'Hier gaat geen schilderij de deur uit
Cultuur Kunst
_FNV: 'belangenorganisatie
5pvoor kunstenaars onnodig'
Van der Ploeg positief over verkoop museumstukken
fmponerende iconenpracht uit het hart van Rusland
Nieuwe Bowie op internet
VOENSDAG 1 SEPTEMBER 1999
chef jan rijsdam. 071-5356444, plv. chef annet van aarsen 071-5356443
Schilder Jaap Hillenius overleden
De schilder Jaap Hillenius is overleden. Hij werd
'donderdag door een auto aangereden toen hij in Amsterdam
met zijn fiets een trambaan overstak en overleed aan zijn ver-
wondingen. Gisteren werd pas bekend dat het om de schilder
L ging. Hillenius, geboren in 1934, kreeg in zijn loopbaan vele
prijzen, waaronder de Henriëtte Roland Holstprijs en de Jeanne
Oostingprijs. Hij vergaarde bekendheid met zowel abstracte als
nefiguratieve schilderijen. De schilder was in 1995 betrokken bij
iislde bouw van de Algemene Rekenkamer. Hij adviseerde toen on-
aider meer over het kleurgebruik.
fk'Overholland' terug in Amsterdam
^amsterdam Museum Overholland is terug in Amsterdam. Dat
wil zeggen: de collectie. Het Stedelijk Museum opent binnen
kort een speciale zaal, het Kabinet Overholland, waarin telkens
l' een deel van de verzameling Overholland zal worden getoond.
Het eerst aan de beurt zijn 25 tekeningen, aquarellen en goua-
ches van René Daniëls, als onderdeel van de grote tentoonstel-
die het Stedelijk van 4 september tot en met 24 oktober aan
Jdeze kunstenaar wijdt. Museum Overholland sloot in 1990, drie
Jaar na de opening, zijn onderkomen aan het Museumplein na
een slepend conflict met de gemeente Amsterdam. Het muse-
urn, dat naam had gemaakt met een eigenzinnig verwervings-
*en tentoonstellingsbeleid, kon het niet langer aanzien dat Am-
sterdam zoveel 'circusachtige manifestaties' toestond op het
j Museumplein. Bovendien zou het stadsbestuur allerlei afspra-
rer^en n'et ziïn nagekomen.
^Reprises bij Toneelgroep Amsterdam
t camsterdam Toneelgroep Amsterdam herhaalt komend seizoen
e Izeven eerder gespeelde voorstellingen. Onder de noemer 'Mooi
toneel weer' brengt het gezelschap onder meer 'Een ideale
tvrouw", 'Vertraagd afscheid' en 'Angst en ellende in het rijk van
eeiKok' ten tonele. Liefhebbers kunnen zo gemiste voorstellingen
healsnog zien of een uitvoering voor de tweede keer bijwonen.
eld'Mooi toneel weer' is een vervolg op het succesvolle 'Een hete
ie herfst' van vorig jaar. Toen herhaalde de toneelgroep zes weken
delang 'oude' voorstellingen.
fol
Goekoop voorzitter oprichtingsbestuur
streden voor de WNR en zich
nu ook nog inzetten voor de
belangenbehartiging van de
uitvoerend kunstenaars.
Volgens de vakbond bestaan
er al diverse organisaties die
zich bezighouden met de
rechten van de kunstenaars.
VIE heeft verder aangekondigd
in het buitenland" rechten op
intellectueel, eigendom te in
nen. „Maar daar zijn ook al or
ganisaties voor", aldus een
woordvoerder van de bond.
„Het is jammer dat deze ver
splintering optreedt. De op
richting van VIE geeft voeding
aan het standpunt van een
groeiende groep mensen,
waaronder leden van de Twee
de Kamer, die menen dat het
intellectueel eigendom maar
in zijn geheel moet worden af
geschaft", aldus FNV Kiem.
den haag pablo cabenda
Staatssecretaris van cultuur
Rick van der Ploeg staat in be
ginsel positief tegenover de ver
koopplannen van het Rijksmu
seum voor Volkenkunde in Lei
den. In een reactie sluit Van der
Ploeg zich aan bij het Instituut
Collectie Nederland (ICN). Dat
liet gisteren weten blij te zijn
dat Volkenkundedirecteur En
gelsman met zijn verkoopplan-
nen de discussie over groot
schalige museale verkoop
opengooide. Een woordvoerder
van het ministerie van cultuur
voegt daaraan toe dat „zolang
de opbrengsten ten goede ko
men van de collectie van het
Leidse museum verkoop in
principe over niet al te lange
tijd mogelijk is." Een en ander
betekent dat de wens van direc
teur Engelsman van Volken
kunde, om het geld terug te la
ten vloeien naar de museum-
kas, waarschijnlijk in vervulling
kan gaan.
H. Broekema, woordvoerder
namens het ministerie, beves
tigt dat verkoop op dit moment
nog niet feitelijk aan de orde is,
omdat het departement dat nu
nog verbiedt. „We moeten
wachten op de gedragscode die
het ICN in opdracht van het
ministerie opstelt. Dat krijgt in
november zijn beslag. Maar je
kunt wel in alle ernst stellen dat
Engelsman met dit voorstel het
taboe heeft doorbroken dat een
beetje heerst onder de Neder
landse rijksmusea. Namelijk dat
je niet mag praten over groot
schalige verkoop."
Na de uitlatingen van de di
recteur van het Rijksmuseum
voor Volkenkunde maakten gis
teren woordvoerders van ande
re Leidse rijksmusea (hel Muse
um Boerhaave en het Rijksmu
seum van Oudheden) bekend
hun collecties, binnen afzien
bare tijd te zullen 'afslanken'.
De Leidse cultuurwethouder
Pechtold zei, eveneens gisteren
in deze krant, dat ook het Ste
delijk Museum De Lakenhal, na
het zorgvuldig opstellen van
een collectieplan, een deel van
de verzameling zal afstoten.
Jetteke Bolten, directrice van De Lakenhal, over het collectieplan
amsterdam anp
ostEen nieuwe belangenorganisa-
iee]tie die zich bezighoudt met de
Jrechten en belangen van uit-
wevoerend kunstenaars 'leidt tot
en kan uiteinde-
krjlijk nadelige gevolgen hebben
voor die kunstenaars'. Dat
schrijft de vakbond FNV Kiem
^aan de Vereniging voor Intel
lectueel Eigendom (VIE), die
zich vandaag presenteert.
De VIE, waarvan het oprich-
)tingsbestuur onder voorzitter
schap staat van de Leidse oud
burgemeester Goekoop, wil de
belangen behartigen die voort
vloeien uit onder meer de Wet
n dop Naburige Rechten (WNR).
Kiem wijst er echter op
pojdat zij en de Nederlandse
le fToonkunstenaarsbond de af-
e bigelopen jaren hard hebben ge-
elf i
„Er is geen sprake van dat
wij onze collectie aan het
uitverkopen zijn. Wij zijn
bezig met de registratie,
met het in kaart brengen
van wat we bezitten. Dat
past geheel in het natio
naal denken over de profi
lering van musea. En alles
gebeurt precies volgens de
gegeven richtlijnen."
leiden
cees van hoore
Jetteke Bolten, directrice van
het Leidse Stedelijk Museum
De Lakenhal, houdt niet van
grote woorden als 'uitverkoop'
en 'ontzamelen' als het gaat om
de koers van het museum.
Maar wel is men in De Laken
hal, evenals in het Museum
voor Volkenkunde, druk bezig
met het opstellen van een col
lectieplan. „En daarbij hante
ren wij een indeling in de cate
gorieën A, B, C en D", zegt Bol
ten. „Dat wil niet zeggen dat
kunstvoorwerpen die in de ca
tegorie C of D vallen van min
der waarde hoeven te zijn. Stel:
je hebt een Picasso in huis die
je hebt gekregen van een Leidse
familie. De historische link met
ons museum is dan dat zo'n
doek in Leids bezit is geweest.
Dan past het dus binnen de
collectie. Maar wat nu als dat
schilderij geen Leidse eigenaren
of geschiedenis heeft gehad?
Op zo'n moment zou je er eens
over kunnen denken of je het
niet beter aan een ander muse
um in bruikleen kunt geven of
eventueel kunt verkopen aan
een openbare instelling."
„Nog een voorbeeld: stel dat
we tien identieke prenten in
huis hebben van een kunste
naar. Dan zou je kunnen zeg-
Jetteke Bolten: „Ik zal nooit, zoals mijn voorganger, een schilderij van Frans Post verkopen omdat het dak gerepareerd moet worden. Dat vind ik
echt onvergeeflijk." foto taco van der eb
gen: laten we er drie houden en
de rest verkopen. Dat lijkt me
toch geen ramp. Voor schilde
rijen gaat dat niet op. Dat zijn
unica. Ik kan eigenlijk wel zeg
gen dat ik geen schilderij de
deur uit wil doen."
In depots van de musea staan
zowel mooie schilderstukken
als minder mooie. Zou het geen
idee zijn om over die minder op
prijs gestelde schilderijen con
tact op te nemen met de kun
stenaar of, als die niet meer
leeft, zijn familie? Misschien
willen die mensen zo'n schilde
rij van hun vader of oom wel te
rugkopen?
Bolten aarzelt even en om
zeilt de vraag. „Eh... dat is niet
aan de orde. Ik heb het al ge
zegd: er gaat hier, als het aan
mij ligt, geen schilderij de deur
uit. En het ligt aan mij. Als we
het hebben over verkopen of in
bruikleen geven, denk ik veel
meer aan meubels, zilver, tin en
textiel, waarvan we een grote
collectie hebben. Meubels ne
men veel plaats in in het depot
en als ze niet erg bijzonder zijn,
zou je kunnen denken aan ver
kopen. Maar dat geldt ook weer
niet voor al dat soort stukken.
Ik heb een tafeltje in mijn werk
kamer staan dat van Floris Ver
ster is geweest. Geen bijzonder
mooi tafeltje, maar alleen al
omdat Floris Verster eraan
heeft zitten schilderen gaat het
nooit, maar dan ook nooit, weg.
Het is van historisch belang."
„Ik zeg het nogmaals: we zijn
niet bezig aan het opschonen
van de collectie. We willen ech
ter wel weten wat in onze enor
me collectie niet echt thuis
hoort en wat we daar eventueel
mee kunnen doen. Ik zal nooit,
zoals mijn voorganger, een
schilderij van Frans Post verko
pen omdat het dak gerepareerd
moet worden. Dat vind ik echt
onvergeeflijk. Maar we hebben
hier bijvoorbeeld een collectie
damast die eigenlijk niet in het
museum thuishoort. Dat moet
allemaal bewaard en geconser
veerd blijven. Je zou eraan kun
nen denken om dat aan het tex
tielmuseum in Tilburg in bruik
leen te geven. Dat geldt ook
min of meer voor een collectie
behangselschilderijen, die uit
een Leids huis afkomstig zijn.
Van die lappen van 4 meter
hoog en 3 meter breed waarop
landschappen zijn geschilderd.
Als er een architect naar me toe
zou komen die ze kan gebrui
ken voor een 18de eeuws pand,
dan zeg ik: graag. Het kost
enorm veel moeite zulke din
gen te bewaren en goed te hou
den."
Uit Boltens relaas blijkt dat
niet alle legaten en schenkin
gen voor eeuwig in De Lakenhal
opgeslagen blijven. De gegeven
paarden worden wel degelijk in
de bek gekeken. Bolten: „We
hebben in het verleden ook wel
eens wat zaken verkocht. Meu
bels vooral. Die waren niet
apart genoeg en namen te veel
ruimte in. We hebben toen een
advertentie in de krant gezet
waarin nazaten of familieleden
van de schenker werden opge
roepen contact met ons op te
nemen. We hebben hen verteld
dat de boel werd geveild, zodat
zij als eerste konden bieden. Je
hoeft zoiets niet te doen, maar
wij vonden dit gepast. Je hebt
dan toch aan je morele plicht
voldaan."
55.
Idei
3 hoeft niet gelovig te zijn om
an iconen te houden. Dat is te
.onstateren na een bezoek aan
tentoonstelling 'Uit het hart
Rusland' in het Utrechtse
ftiseum Catharijneconvent.
Ja drie jaar lang voorbereiden
de n een voor Rusland typerende
bureaucratische papierwinkel
D°Vas het zover. Voor het eerst
»*et Rusland haar allermooiste
be'5de en 16de-eeuwse iconen
"ïjaan. Over drie maanden moe-
^en ze al weer naar huis. En nu
1 hej staat vast dat het bij een een-
1 talige actie blijft. „Dit is echt
Er zijn meer dingen te
oorien dan op grote iconenten-
tonstellingen twee jaar gele
gen in Frankfurt en Londen",
e blundert Henri Defoer van Mu-
eum Catharijneconvent.
In de plechtig rood geverfde
entoonstellingszalen klinkt
Russische muziek. „Want dat is
jo wonderbaarlijk mooi wan-
Zieer je een Russische kerk be-
reedt. Muziek en iconen vor-
nen in de eredienst pas samen
ivjie typisch Russische, zo war-
IJLiie, smekende, zeer emotionele
lunst", vindt Defoer. „Ze zijn
t('en eenheid."
1 pi, Maar ook zonder muziek
de heiligen met hun in-
)0I/|rukwekkend gouden aureolen
jn bijbehorende attributen een
I fgtaposant beeld uit. Wat een
gracht, wat een rijkdom, zeker
die exemplaren waar het ve-
kelar g0lJd en zilver, de edelstenen
d (jn de parels als 'beslag' of om-
va^jsting nog zo wonderlijk mooi
jsigfewaard bleven. Nooit eerder
ddiKaren iconen, compleet met
reideze barokke decoraties, in Ne-
js Ierland te zien.
j ve] De zestig iconen, kleine ta-
of dubbelzijdige iconen
dan^P Ennen- miniaturen en geïl-
ner ustreerde handschriften ko-
3 pjpen uit het museum van kloos-
onPr Sergiev Possad, het vroegere
adeirS0 en ^et RuMev Museum
ivpf1 Moskou, de twee musea
•raar de topiconen van Rusland
ijn ondergebracht en waaraan
iet belangrijkste deel van de
[eschiedenis van Russische ico-
len is af te lezen. Het klooster
irgiev Possad was eeuwenlang
ir>i
Kosmas en Damian met Jacobus, een icoon uit het tweede kwart van de 16de eeuw.
age.Pet belangrijkste en invloedrijk
ste klooster van Rusland en
ield nauwe contacten met tsa-
Qg jen en andere rijke lieden die
iet klooster de meest kostbaar
rersierde iconen schonken. Het
^glJtublev museum is onderge
bracht in het Andronikov-
looster en het is genoemd naar
idrej Rublev, de Rembrandt
onder de Russische iconen
schilders.
Iconen zijn afbeeldingen van
Christus, van heiligen of van
heilige gebeurtenissen en ze
functioneren in de liturgie of in
het devotieleven van de oosters
orthodoxe kerk, waar ze een
duidelijke taak hebben. Zoals
de goddelijke boodschap door
het woord aan de gelovigen
wordt verkondigd, zo geven
iconen de goddelijke bood
schap door via het oog. De hei
ligen die volgens strenge regels
staan afgebeeld werden tijdens
de eredienst middels de icoon
lijfelijk aanwezig geacht en ver
eerd en als het om een leze
naarsicoon ging dikwijls ook
nog gekust.
Iconen bestaan als panelen,
als lezenaarsiconen, huis- en
reisiconen. De grote iconen, de
hoofdmoot in deze tentoonstel
ling, maken in principe deel uit
van een iconostase, een ico
nenwand, die de scheidings
wand vormt tussen de altaar
ruimte en het schip, waar de
gelovigen zich bevinden. Ze
hebben geen hangsysteem of
haakjes, reden waarom ze in de
tentoonstelling dan ook staan
en niet 'hangen'. In vergelijking
met Griekenland kent Rusland
de grootste iconen, ook omdat
de kerken in Rusland voor een
beter akoestisch resultaat hoger
werden gebouwd en er dus gro
tere iconenwanden nodig wa
ren.
Iconen werden en worden
nog steeds beschouwd als een
middel tot meditatie, een ma
nier om contact te krijgen met
de heilige of de hogere wereld.
De verering of aanbidding richt
zich niet op het materiaal of het
ding op zich, maar op dat wat
afgebeeld is en om die reden
maakt het de Rus dus niet uit
wie de icoon geschilderd heeft
en of het al dan niet een kopie
is. In vele Russische huishou
dens worden dan ook kopieën
of afbeeldingen van iconen
aanbeden.
In Rusland gaat men er lang
zamerhand ook toe over om de
kostbare en kunsthistorisch be
langrijke originelen uit de ker
ken naar musea te verplaatsen
en voor de vele kerken nieuwe
iconen te vervaardigen. Ze die
nen immers toch hetzelfde
doel. Dit besef voor het behoud
van de eigen cultuur kwam ove
rigens pas deze eeuw en dus
een beetje laat op gang. Door
de roerige geschiedenis van
Rusland heen is veel geplun
derd, kostbaar 'beslag' omge
smolten en is er omwille van de
commercie en de smokkel veel
mis gegaan met het restaure
ren. De iconen waar het in deze
tentoonstelling om gaat is dat
bespaard gebleven.
De grootste bloei van de
icoon is in Rusland in de 15de
en 16de eeuw, wanneer Mos
kou en gebieden eromheen het
artistieke en religieuze centrum
van Rusland vormen. De religi
euze kunst krijgt haar impulsen
uit het Byzantijnse rijk. Talent
volle kunstenaars trekken naar
Moskou, waaronder de eerder
genoemde Rembrandt, Andrej
Rublev, wiens stijl toonaange
vend zou worden. In de regel
zijn de namen van de kunste
naars die de iconen schilderden
niet bekend, ook omdat slechts
datgene wat ze maakten telde.
In de tentoonstelling zijn
geen iconen van Rublev te zien,
want wat er van zijn iconen-
kunst nog over is sturen de
Russen liever niet op reis. „Kijk
dat is zoiets als vragen of je on
ze Nachtwacht even voor een
tentoonstelling mag lenen", al
dus Defoer.
'Uit het hart van Rusland', t/m
14/11 in het Catharijnecon
vent, Nieuwegracht 63/Lange
Nieuwstraat 38, Utrecht; di.
t/m vr. 10.00-17.00 uur, za.,
zon- en feestdagen 11.00-17.00
uur. Catalogus 49,50.
Bernhard Fonds
aarzelt over geld
Wertheimer
amsterdam gpd
Het Prins Bernhard Fonds
heeft nog geen beslissing
durven nemen over Rotter
dam of Amsterdam als be
stemming voor het zogehe
ten Wertheimer-legaat van
22 miljoen gulden ten be
hoeve van de (amateur)foto-
grafie.
In een eerder stadium be
sliste het fonds dat met het
geld in Amsterdam een foto
centrum zou moeten wor
den bekostigd. Omdat in
middels een verder reikend
plan voor een Beeldinstituut
in de maak is en de steden
Amsterdam en Rotterdam
wat dit betreft met elkaar
concurreren, heeft het Fonds
de aanvankelijke voorkeur
voor Amsterdam opgeschort.
Het geld van wijlen Werthei
mer kan immers een deel
van de financiering vormen
van het nieuwe Beeldinsti
tuut. Het instituut moet ont
staan uit een fusie tussen het
Filmmuseum in Amsterdam,
drie nationale foto-instellin
gen die nu in Rotterdam ge
vestigd zijn en het eveneens
in Rotterdam gehuisveste
nieuwe media-instituut V2.
Het Bernhard-fonds zal nu
pas beslissen als de twee ste
den hun definitieve voorstel
len klaar hebben en als
staatssecretaris Van der
Ploeg (cultuur) een keus
heeft gemaakt. Hij heeft ge
zegd dit uiterlijk 1 oktober te
zullen doen.
The Wall
van Pink Floyd
in nieuw jasje
londen «anp
Na de film 'Yellow Submarine'
wordt ook de beroemde cult
film 'The Wall' van Pink Floyd
in een nieuw jasje gestoken. Re
den is de viering van de twintig
ste verjaardag van de film. In de
nieuwe versie, die in oktober op
DVD (Digitale Video Disc) ver
schijnt, zal niet eerder gebruikt
materiaal worden getoond. De
destijds analoog opgenomen
muziek is gekopieerd en ge
schikt gemaakt voor digitale
weergave. Op de videodisc staat
ook een 45 minuten durende
documentaire. Pink Floyd-ster
Roger Waters voorziet de disc
van commentaar.
londen De Britse popster Da
vid Bowie lanceert zijn nieuwe
album op internet. Twee weken
voordat de compact disc in de
winkels verschijnt, kunnen Bo-
wiefans de tien nieuwe num
mers van internet afhalen.
De 52-jarige zanger schrijft
hiermee pophistorie. Volgens
de Britse omroep BBC is Bowie
een echte intemetfan en is hij
erg enthousiast over de lance
ring van zijn werk. „Ik hoop dat
deze kleine stap tot veel grotere
stappen door mijzelf en anderen
zal leiden, om uiteindelijk con
sumenten meer keuzes te bie
den en makkelijker toegang te
verschaffen tot de muziek die
hen bevalt", aldus de zanger.
Het nieuwe album 'hours...'
verschijnt op 21 september op
internet Het zal van ongeveer
vijftig websites van muziekwin
kels af te halen zijn. De cd-ver-
sie van het album ligt op 4 ok
tober in de Britse winkels.
Ondanks de strijd van platen
maatschappijen en muziekwin
kels tegen illegale cd's, werken
zij toch mee aan het project van
Bowie. De nodige maatregelen
tegen de illegale verkoop van
de digitale 'hours...' zijn dan
ook in acht genomen. De num
mers kunnen alleen op de harde
schijf worden 'gedownload' en
niet op een cd-rom. Daarnaast
moeten de fans ongeveer de
zelfde prijs betalen als wanneer
zij de cd in een winkel zouden
kopen. Ook de tijd van het co-
piëren, ruim een uur, zou de
consument kunnen afschrikken.
Bowie is een oude bekende
op internet. Hij heeft een eigen
provider, Bowienet, en een ei
gen officiële website, www-
.davidbowie.com.
foto ap
