'Je mag mijn boek cynisch
vinden; ik vind het romantisch'
Michel Houellebecq over 'Elementaire deeltjes':
Smaad was zijn deel, en een proces. Gevolgd door een vrijwillige verbanning. Michel Houellebecq (41) werd in
zijn eigen Frankrijk uitgemaakt voor elke soort rotte vis die te bedenken viel toen hij in zijn roman
'Elementaire deeltjes' een ontluisterend beeld gaf van deze tijd. Het boek is een succes. De Arbeiderspers wacht
met smart op de tweede druk van de vertaling en overweegt al een derde.
ier!' De harte kreet komt in
H plaats van zijn naam. Michel
Houellebecq (41) schuifelt
bleekjes, zijn hoofd half verscholen in de
kraag van zijn jack, de lobby van het hotel
binnen. Hij geeft een slap handje, prevelt iets
volslagen onverstaanbaars en kijkt verwach
tingsvol in het rond. Of hij zelf een suggestie
heeft voor een geschikte plek voor een ge
sprek. 'Bier!'
Tien minuten later siert een glimlach zijn
lippen. Hij veegt het bierschuim van zijn bo
venlip en steekt de eerste van een onafgebro
ken serie filtersigaretten in zijn mond. En
diep in zijn mond ook. Het filter verdwijnt
hdemaal uit zicht en moet zo ongeveer te
gen zijn verstandskiezen stoten.
Hier zit een man aan tafel die recent Parijs
voor Ierland heeft ingeruild. Hij kan in de
Franse hoofdstad wel over straat, maar hij
wordt voortdurend herkend en dat is hem
een gruwel. „Niet dat ik ontsnapt ben. Het
was toch al niet mijn stad. Ik ben in mijn le
ven al minstens twintig keer verhuisd, dus
dit kon er nog wel bij. Ik heb nu voor het
eerst in mijn leven geld genoeg om te kun
nen kiezen waar ik wil leven. Ik heb Ierland
gekozen om het licht, en om het landschap
en de zee. Ik kan uren naar de zee turen."
Zijn verse kapitaal dankt hij aan het ver
koopsucces van zijn jongste roman, die in
Nederlandse vertaling Elementaire deeltjes
als titel draagt en waarvan te voorspellen valt
dat het de geschiedenis zal ingaan als de
laatste grote roman van het millennium. Het
boek heeft in Houellebecqs vaderland geleid
tot ouderwetse controverses, ruzies, discus
sies, polemieken, scheldkannonades en an
dere verkoopbevorderende reacties. De
schrijver werd uitgemaakt voor seksist, ra
cist, rotte vis, stalinist, vrouwenhater en re
actionair.
In Elementaire deeltjes schetst Houllebecq
een beeld van de hedendaagse (Frans)man
dat, op z'n zachtst gezegd, weinig flatterend
is. Impotentie is alom en de man die het nog
wel kan, beleeft er weinig plezier aan. De
man is niet tot liefde in staat en zoals Houel
lebecq het geniepig beschrijft lijkt niemand
in het boek zich daar druk om te maken. Im
potentie als geaccepteerd maatschappelijk
verschijnsel: de ijdele Franse man voelde
zich behoorlijk op zijn pik getrapt.
Filosofie
Houllebecq stapte op nog meer gevoelige te
nen. Al even geniepig zette hij bijvoorbeeld
in één zin de kopstukken van de Franse filo
sofie van deze eeuw op hun plaats. Roland
Barthes, Michel Foucault, Jacques Derrida
en Gilles Deleuze - gaat u daar maar staan.
„In Frankrijk is geen romanschrijver te vin
den die ook maar één letter van die filosofen
heeft gelezen. Niemand. Zéro." Is het dan al
lemaal onzin wat deze hooggeleerde heren
beweerden? Schouderophalend omzeilt hij
de vraag. „Weet ik niet. Erg interessant is het
in ieder geval allemaal niet."
Houllebecq maakt als het gaat om Elemen
taire deeltjes geen bezwaar tegen de term 'fi
losofische roman'. „Het komt er in de buurt.
Wat dat betreft is het geen Franse roman,
maar eerder een Duitse. Ik hou wel van filo
sofische romans, alleen in Frankrijk bestaan
ze niet. Filosofie is er streng gescheiden van
de literatuur. Michel Foucault schreef in de
eerste plaats om indruk te maken op lekkere
jongens: best een goede motivatie eigenlijk."
Elementaire deeltjes draait om de lotgeval
len van de halfbroers Bruno en Michel Djer-
zinski. Bruno belichaamt in het boek de sek
suele misère van dit tijdsgewricht. Hij is een
rusteloze, a-morele genotzoeker. Michel is
een getalenteerde moleculair bioloog die
niet in de liefde is geïnteresseerd, ondanks
het gegeven dat zijn vriendin Annabelle een
oogverblindende schoonheid is.
Klonen
Wat de roman uittilt boven de zoveelste jam
merklacht over de puinhoop die we er aan
de vooravond van de eeuwwende volgens de
auteur van maken, is de finaie van het boek.
De verteller in Elementaire deeltjes blijkt een
onsterfelijk wezen te zijn, dat de mens op
aarde is komen vervangen. Het wezen is
door middel van klonen ontstaan, op basis
van chromosoom-theorieën van Michel. Op
het moment dat de verteller, ergens in de
tweede helft van de volgende eeuw, terug
blikt op het leven van Bruno en Michel, ster
ven de laatste mensen tevreden uit.
„Er is, wat mij betreft, wat al teveel de na
druk gelegd op het klonen", zegt de schrij
ver, goochelend met een nieuwe sigaret.
„Het gaat Michel niet om het proces van het
klonen. Hij zoekt een manier om de dood te
overwinnen. Hij zoekt naar het raadsel van
de onsterfelijkheid. Dat raadsel zal ook wel
ooit opgelost worden. Het is een lastig pro
bleem. maar ooit vinden we die oplossing.
Het zal nog wel een paar eeuwen duren. In
het diepste van zijn ziel heeft de mens nooit
de dood geaccepteerd. Kijk maar, op het mo
ment dat de mens zijn sterfelijkheid besefte,
begon hij religies te creëren. Omdat de dood
voor hem als idee onacceptabel is."
De tegendraadse standpunten in de ro
man over feminisme, new age, homoseksua
liteit, genetica en andere heikele onderwer
pen, die in feite op het conto komen van de
personages en de verteller, zijn Houellebecq
persoonlijk aangewreven. „Het boek stond
niet op de literatuurpagina's, maar in plaats
daarvan stond ik in de societyrubriek",
sneert hij.
Contradicties
„Het kan natuurlijk helemaal niet dat ze me
veroordelen op wat mijn personages zeggen.
Zelf heb ik tal van opinies die voortdurend
aan verandering onderhevig zijn. Als ik ster
ke, vastliggende opinies had, schreef ik geen
romans, maar essays. Dan ging ik uitleggen
wat ik vind. Maar ik schrijf romans. Voor mij
is de roman een spel met mijn eigen contra
dicties. Ik heb ook de oplossingen niet. Dat
claim ik ook helemaal niet. Maar wie geen
oplossingen heeft, is nog daarmee geen cyni
cus. Er zit ondanks alles veel liefde in mijn
boek. Je mag het cynisch vinden; ik vind het
romantisch."
Aan de twee vrouwen in het boek, Bruno's
vriendin Christiane en de mooie Annabelle,
heeft hij zijn hart verpand. En ook al sterven
beide vrouwen: „Ik hou van mijn nieuwe ka
rakters. Dat is voor mij als schrijver belang
rijker dan de vraag of mijn roman een afre
kening is met 'de erfenis van de generatie
van 1968', zoals herhaaldelijk is opgemerkt.
Ik hoop dat het boek meer is dan dat. Ik
denk nog veel aan de vrouwelijke karakters,
ook al omdat ze in mijn vorige roman [Ex
tension du domaine de la lutte - nog niet ver
taald, red.) ontbraken.
Geloof me of niet, maar ik plan niks. De
komst van Christiane in het boek was niet
gepland tot ik op dat moment in het verhaal
een vrouwspersoon nodig had. Mijn enige
idee vooraf was dat ik per se wilde schrijven
over de kwantummechanica, waar ik sinds
mijn vijftiende grote interesse in heb. En om
nog even op Christiane terug te komen en
meteen te laten zien hoe betrekkelijk het al
lemaal is, zal ik je vertellen waarom ze aan
haar eind komt. Christiane sterft om maar
één reden. Toen ik aan het boek bezig was,
kwam een vriend langs die me beeldend ver
telde over een crematie waar hij bij aanwezig
was geweest. Hij vond het zo indrukwekkend
hoe een um werd bijgezet in zo'n muur met
alle vakken, dat ik zo'n scène in mijn boek
wilde hebben. Voor hetzelfde geld had Chris
tiane nog geleefd."
De dood van Annabelle baseerde hij juist
weer op een oud gedicht van hemzelf. „Er
zat nog meer in het beeld dat het gedicht bij
mij opriep. Ik moest daar nog over door
schrijven. Waarmee ik maar wil zeggen dat ik
steeds doorwerk op dezelfde thema's en
beelden. De voornaamste reden om een
boek te schrijven is dat je niet tevreden bent
over je vorige."
Of het succes van Elementaire deeltjes het
schrijven nu moeilijker maakt gezien de ho
ge verwachtingen? Hij steekt nog maar eens
een sigaret op. „Ik denk eerder dat het moei
lijker wordt door wat ik sindsdien aan boe
ken van anderen heb gelezen. Als je de oude
Grieken leest, raak je behoorlijk onder de in
druk mag ik wel zeggen. Toen ik begon te
schrijven, had ik nauwelijks boeken gelezen.
Ik dacht dat ik goed was, maar nu ik wat
meer gelezen heb..." Hij noemt Balzac, ei
genlijk net zo'n chroniqueur van zijn tijd -
anderhalve eeuw geleden - als Houellebecq
nu. „Briljant romancier", mompelt hij.
Voor wie het een geruststelling is: hij denkt
niet dat het met de mensheid zal aflopen zo
als het in de roman gebeurt. De mens wordt
niet opgevolgd door een onsterfelijk wezen.
Maar Wonen zal in Houllebecqs visie wel een
grote vlucht nemen. „We leven nu eenmaal
in een liberaal systeem. Mensen met veel
geld zullen zich laten klonen. En dat gaat al
vrij snel gebeuren en wel omdat er simpel
weg een markt voor is. Zo werkt dat tegen
woordig. Dus dat gaat wel door. Eerst de
mensen die geen kinderen kunnen krijgen,
omdat ze onvruchtbaar, oud of homo zijn.
Vervolgens de rijken en de beroemdheden.
Het schokt me niet, nee. Niet echt. Ik heb er
ook geen morele bezwaren tegen. En ook al
zou ik, het valt toch niet te stoppen."
THEO HAKKERT
Michel Houellebecq. 'Elementaire deeltjes'. 343
blz. Vertaling: Martin de Haan. Uitgever: De Ar
beiderspers. Prijs 45 gulden (gebonden)
Michel Houellebecq: „Het boek stond niet op de literatuurpagina's, maar in plaats daarvan stond ik in de societyrubriek.
FOTO CPD JORIS DEN BLAAUWEN
