y
Kunstlever kan
mensenlevens
PET legt werking hersenen bloo
Gezondheid
Wie stopt zelfmoordenaar?
MAANDAG 13 SEPTEMBER 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGAi
Een vrouw vertelde mij, dat
haar man leed aan een ma-
nisch-depressieve psychose en
aan de gevolgen van deze ziekte
was overleden. 'Hoe bedoelt U
dat', vroeg ik haar. Zij vertelde
over zijn drukke en opgewon
den buien waarin hij zichzelf als
middelpunt van alles zag, de
hele wereld aankon en gro-
te-soms rampzalige-beslissin-
gen nam en over de periodes
waarin hij apathisch voor zich
uitstaarde, ervan overtuigd was
dat hij verdoemd was, tot niets
kwam en het liefst in bed lag.
Vaak gaf hij dan ook te kennen
het leven niet meer aan te kun
nen. Zij vertelde mij dat zij altijd
bang was geweest dat hij zich
eens zou suicideren en hem had
gevraagd -voor de kinderen en
haarzelf- als hij het van plan
was het dan niet thuis te doen.
Jarenlang werd hij door een
psychiater volgens de regelen
van de kunst behandeld en het
leek erop dat het goed ging, zijn
stabiele periodes werden langer,
maar hij suicideerde zich toch.
Hij werd een paar dagen later
gevonden, hij had zich in het
bos opgehangen. Wanneer ie
mand haar later vroeg waaraan
haar man was overleden, ant
woordde zij 'aan een manisch-
-depressieve psychose'. Ik had
nog nooit iemand zo duidelijk
horen uitspreken dat mensen
kunnen overlijden aan de gevol
gen van een psychiatrische ziek
te, zoals aan kanker of AIDS,
zelfs nadat zij zijn behandeld.
De herinnering aan deze ont
moeting schoot mij te binnen
toen ik in Italië toevallig het
krantenbericht "Wie stopt de
zelfmoordenaar?' in de Tele
graaf onder ogen kreeg. In het
artikel wordt gewag gemaakt
van een vrouw die voor de vijfde
keer bij het spoor werd aange
troffen en weggehaald -éénmaal
na een worsteling-, het ver
meende falende beleid van De
Geestgronden en de frustratie
en de wanhoop die dat bij de
politie tot gevolg heeft. 'Kan dat
tehuis haar niet beter in de ga
ten houden?', was de uitroep
van de woordvoerder van politie
er kennelijk vanuit gaande dat
het tehuis er iets aan kon en
moest doen.
Het is gebruikelijk bij suicides
en zelfs bij suicidaliteit -neiging
tot plegen van zelfmoord - de
behandelaar of de behandelen
de instelling nalatigheid te ver
wijten, alsof een suicide perse
het gevolg is van het feilen van
iemand anders. Vaak wordt uit
het oog verloren dat degene die
zich zelf doodt, het zelf doet en
niet door een ander wordt ver
moord. Zijn die verwijten dan
niet terecht? Moet men van psy
chiatrische instellingen niet ge
woon kunnen verwachten, dat
voorkomen wordt dat psychia
trische patiënten zich suicide
ren? Het antwoord op die vraag
is genuanceerd. Uit epidemiolo
gisch onderzoek is bekend dat
tien procent van de mensen die
lijdt aan schizofrenie overlijdt
door suicide. Dit cijfer is opval
lend genoeg in alle landen van
de wereld ongeveer gelijk. Op
grond hiervan moet je wel aan
nemen, dat schizofrenie in
sommige gevallen een dodelijke
ziekte is, waartegen niets te on
dernemen valt, wat je er ook
aan doet. Dat komt in de rest
van de geneeskunde ook voor.
Ook een mevrouw van de radio
vroeg aan mij of suicides in en
door psychiatrische instellingen
kunnen worden voorkomen. Ja
en nee. Ik ben er geleidelijk van
overtuigd geraakt dat iedereen
die zich van het leven wil bero
ven dat op een keer doet en uit
eindelijk dus niet tegengehou
den kan worden. Suicide kan
wel worden uitgesteld, bijvoor
beeld door iemand te isoleren
en vast te binden. De roep om
dit soort maatregelen hoor je al
tijd, maar niet iedereen is zich
ervan bewust dat isolatie en
vastbinden ondermijnende
maatregelen zijn, die je niet
lichtzinnig moet nemen. Boven
dien staat de hedendaagse wet
geving het nemen van eindeloze
vrijheidsbelemmerende maatre
gelen in de weg.
Toch zijn er ook mensen die
zo'n benadering hebben mee
gemaakt en later dankbaar zijn
dat zij op deze manier tegenge
houden zijn, maar in het alge
meen is men tegenwoordig zeer
terughoudend, omdat zij meest
al niet het beoogde effect berei
ken. Vaak wordt het van kwaad
tot erger en ontneemt men de
patiënt ieder gevoel van eigen
waarde. Dat kan de bedoeling
niet zijn. Veel psychiatrische pa
tiënten zijn, als zij tot zich laten
doordringen wat de gevolgen
van hun ziekte zijn, op enig mo
ment suicidaal. Meestal leidt dit
meestal niet tot een suicide en
je mag dus aannemen dat de
behandeling in dat opzicht is
geslaagd en de psychiatrie zijn
werk, dikwijls door steun te bie
den, naar behoren heeft ge
daan. Of het levensgeluk van de
patiënt dan ook is toegenomen
is nog maar de vraag.
De behandeling van mensen
met suicideneigingen is altijd
zeer moeilijk. Het is voortdu
rend een kwestie van wikken en
wegen. Elke keer moet de vraag
gesteld worden of en zo ja welk
risico er genomen kan worden.
Steeds komt ook de waag aan
de orde of de patiënt in zijn
recht op zelfbeschikking moet
worden beperkt. Belangrijk bij
de beantwoording van die vra
gen is de vaststelling of de suici-
deneiging beschouwd moet
worden als symptoom van een
psychiatrische ziekte of niet.
Het maakt veel uit of je als be
handelaar met iemand praat die
lijdt aan een ernstige melancho
lie, dus somber is en de waan
heeft dat hij door de Duivel be
laagd wordt en in de hel terecht
zal komen of met iemand die
zegt niet meer te willen leven,
maar bij wie geen symptomen
van een psychiatrische ziekte te
ontdekken zijn. Met name in de
spoedeisende psychiatrie is de
beantwoording van de vraag of
suicidaliteit een ziekelijke oor
sprong heeft of niet van groot
belang. Er moeten immers in
korte tijd verregaande beslissin
gen genomen worden, bijvoor
beeld een opname met inbewa
ringstelling in een gesloten af
deling.
Niemand zal ervan opkijken als
de melancholische patiënt
wordt opgenomen, maar is het
ook gerechtvaardigd om ie
mand die zegt zichzelf van het
leven te willen beroven zonder
dat er een psychiatrische ziekte
aan ten grondslag ligt of aan
toonbaar is gedwongen op te
nemen? Ik denk van niet.
Hoe nu verder? Er is een maat
schappelijke discussie nodig
over suicide en hulp bij suicide,
die niet alleen op geleide van
incidenten en ranzige kranten
artikelen plaatsvindt. Ik durf de
stelling wel aan dat sommige
patiënten in hun onmacht geen
andere manier weten om zich
van het leven te beroven dan
zich voor de trein te werpen,
omdat de politiek huiverig staat
tegenover het vrijgeven van
menselijke manieren om een
eind aan je leven te kunnen ma
ken. Zij zijn er natuurlijk wel,
maar kunnen -zo lijkt het- pas
worden toegepast als hulp bij
suicide niet langer als misdaad
en een suicide op zich niet lan
ger als het falen van een ander
beschouwd worden.
De politiek zal keuzes moeten
maken bij een sterk veranderen
de steeds minder op beperkin
gen gebaseerde, maatschappe
lijke psychiatrische praktijk,
maar durft de consequenties
van haar keuzes niet aan. Mis
schien biedt -naar analogie van
de machtiging waarmee iemand
gedwongen kan worden opge
nomen- een rechtelijke machti
ging om tabletten bij de apo
theek te mogen ophalen, waar
mee op een waardige manier
een einde aan het leven ge
maakt kan worden, uitkomst. In
ieder geval wordt daarmee de
rol van de dokters duidelijker.
Hij hoeft de zelfmoordenaar
niet te stoppen, maar kan hem
er bij helpen.
Door De Geestgronden wor
den jaarlijks duizenden patiën
ten behandeld (kliniek 464,
deeltijd 100, ambulante contac
ten 167.000) en per jaar vinden
er rondom de tien suicides
plaats.
WOUTER VAN EWUK, psychiater
GERARD AKKERMAN
Het Academisch Medisch Cen
trum in Amsterdam is vergevor
derd met de ontwikkeling van
een kunstlever. De resultaten
bij varkens zijn goed. Nog dit
jaar wil het AMC de kunstlever
gebruiken bij patiënten die
acuut een levertransplantatie
nodig hebben.
De lever is een uiterst ingewik
kelde chemische fabriek. Het
orgaan filtert niet alleen giftige
stoffen uit het lichaam, maar
speelt ook een cruciale rol in de
stofwisseling en de aanmaak
van hormonen. Zo'n 'fabriek' is
niet eenvoudig na te bootsen.
Toch zijn ze bij het Academisch
Medisch Centrum (AMC) in
Amsterdam een eind gevor
derd. Nog dit jaar willen ze de
'bio artificiële lever' of kunstle
ver bij de eerste patiënten tes
ten.
Zonder lever sterft iemand bin
nen enkele dagen. Voor patiën
ten die door een medicijnver
giftiging of een ernstige leverin
fectie acuut een levertransplan
tatie nodig hebben, telt ieder
uur. Meestal lukt het om bin
nen een tot anderhalve dag een
donorlever beschikbaar te heb
ben. Soms lukt dat niet en sterft
de patiënt. Met een kunstlever,
waarmee de wachtperiode een
tot anderhalve week kan wor
den verlengd, zijn levens te red
den. Het gaat daarbij al snel om
tien tot vijftien patiënten per
jaar. Een enkele keer komt de
lever zelf weer heel langzaam
op gang. Maar dat herstel ver
loopt zo traag dat de patiënt
alsnog sterft. Met de kunstlever
krijgt de patiënt misschien net
dat beetje extra tijd dat nodig is
om het wel te redden.
„Je kunt het zo gek niet verzin
nen of de lever doet het wel.
Met honderden functies is het
een van de meest ingewikkelde
organen. Pogingen om de lever
na te maken, zijn tot nu toe ei
genlijk allemaal mislukt", aldus
hepatoloog Rob Chamuleau.
Een poging om met behulp van
harsen alleen de filterende
functie na te bootsen, om zo in
elk geval de giftige stoffen uit
het lichaam te halen, strandde.
Het systeem werkte niet goed
en verwijderde ook stoffen die
het lichaam juist hard nodig
heeft.
Chemische fabriek
In Amsterdam kwamen ze tot
de conclusie dat voor het goed
functioneren van een kunstle
ver echte levercellen nodig zijn.
Hepatholoog Chamuleau van het AMC: „Pogingen om een lever na te maken zijn tot nu toe eigenlijk alle
maal mislukt."
„De levercellen hebben de che
mische fabriek in zich." Bij
voorkeur moet zo'n systeem
worden gevoed met menselijke
levercellen, maar dat is op dit
moment niet mogelijk. Er zijn
te weinig donoren om voldoen
de leverweefsel te leveren.
Daarom is gekozen voor var
kenscellen. „Varkens hebben
een biochemische fabriek die
sterk lijkt op die van de mens."
Om een falende lever van een
patiënt te compenseren, is vol
gens Chamuleau een flinke
hoeveelheid lever nodig. „Een
paar celletjes is niet voldoende.
Om effect te hebben, moet je
ongeveer 20 procent van een
normale lever in een kunstlever
stoppen. Dat is al snel 200 tot
300 gram leverweefsel. Met een
varkenslever kunnen minimaal
twee kunstlevers worden ge
vuld en varkens zijn er genoeg."
De bioreactor, het hart van de
kunstlever, ziet er op het eerste
gezicht simpel uit. Het lijkt wei
nig meer dan eenx buizenpost
koker', maar van binnen ziet
het er en stuk vernuftiger uit. In
de holle cilinder - ontwikkeld
door promovendus Leonard
Flendrig - zit om een kem een
lange mat gewikkeld waartus
sen honderden hele dunne
buisjes lopen. De levercellen
hechten zich aan de mat en
worden via de buisjes direct
van zuurstof voorzien. Die
zuurstof is nodig om te voorko
men dat de cellen direct afster
ven.
De complete kunstlever is ge
baseerd op het principe van de
kunstnier, waarbij het bloed
buiten het lichaam wordt geleid
naar de bioreactor, die het zui
vert waarna het gezuiverde
bloed weer terugvloeit naar de
patiënt. Er zijn inmiddels ver
scheidene proeven gehouden
met varkens waaruit blijkt dat
de overlevingstijd zonder lever -
normaal maximaal dertig uur -
met een kunstlever kan worden
verdubbeld. „We hebben een
varken gehad dat met een
kunstlever 72 uur bleef leven."
Aan het gebruik van varkenscel
len zijn wel enkele nadelen ver
bonden. Omdat het dierlijk
weefsel betreft, is de kans op af
stoting groot. Chamuleau ver
wacht dat de patiënt het maxi
maal een tot anderhalve week
volhoudt met een kunstlever.
Dan heeft het lichaam zoveel
antistoffen aangemaakt dat de
patiënt grote problemen kan
krijgen met overgevoeligheids
reacties.
Een tweede, niet te onderschat
ten nadeel is het gevaar van in
fecties. De vrees bestaat dat
door het gebruik van var
kenscellen infecties uit het die
renrijk worden overgedragen
op mensen. Volgens Chamu
leau zijn de nodige voorzorgs
maatregelen genomen om dat
risico zo klein mogelijk te hou-
foto gpd/marco okhuizen
den. Zo worden de voor dit doel
gebruikte varkens speciaal ge
fokt door het Instituut voor
Dierhouderij en Diergezond
heid (IDDLO) in Lelystad.
Risico mag
De dieren worden zo gefokt dat
ze vrij zijn van een grote reeks
potentieel schadelijke ziekte
verwerkers zoals bacteriën, pa
rasieten en virussen. Toch blijft
er altijd een klein risico be
staan. „We kijken alleen naar
virussen die we kennen en slui
ten die uit, maar er kunnen ook
virussen zijn waar we het be
staan niet van weten." Het risi
co dat overblijft, vindt Chamu
leau aanvaardbaar. „Bij behan
deling van mensen die op het
punt staan om dood te gaan,
mag je soms enig risico ne
men."
De oplossing voor de toekomst
blijft het gebruik van menselijke
levercellen. Dan is het pro
bleem van de afstoting en het
overbrengen van dierlijke virus
sen opgelost. Patiënten kunnen
dan langer veilig aan de kunst
lever liggen. Voorlopig zit dat er
nog niet in. Pogingen om in het
laboratorium menselijke lever
cellen te kweken zijn tot nu toe
weinig succesvol. Tot het ge
bruik van menselijke cellen
mogelijk is, beschouwt Chamu
leau de kunstlever met var
kenscellen als beste oplossing.
Dodelijke geurobsessie
Een 16-jarige Britse jongen is overleden aan een ban
nadat hij maandenlang buitensporig allerlei soorten
rant had gebruikt. De jongen was geobsedeerd door
chaamsgeur en bespoot zichzelf minstens twee keer
dag van top tot teen met kunstmatige geurstoffen. B:
sproeien kwam steeds een dosis propaan en butaan
bloed. Deze drijfgassen zijn de jongen uiteindelijk fa
worden. Tijdens de lijkschouwing werd in zijn bloed Lei(
tien keer dodelijke dosis gassen aangetroffen. Volger
vader bespoot zijn zoon zich zo overdadig met spraj 'D
de overige gezinsleden het beneden in de keuken kó goeie
proeven in het eten.
v ilanne
Depressie en stoppen
Veel mensen stoppen voortijdig met het slikken van
tidepressivum. Naast sociale en praktische belemmi
komt dit door het optreden van bijwerkingen en hei
ven van resultaat. Ook mensen die zich beter gaanv
zijn geneigd om hun medicijnen niet langer in te ne van
Abrupt stoppen met een antidepressivum kan leider aseffe
soms ernstige ontwenningsverschijnselen. Het weer en, zij:
slikken heft dit meestal weer op. Wat betreft aard en Planbi
heid van deze verschijnselen is er groot verschil tus:
soorten antidepressiva. Bij een snelle afbouw van di
sieke antidepressiva zoals TCA's is de kans op ontw ronks
ningsverschijnselen 40 procent. Bij SSRI's zoals Seri
Fevarin komt dit effect minder vaak voor, maar best
tussen de middelen onderling behoorlijke verschillc sortert
onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat bij het stoppen va 3
fluoxetine en sertraline aanmerkelijk minder klacht
treden dan bij andere SSRI's.
Time release
Het is onzin om multi-vitaminepreparaten met een r,.
traagde afgifte van de voedingsstoffen (time release
ken, staat in het magazine Fit met Voeding. Volgei
blad worden de mineralen met name boven in het,
armkanaal opgenomen. Bij time release-tabletten d ®r
afgifte in principe het hele maagdarmtraject, zodat
werkzaamheid van deze pillen zelfs minder is danv
gewoon tablet.
eva<
one<
GERARD AKKERMAN
Korf en Vaalburg van het PET-centrum bij het scanapparaat in het Aca
demisch Ziekenhuis Groningen. foto gpd/reyer boxem
Ontwikkelingen binnen de ge
neeskunde gaan razendsnel.
Nieuwe vondsten leiden tot be
tere onderzoeksmogelijkheden
of versnellen het herstel van de
patiënt. De PET-scan, waarvan
er maar enkele in Nederland
staan, verschaft onderzoekers
inzicht in de werking van de
hersenen en helpt tumoren op
te sporen.
Felle kleuren, spectaculaire
plaatjes. Het ene beeld is nog
mooier dan het andere, maar
wat ze werkelijk laten zien is
vaak veel minder fraai. Willem
Vaalburg, hoofd van het PET-
centrum in het Academisch
Ziekenhuis Groningen (AZG),
ontwaart op een van de afbeel
dingen een hersentumor met
uitzaaiingen. De patiënt is er
beroerd aan toe. „Je moet de
beelden leren lezen", verklaart
hij.
Het AZG was het eerste zieken
huis in Nederland dat beschikte
over een PET-scan (Positron
Emissie Tomografie). Anders
dan bij röntgenapparatuur of
MRI- en CT-scanners kan met
PET de werking van bijvoor
beeld organen of de hersenen
in beeld worden gebracht. Tu
moren kunnen makkelijker
worden opgespoord, zelfs als ze
nog heel klein zijn. Deze tech
niek verschaft ook inzicht in de
werking van de hersenen. Wat
gebeurt er bijvoorbeeld als ie
mand angstig is of depressief?
Volgens biochemicus Jakob
Korf, die veel hersenonderzoek
verricht, is met de PET-scan
precies te zien waar in de her
senen iets gebeurt als iemand
bijvoorbeeld bang is.
De PET-scan maakt het moge
lijk betere diagnosen te stellen.
„Is de vergeetachtigheid van
een oudere nu het gevolg van
dementie of van een depressie?
Met de PET-scan is van buiten
af te zien wat er op dat moment
bij die patiënt in zijn hoofd pre
cies gebeurt." Bij de ziekte van
Alzheimer zijn sommige delen
van de hersenen minder actief.
Die delen lichten op de PET-
scan niet op. De kans is dan
groot dat de patiënt demen
teert.
Bij PET wordt gebruik gemaakt
van radioactieve stoffen. Die
stoffen die een grote rol spelen
in dat deel van het lichaam
waar je als arts meer over wil
weten, worden radioactief ge
maakt. Voor hersenen is dat bij
voorbeeld glucose, voor tumo
ren eiwitten. De patiënt zendt
vervolgens zelf straling uit die
door de camera wordt opgepikt
en omgezet in beeld. Die delen
van de hersenen waar zich de
meeste radioactieve stoffen op
hopen, lichten het felst op en
zijn op dat moment het meest
Depressie in de lift
Depressie dreigt uit te groeien tot volksziekte nunn
Uit onderzoek blijkt dat van de 800.000 mensen inj
die depressief zijn slechts 200.000 behandeld wordi
komt mede doordat er vaak onduidelijkheid is over enlgdi
zaken en de behandelmogelijkheden van de ziekte. - p,
wen zijn vaker depressief dan mannen. Dit heeft m «lingen
maken met verschillen in opvoeding, maatschappe |x ind
sitie of hormonen. Het kan ook zijn dat vrouwen ei ad Di
komen voor depressieve klachten. Een gecombinei ipjex
passing van psychotherapie en medicijnen blijkt in Gew
meeste gevallen de meest effectieve behandeling. ron(j
apotheek werd vorig jaar voor meer dan 230 miljoe dakl
aan antidepressiva verkocht, vier procent van de tu ande f
gaven aan geneesmiddelen. Het antidepressivum S dsel te
wordt het meeste voorgeschreven, gevolgd door Pi
varin, Remeron en Efexor. De afgelopen vijfjaar isl
tal antidepressiva-recepten via de apotheek met ge
14,2 procent jaarlijks gestegen, namelijk van 2 iniljt
cepten in 1994 tot 3,4 miljoen in 1998. Antidepress lUp.-
den het meest gebruikt door personen tussen de 4
jaar.
n de f
en in
etwerk
voor
taat er
ït dat
moet
KPN
C, Cas
al 68
adersi
:pla£
ieik;
lte:
ste a
in I
erkers
dooi
Soop r
aan t<
iw te
actief. Daar gebeurt wat als je
bijvoorbeeld praat, bang bent
of hevig geëmotioneerd raakt.
Een belangrijke toepassing bin
nen de psychiatrie is het onder
zoek naar het effect van genees
middelen tegen depressies.
Voor een patiënt is het van be
lang de juiste medicijnen te
krijgen in zo laag mogelijke do
seringen. Tot nu toe was het ef
fect van de medicijnen volgens
Vaalburg moeilijk te meten. Do
seringen zijn vaak afgestemd op
de 'gemiddelde patiënt'. „Rea
geert een patiënt niet goed op
medicijnen, dan besluit de arts
vaak de dosering te verhogen.
Maar uit PET-onderzoekkan
blijken dat de patiënt ongevoe
lig is voor dit type medicijnen
en andere middelen nodig
heeft." Zo is te voorkomen dat
de patiënt verkeerde medicij
nen krijgt en onnodig wordt
blootgesteld aan bijwerkingen.
Tegelijk krijgt de farmaceuti
sche industrie meer inzicht in
de werking van hun medicij
nen. Ze kunnen ze dan zo ont
wikkelen dat ze precies op de
goede plek komen en alleen de
kwaal aanpakken waarvoor ze
ontwikkeld zijn.
Omdat met radioactieve stra
ling wordt gewerkt, is PET-on-
derzoek aan strenge veilig
heidseisen gebonden. De cyclo
tron die voor de opwekking van
radioactiviteit zorgt, wordt op
afstand bediend en
van de kelders van
huis. De stoffen die
krijgt geïnjecteerd
drinken, zijn slecht jp ar
actief, waardoor de cu-
nen enkele minute
verdwijnt. De stoft
pas aangemaakt a'
er is. Alles moet kl< j^g
het moment dat de r(jacjlt(
injectie krijgt toe» zwar,
zijn heel kwetsbaa 19,ja
ent iets te laat is o(
doet het niet, dan
onderzoekweg"
burg.
Met de twee cami
AZG over beschikt
Stude
1 identei
a lishand
zodanii
uis ter
die al
jaarlijks 1500 onde j toy
daan. Korf verwat
de jaren veel meer
gen voor PET. Daa j
de techniek steeds >ngen
bruikt bij kankeroi
voor het opsporen
ren. Waar met rön
MRI-scans niets te
kan met PET vaak
worden aangetoi
mogelijk om op et
tiënt weinig belasl
onderzoek te doen
fect van bestral inj
therapie. „Zo is sn
de activiteit van et
neemt. Dat kan be
voor de vraag of je
zware behandeliii
gaan.
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde
woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn
"stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welkg van die twee het moet worden, moet
blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Hardhorend; 5. wijfjesrund; 7. twisten; 8. boegvlaggetje; 9. Griekse letter;
11. schelpdier; 14. zouteloos; 16. kathedraal; 17. snelheidswedstrijd; 18. jongen; 19. roofdier;
20. lidwoord; 22. kameraad; 25. waterdiepte; 27. vacht; 29. betrekkelijk; 30. korf; 31. draaikolk.
Verticaal: 2. Kleur; 3. hol gezegde; 4. tanden en kiezen; 5, schenker; 6. kampeerverblijf;
8. hoffeest; 10. heet; 12. gewest; 13. horizon; 15. knaagdier; 16. torenkraai; 19. stapel hooi;
21. niemendal; 22. treffen; 23. wasstaaf; 24. koningin; 27. koude valwind; 28. ladder.
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Tak; 4. act; 7. haard; 10. al; 12. sla; 13. ka; 14. aas; 16. vla; 16. na; 17. tee;
19. af; 20. tra; 21. spa; 22. as; 23. mat; 25. ra; 27. Ate; 28. sta; 29. re; 30. alt; 32. eg; 33. traag;
35. dek; 36. les.
Verticaal: 2. Ah; 3. kas; 4. ara; 5. cd; 6. taan; 8. alge; 9. raaf; 11. laatste; 13. klaarte; 17. tam; 18.
Est; 22. aard; 24. asla; 26. aagt; 30. ark; 31. tal; 33. te; 34. ge.
cor]
'c egenge
wori
ÖJlan b
rKr
Hij vi
van de,
lorzitte
'trips
tracht
