranium, niet te verwarren met de Pelargonium, is met 32
soorten vertegenwoordigd waarvan dan nota bene liefst zeven
soorten macrorrhizum, het meisje voor alles in de tuin. Dat er
aan vorstgevoelige tuinplanten die, zoals de ervaring uitwijst,
om de paar jaar vervangen moeten worden geen aandacht is
besteed spreekt bijna vanzelf in een boek waarin eigentijds sno
bisme en spilzucht geen kans maakt. De prachtige foto's zijn,
zoals gebruikelijk genomen op het meest fotogenieke moment
in tuinen waarvan de afmetingen zelden overeenkomen met die
in een stadstuintje. (G.B.)
Mooi en Makkelijk: Florentine van Eeghen en Marijke Heuff,
uitgeverij Terra, f49,90
Amerikaanse onderzoekers hebben in maïs een gen gevonden
dat rupsen in een vroeg stadium doodt. Door dit eiwit in te bou
wen in groenten kan flink worden bespaard op insecticiden.
Plantengeneticus Paul Williams van de universiteit van Mis-
sisippi vond een afwijkende maïsplant die van nature resistent
is voor de larve van de zogenoemde herfstworm. De geneticus
vond het verantwoordelijke eiwit, een cysteine proteinase, dat
voorkomt dat de larve uitgroeit tot een vraatzuchtige rups die
aan de maïskolven knaagt. Dit insect is in de herfst vooral een
plaag als de maïs laat is geplant en in de zomer weinig regen
heeft gehad. De worm is tevens gek van groenten, zoals broccoli
en bloemkool. Gebleken is dat het gevonden eiwit ook de dood
steek is voor een scala aan andere rupsen die de groenten teis
teren. De onderzoeker is daarom samen met zaadbedrijf Semi-
nis in Saticoy, Califomië een onderzoek begonnen naar gebruik
van dit eiwit bij de bestrijding van verschillende rupsen in de
commerciële groenteteelt. Men gaat ervan uit dat groenten,
waarin het gen is ingebouwd, minder bespoten hoeven te wor
den met landbouwgif.
Hoewel het nog volop genieten is van vele laatbloeiende vaste
planten en heesters, is het toch alweer de hoogste tijd om te
zorgen dat er straks in het voorjaar weer kleur in de tuin of op
het balkon en terras te zien is. Van september tot en met no
vember is het, afhankelijk van het weer, de tijd om bloembollen
te planten. Alle bollen moeten geplant zijn voor dat de vorst in
de grond komt. Het planten van bloembollen in oktober is de
beste garantie voor dat lentegevoel als je in het nieuwe milleni-
um weer naar je eigen buitenkamer kijkt. Kleur is een van de
belangrijkste aspecten van de tuin. Rood, geel en oranje staan
voor passie en vrolijkheid. Als een tuin rust moet uit stralen is
blauw een juiste tint. Door te spelen met de kleuren van de
bloembollen krijgt het voorjaar vanzelf een bepaalde sfeer.
Franklin) door de industriële
revolutie. Sindsdien wordt ons
werktempo afgedwongen door
de (prik)klok. Begin deze eeuw
kregen behoeftigen zelfs een
wekker van de kerk. Dat zal hen
leren zelfdiscipline bij te bren
gen, was de vrome redering.
Het heden is geworteld in het
verleden. Dat geldt voor de
maatschappij, maar ook voor
het individu. Zo is het geheu
gen onmisbaar voor de in
standhouding van een per
soonlijkheid. Demente bejaar
den verliezen hun herinnerin
gen en daarmee hun identiteit.
John Berger typeerde zeer raak
onze herinneringen als een
koesterende placenta om in te
sterven.
Het is duidelijk: de tijd is de
baas over ons, en niet anders
om. De mens probeert niette
min zijn leven lang de tijd de
baas te worden. Denk maar aan
de maagdenbron en wonderpil
len die de eeuwige jeugd belo
ven. Ook de wetenschap stort
zich hier op. Maar die strijd te
gen Vadertje Tijd is bij voorbaat
verloren, dood gaan we toch.
Maar even lijkt het ieder van
ons toch te lukken. En dat zijn
de mooiste momenten die we
als tijdloos ervaren. Dat kan
zijn door te kijken naar een
prachtig schilderij, te luisteren
naar mooie muziek of door het
lezen van een prachtig boek.
'Over de tijd' van Ileen Montijn
heeft mij in elk geval drie uur
de tijd doen vergeten.
Wie een handtekening van de
schrijfster wil, kan zaterdag om
15.00 uur terecht bij boekhan
del Kooyker Ginsberg in de
Breestraat in Leiden.
•'Over de tijd', Ileen Montijn;
uitgeverij Contact, Amster
dam; ISBN 90-254-9653-9; f
10,00.
Bollen kunnen zo in de grond,
maar het gebeurt ook wel in
mandjes die helemaal onder de
aarde verdwijnen. Het nieuwste
is een kunststof mandje met
een hekje dat zichtbaar blijft.
Florale heet dat spul. Je moet
ervan houden, maar positief is
dat je met zo'n randje het op
komend groen niet zo gauw per
ongeluk wegschoffeit. En voor
uit: ook praktisch is dat bij het
weghalen van uitgebloeide bol
len, de spade niet meer op de
mand stuit, want je steekt na
tuurlijk net langs het hekje.
De Florale is 18 centimeter
hoog, heeft een doorsnede van
28 centimeter, moet in een gat
van ongeveer 17 centimeter
diep worden begraven en is ge
schikt voor allerlei soorten
bloembollen. De hekjes zijn
voorradig in de kleuren wit en
groen. Een set van drie exem
plaren kost bij onder meer tuin-
winkels pakweg acht gulden.
Info: Sun ware, Tilburg, 013-
5703200
ntaal: 1In relatie met een orkest (4); 4. Ze gaan achteruit in de stad (5);
els uit bed komen (7); 8. Geen warm water (3); 9. Hier wordt een
ivedstrijd verfilmd (3); 10. Bout in het vriesvak? (7); 12. Hongerige dieren zijn
«lijvers? (7).
ial: 2 Hoe heet dit meisje ook al weer? (4); 3. Een predikant gaat ervoor (in het
(6); 4. Se timenteel overzicht? (8); 5. Paardengewas (4); 6. Geen prettige
«laatsen om in te zitten (6); 9. Plakkerig wondje (4); 11 De waarheid van een
uder (3).
sing van donderdag:
lONTAAL: 1. Aram; 4. keel; 8. lil; 10. neo; 11. eb; 12. mes; 14. af; 15. tinto;
rn; 18. reel; 20. on; 21-, er; 22. nona; 23. kalm; 24. kakel; 26. tv; 28. rel; 29. of;
33. Noe; 34. loof; 35. jute.
CAAL: 1. Ale; 2. rib; 3. al; 5. en; 6. eea; 7. lof; 9. yen; 12. minnaar; 13. strekel;
»ik; 16. Oeral; 17. kin; 19. lijm; 25. kea; 26. tel; 27. vlo; 29. oot; 30. fee; 32. lo;
