estichtstuin is echt
Trijntje zingt Stevie, het publiek zweet in Bacchus
De psychologie van het modeltekenen
Vluchtig project van duo Kolman
Op zoek naar de perfecte uitvoering
Cultuur Kunst
/OENSDAG 22 SEPTEMBER 1999
CHEF JAN RIJSDAM, 071-5356444, PLV CHEF CAROLINE VAN OVERBEEKE 071-5356440
Ontdekking van de hemel genomineerd
^sterdam De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch is
genomineerd voor twee prestigieuze Franse prijzen. Het gaat
om de Prix Femina Etranger en de Prix Médicis Etranger. Beide
jury's plaatsten 'La découverte du ciel' op de shortlist. Andere
e genomineerden voor de Prix Femina Etranger zijn onder ande
ren Marianne Fredriksson en Michael Cunningham. Bij de Prix
Médicis Etranger bevindt Mulisch zich in het gezelschap van
v Cormac McCarthy, Antonio Lobo Antunes en Nicola Barker. De
g minnaars worden begin november bekendgemaakt.
9
Verrassende nominaties Bookerprijs
u iden» De nominaties voor de Bookerprijs, de hoogste Britse
literaire onderscheiding, verrassen dit jaar de kenners. Salman
Rushdie en Vikram Seth behoren niet tot de zes schrijvers die
t{ ajn genomineerd voor de 'shortlist', die juryvoorzitter en parle
mentariër Gerald Kaufman gisteren bekendmaakte. Genomi
neerd zijn de Zuid-Afrikaan J.M. Coetzee (voor zijn roman Disg-
ace), de Indiase Anita Desai (Fasting, Feasting), de Engelsman
Michael Frayn (Headlong), de Schot Andrew O'Hagan (Our
others), de Ier Colm Toibin (The Blackwater Lightship) en de
n Egypte geboren Ahdaf Soueif (The Map of Love). De jury
noest een keuze uit 129 boeken maken. De winnaar van de
)j lookerprijs, die op 25 oktober in Londen wordt uitgereikt, krijgt
11.000 pond (ongeveer 70.000 gulden). Vorig jaar was dat de
2 Ichot Ian McEwan met zijn boek Amsterdam.
Documentaire over André Hazes
ui ^sterdam De documentaire 'André Hazes, zij gelooft in mij'
m aat in première aan het begin van het twaalfde International
locumentary Filmfestival in Amsterdam, van 24 november tot
met 2 december. John Appel maakte het portret, nadat hij
djlazes een jaar lang had gevolgd. Tijdens het festival staat de
B luitse filmmaker Werner Herzog centraal. Niet alleen is zijn
itste documentaire 'Mein hebster Feind' te zien, ook een aan-
van zijn eerdere producties worden gedraaid. Verder heeft
\j lerzog een toptien samengesteld van zijn favoriete documen- t
jt lires,
lit
i 'edetailleerde lijnvoering toch van Van Gogh
muziek recensie
hans keuzers
Marlboro Flashbacktour: Trijntje Ooster
huis zingt Stevie Wonder
Gezien:21/9, Bacchus, Leiden
Peter te Bos van Claw Boys
Claw is vlak voor het optreden
van Trijntje Oosterhuis met zijn
verwilderde, bezwete kop te
zien op de beeldschermen in
Bacchus in Leiden. Het is een
opwarmertje, jammer genoeg
zonder geluid, maar wie van de
aanwezigen heeft door dat te
Bos Iggy Pop nadoet? Weinig
mensen, want het merendeel
van het publiek staat te wach
ten op het Total-touch-treintje
mevrouw Oosterhuis. En Trijn
tje heeft het - gelukkig - in de
tropische kroeg ook warm. Een
van haar openingszinnen lijst je
bij voorbaat in: „Warm hè jon
gens, mijn mascara zit al op
mijn knieën!"
Trijntje kan bij de keuze van
het coveren van de songs van
Stevie Wonder makkelijk op
haar bek gaan. Wie dat had ge
dacht komt bedrogen uit, want
Oosterhuis houdt zich prima
staande in de vocale wereld die
Stevie Wonder heet. 'I was ma
de for Love' met een fantasti
sche subtiele woodblock-per-
cussie en het heavy, ook door
de Red Hot Chili Peppers geco
verde 'Higher Bound' zijn zon
der meer top.
Slim genoeg heeft ze een top-
- itenschappelijk onderzoek naar 'De tuin van de in-
hting Saint Paul' van Van Gogh heeft uitgewezen dat
versie uit de collectie van het Van Gogh .Museum
en vervalsing is. Volgens conservator Louis van Til-
I rgh bestonden er twijfels omdat vooral de gedetail-
1 rde lijnvoering op het werk niet spoort met het gelief-
esde beeld dat velen nog steeds van de spontaan wer-
jP ide kunstenaar koesteren: „Maar dat valt Van Gogh
tuurlijk niet kwalijk te nemen."
Daarnaast zijn er de komende
maanden twaalf olieverfschil
derijen van Cézanne en een
aantal werken van Guillaumin,
Pissarro, Monet, Renoir en Sis-
ley te zien.
ifoise ledeboer
ileiding voor het onderzoek
de aanstaande tentoonstel-
over de collectie van dokter
n'g het. Onder de titel 'Van Cé-
ne tot Van Gogh' exposeert
museum vanaf vrijdag een
Dt aantal Van Goghs uit de
iej ameling van de arts die de
stenaar in de laatste zeven-
agen van zijn leven in Au-
sur-Oise terzijde stond.
Dank zij een bruikleen van
Museum Folkwang uit Essen
kan op de tentoonstelling een
vergelijking worden getrokken
met de eerste versie die Van
Gogh van de gestichtstuin
maakte. Het werk uit Essen da
teert uit oktober/november
1889, het schilderij uit de Van
Gogh Museum-collectie maakte
de kunstenaar een maand later.
Het verschil tussen de beide va
rianten ligt met name in de 'be-
redeneerder' penseelstreek op
het werk dat Gachets zoon Paul
in 1954 aan de Vincent van
Gogh Stichting schonk.
Volgens Van Tilborgh is dat
verschil makkelijk te verklaren:
„We weten uit brieven dat Van
Gogh zichzelf te haastig vond
schilderen en dat hij bijvoor
beeld ook van 'De Maaier' een
betere variant met een grafi-
scher lijnvoering probeerde te
maken." Hij vermoedt dat de
twijfels over de authenticiteit
vooral zijn gebaseerd op de
zichtbaar mindere kwaliteit van
de gestichtstuin uit de Van
Gogh-collectie: „Van Gogh is er
niet helemaal uitgekomen en
vooral de overgang tussen de
Zonnige tentoonstelling Paul Jorritsma bij Galerie de rode cirkel
beeldende kunst recensie
sandra spukerman
rte Kijk op kunstenaars en naakt-
I, Paul Jorritsma met een serie teke-
i, gouaches en collages. Te zien:
5 oktober 1999, do en za 13-17, vr
17, Galerie De Rode Cirkel, Doeza-
straat 26 te Leiden.
spreekt er meer tot de ver
ding dan de spanning die
ontstaan tussen een kun-
aar en zijn model? Het mo-
of beter gezegd, de kunste
en zijn model is dan ook
bekend thema in de kunst,
an lemdheden als Picasso, Ma-
en Rodin hebben er vele
ide ;en aan gewijd. Ook bij de
tekeningen, gouaches en
iges die Paul Jorritsma mo~
bel 'teel bij Galerie De Rode
De el exposeert, staat dit the-
centraal. De Haarlemse
Zt tenaar geeft er een heel ei-
wijze) interpretatie aan.
-an rgaans kom je alleen teke-
en of schilderijen van het
el zelf tegen als resultaat
ate een sessie (naakt) modelte-
e a Een enkele keer betrekt
Ti kunstenaar ook zichzelf
?ze bij. Erotiek speelt in die ge
nt n vaak een belangrijke rol.
idsi lorritsma geeft in zijn teke-
alo blijk van een interesse
van de interactie, van welke
De dan ook, tussen het model
»rel i kunstenaars. In zijn werk
lf m e dat de een bijna gretig
va de ogen het lichaam van
enl todel afstroopt, terwijl een
k r nauwelijks van z'n blaad-
be irft op te kijken. Weer een
»ne r is volledig geconcen-
k d op het tekenen zelf.
aai naast maakt Jorritsma
lek baar hoe modellen elk hun
I manier hebben, waarop
in - naakte - lichaam aan
kenaars presenteren.
|A urlijk heeft ook deze kun-
iar alleen modellen in uit-
ïpende houdingen 'gepor-
krd'. Het zijn bijna acade-
he studies, al zijn ze niet
edetailleerd. Het gaat dui-
- om de lijnvoering en om
ouding van het model zelf.
Omgeving waarin zij zich
'dt, is daarbij niet van be
en is dus weggelaten. In
re werken is die omgeving
wel aangeduid. Daar ont-
v
staat meer een totaalbeeld dat
een bepaalde sfeer uitdraagt.
Afhankelijk van het soort inter
actie, het model en de kunste
naars kiest Jorritsma voor een
bepaalde techniek, kleur en
lijnvoering.
Meest interessant zijn de wer
ken waarbij zowel naaktmodel
als observerende kunstenaar(s)
te zien zijn. Zo presenteert een
geweldig uitgedijde dame in
een van de collages, met trots
geheven hoofd, haar enorme li
chaam aan de tekenaars. Eén
kunstenaar zie je bijna wegdui
ken achter een schildersezel.
Nog net zijn de ogen achter
grote brillenglazen boven de
ezel uit te zien.
Uit deze tentoonstelling valt op
te maken dat Paul Jorritsma ge-
interesseerd is in de mens en de
manier waarop die reageert in
bepaalde situaties. Eén blik in
het boek Met de blik op onein
dig. Berichten uit het bejaar
denhuis - ook te koop bij Gale
rie De Rode Cirkel - bevestigt
deze belangstelling. In dit boek
band op de achtergrond. Keith het hele concert vocaal in te me, how long' is zonder enige
John, vaste achtergrondzanger houden, maar dan mag hij even twijfel het hoogtepunt van de
van Stevie Wonder staat zich van Trijntje spetteren.'How co- avond. De zwarte soulstem
aangevuld met backingvocal
Birgit swingt vocaal als een
soulvolle tierelier.
Het Leidse publiek kon zich
gisteren met recht in de kijker
spelen. Trijntje werd gisteren
'for real' opgenomen door de
commerciële zender Veronica.
Wie op het televisiescherm
keek, waande zich in een se-
mi-Ahoy, wie zelf in de kroeg
stond zag dat de tv-camera's
alleen de eerste vijf rijen duide
lijk in beeld namen.
Trijntje bezorgt het publiek
een regelrecht feest der herken
ning Het ritmische Signed,
sealed and delivered', het aan
stekelijke 'Sir Duke' en niet te
vergeten het heerlijke 'Don't
you worry about a thing' met
de karakteristieke keyboardfra
ses doet je allengs mee bewe
gen met de sound. Kies tien
CD's voor een onbewoond ei
land en Stevie Wonder zit er
niet bij. Na de aanstekelijke uit
voeringen van Oosterhuis
maakt 'ie verdomd een kans.
Gisteravond sta je verbazing
wekkend snel schouder aan
schouder heupwiegend mee te
deinen op de sound van Won
der en de vocale klanken van
ons aller Trijntje. Als er een
gaatje voor een CD is toch maar
in de koffer doen.
Archeologie van de toekomst slechts vier dagen in het RMO
bomen en de lucht oogt te veel
als een plat vlak."
Onderzoekers maakten gron
dige vergelijkende analyses van
de verfpigmenten en gedetail
leerde uitvergrote foto's van de
penseelstreek op het doek. „Op
een van de bomen ontdekten
we maar liefst elf lagen verf
over elkaar heen en net als de
'zigzaggende' streken was dat
typerend voor Van Goghs werk
wijze. Een vervalser moest wel
van heel goede huize komen
om dat na te bootsen", stelt
Hendriks vast.
Volgens Van Gogh Museum
directeur John Leighton hoopt
het museum de komende jaren
genoeg financiële middelen los
te krijgen om in samenwerking
met onder meer het Instituut
Collectie Nederland ook soort
gelijk onderzoek naar andere
twijfelgevallen te kunnen ver
richten.
leiden caroline van overbeeke
Het contrast kon niet groter
zijn. Beneden grijnzen de eeu
wenoude Egyptische sphinxen
je aan, boven in de nieuwe za
len van het Rijksmuseum van
Oudheden (RMO) staan de mo
dernste camera's te zoemen om
jouw (verwrongen) beeld op vi
deoschermen te kunnen pro
jecteren. De inhoud van je tas is
via de röntgenscanner binnen
enkele seconden en in alle kleu
ren zichtbaar op de hi-tech
plasmaschermen. Gelukkig zijn
al te intieme voorwerpen nau
welijks te herkennen. „Me
vrouw Jansen drinkt rosé", le
zen wij op de schermen. En ook
wat zij zojuist opmerkte tegen
de host/ hostess die haar het
drankje kwam brengen (met
microfoons op hun revers),
wordt even later opnieuw de
ruimte ingeslingerd, terugge
bracht tot een vervreemdend
flard taal.
Om de informatie te comple
teren, zien we op een ander
scherm de bezoekers in beeld
gebracht, waarbij middels een
(thermografische) warmteca
mera in kleur is aangegeven wat
de temperatuur is van onze lij
ven en van de andere gefilmde
voorwerpen. De (warme) ar
men zijn rood, de (koele) glazen
groen. Als het licht even uit
gaat, zoemt de infraroodcamera
door. Ook nu verschijnen we in
beeld, waarbij de details van
ons gezicht vervagen door de
afwezigheid van licht.
Kunstenaarsduo Selene en
Stef Kolman (broer en zus) van
KKEP hebben met hun project
Arche-vision het bronnenmate
riaal van de archeoloog van de
toekomst in beeld willen bren
gen. Geen potscherven, maar
videobeelden en computerma
teriaal is wat straks van ons
rest. Bezoekers van het muse
um krijgen beneden een eigen
pasje met barcode en persoon
lijke gegevens. Die wordt boven
in de nieuwe zalen met de aller
nieuwste apparatuur gescand
Kunstenaarsduo Stef en Selene Kolman bij de tijdelijke videoschermen
in het verbouwde Rijksmuseum van Oudheden, foto hielco kuipers
en direct als archeologisch ma
teriaal 'tentoongesteld'.
Uit de nieuwe zaal komen fu-
turische geluiden - bleepjes,
muziek, stemmen - gemaakt
door geluidskunstenaar Robin
Rimbaud. Nieuwsgierigen ne
men een kijkje. Vlak naast de
projectiezaal waar mensen met
hun drankjes kunnen keuvelen,
bevindt zich de bar. Ook de
drankjes en hapjes zijn voor
zien van barcodes en worden
zichtbaar gemaakt op scherm.
De beelden veranderen conti
nu. Bezoekers zijn zowel object
als toeschouwer in het RMO.
Identiteiten worden niet meer
onüeend aan kledingmerk of
haardracht, maar aan video
beelden, drankjes, tas, li
chaamswarmte en weergave
van geluiden en stem. Onze ei
gen informatiestromen worden
een felbegeerd consumptiearti
kel.
„Kijken en bekeken worden
hoeft niet per se iets engs te
zijn", zegt Stef Kolman. „Het
kan ook een plezierige aangele
genheid zijn en dat willen we
hier laten zien. Iedereen scrollt
over de schermen voorbij, er
wordt niks opgeslagen. Het is
tijdelijk en vluchtig."
„We gebruiken technieken
die normaal niet gebruikt wor
den voor deze identity-strip.
Met identity-strip bedoelen we
dat je identiteit wordt afgeno
men en je een hele nieuwe
identiteit krijgt. Je krijgt een an
dere blik op het menszijn. Je
bent geen eenling maar onder
deel van een gigantische data
base. Dit is wat de archeologen
van de toekomst als sediment
gaan terugvinden. De nieuwe
laag die onze cultuur in de tijd
zal nalaten. Niet in de harde
aarde, maar via harde schijfjes
rondgestuurd in de lucht. We
bieden met Arche-vision een
nieuwe kijk op identiteit, op het
menszijn."
De meeste apparatuur is ge
huurd. „Kopen is onbetaal
baar", aldus Selene Kolman.
.Alleen de videoschermen kost
ten al een ton. Gelukkig vonden
veel bedrijven het erg leuk om
mee te werken en ons te spon
soren met apparatuur."
Anderhalf jaar zijn ze ermee
bezig geweest. Dat het kunst
werk op 27 september al weer
wordt afgebroken, vindt het
duo Kolman niet erg. „We wil
den niet iets statisch maken,
maar een consumptieproduct.
Iets vluchtigs dat weer ver
dwijnt. Dat is het kenmerk van
dit kunstproject."
Arche-vision is het eerste tij
delijke kunstproject dat mee
doet aan de percentageregeling
van de Rijksgebouwendienst.
De regeling houdt in dat de
kunstenaars voor hun werk een
honorarium krijgen dat geba
seerd is op een vast percentage
van de bouwsom.
Arche-vision is van donderdag
(10.00-17.00 uur) tot en met
zondag (van 12.00-17.00 uur)
te zien in het rijksmuseum
van Oudheden, Rapenburg 28
in Leiden.
weet de kunstenaar een trefze
ker en respectvol beeld te geven
van situaties van oude mensen
in een bejaardenhuis. Soms zijn
deze tekeningen geestig, soms
deprimerend, een enkeling is
prachtig verdrietig. Zo aangrij
pend als de tekeningen uit het
boek, zijn de werken op deze
tentoonstelling niet. Daarvoor
is het onderwerp wellicht te
luchtig en de kleuren te vrolijk.
Met deze expositie toont Jor
ritsma een zonniger kant van
zijn werk.
Edward Albee regisseert in Hoofddorp
Edward Albee behoort met Eugene O'Neill, Arthur Miller en Tennessee Williams tot de grondleggers van het mo
derne, Amerikaanse toneel. Deze week bivakkeert hij een week in schouwburg De Meerse in Hoofddorp om daar
zijn eigen Zoo Story en Earl Douglas Mitchells Old Friends te regisseren. De twee eenakters worden gespeeld door
Victor Löw en Leslie de Gruyter. Vrijdagavond is in De Meerse de eerste try-out. Tot die tijd houdt Mirjam de
Rooij, die voor het Theaterinstituut het repetitieproces op film vastlegt, voor deze krant een dagboek bij. Vandaag
deel twee.
Deze morgen loopt iedereen in
het theater rond alsof er nog
nooit ergens anders is gerepe
teerd. En zeker Edward Albee,
hij is in z'n element. Het podi
um wordt die ochtend inge
wijd met 'director acting' voor
een fotograaf. Albee laat zich
zelf graag fotograferen, hij ge
niet, en laat een hele andere
kant zien: de showman!
's Avonds hebben Albee, Victor
en Leslie een televisieoptreden
waardoor de sfeer aangenaam
zenuwachtig is. Voordat de
doorloop van Old Friends be
gint, vraagt Albee het rode
voordoek te sluiten om de op
komst uit te proberen. Begin
nen we de voorstelling met of
zonder doek?
Vrijwel direct bedankt hij er
voor, omdat de rails van het
gordijn te veel herrie nlaakt.
Edwards zintuigen staan altijd
op scherp. Als de doorloop is
afgelopen, stapt Edward het
podium op en gaat tussen de
acteurs in zitten en vraagt of er
problemen waren.
Hij regisseert niet door te 'kij
ken', maar vooral door te 'luis
teren' naar het ritme. Als een
componist stuurt hij het on
derbewuste van de acteurs. Al
bee praat nooit over de beteke
nis van zijn werk. Dit deed hij
niet in '58 en in '99 doet hij dat
nog steeds niet. Dat moet dat
ook opgaan voor The Zoo Sto
ry, het stuk heeft toch al zo'n
veertig jaar de wereld rondge
reisd.
The Zoo Story is geschreven in
1958, in 1960 brak het door in
Berlijn, en een half jaar later in
New York. Nog nooit echter
heeft Albee de perfecte uitvoe
ring gezien, ook niet in z'n ei
gen regie. Misschien is hij daar
naar op zoek. „Het ergste zou
zijn", zegt Albee, „het niet ge
probeerd te hebben om de
perfecte uitvoering te vinden."
Het licht ziet er vandaag al veel
beter uit. De acteurs ook Ze
sprankelen zelfs zo nu en dan.
Na de doorloop van Zoo Story
springt Albee overeind en zegt:
„Nice things happening.
Maar...", vervolgt hij: „één van
jullie heeft een zin overgesla
gen." Iedereen is /erbijsterd.
In zijn geest zit een blauwdruk
van Zoo Story die, begint te
kreunen en te janken als er
maar een zuchtje of een beat
wordt gemist of veranderd. Al
bee heeft 'de gave van het ab
solute' in zijn karakter zitten; je
zou het ook een soort wiskun
de kunnen noemen. Het abso
lute is dat er maar één manier
is om het stuk te spelen en het
enige waarmee hij je achter
laat, is de vraag: 'Wat is de
waarheid en wat is de leugen?'
Zoals Albee 's avonds zegt vlak
voor het eind van het uitge
breide televisieoptreden, wap
perend met zijn biografie in
zijn handen „I cannot tell you
if what is written in this biogra
phy is the truth." Het publiek
lacht, een illusie rijker.
Wordt vervolgd.
Trijntje Oosterhuis in een bomvol Bacchus: „Warm hè jongens, mijn mascara zit al op mijn knieën!'
foto hielco kuipers
