'Inhaleren moetje echt leren'
Gezondheid
Wachtlijsten
Wat is mogelijk met eierstoktransplantatie?
Wetenschappers kibbelen over 'Franse paradox'
MAANDAG 4 OKTOBER 1999
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023
Op vrijdagmiddag bezoek ik als het even kan de patiën
ten die in het ziekenhuis liggen. Vandaag rijd ik eerst
naar mevrouw de Graaf. Zij is kort na elkaar drie keer
opgenomen. Ze blijkt diverticulitis te hebben. Dit zijn
ontstekingen aan de uitstulpingen van de darm, die
steeds gaan bloeden. De chirurg heeft haar opgenomen,
eerst ter observatie, met dieet en infuus, en rust. Toen
dat niet hielp, heeft hij besloten het zieke deel van de
dikke darm operatief weg te halen.
Dat heeft grote consequenties. Na de operatie, bij het
ontwaken uit de narcose, bleek ze een buikuitgang voor
de ontlasting te hebben. Een anus praeter. Om de ope
ning in de buikwand, waar de darm aan vast is gehecht
en waar de ontlasting doorheen naar buiten kan, is een
ring bevestigd, waarop een zakje voor de ontlasting
vastgemaakt kan worden. Ze is er van geschrokken,
maar beseft tevens, dat er geen andere oplossing voor
handen is.
„De chirurg heeft het tevoren wel besproken", zegt ze,
„maar nu het zo ver is, vind ik het heel moeilijk om er
mee om te gaan. Ik vind het ontsierend, en kan er ook
niet goed bij. Mijn vingers prikken zo, ik voel het alle
maal niet goed meer. De thuishulp zal me helpen, heeft
de dokter verteld, maar er is nog geen uitzicht dat ze ie
mand voor me hebben. Ik sta op de wachtlijst.
Bij navraag hoor ik van de verpleegkundige die haar
dagelijks verzorgt, dat haar ontslag uit het ziekenhuis
afhangt van de aanvraag die de transmuraal verpleeg
kundige heeft ingediend. „Het duurt overigens ook al
een week voor die verpleegkundige tijd heeft om langs re
komen zegt een van de medewerkers van de afdeling.
Zij is degene, die de aanvraag bij het regionaal orgaan
voorde wachtlijsten moet indienen. De mensen op de
afdeling, de patiënt, de familie en de huisarts hebben er
geen zicht op hoe lang het duurt. Ik probeer de bewuste
verpleegkundige te bereiken, maar helaas, ze is niet
meer aanwezig.
Mevrouw de Graaf en haar echtgenoot zijn murw, zij
van het wachten in het ziekenhuis, haar man van de
dagelijkse bezoekjes, die veel geld en energie kosten. Bei
den zijn op hoge leeftijd, al vijftig jaar getrouwd. Dan
moet je niet meer zo lang uit elkaar zijn. Ik besluit er na
het weekend opnieuw werk van te maken.
De volgende patiënt ligt in het verpleeghuis. Hij is opge
nomen om te revalideren. Thuis ging het niet meer, na
een ernstige huidinfectie was hij volledig verzwakt. Ook
hij is op hoge leeftijd, evenals zijn echtgenote die hem
voorbeeldig heeft verzorgd. Hij zou naar huis kunnen,
zodra de thuiszorg geregeld is en er een aantal voorzie
ningen is aangebracht. Ik heb alles aangevraagd, maar
wacht nu op levering en toekenning van de zorg.
„Er zijn zo veel mensen in dezelfde omstandigheden",
zegt de medewerkster van de thuiszorg. „We hebben ge
woon niet genoeg mensen, om in te zetten.
Ik heb een bezoekje aan het kantoor van die thuiszorg
gebracht. Daar zaten heel wat mensen in een grote kan
toortuin te regelen en te overleggen om de handen aan
het bed mogelijk te maken. Ik ervaar dat als een enorme
discrepantie: een kantoorbaan heeft meer aanzien ge
kregen, maar vergt emotioneel veel minder dan het be
trokken bezig zijn aan het bed van de patiënt. Het kan
toorwerk wordt wel beter betaald. Hoe kunnen we dat
tij keren? Wist ik maar een oplossing. Intussen probeer
ik de gaatjes te dichten door wat meer pressie uit te oefe
nen. Maandag ga ik de situatie weer toelichten. Wacht
tijden in het ziekenhuis en verpleeghuis zijn afhankelijk
van de doorstroom van patiënten. De gebrekkige moge
lijkheden die we in de eerste lijn hebben, blokkeren dit
proces.
Het laatste bezoekje is bij een meneer met een wondje
aan zijn teen. Hij knapt na een ziekenhuisopname op in
een verzorgingshuis. Hij logeert daar vier weken. Ik zoek
tiaar een verpleegkundige om de behandeling door te
spreken, en bestel zalf en verbandmiddelen bij de apo-
theek. Er is niets om hem nu te ver
binden. Het verzorgingshuis heeft
geen verbandmiddelen in voorraad.
Dat wordt zoeken naar een verband
je en pleister.
Vertivijfeld rijd ik naar huis, wat
schieten we toch tekort in onze zorg
voor de ouderen in onze maatschap
pij!
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
HENK HELLEMA
Eind vorige week werd bekend,
dat voor het eerst bij een 30-ja-
rige Amerikaanse vrouw eier
stokweefsel is getransplanteerd.
Bij deze vrouw waren jaren ge
leden om medische redenen de
nog gezonde eierstokken ver
wijderd en vervolgens diepge
vroren bewaard. Weer ontdooid
bleek dit weefsel na implantatie
nog steeds levensvatbaar te
zijn. De vrouw zou inmiddels
weer menstrueren. Niet bekend
is of via een dergelijke trans
plantatie als deze ook de
vruchtbaarheid zou kunnen
worden hersteld.
Wellicht biedt onderzoek bij
schapen enige hoop. Bij deze
dieren is het wel gelukt plakjes
eierstokweefsel - na invriezen
en weer ontdooien - zó terug te
plaatsen, dat de ooien weer
vruchtbaar werden en na dek
ken door een ram werden be
vrucht.
De gesuggereerde mogelijkheid
om op deze manier ook donor
eierstokken te transplanteren
acht de Groninger hoogleraar
voortplantingsgeneeskunde
prof.dr. M. J. Heineman, uiterst
onwaarschijnlijk. „Voorzover
bekend hebben de medicamen
ten die nodig zijn om de afsto
tingsreacties tegen het 'vreem
de' orgaan te onderdrukken,
een toxisch effect op het weef
sel van de eierstokken." Daar
naast is het ook heel goed voor
stelbaar, dat dergelijke afweer-
onderdrukkende medicijnen
schadelijk zijn voor de zich ont
wikkelende vrucht.
In ons land wordt alleen nog in
de academische ziekenhuizen
van Groningen en Rotterdam
eierstokweefsel ingevroren.
Heineman: „Dit gebeurt uitslui
tend bij jonge vrouwen met een
kwaadaardige tumor, van wie
het zeker is dat hun eierstokken
door de behandeling van de tu
mor met bestraling of chemo
therapie onherstelbaar bescha
digd zullen worden." Het in
vriezen betekent echter niet,
dat we deze vrouwen ook iets
kunnen beloven, benadrukt hij.
Heineman wijst er overigens op
dat de Amerikaanse vrouw bij
wie de autotransplantatie van
eierstokweefsel is verricht, niet
aan een kwaadaardige, maar
aan een goedaardige tumor
leed. „Bij het terugplaatsen van
eierstokweefsel van vrouwen
die aan een kwaadaardige tu
mor hebben geleden, moet je er
zeker van zijn dat het te im
planteren weefsel geen kanker
cellen bevat."
Van het uitnemen van eierstok
weefsel bij gezonde jonge vrou
wen, het invriezen om het later
weer terug te plaatsen en zo bij
hen de vruchtbare periode te
verlengen, is bij ons absoluut
geen sprake, zegt Heineman
met nadruk. „Ons beleid in Ne
derland ten opzichte van het
invriezen van eierstokweefsel is
zeer terughoudend."
In de toekomst ziet hij meer kli
nische mogelijkheden voor het
herstel van de vruchtbaarheid
van vrouwen van wie eierstok
weefsel is uitgenomen en inge
vroren, door dit weefsel niet in
de buik, maar in bijvoorbeeld
een spier terug te plaatsen. „Op
een dergelijke plaats is het veel
eenvoudiger de rijping van ei
cellen met echo te volgen en
om een rijpe eicel aan te prik
ken. De consequentie daarvan
is natuurlijk wel, dat een zwan
gerschap niet op een natuurlij
ke manier tot stand komt, maar
via een reageerbuisbevruch
ting."
Apothekers gaan CARA-patiënten helpen
SASKIA STOELINGA
De CARA CHECK is een infor
matieproject voor mensen met
astma, chronische bronchitis
en longemfyseem. De bedoe
ling is beter leren omgaan met
CARA en het veilig en verant
woord gebruiken van genees
middelen. De apothekers in
Nederland nemen hierin de ko
mende jaren een voortrekkers
rol, omdat is gebleken dat veel
patiënten hun medicijnen niet
optimaal gebruiken. „Daarin
valt nog heel wat winst te beha
len", stelt apotheker Louis Rie-
ter.
Louis Rieter heeft een apotheek
in Heerhugowaard en is één
van de mensen die is belast met
de voorlichting over dit project.
Met 'winst' doelt hij op een
aantal zaken. „De farmaceuti
sche industrie kan beter wor
den gewezen op de kwaliteit
van de geneesmiddelen die ze
op de markt brengen, de thera-
pietrouw van de patiënt kan zo
worden bevorderd en er kan
worden bezuinigd op het medi
cijngebruik zonder dat het pak
ket aan geneesmiddelen wordt
verkleind. Voor CARA worden
immers veel medicijnen uitge
schreven, die nogal wat van de
patiënt vergen. Meestal zijn dit
medicijnen die ingeademd - ge-
inhaleerd - moeten worden.
Dat is geen gemakkelijke tech
niek, je moet het echt leren. Uit
onderzoek blijkt dat zeven van
de tien patiënten niet op de
goede manier inhaleren. En wie
verkeert inhaleert, gebruikt wel
veel medicijnen, maar heeft
daar te weinig profijt van."
Uit epidemiologisch onderzoek
blijkt verder dat ongeveer acht
procent van de Nederlandse
bevolking lijdt aan een vorm
van astma, chronische bronchi
tis en longemfyseem. Door de
verdergaande vergrijzing wordt
in 2005 een stijging tot 17 pro
Wie verkeerd inhaleert, gebruikt wel veel medicijnen, maar heeft daar
te weinig profijt van. foto »pr»
cent verwacht.
CARA is een verzamelnaam
voor luchtwegaandoeningen
zoals astma, chronische bron
chitis en longemfyseem. Tegen
woordig maakt men onder
scheid tussen astma aan de ene
kant en COPD aan de andere
kant. Met COPD worden de
aandoeningen chronische
bronchitis en longemfyseem
bedoeld. COPD betekent Chro
nic Obstructive Pulmonary Di
sease (vrij vertaald een chroni
sche longziekte door een be
lemmering, bijvoorbeeld een
ontsteking of een beschadiging
van het longweefsel.)
Zowel astma als COPD heeft
belangrijke consequenties voor
de kwaliteit van leven. Voor
lichting, zelfmanagement en
het voortdurend volgen van het
ziekteverloop vormen de speer
punten van de behandeling.
Ongeveer 70 procent van alle
mensen met astma en COPD
gebruikt zijn inhalatiemedicatie
op de verkeerde manier. Rieter:
„Dat is veel. Blijkbaar gaat er op
alle fronten iets mis met de in
formatie-overdracht. Het is een
taak voor de eerstelijnsgezond
heidszorg om door middel van
onderlinge samenwerking en
voorlichting hierin verbetering
te kpjgen."
Glazen huisje
Het project CARA CHECK
wordt daarom op initiatief van
de apothekers ook breed ge
steund door specialisten, huis
artsen, projectbureau Zorgplan
en het Astma Fonds. Bovendien
wordt met het project de Ne
derlandse apotheker gestimu
leerd naast het traditionele far
maceutische werk ook klantge
richt te gaan denken. Een on
derzoek van de bedrijfskundige
Mark Mobach heeft onlangs
nog uitgewezen dat de apothe
kers .dat ook wel willen, maar
niet precies weten hoe ze dat
moeten aanpakken. Apothekers
denken dus anders dan ze
doen, was Mobachs conclusie.
Rieter:„Onze beroepsgroep
moet inderdaad uit het glazen
huisje stappen. Een apotheker
zonder spreekkamer kan niet
meer. Dit project is daarom ook
heel goed voorbereid door het
Wetenschappelijk Instituut Ne
derlandse Apothekers. Er is na
scholing geweest. Er zijn infor
matie-avonden georganiseerd
over de vraag hoe kan een apo
theker en zijn assistenten ge
stalte geven aan dit project dat
tot na 2000 duurt en daarna op
een andere manier wordt voort-
merend zijn, maar een juist ge
bruik van geneesmiddelen kan
het leven normaler en aangena
mer maken. Goed omgaan met
geneesmiddelen is niet altijd
eenvoudig. Soms is het inne
men van tabletten of capsules
zelfs moeilijk. Soms worden ge
neesmiddelen vergeten. Bij CA
RA CHECK is er veel informatie
te krijgen over het juiste ge
bruik van medicijnen. De apo
theker heeft allerlei tips en op
lossingen. Er zijn bijvoorbeeld
hulpstukken die het inhaleren
gemakkelijker maken. Er kun
nen door medicijnen in de
mond schimmelinfecties optre
den, die door goed na te spoe
len met water veel minder kans
krijgen.
Rieter: „De apotheker heeft ver
schillende mogelijkheden om
dit project onder de aandacht
van de patiënt te brengen. De
een organiseert een informatie
avond met lezingen en gaat
voor wie dat wil over op indivi
duele afspraken. De ander
loopt het bestand in zijn com
puter na en nodigt patiënten
met CARA uit in de apotheek.
Er zijn ook apotheken die geen
speciale activiteiten hebben,
maar waar men met liefde de
tijd neemt om vragen te beant
woorden om tot een persoon
lijk advies te komen. Alle apo
thekers zijn op de hoogte. Er is
een dik boekwerk met een fleu
rige handleiding verstrekt, er
zijn folders, fluitjes en ballon
nen. Allemaal onder het motto:
'Meer lucht voor mensen met
astma, bronchitis en longemfy
seem.'
JOHAN LAMORAL
Het gerenommeerde medische
vaktijdschrift 'British Medical
Journal' heeft de kat de bel aan
gebonden. In Engeland sterven
25 procent meer mensen aan
coronaire hartaandoeningen
dan in Frankrijk, zo constateren
Malcolm Law en Nicholas Wald
van het Wolfson Instituut voor
Preventieve Geneeskunde in
het blad na een diepgaand na
tionaal onderzoek. Niemand
lijkt dat deze statistische bevin
ding te betwijfelen.
Over de oorzaken echter zijn
vele specialisten, onder wie ook
Nederlanders, die in het blad
worden opgevoerd het aller
minst eens. De risicofactoren
voor hartziekten zijn Vandaag
de dag immers in beide landen
grotendeels in gelijke mate aan
wezig. Zowel Fransen als Engel
sen roken bijna even veel siga
retten en consumeren even veel
dierlijke vetten, groenten en
fruit. Vanwaar dan dit grote
verschil?
Doet het glaasje rode wijn wonderen v
Of juist niet?
gezondheid?
foto archief
Het antwoord ligt in het vetver-
bruik in de jaren zestig en ze
ventig, zo beweren Law en
Wald. Terwijl de Engelsen al
tientallen jaren lang een voe
ding gebruiken die rijk is aan
verzadigde dierlijke vetten,
hebben de Fransen pas zo'n
dertig jaar geleden hun eetge
woonten langzaam veranderd
en zijn van onverzadigde plant
aardige vetten als olijfolie gelei
delijk overgestapt naar meer
verzadigde dierlijke vetten. De
vetconcentraties in het bloed
zijn bij de Fransen dan ook pas
in de jaren zeventig en tachtig
gaan stijgen. Daarom menen
Law en Wald dat Frankrijk de
komende jaren door een ware
golf van dodelijke hartinfarcten
zal worden overspoeld, waar
door de statistiek in evenwicht
zal komen. De zo geroemde
'French paradox' of de hartspa-
rende wondercombinatie van
rode wijn, knoflook, olijfolie en
uien is volgens Wald en Law
binnenkort een mythe.
Onzin, zo doen op hun beurt
twee Amerikaanse deskundigen
de beweringen van Wald en
Law af in dezelfde British Medi
cal Journal. Meir Stampfer en
Eric Rimm van het al even gere
puteerde Women's Hospital in
Boston verwijten hun Britse
collega's dat zij de bescher
mende werking van alcohol, in
dit geval rode wijn, schromelijk
onderschatten. Zij beweren dat
ook een grotere hoeveelheid al
cohol - bij de Fransen blijft het
immers meestal niet bij één
glas - een positieve invloed
heeft. Bovendien zien de Britse
artsen ook andere belangrijke
factoren in het Franse voe
dingspatroon over het hoofd,
zoals meervoudig en enkelvou
dig onverzadigde vetzuren, bal-
laststoffen als vezels, graan- en
deegwaren, noten en de onont
beerlijke foliumzuren in onder
meer vleessoorten als lever en
nieren, asperges, andijvie, spi
nazie en graanproducten.
Coronaire sterfte alleen laten
afhangen van het vetgebruik en
de concentratie van vet in het
bloed, is volgens Stampfer en
Rimm een ontoelaatbare ver
eenvoudiging.
In een andere bijdrage tenslotte
verwijten John P. Mackenbach
en Anton E. Kunst van de Eras
mus Universiteit in Rotterdam
de Britse artsen dat zij onvol
doende rekening hebben ge
houden met de sociale verschil
len in beide landen. Volgens
hen hebben grote socio-econo-
mische verschillen onder de be
volking, zoals in Engeland het
geval is, ook meer hartsterfte
tot gevolg. Volgens Macken
bach en Kunst is Frankrijk een
sociaal meer evenwichtige en
minder gepolariseerde samen
leving dan Engeland en zien
Law en Wald dat in hun beoor
deling volledig over het hoofd.
Met andere woorden: ondanks
deze heftige discussie onder
wetenschappers lijkt de 'Franse
paradox' voorlopig nog stand te
houden en is hij tot nader order
nog altijd een gezondere le
venswijze dan de Britse.
Dodelijk dromen
NE
10 Ni
5 NI
Het geloof dat boze dromen de dood kunnen aankondig
veroorzaken, is in vele culturen verbreid. Wetenschappe
onderzoek blijkt nu aan te tonen dat daar een zekere wei 0
lijkheid in schuilt. Angstdromen en extreem negatieve ei
ties tijdens de slaap kunnen inderdaad hartinfarct of hai
stand tot gevolg hebben. Mensen ontwaken vaak baderu
het zweet, in panische angst en met hartkloppingen uit
nachtmerrie. De emotionele opwinding kan tijdens de sl 3
even sterk en zelfs nog sterker zijn dan buiten de slaapui
Dat de droomslaap aanleiding kan geven tot een onregel
tige hartslag of aritmiek met levensgevaarlijke gevolgen,
de geneeskunde al enige tijd bekend. De slaap is een afw
ling van twee verschillende toestanden. De droomslaap
REM-slaap (Rapid Eye-movement) wordt gekenmerkt dc 1
dromen en versterkte hersenactiviteit. De REM-slaap tre
op in de tweede nachthelft en bedraagt ongeveer 20 proi
van de totale slaapduur. De NREM-slaap daarentegen is
diepe slaap in de eerste nachthelft en verloopt meestal
droomloos. Angstdromen en emotionele opwinding tret
dus meestal op in de REM-slaap.
Angst en geweld
Onderzoeken in slaapklinieken hebben uitgewezen dat
stige en gewelddadige dromen ook bij gezonde personei
hartjagen en zelfs ritmestoornissen kunnen veroorzaken
wordt bevestigd door een bijdrage van de cardioloog Ma
der S. Parmar uit Ontario in het medisch vakblad 'Canac
Journal of Cardiology'. Onder de titel 'Killer Dreams' be
schrijft hij zijn ervaringen met vier relatief jonge en gezo
patiënten die levensgevaarlijke hartproblemen kregen, n
zij uit een vreselijke angstdroom waren ontwaakt. Alle p;
enten vertoonden bij het ontwaken hevige pijnen in de
borststreek en kregen enkele uren later een hartstilstand
een infarct. Ondanks tijdig ingrijpen overleed een van d<
patiënten. Om de slaap rustig te laten verlopen geldt dai
de welbekende raad: liefst geen geweld- en horrorfilms 1
ken voor het slapen gaan, 's avonds sterke emoties als ei
lijke ruzies, zwaarwegende beslissingen en dergelijke vei
den. Kortom, zoveel mogelijk situaties uit de weg gaan d
een te sterke opwinding veroorzaken en een aanleiding
boze dromen kunnen zijn.
Leukemie en schimmel
Duitse artsen hebben bij drie leukemiepatiënten een vei
zingwekkend herstel meegemaakt, dat zij toeschrijven a;
een schimmelinfectie of de behandeling daarvan. Zij hel
hun ontdekking gepresenteerd op een congres over schi
mels, bacteriën en chemotherapie in San Francisco. Dr.
nolf Karthaus van de afdeling oncologie van de Medizin
Hochschule Hannover beschrijft de ziektegeschiedenis
twee vrouwen en een man die tijdens chemotherapie aa
een besmetting met de schimmel Candida albicans blekt
lijden. De schimmel had zoveel schade aangericht aan le
en milt van de zieken, dat de artsen besloten de chemot
pie in twee gevallen stop te zetten en voorrang te geven
de behandeling van de infectie met geneesmiddelen. Bij
derde patiënt werd de intensiteit van de chemokuur stei
ruggedraaid. De artsen namen het risico van verergering
de leukemie op de koop toe. Tot hun grote verrassing bli
er van terugval in de conditie van de patiënten weinig ol
niets te merken. Integendeel. Met de twee vrouwen gaat
sinds de behandeling met het anti-schimmelmedicijn al
jaar goed en de man is na een geringe terugval ook leuke
vrij.
Belgische wetenschappers beweren een universeel vacd
hebben ontdekt tegen griep. Met een nieuwe entstof zoii
de talloze varianten van het virus bestreden kunnen woin a
Dit schrijven zij in het tijdschrift Nature Medicine, de gf
neeskundige variant van het blad Nature. Griep is een vjNOS
dat bijzonder vaak en snel van samenstelling verandert,^ et i
elke variant moest tot nu toe een nieuwe entstof wordeipji °l
wikkeld. De Belgische wetenschapper Walter Fiers van <f
universiteit van Gent heeft een entstof ontdekt, die acti<jre c
bij alle griepvarianten. Het team van Fiers baseerde zicljnds|.
de entstof op een vaak voorkomend eiwit aan de oppen)
van het virus, M2. Dit eiwit komt voor in alle bekende stIO
men van het griepvirus. Het team smolt delen van het %h(J),
wit samen met de kern van het hepatitis B-virus tot eenLp
we immuunstof, die zij M2-Hbc noemen Volgens het 4time
in Nature Medicine kan dit het eerste griepvaccin met ej
goede langdurige werking worden. jq
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat
uit de letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1
lettèr. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn
"stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die
twee het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Verwachten; 4 vergelding; 7. regeringsstelsel,
9. stuk stof; 10. ademhalingsorgaan; 11. tuin; 13. insect;
14. mestvork; 17. zachte laag hout onder de boomschors;
18. snaak; 19. krachtig; 21. graansoort; 24. nakomeling;
26 woonschip; 27. voorspoed; 29. gril; 30. aanplakbiljet;
32. beeldverhaal; 33. glanzende heerlijkheid.
Verticaal: 1. Klaar; 2. grond bij een huis; 3. moeilijkheid;
4. loofboom; 5. snelle loop; 6. kwast in het hout; 8. edelmetaal;
11. last; 12. klap; 13. altaarofferande; 15. balkenlichter;
16. uitstekend; 17. dierenverblijf; 19. deel v.e. vliegtuig;
20. oorhanger; 22. beroep; 23. insect; 25. windrichting; 27 groot
brok; 28. kanaal; 30. geneesmiddel; 31. spinnenweefsel.
■■Bi
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1Kaai;
4. cijns; 7. il; 8. oud; 10.
ah; 13. voltallig; 16. ra;
17. on; 18. leve; 19. leva;
20 go; 22. ka; 23.
oorschelp; 25. zo; 27.
ets; 29. au; 30. Opel; 31.
VERTICAAL: 1. Kiev; 2.
al; 3. lo; 4. cd; 5 na; 6.
shag; 9. Utah; 11.
slavork; 12. vloeken; 14.
orego; 15. inval; 21.
echt; 23. ouzo; 24. Pius;
