ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Wachtlijsten
onder
het mes
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1999
'Zorg op maat' is één, 'zorg op tijd' een andere zaak
Het heilige ontzag voor de witte jas
is tanende. De doorsnee
zorgbehoeftige van nu is geneigd
zichzelf vooral als klant te zien.
Medisch gekonkelfoes in
potjeslatijn aan het ziekenhuisbed
wordt allang niet meer
geaccepteerd. Ook de bereidheid om
serviel te wachten tot de oproep
voor behandeling door de bus
glijdt, is beduidend afgenomen. In
de provincie Utrecht geven tien
zorgcentra hieraan binnenkort
gevolg door met hun wachtlijsten
de kabelkrant en internet op te
gaan. Vooralsnog moeten
verwijzers in de Leidse regio het
doen met een periodiek overzicht,
dat niet helemaal up to date is. In
Kennemerland zijn huisdokters
onveranderd genoodzaakt naar de
telefoon te grijpen, ingeval ze
specialistische behandeling
noodzakelijk achten. „Wij kunnen
niet in hun computersysteem
komen.
Directeur Patiëntenzorg A. Lam
ping van het Diaconessenhuis
Leiden: „De lengte van de wacht
lijsten is het eerste symptoom van
de problemen die Nederland
wacht met een almaar veroude
rende bevolking.''
Afgaande op de beginsel
verklaringen van diverse
ziekenhuisdirecties in de
ze regio bestaat er nauwelijks nog
aversie tegen een open bestel, waar
niet eens zo lang geleden veel bleef
toegedekt onder het medisch ambts
geheim. Alleen woordvoerder D. Ket
ting van het Leids Universitair Me
disch Centrum ontgaat de zin ervan
om internetsurfers en kabelkrantle
zers inzicht te geven in de gemiddel
de wachttijden, waarvoor patiënten
zich na het huisartsconsult zien ge
plaatst. Bij het voorheen AZL geheten
Leids Universitair Medisch Centrum
wordt het al voldoende geacht om in
het kader van het zogeheten Leidse
Verwijzingsproject de beschikbare
wachtlijstgegevens periodiek te drop
pen bij alle huisartsen in de regio Lei
den. „Die mensen hebben daar als
verwijzers van hun patiënten wel wat
aan."
Ketting is wel zo eerlijk om aan te
geven dat de stand van zaken riiet he
lemaal up tot date bijgewerkt is. „We
zijn nu bij tot april, en druk bezig met
verfijning."
Directeur Patiëntenzorg A. Lam
ping van het Diaconessenhuis Leiden
zegt er geen enkele moeite mee te
hebben dat zijn wachtlijsten op straat
komen te liggen, wars als hij is van
'geheimzinnig' gedoe. „Niet voor
niets namen wij twee jaar geleden in
samenwerking met zorgverzekeraar
Zorg en Zekerheid en de District
Huisartsen Vereniging Rijnland
Midden Holland het initiatief tot het
Leidse Verwijzingsproject."
Vooralsnog laten huisartsen in de
regio Kennemerland patiënten van
wie zij vinden dat die nodig onder
zocht moeten worden door een spe
cialist, zelf het afspraakbureau van
een ziekenhuis bellen. „Mocht de pa
tiënt na het telefoontje tot het inzicht
komen dat het wachten wel erg lang
gaat duren, dan kan die altijd bij mij
terugkomen", vertelt de Haarlemse
huisarts H. Rol als voorzitter van de
Regionale Huisartsen Vereniging. „En
dan ga ik telefonisch shoppen. Dat
wil zeggen: bij andere ziekenhuizen
in de omgeving."
In de regio Kennemerland studeren
de ziekenhuisdirecties op een geza
menlijke openbare wachtlijst. Een
signaal volgens woordvoerster Rood
dat binnen het Kennemer Gasthuis
(met vestigingen in Haarlem en
IJmuiden) in principe geen enkel be
zwaar bestaat tegen openheid. Alleen
moet ze op instigatie van haar direc
teur Van Essen helaas wel meedelen
dat de tijd nu nog niet rijp is om met
de wachtlijstgegevens naar buiten te
treden. „Wij achten het niet in het
belang van patiënten om met cijfers
te schermen, die achteraf niet waar
gemaakt kunnen worden. Eerst moet
er in overleg met andere ziekenhui
zen in de regio een eenduidige defini
tie worden gevonden voor wat onder
wachttijden wordt verstaan. Pas eind
dit jaar hopen we gezamenlijk wel zo
ver te zijn."
H. van Alphen, directeur Patiënten
zorg van het Spaameziekenhuis
spreekt van een prima intiatief als hij
n in het ziekenhuis, na lang wachten op een consult.
het heeft over het besluit van tien
Utrechtse ziekenhuizen om per 15
september met de wachtlijsten naar
buiten te komen. Zelf is hij daar nog
niet aan toe. „Eerst moeten onze ge
gevens worden afgestemd op die van
collega-ziekenhuizen in de regio.
Wachttijd is nu namelijk een ge
mengd begrip."
Hels karwei
Vanuit zijn kantoor in Utrecht zegt G.
van den Berg als directeur van de Ne
derlandse Patiënten Consumenten
Federatie er door de jaren heen een
hels karwei aan te hebben gehad om
helderheid te krijgen over de inhou
delijk betekenis van het begrip
wachttijd. „Nochtans blijft het een
schimmenspel. Het ene ziekenhuis
hanteert als vuistregel het traject van
huisarts naar polikliniek, het andere
van huisarts naar operatiekamer. Ik
vind het al heel wat dat in Leiden de
huisartsen wel geregeld informatie
ontvangen."
Volgens de Haarlemse huisarts Rol
zegden de ziekenhuisdirecties in zijn
regio onlangs in het periodieke over
leg met vertegenwoordigers van be
langenorganisaties van huisartsen toe
alvast regelmatig overzichten te stu
ren, vooruitlopend op de openbare
wachüijst. „Maar ik moet de eerste
fax nog krijgen", zegt de bestuurder
van de Regionale Huisartsen Vereni
ging-
Soms komt Van den Berg naar ei
gen zeggen op de vileine gedachte dat
menige ziekenhuisdirectie uit strate
gische overwegingen het patiëntenre
servoir kunstmatig hoog houdt. „Dat
zou namelijk heel goed van pas kun
nen komen bij het voeren van de
budgetonderhandelingen met zorg
verzekeraars."
„Als ik kwaad denk, zit daar wel het
een en ander in", reageert directeur
Patiëntenzorg A. Lamping van het
Diakonessenziekenhuis in Leiden.
„Maar bovenal voel ik mij verant
woordelijk voor de opvang van pati
ënten in mijn regio. Daarbij stel ik
uitdrukkelijk dat iemand die op een
wachtlijst voorkomt daarop ook kan
staan. Natuurlijk is het voor iemand
die een heupoperatie moet onder
gaan vervelend om weken met pijn
rond te lopen, maar de beperkte ca
paciteit van het ziekenhuis dwingt
mij ertoe dat een besproken operatie
kamer voor een orthopedische ver
richting niet zelden alsnog dient be
nut voor een persoon die acuut moet
worden geholpen."
Lamping noemt de 50 miljoen die
het ministerie van volksgezondheid
op jaarbasis uittrekt voor de landelij
ke aanpak van de wachtlijstproble-
matiek niet meer dan een lapmiddel.
Hij beweert te beschikken over rap
porten van tal van onderzoeksbu
reaus, die aangeven dat de zorgbe
hoefte in samenhang met de vergrij
zing jaarlijks met 2 tot 3 procent toe
neemt. En dat terwijl het ministerie
van volksgezondheid garant staat
voor een volumegroei van 1,3 pro
cent. Lamping zegt het niet met zo
veel woorden, maar een goed ver
staander moge het duidelijk zijn dat
hij het beleid zo krom vindt als de
kronkelingen van de esculaap. „De
lengte van de wachtlijsten is het eer
ste symptoom van de problemen die
Nederland wacht met een almaar ver
ouderende bevolking."
Knelpunten
Beleidsmatig als ook cultureel kün-
nen ziekenhuizen nog zo van elkaar
verschillen, ze hebben met elkaar ge
meen dat aan de specialistenvakgroe
pen orthopedie en oogheelkunde de
langste wachdijsten hangen. Direc
teur G. van den Berg van de Patiënten
Consumenten Organisatie in Utrecht
denkt te weten waarom. „Zeker in de
Randstad bestaat een schrijnend te
kort aan oogheelkundigen en ortho-
peden. De overheid heeft in het verle
den de consequenties van de vergrij
zing schromelijk onderschat. En het
punt is dat er telkens zes jaar studie
tijd overheen gaat, voor er weer nieu
we klaarstaan."
Bij het Leids Universitair Medisch
Centrum moet iemand met een voet
balknie of een versleten heup er reke
ning mee houden, dat-ie pas na een
week of zes op de polikliniek wordt
'gezien' door de orthopedisch chi
rurg. Daarna kan het nog wel een
week of zes aanlopen, voordat de
persoon in kwestie de operatiekamer
ingereden wordt. Bij de polikliniek
oogheelkunde duurt het al gauw een
maand of vier, voordat iemand aan
de beurt is. Oogheelkunde van het
Diaconessenziekenhuis in Leiden
kent een toegangstijd van 99 kalen
derdagen en orthopedie 42 'wachtda-
gen'. Van Alphen van het Spaamezie
kenhuis: „Hoe minder urgent de in
greep, hoe meer wachttijd ervoor
staat. Het is praktijk dat een reeds be
sproken operatiekamer voor een or
thopedische verrichting inderhaast
moet worden vrijgemaakt voor een
acute operatie. Het kan nu wel tussen
de drie en zes maanden duren voor
dat iemand op de snijtafel ligt voor
een nieuwe heup."
'Zorg op maat' bieden is één, 'zorg
op tijd' een andere zaak. Directeur
Patiëntenzorg Van Alphen van het
Spaameziekenhuis probeert de capa
citeit op orthopedie te verhogen door
zijn vier orthopeden zo veel mogelijk
verrichtingen in de operatiekamer te
laten doen. „Daarbij is het wel oppas
sen geblazen dat er nog genoeg over
schiet om mensen in de polikliniek te
ontvangen."
Het Rijnland Ziekenhuis met vesti
gingen in Leiderdorp en Alphen aan
den Rijn probeert het mes op weer
een andere manier te zetten in de
wachtlijsten. Met ingang van maan
dag worden oogheelkundige opera
ties uitsluitend nog verricht op de lo
catie Alphen aan den Rijn. De vrijge
komen operatiekamer in Leiderdorp
zal voortaan geheel en al worden be
nut voor (semi)spoedeisende ingre
pen. Woordvoerster Vink verwacht
dat door de inrichting van een spoed-
OK het schema van andere operaties
veel minder gestoord zal worden.
Lamping van het Diaconessenhuis
Leiden en Van Alphen van het Spaar-
neziekenhuis (met vestigingen in
Heemstede en Haarlem) beamen on
afhankelijk van elkaar dat de lengte
van wachtlijsten in belangrijke mate
wordt bepaald door de keuze van pa
tiënten, en niet zelden ook door een
vertrouwensband tussen huisartsen
en specialisten. Daardoor kan het
volgens Van Alphen voorkomen dat
binnen een specialistische vakgroep
de ene specialist tegen een langere
wachüijst aankijkt dan diens collega.
„Natuurlijk proberen we dan te
schuiven met een patiënt. Maar als
die hoe dan ook geholpen wil worden
door die ene specialist, houdt alles
op."
Beleid
Zegt Ketting van het LUMC: „Het is
de keuze tussen ofwel sneller gehol
pen willen worden of achteraan aan
sluiten tot de favoriete specialist tijd
heeft voor de persoon in kwestie. De
patiënt moet dan niet achteraf gaan
zeuren, als-ie voor de laatste optie
heeft gekozen."
Directeur Patiëntenzorg van het
AMC Dirk-Ian Bakker, houdt buiten
de Amsterdamse regio woonachtige
lijders aan kwalen die onder de noe
mer basiszorg kunnen worden ge
rangschikt, buiten de deur. „Er is veel
vraag, maar de capaciteit is beperkt.
Ik heb te maken met een tekort aan
operatie-assistenten, anesthesie-me-
dewerkers en dialyse-verpleegkundi
gen. Het is mij bekend dat Volendam-
mers met spataderen bij voorkeur
linksom het ziekenhuis van Purmer-
end en rechtsom het ziekenhuis van
Zaandam voorbij wandelen om zich
hier academisch eraan te willen laten
opereren. Daar kunnen wij dus niet
aan beginnen. Dit is een academisch
ziekenhuis, waarin de zogeheten
tweede lijnzorg slechts veertig pro
cent van onze taakstelling inneemt.
De basiszorg is eerst en vooral be
stemd voor mensen uit Amsterdam-
Zuid Oost, de Ronde Venen en Die-
men."
Bij een ander academisch zieken
huis, te weten het Leids Universitair
Medisch Centrum wordt minder rigi
de gehandeld ten aanzien van men
sen buiten de regio. „Maar", zegt
woordvoerder Ketting, „het is hier
geen vrije winkel met een onbeperkte
behandelingslijn. In onderhandelin
gen met de zorgverzekeraars staat
handhaving van de huidige routine-
zorg voorop. Niet meer en niet min
der. In de eerste plaats is een acade
misch ziekenhuis er voor de moeilijke
gevallen. De topklinische zorg. Ik
denk aan niertransplantaties en hart
operaties. Zeg maar: de gevallen waar
wetenschappelijk ook het een en an
der van te leren valt. Want dat is een
andere taak van een academisch zie
kenhuis: het dienen van de weten
schap. Automatisch moet je dan eer
der beperkingen stellen aan het aan
tal heupoperaties dan een gewoon
ziekenhuis. Ook hier is het gevecht
tegen de wachttijden een geldkwes
tie, terwijl het ook door personeelste
korten op afdelingen wordt bemoei
lijkt."
Het gemor onder de patiënten
groeit intussen, nu ze zich bovenal
klant van de gezondheidszorg be
schouwen. In het augustusnummer
van de De Consumentengids publi
ceerde de Consumentenbond een
peiling onder 1100 respondenten,
van wie ruim 40 procent aangaf een
week een redelijke wachttijd te vin
den. Volgens de Haarlemse huisarts
Rol zou er veel gewonnen zijn als het
traject tussen huisartsenpraktijk en
ziekenhuispolikliniek werd versoe
peld door het wegnemen van enkele
hobbels op de elektronische snelweg.
„In deze regio sluit de software van
de ziekenhuizen niet aan op die van
de huisartsen. Wij kunnen niet in hun
systeem komen. De introductie van
een intranet, waaraan een zorgverze
keraar z'n bijdrage zou moeten leve
ren, zou het verwijzen aanzienlijk
kunnen vergemakkelijken. On line
zijn met de ziekenhuizen, betekent
dat je als huisarts meteen kunt zien
waar een patiënt het snelst geholpen
kan worden. En dan is het een kwes
tie van pats, meteen de afspraak in
boeken in het ziekenhuissysteem."
GERARD VAN PUTTEN
•Op weg naar de spe
cialist. Vaak is er een
lange wachttijd aan
vooraf gegaan, zeker
waar het orthopedie
en oogheelkunde be
treft.
