Schaamte over slikstoomissen
Opname voedselbestanddelen soms een raadsel
Gezondheid
Een zere knie
MAANDAG 20 SEPTEMBER 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-
Mevrouw Van Gent zie ik re
gelmatig met haar twee kinde
ren op liet spreekuur. Haar
man ken ik voornamelijk uit
haar verhalen. Hij is bakker
van beroep en maakt nog am
bachtelijk brood. Dat is hard
werken, maar zoals zijn vrouw
zegt geeft het grote voldoening.
Ze hebben alles opgebouwd
met hun eigen handen.
Ik zie haar op een ochtend na
mijn vakantie op het spreek
uur. ,,Ik kom niet voor mezelf,
maar om te praten over mijn
man", zegt ze. „Tijdens uw va
kantie is hij in het ziekenhuis
terechtgekomen, ik ben nog
niet over de schrik heen. Hij
werd ziek, en dat is hij nooit,
zoals li weet. Vlak voor het
weekend bijna veertig graden
koorts, en pijn in zijn rechter
knie. We hebben meteen de
waarnemer gebeld. Oorspron
kelijk dachten ze, dat het een
griepje was. Dat leek me wel
aannemelijk, hij had zo'n pijn
in zijn spieren, was verkouden,
en dan die koorts. Dus heb ik
hem een paracetamol gegeven.
Dat hielp maar heel even. De
koorts kwam weer terug, en hij
voelde zich zieker worden. Ik
heb toen toch maar een doktei
laten komen, die hem ook ziek
vond, maar nog geen medicij
nen kon geven. Dat werkte niet
op zo'n infectie, vertelde hij.
Maar als ik me zorgen maakte,
kon ik uiteraard weer bellen."
Zondag was de koorts nog
niet gedaald. In de bakkerij
hadden we gelukkig een vriend
van mijn man, die voor hem
kon invallen. We hadden an
ders helemaal geen rust gehad.
Als zelfstandige kun je je haast
niet permitteren om ziek te
zijn."
Zondag werd mijn man mis
selijk. De dokter van die dag
stelde ons gerust: dat kon nog
steeds bij de griep horen. Maar
's avonds werd het echt te erg.
Mijn man raakte de kluts
kwijt, het leek of hij ging ijlen.
Toen is de dokter alsnog geko
men. De knie, waarin hij zo'n
pijn had, bleek te zijn ontsto
ken. Hij kon nauwelijks meer
bewegen. Hij was toen ook
rood en warm geworden, en
gezwollen. Dat was geen griep
meer, maar een gewrichtsont
steking!"
Terwijl zij aan het vertellen is,
schiet het door mijn hoofd, dat
dit de tweede keer is, dat ik
zo'n ziektegeval meemaak in
mijn praktijk. Enkele jaren ge
leden heb ik een jonge man
met plotseling hoge koorts, en
een pijnlijk ontstoken gewricht
naar het ziekenhuis gestuurd.
Hij was aan het klussen, tij
dens de verhuizing, en kon
plotseling niet meer op of neer.
We waren toen nog net op tijd,
hij kon gelukkig direct worden
opgenomen en met spoed anti
biotica krijgen per infuus. Hij
is volledig genezen.
Ik vraag hoe het met meneer
Van Gent is. „Hij ligt nog in
het ziekenhuis", zegt zijn
vrouw. Het is nu al twee we
ken geleden, maar de koorts is
nog niet helemaal weg. Hij is
die zondagavond wel direct
opgenomen. De dokter die toen
kwam, vond het niet verant
woord om thuis nog antibioti
ca legeven. Mijn man hield
trouwens niets meer binnen,
hij was erg misselijk. Toen hij
naar het ziekenhuis ging, be
sefte hij nauwelijks water ge
beurde. Hij vroeg niet eens
meer naar de zaak, en dat zegt
wat.
„In het ziekenhuis heeft hij al
les maar over zich heen laten
komen, maar ik vond het
doodeng. Zo ziek heb ik hem
nog nooit gezien. De specialist
vertelde me dat hij acuut reu
ma had: er was een bacterie uit
zijn keel naar zijn gewricht is
over gesprongen. Dat kon ge
beuren. omdat zijn weerstand
minder was dan gewoonlijk.
Hij was ook wel erg moe, de
laatste tijd. Weinig rust gehad,
zijn naaste medewerker was
ziek, hij heeft gewerkt voor
twee. Gelukkig is de zaak nu in
goede handen, we hebben een
vervanger gevonden. Dat geeft
rust.
Wat een geweldige schrik moet
dat zijn geweest in het gezin.
Meneer Van Gent, die nooit
ziek was! En nu de zorgen om
het eigen bedrijf. Het gezin is
er nog niet, want hij moet nog
opknappen.
Een paar weken later hoor ik,
dat de bacterie ook zijn hart
klep heeft geïnfecteerd. Als dat
gebeurt, ontstaat een blijvende
afwijking. Dat kan nog proble
men geven. Voorlopig moer
Van Gent bij ingrepen waar
bloed bij vrij komt. zoals bij de
tandarts en de chirurg, voort
aan uit voorzorg medicijnen
slikken.
Wie zoekt nu zoiets achter een
zere knie?
MARIEKE VAN SCHIE. huisarts
Een op de drie ouderen heeft last van problemen met eten en drinken
Een op de drie ouderen in Eu
ropa boven de 75 jaar heeft last
van slikstoomissen, oftewel
dysfagie. Uit internationaal on
derzoek blijkt dat deze aandoe
ning van grote invloed is op
hun dagelijkse leven. Mensen
eten vaak slecht, raken onder
voed, zijn angstig en leven ge-
isoleerd. Bovendien wordt de
aandoening zelden door artsen
geconstateerd en blijft dus on
behandeld. Bovendien weten
ouderen vaak niet dat behande
ling mogelijk is.
Slikken is essentieel voor de
mens. Problemen met slikken
komen voor bij mensen van alle
leeftijden, maar vooral bij ou
deren. Gemiddeld slikt een
mens 580 keer per dag om te
eten, drinken en om slijm en
speeksel af te voeren. Klachten
met slikken leiden er vaak toe
dat voedsel of vloeistoffen via
de keel in de luchtpijp terecht
komen. Dit verschijnsel wordt
ook wel aspiratie genoemd. As
piratie kan tot longontsteking
leiden. Bij mensen met andere
medische aandoeningen heeft
dysfagie als complicatie soms
zelfs de dood of handicaps tot
gevolg. Uit onderzoek bij CVA-
patiënten (beroerte) blijkt dat
20 procent van het aantal sterf
gevallen in het eerste jaar na de
beroerte wordt veroorzaakt
door een longontsteking als ge
volg van aspiratie.
De symptomen van dysfagie
zijn: geen honger meer en/of
gewichtsverlies, voedsel dat in
de keel blijft steken, verslikken
in eten of drinken, pijn bij het
slikken, kwijlen, onprettig ge
voel in de keel of borst, maag-
zuuroprispingen. Vaak hoesten,
verslikken en proesten tijdens
het eten kan ertoe leiden dat er
voedsel uit neus of mond komt.
Mensen schamen zich hier
voor. Daarom eten ze slecht of
slaan maaltijden over, met als
gevolg uitdroging, ondervoe
ding en gewichtsverlies. Dat is
van invloed op de gezondheid.
Een tekort aan calorieën, mine
ralen en vitamines leidt tot een
verzwakte weerstand.
Er zijn verschillende oorzaken
van dysfagie: neurologische
problemen, zoals CVA, de ziek
te van Parkinson, MS en Alzhei
mer, hoofd- en en nektumoren,
maag-slokdarmoprispingen,
goedaardige vernauwingen, in
fecties zoals aids, Candida en
herpes, een beschadiging aan
de slokdarm tijdens intubatie,
vergiftiging of verbranding door
bijvoorbeeld het drinken van
schoonmaakproducten
De laatste tien jaar zijn er nieu
we therapieën ontwikkeld voor
dysfagie, waarbij het vooral
gaat om aandacht voor een
goede zithouding tijdens het
eten en het aanpassen van de
voeding. Voedsel moet worden
gepureerd of zacht gemaakt.
Geadviseerd wordt om voedsel
met een zure smaak te geven,
omdat dit automatisch slikreac-
ties opwekt. Water of andere
vloeistoffen moeten worden
verdikt, omdat ze anders zo
vanuit de mond in de luchtpijp
kunnen stromen.
Naast de praktische eetproble
men hebben patiënten vaak
ook sociale problemen. Ze
schamen zich voor hun stoor
nis en proberen zo min moge
lijk met anderen de maaltijd te
delen, terwijl eten juist een so
ciale functie heeft. Een aantal
ouderen is zelfs bang om te
eten of raakt tijdens het eten in
paniek. Ruim de helft van de
ondervraagde ouderen gaf aan
dat ze door hun slikprobme-
men minder konden genieten
van hun leven.
PETER DE JAGER*
Er zijn aanwijzingen dat groen
ten en fruit de kans op hart- en
vaatziekten en kanker verlagen.
Maar hoe dat precies zit, weet
men (nog) niet. Om een even
tueel verband te verklaren moe
ten eerst worden uitgezocht
hoe en wat ons lichaam precies
opneemt van het voedsel dat
we dagelijks eten. Uit dergelijk
onderzoek komen soms onver
wachte resultaten.
„Vroeger hadden voedingskun-
digen interesse voor de gevol
gen van ernstige tekorten aan
vitaminen, mineralen en spoor-
elementen in onze voeding.
Sinds die tekorten in ons land
nauwelijks meer voorkomen, is
de aandacht verschoven naar
de relatie tussen voeding en
welvaartsziekten", stelt Clive
West (60), hoofddocent Huma
ne Voeding aan de Wageningse
Universiteit.
Zo stonden een paar jaar terug
de Wageningse voedingsexperts
voor een raadsel. In Indonesië
stuitten ze op vrouwen die twee
keer zoveel vitamine A inna
men dan nodig was om hun be
hoefte te dekken en toch nog
een tekort aan vitamine A had
den. West: „We vermoedden
dat het iets te maken had met
de manier waarop de voedings
stof werd aangeboden. Dus was
de vraag wat de rol is van voed
selbereiding."
Dat werd nader onderzocht
door vrouwen via geroerbakte
groenten betacaroteen te ge
ven, waaruit het lichaam vita
mine A maakt. Een andere
groep kreeg de voedingsstof
binnen via een wafel waarvan
de chocola was verrijkt met de
zelfde hoeveelheid betacarot
een. Het eten van groenten
deed het vitamineniveau in het
bloed niet toenemen, terwijl dat
van de wafeleters wèl steeg.
Ook het betacaroteen uit zui
velproducten, vlees en rode
palmolie bleek veel beter te
worden benut dan uit groenten
en fruit. „Groenten en fruit zijn
blijkbaar niet zulke sterke vita
mine A-bronnen als altijd werd
gedacht", concludeert West.
Andere studies hebben deze
verrassende bevinding beves
tigd.
Een student van West heeft bo
vendien aangetoond dat het li
chaam het hoge gehalte aan be
tacaroteen in spinazie nauwe
lijks opneemt. Slechts zeven
procent wordt door het lichaam
benut. Dat lage percentage kan
wat omhoog door enzymen toe
te voegen die de celwanden af
breken.
Verhitting van wortelen en to
maten maakt dat nuttige stof
fen makkelijker door het li
chaam worden opgenomen.
„Door het kookproces worden
de celwanden afgebroken en
komen de voedingsstoffen be-
Voedingsdeskundige Clive West: „Groenten en fruit zijn blijkbaar niet
zulke sterke vitamine A-bronnen als altijd werd gedacht."
FOTO CPD HENK VAN HOLLAND
ter beschikbaar dan bij rauwe
wortelen", stelt West. Bij toma
ten gaat het om lycopeen, een
stof die de tomaat zijn felrode
kleur geeft. Deze kleurstof is in
verband gebracht met preven
tie van prostaatkanker bij man
nen. Maar die stof komt pas
volledig vrij, als de tomaat is
verwerkt, zoals in ketchup en
puree. „Vroeger zei men dat be
handeling van groente, zoals
koken of pureren niet goed is,
want dan gaat de \itamine C
kapot. Maar we zien steeds va
ker dat je bepaalde bestandde
len juist beter uit voeding kunt
halen door een goede behande-
ling."
Voedingsonderzoek is niet een
voudig. Het verband tussen
groenten en fruit en gezond
heid is pas echt goed te onder
zoeken als je jarenlang een
groep mensen geen groenten
en fniit laat eten en een andere
groep wel. Maar dat is praktisch
niet haalbaar. West: „Wat je wel
kunt doen is de invloed van het
eten van groenten meten op
factoren die hart en vaatziekten
beïnvloeden. Zo heeft groente
behalve een gunstig effect op
de bloeddruk, ook een positieve
uitwerking op het niveau van
antioxidanten. Deze stoffen in
het bloed verlagen mogelijk het
risico op hartaandoeningen."
Ook is het mogelijk om het ef
fect van bepaalde bestanddelen
uit groenten en fruit afzonder
lijk te meten. Dat is onlangs in
Finland gedaan met betacarot
een bij mensen die roken, om
dat die een verhoogde kans op
longkanker hebben. Gehoopt
werd dat provitamine A de kans
op kanker zou verlagen, maar
vreemd genoeg ging het risico
juist omhoog na consumptie
van extra betacaroteen. Dit te
leurstellende resultaat is in
Amerikaanse studies bevestigd.
West: „Een mogelijke verklaring
is dat de mensen al een voor
stadium van kanker hadden,
voordat ze betacaroteen gingen
slikken. Niettemin wordt het
moeilijk om nu nog een nieuwe
proef te doen met niet-rokers.
De ethische toetscommissie be
denkt zich nu wel twee keer
voor ze dat toestaat."
Ook de betekenis van flavonoï-
den, die wijn rood kleuren,
staat nu ter discussie. Tot nu
toe werd gedacht dat Fransen
relatief weinig last van hun hart
hadden, vanwege de dagelijkse
inname van een halve liter rode
wijn. De verklaring wordt nu
echter gezocht in de invloed
van andere niet-nutriënten in
de groenten, zoals glucosinala-
ten, phytosterolen en phytoes-
Gemiddeld slikt een mens 580 keer per dag om te eten, drinken en om slijm en speeksel af te voeren. Klach
ten met slikken leiden er vaak toe dat voedsel of vloeistoffen via de keel in de luchtpijp terecht komen.
FOTO ERWIN JOHANN WODICKA
trogenen.
Uit onderzoek blijkt ook dat vi
tamine E en foliumzuur een
gunstige werking hebben op
het verloop van een zwanger
schap. Vitamine E verlaagt de
kans op te vroeg geboren ba
by's. Foliumzuur verkleint het
risico op een kind met een
open ruggetje. In Nederland
beslissen zwangere vrouwen
zelf of ze foliumzuur willen
gaan slikken. In de Verenigde
Staten daarentegen worden
door de overheid ontbijtgranen
verrijkt met foliumzuur. West:
„In Nederland is negentig pro
cent van alle zwangerschappen
gepland, in Amerika is dat nau
welijks tien procent, vanwege
de slechte seksuele voorlichting
op scholen. Nederland telt het
laagste aantal tienermoeders
binnen Europa en het minste
aantal abortussen ter wereld.
Daarom kun je in Nederland de
beslissing foliumzuur te nemen
gerust bij de aanstaande moe
ders zelf leggen."
Overigens overweegt de Voe
dingsraad om foliumzuur stan
daard toe te voegen aan pro
ducten als brood. Er zijn bewij
zen dat foliumzuur het niveau
van homocysteine in het bloed-
serum verlaagt. En van homo
cysteine is al langer bekend dat
dit een risicofactor is voor hart
ziekten en darmkanker.
Centrale huisartsenpost
Een centrale huisartsenpost
kan de groeiende werkdruk
van huisartsen gedeeltelijk op
lossen, volgens het Nivel, het
Nederlands instituut voor on
derzoek van de gezondheids
zorg. Het instiuut deed onder
zoek in Rotterdam, waar men
begin vorig jaar overging op
centrale huisartsenposten. Tot
die tijd werd de zorg buiten
spreekuurtijden verzorgd door
waarneemgroepen, bestaande
uit zeven tot elf huisartsen. De
drie centrale posten in Rotter
dam bestrijken elk een gebied
met ongeveer 50 huisartsen.
De posten regelen zeven
nachten per week de waarne
ming van 23.00 tot 08.00 uur.
De post wordt bemand door
een huisarts, een assisten Cy
een taxichauffeur. In Rott
dam-zuid functioneert de
ook in het weekend. Dooi
ze aanpak is het aantal na
diensten per huisarts ged
van gemiddeld 46 naar 71
per jaar. Als de huisartsei
ook de avond- en weeker
dienst regelt daalt het tot
aantal diensten van onge
108 naar 33. In de oude s
tie vond 80 procent vand g
huisartsen de diensten bi
kantooruren zeer belaste
Na invoering van het niei
systeem denkt nog maar 'f
procent er zo over. Ookj in
enten zijn tevreden over ee
nieuwe opzet.
Rokers en ontstekingsremmers
Intensieve rokers met chroni
sche bronchitis hebben baat
bij ontstekingsremmers. Dit
blijkt uit een onderzoek van
de Katholieke Universiteit Nij
megen. Ongeveer 15 procent
van mensen die roken krijgt
na twintig jaar intensief roken
longemfyseem of chronische
bronchitis. Elk jaar verliezen
ze hierdoor een deel van hun
longinhoud. Medische weten
schappers van de Katholieke
Universiteit hebben aange
toond dat met ontstekings
remmers (corticosteroïden)
die worden geïnhaleerd dit
verlies met 34 procent per jaar
kan worden beperkt. Inhala-
tiecorticosteroïden remmen
ontstekingen en zijn het basis
medicijn tegen astma. De we
tenschappers bepaalden de
rol
k bi
i om
edei
leels
sch
achteruitgang van de Ion 'aar
functie bij 95 patiënten n
chronische longziekten.!
werden twee jaar lang beloes
deld met ontstekingsrem '8er
Deze groep werd vergele aa§5
met de achteruitgang vai
mensen die een nepmidi aa|
(placebo) hadden gekregDuis
De longfunctie van alle daar
nemers was bij aanvang
het onderzoek al met me n§£
dan de helft afgenomen,
groep die ontstekingsren n"§(
kreeg nam de longfunctiIeeu
eenderde tot de helft mii11 v£
snel af. De ontstekingrei
voorkomen blijkbaar de ISS1C
recte effecten van de sch a?ts
die het teer en vrije radic
uit sigarettenrook het loi '8®s
weefsel toebrengen. ac'lt
Vijge
«ft
Scheel en dubbel zien
Kinderen die scheel zijn door
een scheve oogstand, zien niet
dubbel. De kinderen bescher
men zich tegen dubbel zien,
doordat ze een deel van het
beeld of eigenlijk het gezichts
veld van het schele oog kun
nen uitschakelen (suppressie).
De mate waarin iemand dit
beeld kan uitschakelen ver
schilt van kind tot kind. Dit
beschermingsmechanisme te
gen dubbel zien verdwijnt
soms na een operatieve cor
rectie van de scheve oogstand.
Het kind was namelijk gewend
aan de scheve oogstand en
kon in die toestand een deel
van beeld uitschakelen. Na
aanpassing van de oogstand
kan het kind hier soms niet
Kans op kanker
Jaarlijks krijgen ongeveer
60.000 mensen te horen dat ze
kanker hebben. De gevaarlijk
ste soorten zijn kanker aan de
longen en dikke darm. Bij
mannen komt daar kanker
aan de prostaat bij en bij
vrouwen borstkanker, dit
meldt het tijdschrift Kanker.
Hoe kun je de kans op kanker
verkleinen? Door bijvoorbeeld
niet te roken (roken heeft in
vloed op het ontstaan van
long- en blaaskanker), het
eten van fruit en groenten (dat
helpt tegen het vormen van
tumoren in het maagdarmka
naal), niet meer dan drie gla
zen alcohol per dag (in ver
band met vorming van kanker
de
I
meer aan wennen. Dit ot
deert oogarts Maurits Jo n^'(
in een onderzoek waaro
onlangs is gepromoveeri 1[(
de Erasmus Universiteit
gens Joosse hebben oog rsje
vaak te weinig inzicht in u
dividuele omvang van d
schermingsmechanisnu
schele kinderen. Daardc t.
gaan ze na een operatie
dubbel zien. Joosse wijs
dat van tevoren goed mi
worden gemeten hoe gri
het onderdrukte deel va
beeld van het schele ooj
Als de juiste omvang be
is kan veiliger worden gi
reerd. In zijn proefschril
Joosse hiertoe aanwijzir
in mond- en keelholte e j
darm), in beweging blij* s e(
verband met darmkanh
beschermen tegen de z< ,av
(huidkanker). Een ande rer
gelijkheid is het vroeg o ecjg
ren van kanker door (be j,
kings)onderzoeken, ofd
zelfonderzoek. Ook woi
sinds een paar jaar erfel
heidsonderzoek gedaan
betrekking tot borstkanl
darmkanker, want een i
ke belasting verhoogt dl
op het ontwikkelen erva
voorbeeld is het van tev
weghalen van de borste
vrouwen die een defect
ben in het BRCAl-gen.
Te weinig bescherming
Wat doen Nederlanders om de
kans op kanker te verkleinen?
Niet genoeg, afgaande op de
cijfers. Vierendertig procent
van hen rookt, 61 procent eet
onvoldoende fruit, ongeveer
de helft beweegt niet genoeg,
de helft beschermt zich onvol
doende tegen de zon, 23 pro
cent van de vrouwen doet niet
mee aan het bevolkingsonder
zoek naar borstkanker en 40
procent niet aan het bevol
kingsonderzoek naar baar
moederhalskanker. Soms
schatten mensen hun 'gezond
gedrag' niet goed in. Recent
onderzoek naar zonnen laat
zien dat meeste ouders zich
zelf en hun kinderen wel be
schermen als ze op het
of in het zwembad zijn.
tijdens fietsen of wandf knc
wordt er veel minder of
bescherming gelet. In
gemeen denken mense
ze zichzelf goed besche n E
tegen zonnestraling, ter the;
niet het geval is. Hetzell
geldt voor gezond eten pre
de mensen die te weini zaa
groenten en fruit eten.i liep
de overgrote meerderhi is
ze dat juist wèl doen. Vt eer
mensen schatten hun r luci
op het krijgen van kani
daardoor te laag in. Zei htij
het goed te doen en zie En
reden om hun gedrag tl stei
anderen.
u z z
E L
Kruiswoord-min-een Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de
letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving
"dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van
die twee het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Inwendig orgaan; 4. vrucht; 7. tennisartikel; 9. halsdoek; 10. raap; 11. drinkbakje;
13. heldendicht; 14, naakt; 17. hatelijkheid; 18. uiachtige plant; 19. verbouw; 21. rijwiel;
24. koppelriem; 26. bloeiwijze; 27. grondsoort; 29. tros bananen; 30. schakelbord; 32. voorstelling
in de slaap; 33. kleur.
Verticaal:*!. Wettig; 2. roem; 3. dunne stengel; 4. dorsvloer; 4. voordeel; 6. aardbeikleurig;
8. vogel; 11. kwast; 12. kathedraal; 13. tenen mand; 15. donderen bliksem; 16. gespitste mond;
17. aap met vossenstaart; 19. door water omgeven land; 20. deel v.d. vinger; 22. stremsel
23 deel v.e. dier; 26. zwemvogel; 27 legerplaats; 28. kanaal; 30. wijfjeskanarie; 31. jong schaap.
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Pal; 3. kam; 8. er; 9. va; 10. kerk; 12. azen; 14. etage; 16. legertent; 19. re; 20. be;
21. helleveeg; 26. eagle; 27. pand; 29. eren; 31. ja; 32. te; 33. era; 34. Est.
Verticaal: 1 Pekel; 2. are; 4 ave; 5. Manet; 7. akte; 8. aagt; 11. regelen; 13. zeebeer; 15. ar;
17. ere. 18. nee; 21. hapje; 22. lade; 23. eg; 24. vlek; 25. genet; 28. aar; 30. ets.
OtZD
zïÊr
X
mii_- S-
L fer
-] ^L7
V ii
/l'iH'V'--
M&Js
-^£5
I
hot
