Potentieverhogende eieren als delicatesse
In Natura
De woede van de wesp
Boren naar leven op Mars
Muskietenvis lust
ook kikkervisjes
DINSDAG 31 AUGUSTUS 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-5
Het kan beslist beter, dat klimaat van ons, maar deze zo
mer hebben we niet veel te klagen. Dus zien we ons ge
noodzaakt over iets anders te mopperen dan over het
weer. Bijvoorbeeld over iets dat door het mooie weer
wordt teweeggebracht. Zoals wespen. Prachtige zomer,
jawel meneer, maar die wespenplaag, daar word je toch
helemaal crazy van? Opruimen, die handel! Weg met die
enge steekbeesten en hun rare nesten! Wij zetten de na
tuur volledig naar onze hand en als wespen ons overlast
bezorgen, maken we er gewoonweg korte metten mee.
Nee, zélf zo'n nest opruimen, daarvan kan uiteraard geen
sprake zijn. Ben je gek. Voor slechts honderd gulden
komt een ongediertebestrijdingsbedrijf de boel al wegha
len. Klaar is Kees! Opgeruimd staat netjes, dat is ons de
vies!
Maar wat stelt die overlast nou eigenlijk voor? Het pro
bleem wordt in eerste instantie simpelweg gevormd door
het feit dat wij bij mooi weer graag buiten zitten en dan
geconfronteerd worden met de realiteit dat we de open
lucht moeten delen met vliegen, muggen, hommels, bijen
en wespen. De meeste insecten zijn met een enkele
handbeweging weg te jagen of kunnen met een forse mep
worden platgeslagen, maar wespen blijken uit ander hout
te zijn gesneden. Ze gaan woedend in de tegenaanval en
zo gauw ze de kans schoon zien, trakteren ze ons op een
venijnige steek. Ze doen dus iets terug en dat is natuurlijk
onaanvaardbaar!
Omdat wespen van dezelfde dingen houden als wij, ko
men ze enthousiast naar ons balkon, terras of tuintje.
Daar vinden ze de zoetigheden waarop ze zo verzot zijn.
Daar kunnen ze zich van de vroege ochtend tot de late
avond te goed doen aan limonade, ijs, gebak en alle ove
rige lekkernijen waarop we onszelf graag trakteren tijdens
warme zomerdagen. Dat ze tevens niet kunnen afblijven
van de heerlijkheden op de barbecue is het gevolg van
hun, naar onze mening onsmakelijke gewoonte zich in
het vrije veld ook te laven aan de sappen die vrijkomen
uit in ontbinding verkerende kadavers.
Dit alles leidt ertoe dat wij onze vrije uurtjes buiten voor
een aanzienlijk gedeelte besteden aan slaan, meppen,
schreeuwen, hollen en rennen. Dergelijke wilde acties
blijken door de wespen verkeerd te worden geïnterpre
teerd. In plaats van af te druipen, vallen ze aan. Zo zijn
wespen. In hun ogen is de aanval de beste verdediging.
Daarbij wordt het enige wapen in de strijd gegooid dat ze
bezitten: de angel. Een wespenvolk op volledige sterkte
telt gewoonlijk een paar duizend dieren. Deze staat is op
gebouwd uit een vruchtbare koningin, een gering aantal
vruchtbare mannetjes en een massa onvruchtbare
vrouwtjes. Deze laatste worden werksters genoemd, om
dat ze alle voorkomende werkzaamheden verrichten: ze
bouwen het nest, verzorgen de door de koningin gelegde
eitjes en de daaruit komende larven, en ze slepen het
voedsel aan. Zelf zijn ze niet tot voortplanting in staat.
Hun legboor is daarom omgebouwd tot een scherp wa
pen. Dit zit aan het uiteinde van het achterlijf. Het be
staat uit een in het midden geplaatste buis, die van twee
groeven is voorzien, waarin twee spitse lancetten heen en
weer kunnen glijden. Deze lancetten hebben een vlijm
scherpe punt en zijn aan één van de zijkanten uitgerust
met zaagtanden.
Bij het steken zorgen bewegingen van segmenten in het
achterlijf ervoor dat de twee lancetten in het vlees van het
slachtoffer worden gedreven. Ze wrikken zich via de zaag
tanden beurtelings dieper naar binnen. Tijdens dit kar
weitje, waarbij de wesp zich stevig aan het slachtoffer
vastldampt, persen de lancetten het gif uit de inwendige
gifblaas regelrecht via de holle buis de steekwond in. Is
de klus geklaard, dan wordt de driedelige angel terugge
trokken en maakt de wesp dat hij wegkomt. De angel be
zit geen weerhaken zoals dit bij de bij het geval is, en kan
dus onbeschadigd worden teruggetrokken. Een bij zal
zich na de steek moeten losscheuren van de vastzittende
angel, hetgeen vrijwel altijd een dodelijke verwonding te
weegbrengt. Een wesp kan echter naar hartelust steken,
totdat het gif op is. Zolang de voorraad strekt dus.
De pijn die op een wespensteek volgt, wordt veroorzaakt
door de gifstoffen histamine, serotonine en kinine, maar
het zijn de eiwitbestanddelen van het gif waardoor aller
gische reacties worden opgeroepen. Deze beperken zich
meestal tot een ferme, flink jeukende bult en roodheid
van de huid, maar kunnen ook heviger zijn: hoofdpijn,
koorts, misselijkheid, benauwdheid, versnelde hartslag
en bloeddrukdaling. Slechts in enkele gevallen treden he
vige shockverschijnselen op en kan het slachtoffer zelfs
overlijden.
Cijfers wijzen uit dat het aantal ernstige reacties op wes
pen- en bijensteken sterk aan het toenemen is, maar in
het algemeen kan met een gerust hart gezegd worden dat
we voor wespen niet bang hoeven te zijn. Eén voorzorgs
maatregel om niet te worden gestoken kunnen we dage
lijks allemaal nemen: ga niet als een dolleman tekeer
wanneer er een wesp in de buurt is. Reageer niet op het
beestje, dan zal er niets gebeuren.
THEO SCHILDKAMP
Zeeschildpad dreigt in Suriname kopje onder te gaan
IEDE
Cryptogram
Horizontaal:
1Verteerbaar stukje elektronica (4); 4. Saaier
kan niet, daarom moet het gelest worden (5);
7. Die kwant is een afknijper (7); 8. Zo dicht
kan de inzet zijn (3); 9. Ook zonder manen
blijft het een slim paard (3); 10. Verkeersplein
in een gebouw (7); 12. Niet helemaal een
vogel? (7).
Verticaal:
2. Een gevoelloos mens mist dit orgaan (4);
3. Stempel van een vogel (6); 4. Spoedig met
vruchten omhangen (8); 5. Wat blijft 'r voor
een Europeaan over? (4); 6. Geen volk om
mee op te schieten (6); 9. Direct van de
dichter (4); 11Jongen van gewicht (3).
ARMAND SNUDERS
Suriname heeft een onweer
staanbare aantrekkingskracht
op zeeschildpadden. Eik jaar
tussen maart en september
komen duizenden van deze
logge beesten naar de stran
den langs de kust om nesten te
graven en eieren te leggen.
Maar er liggen vele gevaren op
de loer. Vooral stropers dra
gen er toe bij dat het voortbe
staan van de schildpadden in
gevaar is. Met name omdat
aan de eieren een potentiever
hogende werking wordt toege
schreven. De Nederlandse bio
logen Jeroen Swinkels en Luc
van Tienen trekken zich het
lot van de trage zeemonsters
aan en zijn sinds enkele jaren
tijdens het legseizoen op de
stranden in de nabijheid van
het indianendorp Galibi te
vinden. Ze doen daar onder
zoek, geven voorlichting aan
de lokale bevolking, verplaat
sen de nesten, redden de jon
gen en trotseren de miljarden
muskieten.
Vanuit de Atlantische Oceaan
komt ze aangezwommen om
enkele minuten later het water
uit te kruipen. Het is een leder
schildpad met een lengte van
zeker anderhalve meter. Suri-
namers noemen haar aitkanti,
wat acht kanten betekent, naar
de vorm van haar reusachtige
schild. Ze schuifelt met haar
logge lijf tientallen meters het
strand op omhoog en begint di
rect een grote kom te graven
met haar imposante voorflip
pers. Vervolgens maakt ze met
behulp van haar achterpoten
een leggat. Tijdens deze in
spanningen komen er grote
druppels uit haar ooghoeken.
Het lijkt alsof ze huilt maar in
werkelijkheid verdwijnt via klie
ren het overtollige zout uit haar
lichaam dat, nu ze aan land is,
een veel te hoog zoutgehalte
heeft.
Als het leggat diep genoeg is
worden de eerste eieren gelegd.
Er vallen er bijna honderd, stuk
voor stuk en met de vorm van
een pingpongbal, in de kuil.
Het is een schitterend schouw
spel. Maar deze aitkanti heeft
de pech dat haar verrichtingen
worden gadegeslagen door en
kele Karaiben, een indianen
stam die hier van oudsher in de
omgeving van Galibi is geves
tigd. Het stropen is voor hun
een traditie. Generatie op gene
ratie zijn nesten van zeeschild
padden opgespoord en de eie
ren opgegraven.
Als de zeeschildpad haar laatste
ei in de kuil heeft laten vallen,
beginnen de stropers haar met
stokken te porren om te voor
komen dat ze de kuil met haar
achterpoten weer dicht gooit,
wat de stropers extra werk ople
vert. Ze duwen haar opzij, het
dreigende geblaas en gepuf van
het verbolgen dier negerend.
Uiteindelijk is ze genoodzaakt
de oneerlijke strijd op te geven
en verlaat het nest in de rich
ting van de zee. Het is een be
schamend gezicht en de tranen
Suriname heeft een onweerstaanbare aantrekkingskracht op zeeschildpadden. Elk jaar tussen maart en september komen duizenden dieren naar
de stranden om nesten te graven en eieren te leggen. foto cpd
uit de ooghoeken lijken deze
keer wel echt te zijn.
Het nest wordt in rap tempo
leeggehaald, terwijl een van de
stropers over het wateropper
vlak tuurt om te kijken of er niet
toevallig een patrouille in de
buurt is die deze massamoord
in een eierdop verstoort. De ei
eren zijn nog warm. Zou het
nest niet leeggeroofd zijn en de
eieren de natuurelementen
hebben overleefd, dan waren
de jongen na twee maanden uit
de schil gekropen en naar zee
zijn gekropen. Niet zelden le
vert een nachtje stropen de da
ders een buit van achthonderd
tot duizend eieren op. Afhanke
lijk van de vraag kunnen ze hier
tussen de, omgerekend, twintig
en veertig cent per stuk voor
krijgen. De totale opbrengst
staat gelijk aan bijna een mo
daal Surinaams maandsalaris.
De eieren zijn overigens uitste
kend eetbaar en staan terecht
bekend als een delicatesse.
Vooral Surinaamse mannen
van Javaanse afkomst geloven,
heilig dat de eieren een poten
tieverhogende werking hebben.
Schildpadeieren als een natuur
lijke Viagra. Dat draagt er zeker
toe bij dat de zeeschildpad in
haar voortbestaan wordt be
dreigd, ondanks de steeds
strenger wordende controle.
Suriname is favoriet bij drie van
de zeven schildpadsoorten die
in de wereld voorkomen. Zowel
de aitkanti, de war ana als de
krapé komen al sinds mensen
heugenis naar de stranden in
het oostelijk deel van het land.
Een vierde soort, de onechte
karetschildpad, wordt slechts
sporadisch gesignaleerd.
Nederlands onderzoek
Sinds 1995 wordt door de Ne
derlandse stichting Biotopic
onderzoek gedaan naar de sta
tus en ecologie van de zee
schildpadden. Tijdens dit on
derzoek wordt jaarlijks het aan
tal gelegde nesten geschat en
vergeleken met tellingen uit het
verleden. Het onderzoek staat
in Suriname onder toezicht van
de Stichting Natuurbeheer Suri
name (STINASU) en de Afde
ling Natuurbeheer van de
Dienst 's Lands Bosbeheer. Bo
vendien wordt nauw samenge
werkt met de Universiteit van
Paramaribo en met twee stich
tingen die hun oorsprong vin
den in de indianendorpen rond
Galibi. Het hele onderzoekspro
ject is mogelijk gemaakt dankzij
de financiële steun van het We
reld Natuur Fonds.
Volgens Luc van Tienen, een
van de twee biologen die dit
jaar de stranden heeft bezocht,
is de laatste jaren gebleken dat
vooral de warana-populatie
schrikbarend terugloopt. „De
populatie van nestende wara-
na-vrouwtjes is in dertig jaar
gedaald van drieduizend naar
driehonderd individuen per
jaar." In de afgelopen jaren
heeft Van Tienen samen met
zijn collega Jeroen Swinkels de
uitkomsten van natuurlijke nes
ten vergeleken met die van in
een bewaakte kunstmatige
broedplaats begraven nesten.
Bloedmonsters zijn verzameld
om met behulp van genetisch
onderzoek te bepalen hoeveel
mannetjes er betrokken zijn bij
de bevruchting van de eieren
uit één nest. Daarnaast worden
deze monsters gebruikt om de
genetische variatie vast te stel
len. Met behulp van moderne
DNA-technieken is het afgelo
pen jaar aangetoond dat de eie
ren in een nest van de war ana
door meerdere mannetjes wor
den bevrucht.
Dit jaar ligt de nadruk van het
onderzoek op het zogenaamde
'pit-taggen' van de aitkanti-po-
pulatie. „Hiervoor worden de
schildpadden gemerkt door
middel van het injecteren van
een chip", legt Van Tienen uit.
„Aangezien deze methode in
ternationaal wordt gebruikt is
het mogelijk om binnen de
Guyana's en daarbuiten de in
dividuen te herkennen en te
volgen met betrekking tot hun
nestplaats keuze. Het aantal
nesten dat een individu per jaar
legt zal op deze manier worden
geregistreerd".
„Verder wordt onderzocht wel
ke factoren verantwoordelijk
zijn voor de verschillen in uit
komstpercentages tussen de
natuurlijke situatie en de be
waakte broedplaats. Tempera
tuur, vochtigheid en waterkwa
liteit worden gemeten en beke
ken. Nesten die meer dan twee
meter onder de hoge vloedlijn
zijn gelegd worden naar de
kunstmatige broedplaats ver
plaatst. Antwoorden zullen lei
den tot het verbeteren van het
gebruik van een bewaakte
broedplaats".
Voorlichting
„Het Spit, de recent ontstane
NOS-Jt
NL Nel
Regioi
zandbank nabij Galibi, hee Studio
seizoen extra aandacht vai Actua
gekregen. Dit vanwege de i samer
plosieve toename van hetAlles 1
tal nesten in de afgelopen i Kinde
jaar en het hoge percentag om \1
stroopte nesten aldaar. Da Rockc
naast worden alle onderzo 17.4)
gebieden worden met een The Gi
bal Positioning System (GE Ameri
kaart worden gebracht woi rie. M
om de snelheid van erosie avonc
aangroei van stranden te n ven. f
streren". werer
Van Tienen en Swinkels pr zo'n t
ren hun vergaarde kennis Boy's
te dragen aan het grote pul Man fc
„Kennisoverdracht is esser Licht
om een volk bewust te mal gram
van de problematiek omtn (zinn
de zeeschildpadden. Er wo lite it
nog steeds te veel zeeschilt ledag
padden gedood nadat ze ir Untar
netten verstrikt zijn geraak Natu
Het illegaal rapen en de vei zonej
koop van eieren blijft helat ren h
ook nog doorgaan. Voorlic den.
en samenwerking zijn van mant
belang om deze problemei Get tl
halt toe te roepen". Kenr
Van het begin af aan heeft Paul;
topic een intensieve voorlii NOS-
tingscampagne gelanceerd Netw
ze bestaat uit de productie Actu
verspreiding van educatief KRO-
voorlichtingsmateriaal, het dell:
ven van diapresentaties, hf deatl
verzorgen van lessen op sc 2-de
len, en het inschakelen van Susê
media. „Er is gebleken dat met
voorlichting in de Surinaar voor:
gemeenschap noodzakelijk houc
en zeer wordt gewaardeerd buur
succes van de campagne h> haar
geleid tot een inhoudelijke vraa;
cussie over zeeschildpadbe men
scherming in Suriname. H< uitm
besef dat dit van groot bela kom
krijgt in Suriname een solit een
basis", aldus Van Tienen, ter c
Van Tienen en Swinkels he! Afl.
goede hoop dat de toekom De s
van de zeeschildpadden m Eich
dankzij hun inzet veilig zal Doe
den gesteld. De intematioii maa
aandacht en de beschermd orig
maatregelen die intematioj proc
worden genomen zijn daar Obe
bewijs van. Dat hebben de Ado
nalenvissers die Suriname i zale
thuishaven hebben ondervi Nac
den. De Verenigde Staten li gen
den onlangs de import van Eint
rinaamse garnalen stil oma
de vissers onvoldoende ma
gelen hebben genomen onj
hun visnetten te voorzien v
ontsnappingsmogelijkhede
voor de zeeschildpadden. J
lijks raken honderden schil
padden in de netten verstri
vinden daarbij de dood. Of
worden door de vissers opj I
haald en verkocht.
In Suriname ontbreken strt
wettelijke strafmaatregelen
gen rapers van eieren of ha
laren in zeeschildpadden, af0
bijvoorbeeld in het oliestaa f.
Oman. Daar staat op het ra.0 10
van slechts één ei een celstre0S
van drie maanden alsmede0nis
geldboete van zeshonderd
den. Het effect is er ook naf PUI
wordt daar geen ei meer gean
raapt en de schildpadden k13^
nen ongestoord hun eierenerwl
gen.
BEN APELDOORN
Het is een stuk waarschijnlijker
geworden dat de in het jaar
2003 te lanceren Mars-Expres
een kleine lander zal meene
men die speciaal naar (sporen
van) leven op Mars moet gaan
zoeken. Het Engelse ministerie
van wetenschappen heeft nu
het project financieel onder
steund, al ontbreken nog wel de
nodige miljoenen.
Een puur Europese aangelegen
heid, die Mars-Expres. Het is
een sonde die een tijdlang ba
nen om Mars gaat beschrijven
om de planeet van alle kanten
en vanuit tal van gezichtshoe
ken af te tasten en te fotografe
ren. De Amerikanen zijn daar
nu al mee bezig met hun Mars
Global Surveyor (MGS). Maar
Europa wil ook graag een duit
in Mars' mysteriën doen en je
weet maar nooit wat daar weer
voor nieuwigheden uit komen
die de MGS simpelweg miste.
Van de Mars-Expres (ME) is het
inmiddels zo goed als zeker dat
hij in 2003 in de richting van de
'Rode Planeet' zal worden ge
lanceerd. Maar tot voor kort
was het nog heel onzeker of de
ME ook een daalsonde zou
meenemen voor onderzoek
vanaf het Marsoppervlak. Het
meest interessante aspect daar
van is het onderzoek naar spo
ren van levensvormen die ooit
op Mars bestonden. Of: nog
steeds bestaan. Veel spectacu
lairder natuurlijk dan dat ge
draai om die planeet en het ge-
tuur vanaf grote hoogte.
De Engelse minister voor We
tenschappen, Lord David
Sainsbury maakte dus onlangs
bekend aan het Beagle2-project
achttien miljoen gulden te wil
len bijdragen. En dat bedrag
komt boven op de ruim 600
miljoen gulden die Engeland
jaarlijks als lid van de Europese
Ruimtevaart Organisatie ESA al
fourneert. Met die extra bijdra
ge komt de realisering van
Beagle2 een stuk dichterbij.
Beagle staat voor 'drijfhond'
(om schapen bij elkaar te drij-
De Beagle2 is een zogeheten passieve (niet verplaatsbare) daalsonde
die zich, na te zijn geland, ontvouwt tot vijf panelen waarvan een in
strumenteel deel en vier zonnepanelen. Het instrumentele deel is onder
meer voorzien van een klein boortje dat onder het marsoppervlak moet
gaan wroeten naar sporen van leven. foto gpd/esa
ven). „Ja, rare naam," vindt Pil-
linger, Beagle-teamleider en di
recteur van de afdeling Planeet-
onderzoek van de Open Uni
versiteit in het Engelse Milton
Keynes.„Misschien doelt het
op een bij elkaar komen van
takken van wetenschappen. En
ik heb ook geen flauw idee waar
die twee op slaat."
Het inzetten van natuurlijke vij
anden tegen plaagdieren heeft
soms vervelende neveneffecten.
In Amerika blijkt dat de mus
kietenvis niet alleen doet waar
voor hij is geïntroduceerd: ziek
teverwekkende muggenlarven
wegvangen. De vis is ook niet
vies van kikkers en salaman
ders. Daardoor heeft de popu
latie amfibieën langs Ameri
kaanse rivieren een flinke
knauw opgelopen, beweert on
derzoeker Lee Kats van de uni
versiteit van Californië in Mali-
bu in het wetenschappelijk tijd
schrift New Scientist
Begin deze eeuw is de muskie
tenvis (Gambusia affinis) vanuit
Afrika naar Noord-Amerika ge
haald. Reden was biologische
controle van muggenpopula-
ties. De vis is om dezelfde reden
ook in groten getale uitgezet in
Hawaï, Nieuw-Zeeland en Au
stralië. Kats toonde in 1996 al
aan dat de vissoort ook larven
op
;en
eet van de watersalamande|roni
(Taricha torbsa). Critici zei(lz..
toen dat zijn onderzoek nie
onthulde, omdat de vissen
leen maar salamanders kre|
opgediend. Daarom begoni
Kats en zijn collega's een uj
breidere test. Ze plaatsten r
kietenvissen in waterbakkey/C
met louter larven, kikkervis^u|,
van de boomkikker (Hyla rq./y
la) of een mix hiervan met tjid.
maal zoveel larven als dikk<N05
jes.
Voo
In het laboratorium bleek d^s
zich net zo lief vol te proppi°?-
met muggenlarven als met I 1
kervisjes. In de bak met ge-)/(
mengd voer at de vis evenvi
van beide. Maar bij experinThL
ten in rivieren bleek dat de eep
muskietenvis een duidelijk^1 m
voorkeur heeft voor kikkery
jes. Dat verklaart volgens K$/(
de terugloop van het aantaL
(beschermde) boomkikkers^
watersalamanders in Califol^
Oplossing van dinsdag:
1. ramp-amper-Damper
2. loep-ploeg-Oplage
3. toer-tenor-Mentor
4. luis-pluis-lmpuls
5. node-anode-Nandoe
6. stop-plots-Opstal
7. gein-inleg-Singel
8. eelt-pleet-Poelet
9. klos-kolos-Eslook
10. plat-palet-Lampet
Gevraagd woord: DOMINOSPEL
HEINZ
ooa/osp azov
op met o/s
qpoene kop jaa/
je,30pfs
