De Brandaris ontgaat niets
Balanceren op de grens van wat nog net mag
Binnenland
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1999
ANP Algemeen Nederlands Persbureau CPD Geassocieerde h
Centrale Meldpost Waddenzee waker van het Wad
'Mayday', klinkt het op
eens uit de luidsprekers.
Dan nog eens: 'Mayday'.
De verkeersleiders van de
Terschellinger vuurtoren
Brandaris staan meteen op
scherp: schip in nood. Het
is een beheerste vrou
wenstem, geen spoor van
paniek. Jurjen Tuinman
vertrouwt het niet. „Welk
schip roept dat?", vraagt
hij terug. Niets. Of toch.
„S.O.S, S.O.S." Weer die
vrouwenstem, of is het die
van een klein meisje? Bui
ten spurt al een bergings
schip de Terschellinger ha
ven uit, een wit schuim-
spoor van haast achter
zich aan. De Brandaris
spert ogen en oren open.
WEST-TERSCHELLING GPD
Toeristen en badgasten wande
len onbekommerd door de
straten van West-Terschelling.
Het is markt. In kraampjes wor
den voor enkele tientjes Bran-
darissen verkocht, model
spaarpot. Ook op kalenders
prijkt de trots van Terschelling.
Op het plein verzamelen men
sen zich aan zijn gele bakstenen
voet. Kinderen hupsen er in een
springkussenkasteel.
Ineens is er een stevige wind
vlaag. Hij tilt het hele opgebla
zen gevaarte met kinderen en al
op, scheurt het van de touwen
en sleept het een eindje mee.
De kinderen gillen verschrikt.
Windkracht zes tot zeven toont
even zijn spierballen.
Zo'n 50 meter hoger, in de
meldpost van de Brandaris, zijn
die krachten maar al te bekend.
De twee verkeersleiders die hier
op radarschermen turen heten
wel de „ogen en oren van het
Wad". Ook Ameland heeft ze,
en Schiermonnikoog en Texel,
maar van dit viertal is de Bran
daris een soort alziend oog. In
de keten van kustwachtposten
heet het de Centrale Meldpost
Waddenzee. Als het moet kijkt
zijn radaroog het hele Wad
langs en nog verder, tot aan
Putten toe.
„Maar wat ons dagelijks het
meest bezighoudt is onze taak
van verkeerscentrale voor ons
eigen blok", zegt Anne Bergs-
De oude Duitse kijker blijft voor de verkeersleiders een blik op het Wad een onmisbaar hulpmiddel.
ma. Wat dat is, vertelt een blik
uit het raam van de meldpost,
een indrukwekkend panorama
van duinen, zand, zee en sche
pen. Een stuk woelige Noord
zee, het zeegat tussen Vlieland
en Terschelling en verder zui
delijk de vaarroutes het Wad
op, naar Harlingen en de slui
zen bij Kornwerderzand.
Het radarscherm voor Bergs-
ma geeft het gebied weer in di
gitale vorm. Stippellijntjes to
nen de loop van de vaargeulen.
Met het ruim zes miljoen gul
den kostende systeem is het
beeld tot een breedte van 750
meter dichterbij te halen. Als hij
wil kan hij door het Waddenge
bied "wandelen'. Dankzij zen
ders in Den Oever, Sint Jacobi-
parochie, Anjum, Spijk en Vlie
land maakt de Brandaris zijn
functie als Meldpost Wadden
zee waar. Elk bericht, een ge
strand jacht of een losgeslagen
boei kan direct aan de juiste in
stanties worden doorgegeven.
's Avonds nemen de ver
keersleiders op Terschelling de
dienst over van Ameland, dan
een rustig gebied met zijn on
verlichte vaarroutes. Een hiaat
in het systeem is de verkeerslei
ding voor de kust van Harlin
gen en bij de sluizen. „Daar is
veel over gepraat, maar het
komt. er nog niet van", zegt
Bergsma. Er zouden zeker een
radarscherm en een verkeers
leider bij moeten om zo'n groot
gebied te behappen.
„Het mooie van dit compu
tersysteem is, dat ik elk schip
een naam kan geven. Ik kan
precies zien waar iedereen is.
Stel nou dat de veerboot Fries
land in de fik staat. Is nog nooit
gebeurd, maar stel. Dan zeg ik
tegen die vissersboot dichtbij,
de Yerseke, er onmiddellijk
heen te gaan. En tegen die brui
ne zeilvaarder zeg ik dat hij om
moet keren en dat die andere
boot daar vaart moet maken."
Ook de droogliggers voor an
ker zijn helder in beeld met een
cirkel er om heen. Als het schip
zich niet verplaatst bij naderen
de vloed belt Bergsma de schip
per uit zijn kooi. Elk schip dat
het Terschellinger blok weer
verlaat meldt zich af en wordt
weer uit het systeem gehaald.
Op de achtergrond in het be
scheiden vertrek ruist de scan
ner. Hij Iaat de communicatie
van alle hulpdiensten van Fries
land horen. Nu is het de brand
weer. Brand in een loods aan
de Kanaalweg in Harlingen.
Rookwolken stijgen op aan de
horizon. De Brandaris ontgaat
niets.
Een uitzonderlijk snel stipje
op het scherm is de snelle veer
boot Koegelwieck. Met een
vaartje van 37 mijl, zo'n 60 kilo
meter per uur, scheert hij over
de golven. De andere schepen
lijken wel vastgeplakt. Net als
alle andere beroepsvaart meldt
de veerboot zijn komst keurig
aan de Brandaris. Ze zijn het
verplicht.
De anderen, zoals recreatie-
vaarders met marifoon aan
boord, hebben een luister
plicht. Voor deze communica
tie staat kanaal twee altijd
open. Althans, bijna altijd. Een
dag eerder lag hij er uren uit,
omdat een schipper met een
defect aan de marifoon alles
blokkeerde. „De spreeksleutel
zat vast. Hij hoorde niets meer,
maar de andere schepen ook
niet."
De schipper van de bruine
zeilvaarder de Twee Provinciën
vertrouwt het niet helemaal. Hij
is vanuit de Blauwe Slenk ko
men aanvaren richting Ter
schelling. „Hebt u de golfhoog
te voor de ingang van het
Schuitengat?", wil de schipper
weten. Bergsma heeft daar geen
meting van, maar op Storte-
melk gaan ze 1.50 meter hoog.
De Zeemeeuw, die meeluistert,
bemoeit zich er mee. „We zijn
er net door, maar het gaat er
heftig toe. Als hij genoeg mo
torvermogen heeft..." De Twee
Provinciën zal de verkeerslei
ders nog verrassen.
Collega Roland Berends krijgt
een telefoontje van het Kust
wachtcentrum IJmuiden bin
nen. Het centrum is bezorgd
over het lot van de 'Dieter'. Het
schip vertrok zondag met be
stemming Ameland. Het is
daarna niet meer gezien. Be
rends handelt het af, want
Bergsma heeft zijn handen al
Geen schip ontkomt aan het alziend oog hoog bovenin de toren van de Brandaris.
vol genoeg, nu met het voorle
zen van het weerrapport voor
alle scliepen. Ook na een telefo
nische ronde langs de jachtha
vens blijft de Dieter zoek.
De Koegelwieck versmelt op
het scherm met een zeilvaarder
tot een stipje. De radar kan de
beide schepen even niet meer
onderscheiden. Bergsma gaat
staan en kijkt naar buiten.
„Zelfs met zulke prachtige ap
paratuur zit ik graag nog even
te kijken", geeft Bergsma toe.
De snelle Koegelwieck is zo
weer terug op het scherm, maar
met zeilschepen is dat anders.
Kleinere schepen verdwijnen
soms helemaal omdat de com
puter ze voor golven aanziet en
ze van het scherm wipt. Weer
een bewijs dat de techniek, hoe
modem ook, het menselijke
oog nooit geheel kan vervan
gen, denkt Bergsma.
Jurjen Tuinman meldt zich.
Vanaf zes uur 's morgens tot
kwart voor twee 's middag is
FOTO'S CPD NIELS WESTRA
Bergsma al in touw, tijd voor
vervanging. „Het kunnen lange
dagen zijn", vindt Bergsma.
„Juist met dagen van goed
zicht. Met zwaar weer is het al
snel minder druk op het wa
ter."
Ook de vervanger van Be
rends arriveert. De 53-jarige Al-
bert Schroor kent dit werk al
twintig jaar. „We moesten het
vroeger doen met een kijker en
een middengolfzender", lacht
hij, alsof hij het zelf amper kan
aai
geloven. „Het was toeni
lijk veel minder druk oprn
ter. Je groeit mee met drtel
deringen. Ze sjouwdïsat]
steeds meer spullen nf^'
nen." Het ATIS-syster1^'
voorbeeld, dat van elk r1
unieke code weergeeft \r z
letters en vier cijfers, a
fooncontact verraadt <fen
de. Zonder een pittig}*01
van drie maanden opf>en:
darsimulator in Wageni
dit werk niet meer te d| W
cursussen worden pi
herhaald. Slagen is eei*:e
waarde om het werk ter16'
doen. F®
Tuinman zit nog mfë0.
achter het scherm of er
stem zegt luid en }osl
'Mayday'. En daarna nf1181
„Mayday." „Sommigen?311
nekharen rechtop staar113
dit horen", zegt TuinmJwa
Zulke oproepen kunne,
beter serieus zijn, maaOU
man twijfelt. De stem ki
erg jong. Zijn verzoek op
tifïcatie blijft onbeair00
Daar is ze weer: „S.O.Sf c
„Heb je een ATIS-|P
vraagt hij aan Berends'
Diep beneden vaart e|P°
vlekje met een bloed!111
haven uit. De Tyfoon p1
gingsbedrijf Rijf heeft L
roep ook gehoord en JlC
onmiddellijk. „Met ee»
day, maar ook met ep,
vuurpijl ga je er altijdr
tijd", weet Tuinman. „Al881
niet doet en het blijkt el13;
te zijn, dan slaap js8
meer." |PZ
De Mayday klinkt noPP;
de Twee Provinciën zif
meldt. Berends: „Zijn mfor
er uit." Snel een blik ni
ten. Daar drijft ze hij t
aan de ingang van dej
Nog even en het schip af!*.'
dam. Tuinman roept r!
Tyfoon aan voor hulp, np°
heeft het al gehoord e?1^
keerd. In een oogwenr1
Twee Provinciën vastgr11
Net te laat. Het schip sch
de dam als de Tyfoon
trekken. Berends tuurt
fraaie staande kijker,
stuk van de Duitse
Verfschade, meer zal
zijn, is het oordeel. E\
tuft het zeilschip alsnoj
ven in.
Beneden, tussen de oj
nen toeristen, heeft de
kussen-exploitant zich
nen gegeven. Het ding il
ruimd. De lucht betre|Cl
Mayday-bericht blijft
helderd. De ATIS-peilinj
een misverstand. Over
ter is niets meer vernoi
moet hij inmiddels terei
En onverminderd blijf11;
krakende marifoonbL
binnenkomen, worden sp
aan- en afgemeld, gaat
ren op de radar door. E
en oren van het Wad|Jj>
nooit.
rz
et
la
Au
di
Vc
ni
lb
e
touwtjes trekken toch vei lei
deeld te krijgen, dwingen d;
beperkingen soms tot cri s c
teit, meent Vogelzang. B« i
ren op de grens van wati ilc
mag. Hij noemt dat 'scha
Zoeken naar creatieve o[
gen binnen de wettelijke
om toch boeven te kunni ir
gen. Als pregnant voorbe v
haalt hij een tip aan vani iti
formant over een café wa ec
grote schaal in wapens w irl
gehandeld. Maar één aar ni
zing is meestal onvoldoei ig
om toestemming te krijgt ne
voor huiszoeking. Zorgvi ie<
heid is van eminent belai jf
Toch was de zaak zo erns d,
de politie meende wel te h
ten optreden. Er waren te
minste twintig regelmutiop,
zoekers van dat café die 9
nele antecedenten hadde jn
wie er drie mogelijk een e
droegen. Dat was bij de d<
nele Inlichtingendienst o
langer bekend. „In zo'n g h
zegt Vogelzang, „ben je o P;
en kijk je of een andere n tg
het schaakbord je verder n
helpt." Ie
Niettemin kan het alleribi
veel doelmatiger zondert ir
rechtsstaat op z'n kop sta,al
vindt de korpschef. Maar
moet er wel de politieke v J
de politie daarbij een har
helpen. „Waar we nu aan ai
gehouden is van een type rd
reaucratie dat zekerheid i lx
gels zoekt", meent Vogeh )e
„Het laat geen ruimte op< n
op basis van het algemeei f
lang een andere afweging ic
maken. Daar verzet ik me R
gen. Dat heeft de commis
Van Traa nooit zo bedoeli
Regels en de uitleg erva
len altijd op gespannen vi g
met elkaar staan. Dat mof ic
gens Vogelzang ook zo bü e
En machtsapparaten dier n
scherp te worden geconti
leerd. „De IRT-affaire hee iii
vertrouwen in de politie e hi
titie geschaad. We hebbei n
goed te maken, maar dati x
nen we niet met strak geb
den handen, zoals dat nu ti
geval is." L
Strenge regels dwingen politie tot creativiteit bij boeven vangen
Sinds de IRT-affaire zijn politie en justitie bij de bestrijding van zware
criminaliteit en de georganiseerde misdaad met handen en voeten ge
bonden aan strenge regels. Die beperkingen dwingt de politie soms
moordenaars, drugsbaronnen en wapenhandelaren te laten lopen.
Korpschef P. Vogelzang van de regio Utrecht vindt dat te gek voor
woorden. Hij pleit opnieuw voor verruiming van regels rond burgerin
formanten en infiltranten, wijziging van het wetboek van strafvorde
ring en wettelijke waarborgen voor de anonimiteit van de tipgever zon
der dat de bewijslast tegen de verdachten verloren gaat
Onlangs kreeg de recherche van
de Utrechtse politie een tip
over een 'zeer ernstig' misdrijf.
In de sfeer van moord of dood
slag. De tipgever was een infor
mant van de politie. Een vriend
van de tipgever had hem in een
haastig, vertrouwelijk gesprek
zelfs de naam van de verdachte
genoemd. De informant had
geen aantekeningen kunnen
maken en kon niet meer op de
juiste naam komen.
Het had voor de hand gele
gen dat de politie hem zou heb
ben gevraagd terug te gaan naar
die vriend om alsnog naar de
correcte naam te vragen. Dat
kon niet. Volgens de huidige re
gelgeving omtrent geoorloofde
opsporingsmethoden zou de
informant een infiltrant zijn ge
worden. Naar aanleiding van de
parlementaire enquêtecommis
sie Van Traa is infiltratie in het
criminele milieu door burgers
taboe.
Methoden die nu onder infil
tratie vallen, vonden vroeger
plaats onder de definitie infor
matie-inwinning. Alleen infil
tratie door politieambtenaren is
na goedkeuring van de centrale
toetsingscommissie mogelijk.
Gebruik maken van burgerinfil
tranten dient goedkeuring te
hebben van de minister. Ge
volg: het aantal infiltraties is de
afgelopen jaren gedaald van
tientallen tot een handjevol.
Vorig jaar in Utrecht drie.
Zou in dit werkelijke voor
beeld sprake zijn geweest van
infiltratie? „Nee", zegt P. Vogel
zang, korpschef van de regio
Utrecht resoluut, „het is rond
uit belachelijk dat we op grond
van die bureaucratische regels
niet aan de informant konden
vragen om de naam van deze
verdachte alsnog te achterha
len. Hem sturen staat volgens
de regels gelijk aan infiltratie.
Laat iedereen zich wel realise
ren dat die gevaarlijke verdach
te nog steeds vrij rondloopt."
Het voorbeeld is er één uit
velen. Dagelijks krijgt de politie
tips over zware misdrijven
waarmee zij niets zegt te kun
nen doen. Dat is heel frustre
rend en volgens Vogelzang niet
in het belang van de maat
schappij en de slachtoffers.
De discussie over de aanpak
van zware misdrijven en de ge
organiseerde misdaad in de
korpsen, maar ook bij maat
schappelijke organisaties en in
de politiek, woedt al jaren. De
nieuwe Wet Bijzonder Opspo
ringsbevoegdheden treedt op 1
februari in werking, maar biedt
op sommige punten te weinig
ruimte. De roep van politie
mensen om meer bevoegdhe
den met ruimere opsporings
methoden vindt echter naar
hun oordeel te weinig weer
klank op het Binnenhof. "Van
Traa' leerde, zo redeneert de
politiek kamerbreed, dat het
dan finaal uit de hand kan lo
pen en de rechtsstaat in gevaar
kan brengen.
Vogelzang: „Ik pleit niet voor
fundamentele uitbreiding van
opsporingsmethoden en be
voegdheden. De politie heeft
voldoende bevoegdheden. Bo
vendien is die discussie al lang
gevoerd. Wat ik wel wil, is dat er
eens kritischer naar de bureau
cratische toepassing van die re
gels wordt gekeken. Verruim de
toepassing waar het kan. En
weeg de toepassing af tegen het
algemeen belang en het bijzon
der belang van de slachtoffers
versus een eerlijk proces tegen
de verdachten."
Om te beginnen moet vol
gens Vogelzang de controlemo
gelijkheid van de politie bij
staandehoudingen worden ver
ruimd. Om iemand 'staande' te
kunnen houden, moet de poli
tie 'een redelijk vermoeden van
schuld' hebben. Een agent die
bij een verkeerscontrole een
automobilist met 10.000 XTC-
pillen in zijn kofferbak betrapt,
kan tegen hem geen rechtsgel
dig proces-verbaal opmaken.
Hoe wist de agent dat er drugs
met deze wagen werden ver
voerd? De verdachte heeft voor
de rechter niets te vrezen.
De korpschef vindt deze be
scherming te ver gaan. Vroeger
breide de politie er in het pro
ces-verbaal wel een mouw aan
om aan te tonen dat zo'n
vondst geen toeval was. Tegen
woordig eist de advocatuur in
de rechtszaal het bewijs voor
dat toeval.
Vogelzang is ervan overtuigd
dat het geen aantasting van
grondrechten is als dat artikel
wordt verruimd. „Sta de politie
bij verkeerscontroles toe dat zij
ook de auto mag doorzoeken,
nagaat of die wagen is gestolen
en meer van dat soort normale
zaken. Als dat voor iedereen
geldt, handhaaf je toch de
rechtsgelijkheid. Een fatsoenlijk
burger die niets te verbergen
heeft, zal er zeker geen bezwaar
tegen maken."
Volgens de Utrechtse hoofd
commissaris moet een ordente
lijk strafrechtsysteem niet al
leen vanuit de juridische hoek
worden bekeken, maar moet
daarbij ook het algemeen be
lang meetellen. In het voor
beeld van de tipgever die de
naam was vergeten van een
verdachte ging het om het be
grip 'sturen' in relatie tot de ju
ridische uitleg van infiltratie.
Bijna dagelijks wordt de poli
tie volgens Vogelzang voor di
lemma's gesteld. Een informant
vertelt de politie bijvoorbeeld
over de activiteiten van een
drugsbende. Hem mag niet
worden gevraagd een monster
heroïne te kopen om te beoor
delen of het echt om harddrugs
gaat. Dat is uitlokking en in het
bezit hebben van dat spul is
strafbaar. De tip gebruiken
door een inval bij de verdach
ten te doen en hen te arreste
ren, is vaak eveneens onmoge
lijk.
De advocaten van de ver
dachten zullen ter zitting de
klassieke vraag stellen: hoe wist
de politie dat van de vijftien
miljoen inwoners van Neder
land uitgerekend hun cliënten
in verdovende middelen han
delden? Waarop was het 'rede
lijk vermoeden van schuld' ge
baseerd?
De politie zal nooit de identi
teit van haar tipgevers prijsge
ven. Dat kan zo iemand de kop
kosten en de informant is niet
meer bruikbaar. Zelfs al blijft de
tipgever anoniem dan nog kan
uiteindelijk de consequentie
zijn de informant in een tonnen
kostend zogenaamd bescher
mingsprogramma te moeten
opnemen, waardoor hij of zij
een andere identiteit kan aan
nemen, desnoods verhuist naar
het buitenland. De penoze is
vaak op de hoogte van de 'ver
klikker'.
De problemen kunnen nog
knellender zijn. Het komt gere
geld voor dat een tipgever on
gevraagd een half ons heroïne
bij de recherche aanlevert om
daarmee te bewijzen dat zijn
informatie over een misdaad
syndicaat geen flauwekul is.
Maar in plaats dat de politie
kan toeslaan en vermoedelijk
tientallen kilo's heroïne kan on
derscheppen, moet zij volgens
de regels de verdovende poeder
in beslag nemen en tegen de in
formant proces-verbaal opma
ken, die daarmee gelijk is afge
schreven. Vogelzang: „De infor
mant loop dan natuurlijk rood
aan."
Het zelf 'stuk maken' van een
zaak omwille van de bescher
ming van de informant is geen
uitzondering. Vogelzang ver-
Vogelzang: „Mijn oplossing is
een onafhankelijke commissie
die de rechtmatigheid van de
informatie beoordeelt waarin
ook de rechterlijke macht is
vertegenwoordigd en iemand
uit de advocatuur. Haar proces
verbaal is niet openbaar. Daar
mee kan de anonimiteit van de
informant gewaarborgd wor
den."
De vraag is of de politie met
de wurgende regelgeving nog
wel gevaarlijke en de samenle
ving ontwrichtende en slachtof
fers makende boeven kan van
gen? De Utrechtse korpschef is
daar realistisch over. Als het
gaat om de georganiseerde mis
daad dan is sinds de IRT-affaire
het accent verschoven.
„De tendens is korte klappen
uitdelen. Alleen maar op grote
zaken rechercheren totdat je
misschien duizend kilo heroïne
of tien ton hasj te pakken hebt
en de top van de criminele or
ganisatie voor lange tijd achter
de tralies zet, is niet effectief.
Bovendien loop je grote risico's
dat zo'n organisatie jaren haar
gang kan gaan. Ondertussen
had je vijftig keer een kleine
slag kunnen slaan en de onder
kant van zo'n misdaadorgani
satie kunnen uithollen."
Hij stelt vast dat diverse grote
jongens zoals de Hakkelaar in
middels zo ver in hun criminele
carrière zijn doorgegroeid dat
ze moeilijk zijn aan te pakken.
„Ze zijn begonnen als crimineel
en houden zich via semi-legale
activiteiten nu ogenschijnlijk
alleen bezig met legale zaken.
Voor het aanpakken is het in
dat stadium al te laat."
Dat betekent volgens Vogel
zang niet dat de 'grote vissen'
buiten schot blijven. Voor de
kernteams, de erfopvolgers van
de IRT's, blijft een taak wegge
legd. „Met kortlopende onder
zoeken bereik je per saldo
meer. Maar het zou niet in het
maatschappelijk belang zijn de
criminele top ongemoeid te la
ten. Anders verliezen beide me
thoden op termijn hun effecti
viteit."
Om misdadigers die aan de
Korpschef Jaap de Boer van de Utrechtse politie: „Er moet eens kriti
scher naar de bureaucratische toepassing van de regels worden geke
ken." FOTO CPD JAAP DE BOER
haalt van een tip over een op
handen zijnde gewapende
overval. De tip was zo uniek dat
de overvallers, indien gepakt,
meteen zouden hebben gewe
ten wie hen verraden had. In de
wetenschap dat de verdachten
met een scanner het mobilo
foonverkeer afluisterden,
wendde de meldkamer een
melding van een oplettende
burger voor en stuurde er sur
veillancewagens op af. De over
val werd verijdeld, de verdach
ten waren gevlogen.
De informant 'buiten het spel
houden', zoals Vogelzang dat
noemt, is naar zijn zeggen 'een
gigantisch probleem'. Het is
schaken met de gegevens,
waarmee hij impliciet erkent
dat de politie nog altijd doelbe
wust informanten wegpoetst uit
het dossier die daar eigenlijk
wel in hadden moeten zitten.
Als noodgreep neemt de poli
tie soms haar toevlucht tot het
stukmaken van een zaak: niet
echt oplossen, maar criminelen
laten merken dat ze in de gaten
gehouden worden. Een overval
of liquidatie kan zo worden ver
ijdeld of uitgesteld. Echt bevre
digend is het niet.
