Dubbelsterren eten elkaar op
In Natura
Macabere begrafenis
Dienaar van een eigen bijenvolkje
WOENSDAG 18 AUGUSTUS 1999
-JSDA
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA
Een sommetje. Wat is drie keer tien tot de drieëndertigste?
Ik vind het leuk dat u nu aan het rekenen slaat, maar ik ver
zeker u dat er noch in uw hoofd, noch op uw rekenma
chientje ruimte is voor de uitkomst. Die is namelijk 3000
000 000 000 000 000 000 000 000 000 000. Een drie met drie
endertig nullen, dat is drieduizend quintiljoen. Veel hè? Ze
ker weten, maar dat is nu zo om en nabij het aantal schep
selen waarmee wij het leven op aarde delen. En al dit leven
sterft binnenkort, ofschoon er natuurlijk weer even zovele
plaatsvervangers klaarstaan. Niet leuk, maar wel een feit.
De plaatsvervangers zijn voor het grootste gedeelte opge
bouwd uit het materiaal van hun voorgangers. De stoffen
worden via een prachtige kringloop doorgegeven van leven
naar dood en van dood naar leven. Dit gaat echter niet zo
maar. De afgestorven materie moet ontbonden worden tot
zijn kleinste elementen voordat het weer tot bouwstenen
kan dienen voor nieuw levend organisme.
Een ferme sectie van zowel het planten- als het dierenrijk
neemt deze ontbinding voor zijn rekening. Kraaien en hye
na's - om maar eens een paar opruimers te noemen - doen
grof werk. Bacteriën en schimmels verpulveren uiteindelijk
de allerkleinste brokjes. Compost is wat er overblijft. Alle le
ven wordt potgrond. Met planten - die door dieren worden
gegeten, die op hun beurt weer door andere dieren worden
verorberd - begint de nieuwe cyclus.
In de mensenwereld is het de ernstige en ingetogen dood
graver die zorgdraagt voor het opruimen van overledenen.
In de dierenwereld ook. De dierlijke doodgraver heeft na
tuurlijk geen smal en wit gezicht, geen zwarte jas en geen
hoge hoed, maar neemt zijn taak minstens zo serieus als
onze brave kraai met zijn troostende woorden en feilloze
verdwijntruc. De dierlijke doodgraver heeft zich echter een
ietwat feestelijker uitgedost. Hij is een fikse kever, zwart,
maar met helder oranje vlekken.
Onlangs zag ik hem uit een spitsmuis kruipen, zodat ik hem
nog eens goed kon bekijken. Mooi beestje. Maar wel vies.
Want terwijl de menselijke doodgraver na gedane arbeid
een douche neemt en naar de soundmixshow gaat kijken, is
zijn dierlijke collega vierentwintig uur per dag met de dood
in de weer, zonder zich te baden of te verpozen. Hij kan de
dood zelfs ruiken en wel op zeer grote afstand, waarna hij
zich altijd ogenblikkelijk naar het sterfbed spoedt. Opge
wonden onderwerpt hij de gestorvene allereerst aan een
grondige inspectie. Vooral de maat is van belang: niet te
groot, niet al te klein. Mol, muis, zangvogel: zulke dieren
bevallen hem prima.
Heeft hij er zijn goedkeuring aan gegeven, dan begint hij
geursignalen uit te zenden, die al vlug een vrouwelijke
doodgraver aanlokken. Deze wordt de bruid. Rivalen wor
den niet getolereerd. Na fikse schermutselingen met de
concurrentie krijgt in het algemeen slechts één paartje de
heerschappij over de buit.
Heel macaber is wat nu geschiedt: de twee bedrijven de
liefde op of naast de overledene. Dit achter de rug hebben
de beginnen ze het zand rondom en onder het kadaver weg
te graven, zodat dit langzaam maar zeker in de grond ver
zinkt. Graswortels en andere obstakels worden met de ste
vige kaken doorgeknipt. Het komt zelfs voor, dat er ledema
ten van het lijkje worden geamputeerd als deze het wegzak
ken verhinderen. Al doende is het lichaam, al dan niet ge
kortwiekt, binnen zeer afzienbare tijd onder de grond ver
dwenen. Het werd inmiddels dermate toegetakeld, ge
kneed, misvormd en gevild, dat het eruit ziet als een rauwe
gehaktbal en dus in de verste verte niet meer lijkt op het
oorspronkelijke dier.
Na deze begrafenis gaat - zoals het behoort - de dood het
nieuwe leven dienen. De grafkamer wordt kraamkamer. De
vrouwelijke doodgraver legt er een gangetje bij aan waarin
ze een tiental eitjes deponeert. Vervolgens eet ze zich de
buik vol aan het kadaver. Haar kortstondige echtgenoot
neemt dan de benen naar een andere uitvaartklus. De
doodgraafster blijft echter, om haar nakomelingen te trak
teren op pap van uitgebraakt, halfverteêrd vlees. Dit zet ze
haar larven voor totdat ze groot genoeg zijn om zelf aan ta
fel te kunnen gaan. Hebben de kleine doodgravertjes zich
kogelrond gesmuld, dan graven ze zich in rondom de eet
zaal. Binnenkort zullen ze de gewichtige taak van hun ou
ders overnemen. Het is al met al beslist een onsmakelijk
verhaal, maar heeft iemand u ooit wijsgemaakt dat de na
tuur mooi en liefelijk is?
Ik kan er best nog wel een schepje bovenop doen! De dood
gravers waren niet alleen in hun sinistere grafkamer. Al tij
dens de begrafenisplechtigheid legden allerlei soorten vlie
gen hun eitjes in het kadaver, zoals die ellendige blauwe en
grauwe vleesvliegen die bromvliegen worden genoemd.
Hun larven zijn dol op rottend dierlijk materiaal, waarvan
ze een boel op kunnen, terwijl ze op hun beurt niet worden
versmaad door moeder doodgraver, die ook wel wat afwis
seling in het menu wil. Het elkaar verslindend gezelschap
krijgt allengs aanvulling van allerhande andere lijkenpik
kers. Wormen, mieren en duizendpoten verdelen de rest
van de buit.
De laatste eer wordt, zoals gezegd, bewezen door massa's
schimmels en bacteriën. Dan pas keert de ondergrondse
rust terug. De dode echter leeft voort in de talloze kruipers
en vliegers die van hem genoten hebben, alsmede in de
planten waarvan de witte wortels woekeren in zijn verkrui
melde resten.
Cryptogram
Horizontaal:
1Weer een roman zonder 'n godheid (4);
4. Moet je houden om op de beurs te
blijven (5), 7 Hierin leven.is geen leven (7);
8 Voor dat beest sta je voor gek (3); 9
Hatelijk beest (3), 10 Aanstoot geven is
zeer te prijzen? (7); 12. Onenigheid over het
jassen van de piepers (7)
Verticaal:
2 Makkers zonder 'n vreemde drank (4); 3.
Bestuurt alleen als het niet droog blijft (6);
4 Zo komt een knaagdier in het straatje van
een tacticus (8); 5. De eerste kraan op het
dak (4); 6. Geen verstandig kerkorgaan (6);
9. Jongen waar ik niets aan heb (4), 11
Brandstof om te geven (3).
Astronomen vinden 'missing link' in sterevolutie
BEN APELDOORN
De Duitse astronoom Reinhold
Hafner viel in september 1988
zo ongeveer van zijn stoel, toen
hij het lichtspoor van een ster
retje opeens zag verdwijnen en
na 7,5 minuut weer zag ver
schijnen. Op de top van de Chi
leense berg La Silla. waar de
Europese Zuidelijke Sterren
wacht is gevestigd, zat hij rustig
naar een veld met sterren op
zijn computerscherm te kijken
en floep, daar gebeurde iets wat
nog nooit was vertoond.
Hafner moest bijna elf jaar
wachten voor de oplossing van
het mysterie. Medio juni van dit
jaar had hij de 8,2 meter spiegel
van de reuzentelescoop ANTU,
een van de vier die in 2001 de
Very Large Telescope (VLT) zul
len vormen, op hetzelfde stukje
hemel gericht.
„Het raadsel is opgelost," zo
maakte Hafner onlangs bekend
na bestudering van de gemaak
te registraties. En inderdaad: er
verdwijnt daar met grote regel
maat een ster. Steeds dezelfde
ster om precies te zijn. En hij
komt ook steeds weer 'terug'.
Het gaat om een systeem waar
twee sterren in korte tijd om el
kaar heen draaien. Een dubbel
stersysteem dus. Twee sterren
die om een gemeenschappelijk
zwaartepunt draaien. Of liever:
sterretjes.
De een is een helder stralende
witte dwerg. Zijn compagnon is
een zogeheten rode dwerg. De
witte dwerg is slechts twee maal
zo groot als dé aarde en de rode
veel groter, 1.500 maal zo groot
als de aarde; ruim anderhalf
maal zo groot als de grootste
planeet in ons zonnestelsel, Ju
piter. Mede gezien zijn lage op-
pervlaktetemperatuur is dat
toch altijd nog klein voor een
ster.
Verduistering
Het vlak waarin ze om elkaar
heen draaien is zodanig dat, ge
zien vanaf de aarde, de (grote)
rode dwerg de heldere (ldeine)
steeds geheel afschermt. Dat
was de reden waarom NN Ser-
pentis (NN staat voor een be-
Het pijltje op de foto wijst naar het lichtspoor van het sterretje dat plotseling verdwijnt om na
zeseneenhalve minuut ineens weer tevoorschijn te komen. De lichtsporen op deze tijdpname on-
staan doordat de VTL-telescoop stil stond en de sterren door het beeld glijden.
FOTO CPD/ESO/ANTU
paald type sterren met helder
heidsvariaties en Serpentis wil
zeggen dat het systeem zich in
het sterrenbeeld Slang bevindt)
in 1988 zomaar ineens van Haf-
ners computerscherm ver
dween. Toen observeerde hij
met een telescoop die veel klei
ner was dan de reus die hij af
gelopen juni gebruikte: ANTU
is in staat NN-Serpentis ook tij
dens de volledige verduistering
van de witte dwerg, waarbij 6,5
miljoen maal minder licht
wordt uitgezonden dan een
maar net met het blote oog
zichtbare ster, waar te nemen.
Het licht van het systeem komt
dan alleen van de rode dwerg af
die 'slechts' een oppervlakte-
temperatuur heeft van 2.800
graden. Het oppervlak van de
witte dwerg is bijna twintig
maal heter: 55.000 graden.
Bijzonder is verder ook de ex
treem korte omlooptijd: in ruim
drie uur draaien beide zonne
tjes om elkaar heen. „Uit hun
massa kun je simpelweg aflei
den dat hun onderlinge afstand
slechts 660.000 kilometer kan
zijn," zegt Hafner. „NN-Ser, zo
als hij afgekort heet, zou dus
gemakkelijk binnen onze zon,
die meer dan tweemaal zo
groot is, kunnen draaien."
Puur astronomisch gesproken
is sprake van een 'kleinte-re-
cord': zo'n nauwe, in het opti
sche gebied te volgen dubbel
ster is nog nergens aangetrof
fen. „Verder mogen we het ge
rust beschouwen als een mis
sing link in de sterevolutie,"
vindt Reinhold Hafner. „Ze
staan zo dicht bij elkaar dat die
witte dwerg materie zal gaan
wegpakken bij de rode. Daar
kun je, ook astronomisch ge
sproken, bij wijze van spreken
op wachten."
„Hiermee lopen we de kans het
tot nu toe onopgeloste proces
van materieoverdracht tussen
een relatief grote, lichte en een
zware, kleine zon op de voet te
kunnen volgen. Echt, noem dit
maar gerust een missing link."
René Hoonhorst
Beatrix is dood!!! De vijfjarige
Christoph uit het Zeeuwse Clin-
ge liet zijn oma een tijdje terug
flink schrikken. „Is het echt?
Daar heb ik nog helemaal niks
van gehoord of gelezen." Na de
toelichting van pa Albert dat de
bijenkoningin van Christoph
het loodje had gelegd, slaakte
oma een zucht van verlichting.
De nieuwe koningin van
Christophs bijenvolk heet weer
Beatrix. „Dat is gewoon dé
naam voor een koningin. Mijn
andere bijen geef ik geen
naam." Het bijenvolk in
Christophs kast telt zo'n vijftig
duizend zielen. Voor zijn zesde
verjaardag, komende donder
dag, zou hij er graag nog een
bijenvolkje bij hebben. ,Als ik
meer bijenvolken heb, krijg ik
meer honing. Over vijf jaar wil
ik tien kasten hebben.''
Waarom de bij zijn lievelings
dier is, weet Christoph niet zo
goed onder woorden te bren
gen. Je kan niet echt met ze
spelen en aaien is er al hele
maal niet bij. Maar het is na
tuurlijk wel kicken om langs je
neus weg tegen vriendjes te ver
tellen dat je bijen houdt. En
daarnaast zorgen de bijen voor
honing en dat lust hij graag in
de thee of in de yoghurt.
Vader Albert is de aanstichter
van Christophs liefde voor het
bijzondere diertje. Die bouwde
dik een jaar geleden een bijen
stal achter in de tuin en plaatste
er een kast. Zijn oudste zoon
ging al mee naar de ervaren im
ker en was thuis ook niet bij de
bijen weg te slaan als pa pools
hoogte ging nemen. Van imker
Jan Blommaert uit Zandberg,
de kennis die zijn vader veel
over bijen leerde, kreeg hij een
eigen volk. De gemiddelde leef
tijd van bijenhouders is intus
sen tot ver boven de vijftig op
gelopen. De 35-jarige Albert en
zijn dertig jaar jongere zoon ha
len het gemiddelde dus be
hoorlijk naar beneden.
Christoph is - onofficieel - de
jongste imker van Zeeland en
misschien wel van Nederland.
Of hij die titel lang kan houden,
is overigens de vraag. Broertje
Royan (2,5) is ook al bijengek.
Vlinderherstel: nu kan het nojede
Op basis van gegevens van De Vlinderstichting kwam he Alles 1
m juni met het onrustbarende nieuws dat de vlinderstai Kmde
Nederland in de afgelopen tien jaar met zo'n 50% is afg
Het gaat dus slecht met de vlinders. Als er niet snel iets
wordt tenminste. De vlinderstichting die zich al jarenlai Rosea
maakt om de levensomstandigheden van de vlinders te Ameri
deren, komt nu met een concrete aanpak om de vlinder
den: Het Herstelplan dagvlinders.
Het is noodzaak om op korte termijn maatregelen te nei ze
de vlindersoorten die er nog zijn te behouden. Teglijk m wordt
verder worden gewerkt aan herstel. Veel bedreigde vlind haar I
ten leven in heel kleine gebieden. Een kleine veranderin cle. H
gissing in het terreinbeheer kan er al de oorzaak van ziji
een soort verdwijnt. Dat zal steeds vaker gebeuren als b
beheer van terreinen niet extra aandacht aan de vlinder
gegeven. Want veel vlinders zijn minder mobiel dan je zi
ken. En dus geldt: weg is weg.
rie. D;
een rr
Hollyt
Engel
Samen in actie
KRO-I
Morsi
ïspr
De Vlinderstichting heeft om haar plannen te realiseren
breed draagvlak nodig. 'Pas als iedereen van overheid tol
culier, van terreinbeheerder tot tuinliefhebber, beseft dai
vlinders het zonder extra aandacht niet redden, kunnen
goed werken aan vlinderherstel.' In het Herstelplan Dag\
worden de noodzakelijke maatregelen voor de korte en li
termijn beschreven om de vlinders die er nog zijn te beh
Het gaat om maatregelen als instructie van de terreinbeh
ders over de manier van maaien, begrazen en plaggen.
moet bij de uitvoering van natuurherstelmaatregelen, zo
tegengaan van verdroging, veel meer aandacht worden g
schonken aan de gevolgen die deze maatregelen hebben
vlinders. Dat is nodig, omdat vlinders sterk reageren op
deringen in hun leefgebied.
Ook de tuin en balkon doen mee in het plan. Door het kii
van de juiste plantensoorten en een natuurvriendelijk tui
derhoud kan ook door de particulier een bijdrage wordei
verd aan behoud en herstel van de vlinder. De brochure
stelplan dagvlinders is te verkrijgen bij Bezoekerscentra
Staatsbosbeheer en Vereniging Natuurmonumenten. He
voerige plan is te verkrijgen (25 gulden) bij De Vlinderstii
Postbus 506, 6700 AM Wageningen. Meer informatie: 031
467346.
Eén klik huis wakker
Vanaf elke plaats op aarde via internet je koffiezet-appan
co of verwarming thuis bedienen of programmeren dam °tst
tv-programma laten opnemen. Dat kan met het waarsch kijk
kleinste en goedkoopste computertje dat ooit is gemaakt, »'r"
heeft CNN gemeld.
Het ding ter grootte van iets meer dan een luciferkop kan
voudig in elektrische apparaten worden ingebouwd. Het
maakt door automatiseringsexpert H. Shrikumar (33) van J1
versiteit van Massachusetts in Amherst. De computer be d
uit een miniprocessor van niet meer dan 4 megahertz en
kleine chip. Aan onderdelen was Shrikumar niet meer da-
gulden kwijt. Ook kunnen apparaten nu door het interne 'jkei
putertje met elkaar communiceren, doordat zij de intemi ;n
spreken. Vele elektrische apparaten kunnen nu al individlel
worden geprogrammeerd. Maar zij kunnen niet op elkaai
sluiten, vooral niet als zij van verschillende fabrikanten zi
gaat veranderen, aldus Shrikumar. Een uur voordat iema een
ochtends zijn wekker uitzet, bijvoorbeeld, gaat de thermo din
van de verwarming automatisch hoger, schakelt de tv naa na
ochtendjoumaal en begint de koffie te pruttelen. „In één
het hele huis met je wakker worden", zegt hij.
Wespen als speurneus
Kleine parasitaire wespen die in kassen worden ingezet oi
tende rupsen aan te vallen, krijgen een nieuwe taak. De ii
ten kunnen helpen bij de opsporing van bommen, mijne:
zenuwgassen die worden gebruikt voor terroristische aan
gen. Zo blijkt uit Amerikaans onderzoek. Hierbij wordt gel Jul'
gemaakt van de zeer fijne neus van de sluipwespen. In de
tuur gebruiken de insecten deze eigenschap om planten i
den waar rupsen op zitten die kunnen dienen als gastheei
hun eitjes. De dieren kunnen worden getraind om niet-ni
lijke geuren waar te nemen, zoals die van cyclohexanol,
lueen (TNT) en ander explosieve ingrediënten. Wetenschi 00
van het Amerikaanse ministerie van Defensie hebben dat
zen. Bij detectie gaan ze, net als een speurhond, een typis
drag vertonen. Dat gedrag wordt geregistreerd door de gei
ge antennes van de wesp te verbinden met een draadloze eep
sor verderop die de elektrische prikkels opvangt.
Oplossing van dinsdag:
1 belt-tabel-Ballet
2. geer-regen-Ergens
3. zeel-lezer-Zeiler
4. neep-speen-Opeens
5 tuin-uiten-Ruiten
6. aren-garen-Gerant
7 sein-niets-Signet
8. riet-griet-Tierig
9 deen-deren-Erkend
10. sten-steun-Rusten
Gevraagd woord: BEZORGSTER
UAiio, nr&rruM'S-
V pc&M&rr
kTAN WMD0V?
/RE6 ZE WEL,
SOORT KLEREL'jft
D/C
