Leidens Ontzet
Voor altijd verslingerd aan de kermis
Zondag: je roes uitslapen of gewoon doorgaan
De kermis die moest verdwijnen
De feestvierder
Turkse schommels.
HERMAN JOUSTRA
pINSDAG 28 SEPTEMBER 1999
Voor menig Leidenaar zijn de 3 oktoberfeesten iets vanzelfsprekends. Elk jaar weer hoort er feest gevierd te worden. Punt uit. Omdat
dat traditie is en omdat Leidens ontzet van de Spanjaarden in 1574 herdacht wordt. Die geschiedenis krijgt elke Leidenaar met de
paplepel ingegoten. Maar ook nadien is er het nodige gebeurd rond 3 oktober, of liever gezegd rond de 3 oktoberfeesten. En een
behoorlijk deel van die gebeurtenissen is niet bekend en op zijn zachtst gezegd geheimzinnig. Deze week belicht de krant een paar
van die 'mysteries'. Vandaag het verhaal van tie Leidse zomerkermis.
Msof het niet op kon: vroeger, nog geen
honderd jaar geleden, kon de Leidenaar
zich tweemaal per jaar uitleven op een ker
mis. Op 3 oktober uiteraard, maar ook een
paar maandjes eerder. In de laatste week
van juli om precies te zijn. En ook die ker
mis was bepaald geen kleintje. I Iet feestter
rein strekte zich al slingerend door de stad
uit van Molen de Valk tot aan het huidige
Van der Werfpark, dat toen nog niet be
stond. Voorwaar een hele tippel!
Naast de meer bekende attracties als de
draaimolen, de schiettent en de poffertjes
kraam, kon men zich uitleven met T urkse
schommels, een honden -en apentheater,
een wassenbeeldenspel, de man met de ge
dresseerde vogels en dansende beren, le
zen we in het Leids jaarboekje van 1955.
Die attracties zijn al lang verdwenen. Net
als deze kermis dus. Maar niet omdat hij
niet populair was. O nee, tienduizenden
Leidenaars trokken dagenlang al feestend
langs de Kop van fut en de poppenkast.
Maar juist dat feestende aspect was de he
ren stadsbestuurders een doorn in het oog.
Zo zeer zelfs dat deze bekrompen geesten
de kermis op 20 oktober 1910 verboden.
I lun argumenten? De edities van het
Leidsch Dagblad uit dat donkere jaar lieten
aan duidelijkheid niets te wensen over. De
machthebbers ergerden zich aan het
drankgebruik van de bezoekers en aan hun
zedenloze gedrag. Net als sommige lezers
van de krant, bleek uit een paar ingezon
den brieven.
Zo was daar 'den heer Briët', een puritein
van het zuiverste water, die graag zag dat
de kermis werd afgeschaft.' Want die ker
mis, dat was in zijn ogen plat arbeidersver-
maak. Uit zijn brief van 1910:
'Ik kan er inkomen (Int vooral fabrieksmen-
sclien, die het gelieele jaar door hun eento-
nigen arbeid verrichten, als zij eenmaal in
de kermisiveek eens losgelaten worden, be
hoefte gevoelen, om zicli in den roes van het
genot te werpen en wanneer ze er eenmaal
inzitten, moeite hebben er weer uit te ko
men voor dat de kermis uitgeluid is. Alles
begrijpen is ook in dit opzicht alles verge
ven. Maar al kan ik het begrijpen en verge
ven tevens, dat nog zoovelen van ons volk
bier en elders zich aan kermisvermakelijk
heden hechten, goedkeuren kan ik Iter niet'.
'Als men daar nu eenmaal van genieten wil.
in vredesnaam, laat men het doen. Maar
waartegen ik waarschuwen wil is, dat men
zich vooral niet schuldig maakt aan dron-
kenmanstooneelen met alles wat daaruit
voortvloeit. Ik zou er meer voor voelen dat
de heeren fabrikanten en werkgevers het er
heen wisten te leiden dat hun arbeiders in
de gelegenheid werden gesteld met hunne
gezinnen bij groepjes een of meer dagen
naar buiten te gaan. eens frissclie lucht leer
den happen, of hier en daar een excursie
maakten. Dat zoude een uitspanning zijn.
die veredelen kon. terwijl van het kermisge-
not ontegenzeggelijk een tegenovergestelde
invloed uitgaat'.
Boing! Zo'n betoog kwam ongetwijfeld aan
als een mokerslag bij de op pret beluste
Leidenaars. Maar helaas, het merendeel
van de gemeenteraad dacht er precies zo
over. Zelfs 'de statistiek der onwettige ge
boorten' haalden sommige raadsleden er
bij. Zo was daar 'den heer Pera'. Die 'deelt
staaltjes mee hoe juist de kermis een slech
te invloed heeft. I loe menschen die anders
solide zijn en hun vrouw en kinderen ver
zorgen, juist in die dagen hun plicht ver
waarlozen'. Rollebollen met een ander, 't is
maar hoe je het omschrijft.
En dan dit argumen
dat viel te beluiste
ren: 'De voorstan
ders van de kermis
vinden haar goed ge
noeg voor de lagere
klassen. Zelf gaan ze
er niet heen. Daar
om is het geen alge
meen volksfeest'.
I )at was het feest vat
3 oktober wel. ora
kelden de politici.
Omdat de heren
daar wcM heengin
gen. En omdat dan
ffP een historisch feit
werd herdacht. Kort
om. de kermis van 3
oktober mocht wel.
de kermis van juli
mocht niet. Uitein
delijk besloot een
meerderheid van de
LEIDS IAARIIOEKJE 1955 ,aat| dan ü(,k om
laatstgenoemde ker
mis in de hun te doen.
Zelden zullen bekrompencr geesten het
Leidse pluche hebben warmgehouden.
(A Albbn, dominee te Leiden. Lino: Loek Zuyderduin)
Zonder Leidenaars is de 3 October-Vereeniging
geen echte Leidse vereniging. De vereniging streeft
er naar dat zoveel mogelijk Leidenaars lid worden.
Ik word tot wederopzegging lid van de
3 October-Vereeniging voor
(minimaal 10 gulden)per jaar.
Naam
Straat en nummer
PostcodePlaats
DatumHandtekening
Stuur deze coupon in een open envelop aan:
secretariaat 3 October-Vereeniging, Antwoordnummer 10411,
2300 WB Leiden (u hoeft geen postzegel te
De een staat vroeg op voor de Reveille, de ander gaat pas 's
tiiddags de stad in voor de optocht. Sommigen komen speciaal
voor de kermis, anderen luisteren liever naar de Koraal. Hoe
brengt de doorsnee Leidenaar het Leidse feest der feesten
door? Vandaag vertelt Rini Wernink (46) wat zij gaat doen.
dat de boel aan het rollen
blijft."
Eigenlijk zouden hij en zijn
broer met pakweg de Break
Dance best hun pensioen
kunnen halen. Maar zo zit de
familie niet in elkaar. „Mijn
vader en moeder zijn er al mee
begonnen, telkens nieuwe
attracties te bedenken. De
mensen verwachten het van
ons: eens in de zoveel tijd komt
de familie Boesveld met iets
nieuws",, zegt Tommy junior.
„Maar het wordt steeds
moeilijker om iets goeds te
verzinnen en de risico's worden
stèeds groter." Senior: „Ja, wat
moet je nog uitvinden, wat
moet je de mensen bieden?
Straks wordt het nog een rit
naar de maan. De laatste vier,
vijfjaar zijn er in ons wereldje
grote attracties gebouwd voor
miljoenen guldens. De Free
Fall, bijvoorbeeld en de Speedy.
Maar ze sloegen niet aan. Nu
kun je ze kopen voor een half
miljoen. Meestal gaan zulke
attracties naar de pretparken
toe."
Junior: „Maar soms gebeurt het
ook andersom. Dan zie je een
zaak draaien waar je zelf niets
in zag, maar die een groot
succes blijkt te zijn. Achtbanen
bijvoorbeeld, doen het nooit
goed in Nederland. Vorig jaar
wa^er een op de 3
oktoberkermis op de
Beestenmarkt. De eigenaar had
iets nieuws verzonnen. De
karretjes draaiden op hun
onderstel. Die attractie is een
groot succes. Daar gaan de
mensen nog een tweede keer
in."
De familie Boesveld koos met
de nieuwste attractie nu eens
niet voor hoger, sneller en meer
salto's. Iedereen, van jong tot
oud, kan in de Pirates
Adventure. Er is lang nagedacht
over de attractie. „We
constateerden dat zo veel
mensen naar Euro Disney
toegingen, dat er vraag is naar
attracties zoals je ze daar hebt.
Pirates Adventure zou zo in
zo'n park kunnen. Het is een
echte familieattractie", zegt
senior. „Het is eigenlijk net
zoiets als de Temple of Doom,
die we ook hebben gehad. Die
met die grote sprekende aap
ervoor." Tommy junior:
„Pirates is een succes. We
winnen er op negen van de tien
kermissen de eerste prijs mee.
Gelukkig maar, want met zulke
dure investeringen stel je elke
keer alles wat je bereikt hebt in
de waagschaal."
ANNET VAN AARSEN
Je roes uitslapen, een fikse bos
wandeling maken, een boek le
zen of gewoon drie dagen aan
één stuk door feesten. Het kan
allemaal als 3 oktober op een
zondag valt en de eigenlijke
festiviteiten doorschuiven naar
de maandag. Dat je tegenwoor
dig op zondag naar kermis of
café kan is overigens minder
vanzelfsprekend dan dat dat op
iet eerste gezicht wel lijkt.
Want viel 3 oktober in het ver
leden op een zondag, dan bete
kende dat een verplichte rust-
tussen taptoe en optocht
door. Niks geen polonaise in de
stad op de zevende dag - op de
dag des Heren.
Religie, zo bevestigt Jan Kar
stens, lag inderdaad vroeger
ten grondslag aan de verplichte
zondagsrust in geval 3 oktober
per ongeluk op zondag viel.
„De 3 October-Vereeniging is
een algemene vereniging en
hield daarom rekening met re
ligieuze uitingen zoals kerk
gang", zegt de oud-secretaris
van de club. „In de jaren ze
ventig vervaagden die begrip
pen wat en vonden er op zo'n
zondag spirituele evenementen
plaats als concerten en lezin
gen. Nee, het is niet zo dat de
zondag maar werd overgesla
gen omdat de Leidenaar anders
zijn dag vrij bij de baas zou
mislopen. Dat verhaal heb ik
ook wel eens gehoord. Maar
het is nietwaar."
Anno 1999 gaat ook de 'oude' 3
October-Vereeniging met zijn
tijd mee. Op het randje van de
■ft
bij de balie van het museum af
te halen.
Verder nog op het programma
van zondag:
3 oktober Taptoe K&G - Ga-
renmarkt. Aanvang 15.00 uur.
Met deelname van K&G, Socie-
té Bagad Men Glaz (Angers,
Frankrijk), Pasveer (Leeuwar
den), Advendo (Sneek).
Fiesta de Las Tunas - Antorri-
us Zalencentrum. Aanvang
16.00 uur. Opzwepende Spaan
se en Zuidamerikaanse muziek.
Jeugdtoernooi Docos - Sport
complex Morsch. Aanvang
10.30 uur. Jeugdtoernooi met
deelname van o.m Ajax, Feyen-
'oord, Sparta, Vitesse, Willem II,
UVS, Leiden, Lugdunum, Roo-
denburg en Docos.
In de pauze Leiden Old Stars -
Artiestenteam (Goede Tijden,
Slechte Tijden/Onderweg naar
Morgen.
Walenkamp
Het heeft weliswaar niets met 3
oktober te maken, maar wel al
les met De Blauwe Steen van
afgelopen vrijdag. Uit het stuk
je 'geen brug maar een tunnel
voor Joop Walenkamp' zou de
lezer kunnen opmaken dat de
gemeente Leiden weinig werk
had gemaakt van de uitnodi
gingen voor deze ceremonie. In
overleg met de familie van wij
len de oud-wethouder was
evenwel besloten om de ont
hulling van het bord in beslo
ten kring te doen plaatsvinden.
Waarvan acte.
AD VAN KAAM
Op 3 oktober begin ik altijd om half zeven bij de Reveille. Het
eindigt altijd bij het vuurwerk. Ik ben een Leidse van huis uit en
wat me zo bevalt op 3 oktober is het sfeertje in de stad. Ik loop
de hele dag met een grijns op mijn gezicht. Ik vind het eeeenig.
Er wordt heel veel gedaan in de stad. We lopen heel veel muziek
af. Koraalmuziek, de Taptoe en de Vlootschouw."
,Ik ga niet voor een speciale reden de stad in. Ik haal natuurlijk
haring en wittebrood, en kijk ook altijd even wat de Vrienden
Van de Reveilll-je in de aanbieding hebben. Dit jaar ga ik met
mijn vqder, mijn man, mijn kinderen en mijn zusje en zwager en
hun kinderen kij
ken. Ik krijg zelfs
mensen uit Au
stralië over de
vloer. Die vinden
het ook heel leuk
om dit nog mee
te pikken. De he
le familie komt
bij opa en oma
bij elkaar. Dan
gaan we haring
schoonmaken en
opeten. Daar
comt echt van al
les aanzeilen om
mee te eten."
Zelfs de rij bij
het inschrijven
voor het halen
van haring en
wittebrood en de
uitspot is leuk.
moet wel even
wachten, maar er
is niks aan als je
zq door kunt lo-
De familie bezit
momenteel een Rollover
en de iets minder heftige
Break Dance, de Poliep en
de peperdure nieuwe
attractie, Pirates
Adventure, die nog nooit
op de 3 oktoberkermis
heeft gestaan. Het moge
duidelijk zijn: de familie
Boesveld uit Alphen aan
den Rijn is verslingerd
aan de kermis. Tommy
Boesveld senior heeft
inmiddels het werk aan
zijn zoons Tommy junior
en Michel overgedragen.
Maar hij neemt nog
steeds graag een kijkje.
Wie op zondag naar de kermis wil, kan dat.
eeuwwisseling is er daarom op
deze zondag ruimte gemaakt
voor werelds vermaak. Welis-
vroegtof '"avonds laaf, 2
beter een half ei dan een lege
dop, nietwaar. Bij wijze van
compromis gaan de 150 attrac
ties op de kermis 's middags
pas om 14.00 uur open en slui
ter. 's avonds weer om 21.00
uur. Dezelfde tijden houden ze
aan bij de stands van de waren
markt op de toevoerwegen
rond de kermis.
Horecagelegenheden mogen
zelf bepalen of ze op zondag al
dan niet open zijn. Een uitzon
dering daargelaten is iedereen
open, Maar of de dag na de
taptoe en de dag vóór de op
tocht extra-inkomsten zal ge
nereren, weet de bardame van
De Kroon niet. „Natuurlijk zijn
we open. Maar of het die dag
wat wordt, durf ik niet te zeg
gen. Het hangt ook een beetje
af van het weer of de mensen
de stad ingaan."
Wat dat betreft hoopt danssa
lon In Casa in elk geval niet af
hankelijk te zijn van de (weers-
elementen. Waar veel zaken
toch vooral op zaterdag en
maandag levende muziek heb
ben, daar draait de disco ook
„Mijn vader, van huis uit
schipper, is op de kermis
begonnen toen hij met mijn
moeder trouwde. Zij kwam uit
een echte kermisfamilie. Ik kan
me zelf niet anders herinneren
dan kermis. Mijn zuster is
getrouwd met een jongen uit
Leiden. Zij zijn aan de wal
gebleven. Maar hun kinderen
staan wel weer op de kermis.
Net als mijn zonen. 3 Oktober
hebben we nog nooit
overgeslagen. Het is een goede
kermis. Gezellig ook, zo midden
door de stad."
Senior is altijd met de kermis
meegetrokken. Elke keer als zijn
ouders ergens hun tenten
opsloegen, ging hij naar het
Tommy Boesveld junior, zijn vader en zijn broer Michel.
lokale schooltje. „Kermis blijft
trekken", zegt hij. „Ik ben zelf
ooit begonnen met
grijpkraantjes. Het was allemaal
veel primitiever vroeger. Opa
reed met een paard voor de
woonwagen. En hij moest de
schiettent elke keer weer van de
grond af opbouwen. Maar
sommige dingen zijn hetzelfde
gebleven. Kermismensen
trouwen nog steeds meestal
onder elkaar. Vroeger kreeg je
als jonge man je eerste attractie
van je ouders. En de ouders van
je aanstaande zorgden dat er
een salonwagen kwam. De
meesten trouwden in de winter,
vóór december. Grote feesten
waren het. En alle gasten
namen een envelop met
inhoud mee, zodat het jong
getrouwde stel de winter door
kon komen. De inschrijvingen
voor de kermissen zijn pas in
het begin van het jaar, vandaar.
Tegenwoordig werkt het nog
precies zo. In januari, als de
eerste verpachtingen beginnen,
kiezen de pas getrouwde stellen
hun eerste kermis."
Tommy junior: „Het verschil
met vroeger is natuurlijk dat
ouders nu niet zo maar een
attractie voor hun kinderen
meer kunnen kopen. De
attracties zijn veel en veel
duurder geworden." Senior:
„Maar je kunt als ouders wel
borg staan bij de bank." Zoon
Michel: „Pa en ma geven een
zetje, maar wij moeten zorgen
op zondag op volle toeren. Met
om 17.00 uur een salsa-mati
nee en dj Tin Tin en 's avonds
de band Good Times.
Maar het is niet allemaal sim
pel vermaak die zondag. Er is,
net als vroeger, wel degelijk
nog ruimte voor cultuur. Zo is
er voor de derde achtereenvol
gende maal en in samenwer
king met de universiteit een le
zing in De Lakenhal. Dr.
Noordam laat daar zijn licht
schijnen over de 'historische
optochten van de 3 October
Vereeniging'. Zij die de lezing
willen bijwonen, dienen deze
week een gratis toegangsbewijs
