'Hulp helpt'
i
Omwenteling
ZATERDAG 21 AUGUSTUS 1999
Ja heeft 130.000 gevangenen, tien rechters en dertig juristen. De meeste gevangenen moeten nog twee eeuwen wachten voor ze aan de beurt zijn om voor de rechter te verschijnen.
Extra geld nodig voor Rwanda en Burundi
Afrika staat weer in de belangstelling van Nederlandse politici. In het voetspoor van Jan Pronk ging begin deze maand een groep
Kamerleden op uitnodiging van kerkelijke organisaties kijken in Sudan, Kenya, Rwanda en Burundi. Dit deel van Afrika is de
laatste jaren geconfronteerd met honger en ellende, als gevolg van etnische conflicten en voortdurende strijd. Deze week vechten
Rwanda en Uganda opnieuw tegen elkaar, nota bene op het grondgebied van Congo. Het Leidse Tweede-Kamerlid Jan Hoekema
(D66) doet verslag van zijn ervaringen en impressies. Ondanks alles is er hoop. Hulp helpt,concludeert hij.
FOTO - REUTERS
De Tweede-Kamerleden
kema (D66), Voorhoeve
Van Ardenne (CDA),
Koenders (PvdA) en
ddelkoop (GPV) hebben
aan het einde van hun
rondreis door het Grote
Merengebied in Afrika
norstellen gedaan om te
komen tot een
stabiliteitspact' voor dit
gebied. De regionale
samenhang tussen de
iflicten betekent dat het
zoeken van oplossingen
alleen in regionaal en
emat ionaal verband zin
heeft. Om de negatieve
wisselwerking tussen
log, genocide, armoede,
milieudegradatie en
bevolkingsgroei te
doorbreken kan zo'n
overeenkomst uitkomst
"eden. Nederland moet
tarbij in de VN en de EU
voortouw nemen. De
unerleden zijn van plan
neer aandacht te vragen
van de regering in Den
en Afrika ook aan het
nenhof op de agenda te
houden.
nder deze veranda lagen
U de mensen in rijen naast
elkaar, te sterven." De
woorden van de ervaren medewerkster van
Unicef laten niets te raden over. We zijn in
Wau, een gamizoenstad in Zuid-Sudan, een
jaar sinds de grote hongersnood waarbij
honderdduizenden stierven. Nederland gaf
gul, Nederland helpt en hielp, maar hoe is
het nu? Het conflict tussen het noorden en
zuiden is nog even uitzichtloos. Het geweld
is relatief geluwd, maar de bombardementen
gaan door. Onschuldige burgers zijn het
slachtoffer. Perspectief op een menswaardig
bestaan is er nauwelijks. In al die ellende
ploeteren de hulpverleners vg de Verenigde
Naties en vele particuliere organisaties door,
tegen beter weten in.
Ondanks de enorme inspanningen van de
hulpactie 'Lifeline Sudan' - zelden is een
naam zo letterlijk juist geweest - met in de
lucht afgeworpen bakken vol voedsel en an
dere levensbenodigdheden, is er weinig of
ge%en verbetering te zien. Humanitaire hulp
mag en kan immers niet zomaar overgaan in
structurele steun voor wederopbouw, dus de
schooltjes en ziekenhuizen komen maar
mondjesmaat en moeizaam van de grond.
Noord en Zuid houden elkaar in een politie
ke wurggreep, waarbij geen van beide strij
dende partijen zicht heeft op een doorbraak.
Grootste supporter
Nederland - lees: minister Jan Pronk van
ontwikkelingssamenwerking - liep jaren
voorop als meest betrokken donor en groot
ste supporter van het slepende vredesover
leg. Nederland heeft een goede naam en
daaraan danken we het dat we als officieuze
delegatie met een Cessna-vliegtuigje de li
nies over mogen voor deze unieke tocht.
Vanuit Wau vliegen we naar het centrum van
de 'hulpverleningsindustrie', het Noord-Ke-
nyaanse Lokichoggio. Niet minder dan 45
samenwerkende instellingen verlenen veel
hulp. De mensheid blijkt idealistischer dan
je in Nederland soms vermoedt.
In het Rode Kruis-ziekenhuis tref ik een
van top tot teen gemotiveerde Nederlandse
chirurg, Ben Mak. Vorig jaar heeft hij zijn
Nederlandse praktijk in de steek gelaten om
zich te wijden aan de noden van de mensen
in Sudan en Kenya. „Ik kon niet meer zo ge
makkelijk een op het hockeyveld opgelopen
kwetsuur behandelen," verklaart hij zijn
overstap. Een wereld vol met Maks zou een
stuk betere wereld zijn...
Na de primitieve bivakken in Khartoem,
Wau en Lokichoggio is de Kenyaanse hoofd
stad Nairobi een soort verademing. Hier
De Congolese heerser Kabila bij de onderteke
ning van het vredesakkoord op 10 juli.
FOTO AP
wordt onze delegatie uitgebreid voor een be
zoek aan Rwanda en Burundi, om de proble
men van het Grote Merengebied waar ook
Oost-Congo en Uganda bij horen, met eigen
ogen te zien. Het ene conflict houdt het an
dere in stand. Etniciteit wordt misbruikt voor
eigen politiek en voor militair en econo
misch gewin. Congo is immers rijk aan delf
stoffen. Religie wordt, zoals in Sudan, mis
bruikt als legitimatie voor slecht beleid.
Het maatschappelijk middenveld houdt
met moeite stand, mondjesmaat geholpen
door Nederlandse instanties als ICCO, de in
terkerkelijke organisatie voor ontwikkelings
samenwerking. Het vredesakkoord dat op 10
juli in de Zambiaanse hoofdstad Lusaka is
gesloten, biedt enige hoop in de eindeloze
strijd tussen voor- en tegenstanders van de
Congolese heerser Kabila, de landen die hem
steunen en bestrijden en de verschillende re
bellengroepen. Bij ons vertrek uit Afrika is de
strijd echter weer opgelaaid.
Volkerenmoord
We gaan vanuit Nairobi naar Rwanda, het
land van de duizend meren, het Zwitserland
van Afrika, maar ook het land van de on
voorstelbare volkerenmoord in 1994. Toen
zijn er zo'n miljoen mensen systematisch
omgebracht. De sporen daarvan, de monu
menten maken een diepe indruk. Zo ook de
omstandigheden waaronder 130.000 gevan
genen - verdachten van de moordpartijen -
wachten op hun proces. Rwanda heeft tien
rechters en dertig juristen. Dat betekent dat
de meeste gevangenen nog twee eeuwen
moeten wachten voor ze aan de beurt zijn
om voor de rechter te verschijnen. Het is
duidelijk dat de buitenwereld moet insprin
gen.
Ook hier heeft Nederland het niet laten
zitten. Sinds het einde van de genocide zijn
we met een ruim hulpprogramma nadrukke
lijk aanwezig, onder andere ook met justitië
le steun. Toch zijn er vragen. Is de rechts
gang wel deugdelijk, besteedt Rwanda niet te
veel geld aan de oorlog in buurland Congo,
hoe staat het met de mensenrechten? Als Ka
merleden gunnen we Rwanda het voordeel
van de twijfel. Het knappe betoog van sterke
man en vice-president, Paul Kagame over
tuigt. „Nederland gaat ons toch niet in de
steek laten?" vraagt hij.
We opteren voor een kritische dialoog en
betrokkenheid. Met die tientallen miljoenen
guldens hulp per jaar zit het wel goed. Mis
schien komt Rwanda bij gebleken braafheid
- goed bestuur, geen corruptie, geen oorlog -
wel op de erelijst van minister Herfkens. Bij
elk gesprek leggen we uit dat Rwanda daar
nu niet op staat, dat er dus nog niks is beslist
- laat staan mis is - en dat de hulp door gaat.
Een geruststellende mededeling voor de in
chic Londens maatpak gehulde minister van
financiën, van wie ik mij afvraag hoe vaak hij
zijn straatarme en hongerende medeburgers
onder ogen komt. Maar goed, ook hier geldt
misschien: ieder zijn rol.
Staatsgreep
Buurland Burundi heeft, cynisch gezien, de
pech dat het ongeveer hetzelfde heeft mee
gemaakt als Rwanda, maar net niet in vol
doende mate om de aandacht en de porte
monnee van de internationale gemeenschap
te raken. Het land moddert dan ook verder
in een eindeloze burgeroorlog, die uitbrak na
een bloedeloze staatsgreep in 1997. Hier
staan de donoren niet in de rij - zoals in
Rwanda - om het eigen geweten na de apa
thie tijdens de volkerenmoord te sussen. Er
komt slechts een beetje humanitaire hulp
van een paar landen en particuliere organi
saties.
Burundi heeft net een embargo achter de
rug, als straf voor de staatsgreep. Afrika kan
ook tegen een klein land uit eigen kring
streng zijn. De blik is gericht op verzoening,
wederopbouw en een einde aan het geweld.
Met steun van de buurlanden en de Verenig
de Naties onderhandelen de Burundezen in
het Tanzaniaanse Arusha over hun toe
komst. „Heb geduld," zegt de parlements
voorzitter tegen mij. En dat moeten we, bij
gebrek aan alternatief, maar doen.
Kan minister Herfkens misschien niet een
paar extra centjes missen, desnoods voor
een project 'mensenrechten en vredesop-
Vice-president Paul Kagame van Rwanda:
„Nederland gaat ons toch niet in de steek la
ten?" FOTO REUTERS
bouw". Of moeten we, tegen de katholieke
kerk in, niet eens wat meer doordouwen bij
geboortebeperking. In dertig jaar is de bevol
king van dit mini-landje, nu met zeven mil
joen inwoners, verdubbeld en nu al is er niet
genoeg voedsel om iedereen te voeden.
We vergaderen in Bujumbura naar goed
Nederlands gebruik tot achter de komma
over de tekst van een gemeenschappelijke
verklaring als resultaat van onze reis naar dit
deel van Afrika. Er komt een 'stabiliteitspact
voor het Grote Merengebied' uit voort, met
tal van aanbevelingen en ideeën. Van een
wapenembargo tot een gecoördineerde, fi
nanciële, politieke en zo nodig militaire in
spanning om het fragiele akkoord van Lusa
ka te helpen uitvoeren. Een tekst die er we
zen mag. Afrika is weer terug op de Neder
landse politieke kaart. We zijn ondanks alles,
stappen verder. Hulp helpt en Afrika behoeft
hulp en politiek engagement opdat de lan
den daar het uiteindelijk zelf doen.
Onze Taal
In het juninummer van het tijd
schrift 'Onze Taal' stond een inte
ressant artikel van Hans Van de
Velde: 'Een taal, twee uitspraaknor
men'. Hij heeft, samen met ande
ren, onderzoek gedaan naar de
waardering van het taalgebruik van
nieuwslezers. Nederlandse en
Vlaamse nieuwslezers door elkaar,
en ook Nederlandse en Vlaamse
proefpersonen. En daar komt uit
dat Vlamingen de Nederlandse
nieuwslezers maar slordig en lelijk
vinden praten, terwijl Nederlanders
weliswaar een lichte voorkeur heb
ben voor hun eigen nieuwslezers,
maar toch de Vlaamse lang niet
slecht vinden. Helaas besluit Van
de Velde zijn mooie artikel met een
conclusie.
Ik bedoel: een conclusie die er volkomen
naast is. Dit is zijn conclusie: 'Op dat vlak
lijkt er zich een omwenteling te voltrekken.
Nederlanders lijken méér waardering te
krijgen voor het taalgebruik van Vlamingen
dan andersom.'
Om van een omwenteling te kunnen spre
ken, moet de toestand vroeger helemaal
anders geweest zijn. De tegenwoordige toe
stand heeft Van de Velde secuur en weten
schappelijk onderzocht. De vroegere toe
stand zuigt hij uit zijn duim. Dat is niet zo
mooi, want nu is het net alsof ook die con
clusie min of meer voortvloeit uit zijn dege
lijke onderzoek. Niets is minder waar.
Het is nu 32 jaar geleden dat ik voor het
eerst met een Vlaming sprak. Ik weet
nog waarover. Het ging over taal, en het
was in een café in Antwerpen. Ik had al
heel wat van onder anderen Louis Paul
Boon gelezen, van wie ik ook het taalge
bruik bewonderde. Dat kon ermee door.
Het was niet goed, volgens mijn gespreks
partner, maar altijd beter dan het Holland
se Nederlands. In de daaropvolgende 32
jaar heb ik vele Vlamingen gesproken en
ook veel van hen gelezen. Ik woon er nu
ook enkele jaren, en zeer tot genoegen,
want België is een gastvrij land. Ik ken hon
derden en honderden Nederlanders die
mijn waardering voor het Vlaamse Neder
lands delen, maar ik ben in al die 32 jaar
nooit ofte nimmer EEN Vlaming tegenge
komen die ook maar in de verste verte een
vergelijkbare waardering voor het Neder
landse Nederlands had. Altijd is er wel dit
of dat aan te merken. Te slordig, te hard, te
veel Engelse leenwoorden. Veel Vlamingen,
waaronder taalkundigen, menen dat de
Nederlanders het Nederlands niet goed uit
spreken. Dat is net zoiets als de Spanjaar
den die geen goed Spaans kennen, of de
Polen die je met het Pools niet kan vertrou
wen. Nu hebben Vlamingen ook erg veel op
elkaar aan te merken, dus Nederlanders
moeten het zich niet al te zeer aantrekken.
Toegegeven, Willem Frederik Hermans
heeft wel eens onaardige dingen over
het Vlaamse Nederlands gezegd. Maar die
kunnen we moeiteloos wegstrepen tegen
een lange traditie van Guido Gezelle tot en
met Kas Deprez.
Het gaat nu niet om de vraag hoe dit komt.
Er zijn verklaringen voor te geven. Bovenal
waarschijnlijk de hardhandige wijze waar
op generaties (Vlaamse!) leerkrachten en
taalpolitici hebben gemeend de Vlamingen
het noordelijke Nederlands te moeten op
dringen. Was ik onder die omstandigheden
opgegroeid, ik zou er allicht dezelfde nega
tieve uitspraken over doen.
Het heeft ertoe geleid dat de meeste Vla
mingen van mening zijn dat het Hol
landse Nederlands 'eigenlijk' beter is. Ei
genlijk. Maar het is ermee als met de wet of
met de Paus. Eigenlijk zou dit moeten, of
eigenlijk zou dat niet mogen. Eigenlijk.
Maar diep in hun hart heeft het Hollandse
Nederlands hun liefde niet. Verre van dat.
En zo komt het dat de officiële norm wel de
officiële norm is, maar in de praktijk toch
weinig aantrekkingskracht heeft. Bij veel
Nederlanders is het precies andersom. Wat
afwijkt van de standaardtaal zoals ze die
kennen, vinden ze 'eigenlijk' fout, waaron
der veel van wat in België gangbaar is, jaze
ker, maar kom, het klinkt heel goed, het
heeft wel wat. Veel Nederlanders hebben
een heimelijke of zelfs openlijke liefde voor
het Vlaamse Nederlands.
Deze toestand bestaat al tientallen jaren.
Die omwenteling van Hans Van de Vel
de, daar geloof ik dus helemaal niets van.
Er is 'op dat vlak' niks omgewenteld. Zijn
uitkomsten verbazen me niet, want hij
toont aan wat inderdaad zo is en volgens
mij al decennialang zo is. Misschien nog
wel heel veel langer. De Nederlander heeft
veel meer waardering voor het Vlaamse Ne
derlands dan de Vlaming voor het Holland
se Nederlands. Iedere Nederlander weet
dat. Maar het is natuurlijk goed dat Van de
Velde het nu eindelijk ook weet.
