Eerste transplantatie dunne darm wellicht dit jaar
Angst voor prik niet meer nodig
Gezondheid
MAANDAG 16 AUGUSTUS 1999
Psychiater
V is nog eens een fijne fisiater,
U zegt nog eens wat', zei de
zwakbegaafde vrouw na een
paar gesprekken tegen mij. Sa
men met haar man liep zij al
enige tijd op de polikliniek, om
dat hun eenvoudige dagelijkse
patronen door hoogoplopende
ruzies werden verstoord. Wat zij
het liefst samen deden, namelijk
in het weekend gezellig op de
tribune van hun voetbalclub
zitten en een bakkie doen, ging
door de ruzies niet meer.
Bij de psychiateropleiding hoort
een polikliniekstage en ik had,
zoals dat gebruikelijk gaat in
opleidingsziekenhuizen -daar
om krijg je als patiënt met zo
veel verschillende artsen te ma
ken- de patiënten van mijn
voorganger overgenomen. Ken
nelijk was hij gewend geweest
om een welwillend oor te le-
nenl, maar weinig te zeggen.
Deze wijze van benadering had
nog weinig soelaas geboden. De
ruzies gingen gewoon door. Een
paar gerichte adviezen maakte
een einde aan de zinloze con
flicten van het echtpaar en zij
konden de draad weer oppak
ken en de therapie afsluiten.
Het beeld dat Nederlanders van
een psychiater hebben, wisselt
zeer. De beeldvorming hangt af
van de ervaring die iemand
heeft opgedaan met de hulpver
lening en van de wijze waarop
psychiaters in de media wordt
afgeschilderd. Dat beeld ver
schilt zeer, van de hummende,
zich verder in stilzwijgen hui
lende dokter -veel voorkomend
in films van Woody Allen- tot de
moordlustige psychoticus, bij
voorbeeld The silence of the
lambs met Anthony Hopkins of
Psycho van Hitchcock. Door al
die verschillende beelden zijn er,
denk ik, nog steeds mensen die
denken dat een psychiater door
de mensen heen kan kijken en
daarom zenuwachtig worden
als er zich een in hun gezelschap
bevindt.
Het woord psychiater is samen
gesteld uit de woorden psyche
(geest) en iatros (arts) en bete
kent derhalve geestesarts oftewel
zenuwarts. Een psychiater is een
medisch specialist evenals een
internist, een chirurg of een oog
arts. Om tot de specialisatie te
kunnen worden toegelaten moet
eerst met goed gevolg het artsen
examen afgelegd zijn.
Een psychiater is dus geen psy
choloog of verpleegkundige zo
als abusievelijk wel eens ge
dacht wordt. Deze verwarring is
volgens minister Borst te verkla
ren doordat in de geestelijke ge
zondheidszorg (GGZ) meer dan
40 beroepen werkzaan zijn De
patiënten zouden door de bo
men het bos niet meer zien,
meent zij en zij wil het aantal
beroepen terugbrengen naar een
stuk of tien. Öf dat nodig en ver
standig is in een tijd waarin de
behoefte aan gespecialiseerde
zorg toeneemt is de vraag. De
psychiater is weliswaar een zeer
breed opgeleid specialist maar
niet in staat op het complexe
werkterrein van de GGZ alle be-
handelvormen toe te passen;
hetzelfde geldt voor de internist
op zijn vakgebied.
Het is wel van belang dat de
GGZ zelf duidelijkheid biedt
over wat er te halen valt en bij
wie. Vorig jaar las ik in deze
krant een interview bij het af
scheid van broeder Dirkx. Hij
gaf daarin te kennen op eigen
gezag geneesmiddelen voor te
schrijven. Behalve dat broeder
Dirkx hiermee zijn boekje te
buiten gaat, bevordert hij daar
mee de gewenste duidelijkheid
niet, want het voorschrijven van
geneesmiddelen is voorbehou
den aan artsen (wordt ver
volgd).
WOUTER VAN EWUK
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOEUN(
GERARD AKKERMAN
Het transplantatieteam van het
Academisch Ziekenhuis in Gro
ningen is er klaar voor. Trans
plantatiechirurg Rutger Ploeg
denkt dat nog dit jaar de eerste
dunne-darmstransplantatie in
Groningen wordt gedaan. Daar
zijn jaren van voorbereiding
aan vooraf gegaan. De dunne
darm is een moeilijk orgaan om
te transplanteren. Niet de in
greep zelf is problematisch,
maar de reactie van het lichaam
op het vreemde orgaan. De af
stoting kan heel heftig zijn. Tot
enkele jaren geleden was hier
door de kans op succes heel
klein.
„Met de longen en de huid is de
dunne darm het deel van het li
chaam dat continu in aanra
king komt met de buitenwereld.
De dunne darm is zo gecon
strueerd, dat die al het goede
uit het voedsel haalt en het
slechte weert." Allerlei cellen
zorgen voor een heel hoge
weerstand tegen bedreigingen
van buiten. „Dat is een heel
knap trucje van de natuur,
maar tegelijk is dat het grootste
probleem bij transplantatie. De
kans op afstoting is heel sterk.
Zodra de donordarm in het li
chaam is gebracht, herkennen
die cellen hem als vreemd en
proberen hem af te stoten."
Die sterke afstoting is voor art
sen in Nederland tot nu toe re
den geweest af te zien van de
transplantatie van de dunne
darm. Al in de jaren zestig zijn
in Amerika de eerste pogingen
gedaan. „De resultaten waren
bedroevend. Veel patiënten
overleden, waarna is besloten
het een tijdje te laten rusten."
Inmiddels zijn de medicijnen
tegen afstoting zo sterk verbe
terd, dat de resultaten van
transplantatie veel beter zijn.
Die middelen tegen afstoting
houden het lichaam min of
meer voor de gek. „Het lichaam
denkt wel dat er iets aan de
hand is, maar weet niet precies
wat. De kans op afstoting is
daardoor veel minder groot",
vertelt Ploeg.
De afgelopen jaren zijn in ge
specialiseerde centra in vooral
Amerika, maar ook in Frankrijk
en Engeland zo'n tweehonderd
dunne darmen getransplan
teerd. De resultaten zijn goed,
verzekert Ploeg. Bij driekwart
van de patiënten functioneert
de darm nog na een jaar. „Bij
nieren was dat, toen ermee
werd begonnen, maar 50 pro
cent."
Voor het Groninger team is het
moment nu rijp om de ingreep
ook uit te voeren. De groep pa
tiënten die ervoor in aanmer
king komt, is heel klein. Het
gaat om ongeveer een op de
miljoen mensen, zowel kinde
ren als volwassenen, bij wie de
dunne darm sterk is verkort als
gevolg van ernstige darmkwa
len. Waar een mens gemiddeld
enkele meters dunne darm
heeft, hebben deze patiënten
nog maar dertig tot veertig cen
timeter. Dat is veel te weinig
om de noodzakelijk voedings
stoffen op te nemen. Ze zijn
dus aangewezen op kunstmati
ge voeding via een infuus. Ze
hebben vaak diarree en andere
problemen.
Vroeger gingen veel patiënten
met deze kwaal dood. De
kunstmatige voeding tast bo
vendien de lever aan, waardoor
een gecombineerde transplan
tatie van dunne darm en lever
nodig is. Nu is de kunstmatige
voeding zo goed dat de overle
vingskansen sterk zijn toegeno
men en de schade aan de lever
beperkt blijft. Wel hebben kin
deren vaak groeiachterstanden.
Voor kinderen en volwassenen
is dit volgens Ploeg zowel licha
melijk als psychisch enorm be
lastend. Alles draait om voe
ding. Je bent altijd afhankelijk
van infusen en genieten is er
niet bij. Voor een kleine groep
van deze patiënten kan trans
plantatie een uitkomst zijn."
Als niet te lang wordt gewacht
met transplantatie kan, zeker
bij kinderen, de lever gespaard
blijven. Dan is ook alleen trans
plantatie van de dunne darm
Chirurg Rutger Ploeg bekijkt een röntgenfoto van een sterk verkorte dunne darm.
FOTO GPD JAN DE VRIES
mogelijk. Voor de patiënt is dit
minder belastend. Op termijn
kunnen er in Nederland vijftien
transplantaties per jaar worden
uitgevoerd.
„We zijn al blij als we in de eer-
RoboDoc weet injectienaald precies te plaatsen
Het prototype van wat de prikrobot moet worden.
BEN APELDOORN
De angst voor bloedprikken kan
in de toekomst aanzienlijk ver
minderen met de introductie
van de 'prikrobot', die feilloos
aanvoelt waar de injectie- of af-
namenaald moet worden ge
plaatst. De vinding, RoboDoc
gedoopt, is van het gerenom
meerde Londense Imperial Col
lege of Science, Technology
and Medicine (ICSTM). Om
precies te zijn van het in 1994
opgerichte Laboratory of Me-
chatronics and Medicine
(LMM), waar medisch systeem
ontwerper dr. Alex Zivanovic 85
vaste onderzoekers en een aan
tal student-assistenten van uni
versiteiten uit binnen- en bui
tenland aanstuurt.
„De ontwikkeling van een ge
automatiseerd systeem voor het
prikken van aders", zegt Zi
vanovic, „had twee doelen; het
wegnemen van ongemakken bij
mensen die erg tegen dat geprik
opzien en het vergemakkelijken
van prikken bij oudere mensen,
bij wie het op den duur moeilijk
kan zijn om aderen te vinden.
Die liggen vaak veel dieper in
het lichaamsweefsel weggemof
feld dan normaal. En denk ook
aan pasgeborenen met hun
dunne adertjes." Daarnaast kan
het vaak aanprikken van dezelf
de aderen leiden tot trombose.
„Soms wordt een ader geheel
afgesloten door een stollings-
prop en moet men overgaan tot
permanente, operatief aan te
brengen katheters en zelfs by
passes."
Maar wat maakt het verschil
tussen een naald die door een
verpleegkundige in een bloedvat
wordt geprikt en dezelfde naald
die door een vernuftig robotsys
teem wordt ingebracht?
„Véél verschil", legt Zivanovic
uit. „Die twee prikken zijn ab
soluut niet hetzelfde. Dat was
trouwens een van de belang
rijkste redenen om dit systeem
te ontwikkelen. De ene ader is
de andere niet; bovendien ver
andert de elasticiteit van aderen
na verloop van tijd. Dit houdt
in dat je de naald met een ver
schillende kracht moet inbren
gen. Voor de ene ader heb je re
latief veel kracht of een bepaal
de inbrenghoek tussen ader en
naald nodig."
Volgens Zivanovic wordt door
die ogenschijnlijk kleine ver
schillen, vooral op de lange
duur, veel onnodige schade aan
veel geprikte aderen toege
bracht. Met alle gevolgen van
dien. Het door hem ontwikkel
de robotsysteem houdt daar al
lemaal rekening mee. Voordat
de naald de huid doorboort,
worden huid en onderliggend
weefsel met gevoelige sensoren
op elasticiteit en doordring
baarheid afgetast. Aan de hand
daarvan wordt de precieze
kracht bepaald waarmee de
naald moet worden ingebracht:
geen grammetje drukkracht te
veel of te weinig.
Goed, dan is de naald door de
robot onderhuids ingebracht,
maar hoe weet die robot dan
dat het uiteinde ervan in de ge
wenste ader zit?
Zivanovic: „Tevoren zijn oriën
tatie van de ader in het onder-
FOTO GPD ALEX ZIVANOVIC
liggende weefsel en de aderdik
te door de sensoren vastgesteld.
Vlak voordat de naald de ader-
wand bereikt, wat natuurlijk af
hankelijk is van lengte en oriën
tatie van de naald, houdt de ro
bot even pas op de plaats om
aan de hand van de vastgestel
de aderdikte de vereiste, ideale
penetratie te bepalen. Dat wil
zeggen: niet dwars door de ader
heen, zoals nu nog vaak ge
beurt, maar met de naaldope
ning middenin de ader."
Zivanovic en de zijnen experi
menteren met dit robotsysteem
overigens nog niet op mensen.
In plaats daarvan is een ingeni
eus geheel van kunststoffen
ontwikkeld dat qua eigenschap
pen vrijwel geheel overeenkomt
met menselijk weefsel. Com
pleet met bloedvatstelsel.
„Straks moet dit robotsysteem,
behalve in poliklinieken, ook
operationeel worden bij chirur
gische ingrepen", zegt Zivano
vic. „De chirurg kan zich dan
concentreren op het ultieme
doel en de meer routinematige
handelingen overlaten aan de
robot."
ste jaren vijf per jaar doen." Het
zal nog lastig zijn om geschikte
donoren te vinden. „Je kan een
kind geen volwassen darm ge
ven. Dat past niet. Bovendien is
bij deze patiënten de buik vaak
Gen spontaan
hersteld bij
zeldzame ziekte
De natuur kan een defect gen
spontaan herstellen. Dat blijkt
uit een onderzoek bij patiën
ten met een erfelijke vorm
van bloedarmoede. Het on
derzoek is verricht door het
Oncologische Onderzoeksin
stituut van Vrije Universiteit
van Amsterdam. Het gaat om
mensen met fanconi anemie
(FA), een zeldzaam voorko
mende ziekte die in Neder
land niet meer dan dertig pa
tiënten telt. Zij hebben een
grote kans leukemie te krijgen
en worden gemiddeld niet
ouder dan ongeveer twintig
jaar. De oorzaak van de ziekte
is een mutatie van het 'FA-
gen' in de genetische code.
Bij sommige FA-patiënten
functioneerde een deel van de
bloedcellen normaal, viel de
VU-wetenschappers op. Er
was sprake van spontaan her
stel van het gen-defect in de
cellen. Nader onderzoek van
de DNA-code van het herstel
de gen wees uit dat die op
nieuw was veranderd. Die
wijziging maakte de eerste
mutatie, het defecte gen,
goed. De spontane verande
ring zorgde er voor dat het
gen weer normaal kan func
tioneren.
De Amsterdammers publice
ren hun bevindingen in het
augustusnummer van het
tijdschrift Nature Genetics.
Volgens de onderzoekers is de
spontane 'reparatie' nu voor
het eerst bij mensen aange
toond. Het fenomeen was al
bekend uit onderzoek op bac
teriën en schimmels.
Het natuurlijke herstel bete
kent niet dat FA-patiënten
volledig genezen, omdat de
terugkeer van de functies
maar in een deel van de cel
len is gevonden. De FA-genen
zijn van belang voor het nor
maal functioneren van het
beenmerg, dat weer zorgt
voor de productie van bloed
cellen. Rode cellen voorzien
de weefsels van zuurstof, de
witte cellen zijn belangriijk
voor de afweer en bloedplaat-
jes zorgen voor de bloedstol-
ling.
De bloedvorming van FA-pa
tiënten is verstoord waardoor
ze bloedarmoede krijgen die
hun leven bedreigt. Medicij
nen kunnen dat proces rem
men. Ook kan gezond been
merg van donors worden ge
transplanteerd. Het is weten
schappers nog niet gelukt via
gentherapie, waarbij bloed-
vormende cellen worden
voorzien van een gezonde ko
pie van het gen, de ziekte te
beheersen.
gekrompen, waardoor er min
der ruimte is."
Toch ziet Ploeg mogelijkheden.
Bijvoorbeeld ook voor hele jon
ge kinderen met een dodelijk
darmprobleem. Nu worden de
ze kinderen vaak oi
omdat ze niet leven JU.
zijn. „Misschien isi
tie van de dunne d 7^
een alternatief en h
niet langer dood te
Om de kans op sue
groten werkt het Ai
nauw samen met a
cialiseerde centra e
land. Zo is het acad
kenhuis in Nijmege
een grote ervaring 1
kunstmatige voedii
betrokken bij het se
volwassen patiënte
dunne-darmtransp
Het AZG behoort tc [p„
centra in het land i
plantaties mogen 1
Daardoor is veel er
daan en ligt het ooi
hand dat het Groni
een vroeg stadium
ingreep wil uitvoer
gisch gezien hebbe
centra wel de mo[
de ingreep uit te vo
wij hebben alles in
ook goed af te kunr
Soms gaat de lever 'ltl
snel achteruit, dan
de mogelijkheid
van een gecombini
plantatie van dunn
lever. Dit gebeurt v
deren en op dit ma
wij het enige centn
land dat kinderleve
teert."
dafj
;ka
0glakt(
nbu
ir J;
Planten met meer ijzer erin de
Plantenveredeling is vooral gericht op de ontwikkelii
wassen die meer opbrengen en beter bestand zijn tej
ten. De Amerikaan Ross Welch gooit het over een an telc
Hij probeert planten voedzamer te maken voor de m füté
ze rijker te maken aan mineralen of spoorelementen de
Talloze mensen krijgen niet genoeg binnen van de m taj
die door planten worden geleverd. Zo is ijzertekort et tra
wijd probleem voor twee miljard mensen, aldus de 0 nei
verbonden aan de Cornell universiteit in Ithaca, New
heeft samen met collega's een internationaal project
gezet. Hierin wordt gezocht naar variëteiten rijst, tarv
bonen en cassave met hoge gehalten aan micro-voed
fen die van levensbelang zijn. Achterliggend doel is 0
te krijgen die de beschikbare stoffen uit de grond bet
ten en zo goed mogelijk vast leggen in eetbare plante de
Welch is er al in geslaagd 24 genotypen bonen te vin< Spr
genenbank in het Colombiaanse Cali met sterk uiteer 5
gehalten aan ijzer en zink. In de geselecteerde lijnem
de ijzerniveaus van 51 tot 157 microgram per gram di nni
wicht en zinkniveaus van 30 tot 65 mg per gram. De 1 [er
baarheid, de hoeveelheid stof die het lichaam opneei
ze niveaus is onderzocht bij ratten. Daaruit bleek dat
de helft tot driekwart van de beschikbare voedingssto
men. Dit verschil in benutting is ook gevonden bij vij ina
strassen.
er
01
Ernst nekkramp erfelijk bep
cei
Erfelijke aanleg bepaalt waarschijnlijk de ernst van ht urd
van een infectie met de meningokokkenbacterie. Dez
ke bacterie kan binnen enkele uren leiden tot de dooi
bij kinderen. Bij anderen beperkt de infectie zich tot
senvliesontsteking, die beter te behandelen is.
De bacterie leidt tot bloedstolsels in de kleine bloedvi
dens een infectie reageren in het lichaam twee eiwittf mj;
ruimt de stolsels op maar de andere bacterie (PAI-1)
het opruimen. Ongeveer een kwart van de mensen bi
van deze laatste bacterie aan te maken, waardoor het
de stolsels niet aankan.
Volgens onderzoekers van het Sophia Kinderziekenhi
terdam en het Leids Universitair Medisch Centrum (I
Leiden heeft de mate van aanmaak van dit eiwit een
verklaring. Dat blijkt uit een onderzoek waarbij 175 ra
werden betrokken. De resultaten van het onderzoek s 7
zaterdag in het Britse medische tijdschrift The Lancet
Iedereen maakt het PAI-1-eiwit aan, maar volgens kin {i
J. Hazelzet van het Sophia blijkt 25 procent van de
dens een infectie teveel van aan te maken. „Deze men
ken niet meer kans om een meningokokkenbacterie
pen, maar als het tot een infectie komt, reageren zij d
gevoelig op", zegt hij.
tb;
Nieuwe polssteun tegen RS
Volgens het ministerie van sociale zaken en werkgele! rei
hebben zeker 1 miljoen PC-gebruikers last van pijn in
arm, schouders en nek. Deze aandoeningen, bekendi
verzamelnaam RSI, worden veroorzaakt door talrijke,
beperkte bewegingen uitgevoerd door een gering aan! )el
groepen. De aandoening is pijnlijk, langdurig en vaak
te genezen. Daardoor raken steeds meer mensen arbe
schikt.
Van groot belang is daarom preventie. Dat is onder
lijk door een polssteun te gebruiken, die ervoor zorgt
den en onderarmen de juiste positie aannemen. De El
Gel polssteun is nieuw op de markt en onderscheidt 2
anderen doordat het toetsenbord in de steun wordt gi (DF
zodat deze altijd goed is geplaatst. De nieuwe poissta"
wikkeld en gemaakt in Zweden en wordt in Nederlani
markt gebracht door Ergonomique in Eindhoven.
Informatie: Ergonomique, tel. 040-2570890.
u
E
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde woord
in dezelfde volgorde min 1 letter (B.v Omschrijving "dierenverblijf" Antwoord zou zijn "stal", maar
ingevuld moet worden "sta"of "tal" Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
kruisende woorden.)
Horizontaal:
1 Zitplaats; 5 kwaad; 7„fout, 8 gat in een vestingmuur; 9 zwemvogel; 11. hoofdstad van Albania; 14.
stuk stof; 16. zangstem; 17. fris; 18. kledingstuk; 19. sporenplant; 20. boogbal; 22. rangtelwoord, 25.
uitstapje; 27 vishaak; 29. gemene voetbalovertreding, 30. aardgordel; 31 getroffen.
Verticaal:
2. Talent; 3 ijverig, 4 zware hamer, 5. trillen; 6. ploegsnede, 8. kleine heuvel; 10. koffiedik; 12.
alarmtoestel; 13. marmeren knikker; 15. dashond; 16 kleur op de wangen; 19. strijkijzer; 21 riviertje, 22.
kattenkruid; 23. drietal; 24. Joodse wetsrol; 26. salonheld; 28. Griekse letter
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal 1 Ceel; 4. trek; 7 ar; 8. are, 10. ba; 13 evergreen; 16. al; 17. en, 18. edel, 19. eega; 20. eg;
22. ge; 23. smeergeld. 25. af; 27. esp; 29. je; 30. haal; 31. aval.
Verticaal 1 Cake, 2. er; 3. la; 4. te; 5 eb, 6. karn; 9. rage; 11. belegen; 12. zeeëgel; 14. vadem; 15
engel; 21. tres; 23. sjah; 24. deel; 26. fa; 27 el; 28. pa; 29. ja.
