Douane werkt in gatenkaas
ZATERDAG 7 AUGUST
Containeropslag in het Rotterdamse havengebied. Jaarlijks passeren hier miljoenen (in 1998 zes miljoen) containers. Over de controle daarop is nogal wat te doen. foto's gpd»cees zorn
Stevige kritiek op controle in de havens
De parlementaire commissie-
Kalsbeek noteerde dat minstens
15.000 kilo cocaïne met
medeweten van politie en
douane Nederland zijn
ingevoerd. De Directie Douane,
onderdeel van de
Belastingdienst, hult zich
daarover in diep stilzwijgen.
Op de werkvloer heerst
frustratie.
De kust is een gatenkaas waar
uit angst voor 'represailles van
hogerhand' douaniers alleen
anoniem over spreken.
Complete schepen worden
ongemoeid gelaten.
,,Het bed moet nodig worden
opgeschud", vindt Tweede
Kamerlid L. van Dijke (RPF).
„De douane is te gesloten,
hiërarchisch en
bureaucratisch.
moet nu drie kwartier voor het binnenvaren ge
beuren middels een fax naar een kantoor in Rijs
wijk. Pas als er een verdachte lading van achter het
bureau wordt ontdekt, gaat de douane af op de ha
ven waar jaarlijks zo'n 200.000 containers worden
overgeslagen.
G. de Ruiter, eigenaar van een gelijknamig
scheepsagentuur in Scheveningen, begrijpt er niets
meer van. „Dit is nota bene een buitengrens van
het Schengengebied zonder douanepost. En in het
weekeinde is zelfs het kantoor in Rijswijk gesloten
zodat schepen nu wellicht helemaal niet meer in
klaren en gewoon in- en uitvaren. De douane zegt
nu met mobiele teams te werken, maar ik heb ze
hier sinds 1 juli nog maar één keer gezien."
Buiten deze klachten wijzen douaniers aan de
kust er nog op dat de controles en expertise op het
vangen van verdovende middelen slechts in Rot
terdam echt aanwezig is. Een niet onaanzienlijke
haven als Vlissingen ontbeert die kennis echter.
Terwijl er maandelijks toch al snel tien schepen uit
Suriname aanmeren. Van Dijke: „Dat verschil kan
schrijnend zijn. In Vlissingen werd op verzoek ma
teriaal geleverd vanuit een Rotterdams visitatie
team waar de scheepsladingen mee kunnen wor
den gecontroleerd. Maar als zo'n douanier in Vlis
singen dan bij een spiegeltje al zegt: 'wat moet ik
met dat spiegeltje?' tja, dan houdt het natuurlijk
op."
Van Dijke wil de douane niet te hard aanpakken.
„Heus, het is een organisatie die wel degelijk ge
motiveerd is om het goed te doen." Hij wijst erop
dat de keuze om met mobiele teams te werken
voortkomt uit bezuinigingen en ad hoe genomen
politieke beslissingen.„Het probleem is dat de po
litiek de douane niet goed, of eigenlijk helemaal
niet aanstuurt. Het ene moment zijn niet-fiscale
aspecten als verdovende middelen een prioriteit,
maar sinds 1998 kwamen er veel nieuwe taken bij
en werden de controles op accijnzen verscherpt.
Er wordt nu weer meer gekeken naar de smokkel
van alcohol en tabak." Daar tegenover staat geen
extra budget voor de douane. Met als gevolg dat
het personeel vaak moet verhuizen en er expertise
verloren gaat.
Een 42-jarige douanier uit de Waalhaven bevestigt
dat er tussen 'hoog en laag' een enorme kloof
gaapt. „Ik werk hier nu al 13 jaar, maar heb nog
nooit wat gemerkt van corruptie. Die mensen ver
trekken, denk ik, met stille trom. Zoiets wordt toch
het liefst binnenskamers gehouden. De douane is
nog geen open organisatie. Zelf zou ik ook niet
naar hogerhand gaan. Ik zou op zo iemand afstap
pen en zeggen, joh, weet je wel waar je mee bezig
bent?"
Ook de klacht dat accijnzen als tabak en alcohol
beter scoren, wordt door hem bevestigd. „Als er op
papier water staat en je vindt illegale rum of wod
ka, dan heb je een lekkere klapper. Maar verdoven
de middelen leveren niets op. Die worden naar de
vuilverbranding gebracht en dat was het."
Ouderwetse situatie
De Utrechtse advocaat P.Doedens smaalt zelfs om
de douane. En dat er een aantal 'plat' zijn, be
schouwt hij als een feit. „Hier", zegt hij, en legt een
papier op tafel waaruit iemand zijn cliënt in een
drugszaak probeert vrij te pleiten als hoofdver
dachte. „Die man stuurt een fax vanuit de Domini
caanse Republiek en zegt dat mijn cliënt nooit de
hoofdverdachte kan zijn. Hij noemt zelfs drie
douaniers bij naam, inclusief de auto waar ze in
rijden en hun telefoonnummer." Op de fax staan
inderdaad Rotterdamse nummers.
Ook de hoegenaamde risicoanalyse noemt Doe-
dens een flop. „Terwijl ze met z'n allen op een
container duiken op een Surinaams schip en daar
in inderdaad een kleine partij cocaïne aantreffen,
laten ze de andere containers op datzelfde schip
ongemoeid. Als je de officier van justitie dan om
uitleg vraagt, antwoordt hij dat er voor die andere
containers 'geen aanwijzingen' bestonden. Tja, dat
is dan toch gewoon de ouderwetse botersmokkel.
Je tipt een partij door, laat daar de douane en poli
tie op afduiken, terwijl je aan de andere kant van
het schip hele scheepsladingen aan wal zet. Zo
ging het toen, en zo gaat het nog."
Volgens een Rotterdamse drugsagent zijn voor
smokkel helemaal geen corrupte douaniers nodig.
Dat kost criminele organisaties alleen maar meer
geld. „De Nederlandse kust is een gatenkaas. Ze
zoeken gewoon de zwakke plekken zoals Vlissin
gen. „Wie controleert een schip dat op Ameland
vaart? Ik mag het niet hardop zeggen, maar het is
niet moeilijk Nederland in te komen."
MARCEL VAN SILFH0UT
Hoofdschuddend bekijkt Ton Groe
nendijk een laadmanifest in de con-
troleloods. Het met de hand inge
vulde formulier vormt de aangifte van een ver
dachte lading. „Dit bedoel ik nou. Waarom werken
met zo'n papiertje? Dat kost weer enkele minuten
heen en weer lopen, terwijl alles vanaf het beeld
scherm zou kunnen. Er moet nog veel worden ge
automatiseerd."
Het hoofd van het douanedistrict Rotterdam legt
uit waarom de lading verdacht is. Hij wijst op de
container met daarin een gloednieuwe wagen. De
bestemming is de Verenigde Arabische Emiraten.
Maar, en daar gaat het nu om, in de auto staan vol
gens het papiertje ook enkele dozen met 'gebruiks
goederen'. Groenendijk: „Een hele rare dus. En
daér gaat het bij ons om. Zodra er een 'verwonder-
moment' is, gaat de alarmbel. Dan pakken we hem
eruit." Al geeft dat op de kade gemor. Elke controle
betekent immers oponthoud. De douane, kort ge
zegd, kost het bedrijfsleven geld. Teveel douane
controle leidt er zelfs toe dat het bedrijfsleven naar
andere havens uitwijkt.
In 1998 kwamen er zes miljoen containers door
de Rotterdamse haven. En in 2010 is dit waar
schijnlijk al verdubbeld tot twaalf miljoen. Onvoor
stelbare aantallen, die nopen tot een snellere, effi
ciëntere controle. Groenendijk: „Toen die Ameri
kaanse 'drugsgeneraal' McGaffrey hier op bezoek
was, legde ik hem uit dat zes miljoen containers
gelijk is aan een zesbaansweg van de oost- naar de
westkust van de Verenigde Staten. En dan ook echt
helemaal vol met containers. Nou, dan begrijp je
wel dat we dat onmogelijk allemaal kunnen con
troleren."
Over één ding willen Groenendijk en anderen
van de douane per se niet praten: het verwijt van
de commissie-Kalsbeek dat er in de jaren 1991-
1994 liefst 15.000 kilo cocaïne of zelfs het dubbele
daarvan op de Nederlandse markt is gebracht met
medeweten van politie en douane. Die zaak is nog
in onderzoek.
Intussen blijkt de lading uit de luxewagen er op
de scanner wat vreemd uit te zien. Het is duidelijk
zichtbaar dat er een soort bokaal in de doos zit.
„Dat kan wel eens cultuurgoed zijn. Uitpakken",
zegt Groenendijk. Maar dan blijkt het te gaan om
een kitscherig stuk porselein. Hilariteit alom. „Dit
is het leuke van ons vak. Je weet meestal niet wat je
zult tegenkomen."
Dat gold ook voor de vangst van vierduizend kilo
cocaïne die op 10 mei in Rotterdam werd gedaan.
„Die lading was niet getipt. Het is puur onze eigen
risicoanalyse geweest", zegt Groenendijk beslist.
Risicoanalyse
Het woord 'risicoanalyse' valt vaak in de Rotter
damse douanepost. Voor een deel, legt het hoofd
van het douanedistrict uit, gaat het daarbij nog
steeds om 'boerenverstand'. Maar belangrijker is
dat de dienst over centra beschikt die van achter
een bureau 'publieke en niet-publieke informatie'
over de aanvoerroutes van de schepen verzamelen.
Sommige landen, zoals Suriname en Colombia,
maar ook bepaalde aanvoerroutes via ogenschijn
lijk koosjere landen, kunnen een risico vormen.
Zulke boten hebben niet alleen controle van de
lading te verwachten, maar ook een bezoek van de
zogeheten 'Zwarte Bende', oftewel: het visitatie
team van de douane. Uitgerust met honden en
professionele apparatuur kammen deze beambten
alle hoeken en gaten van een schip uit. Vies werk
waar je speurkarakter voor nodig hebt.
Juist bij deze dienst blijkt veel frustratie te leven
over de douanetop. Arbeidsonvrede die onder
meer voortkomt uit de grote gaten die er in de
controle vallen. Met name de kust is op dit mo
ment 'een en al gatenkaas' vanwege te weinig
mankracht. „Daadwerkelijke controleteams of sur
veillerende douaneambtenaren zijn er in het dis
trict Rotterdam 's avonds en 's nachts nauwelijks
en dat geldt ook voor de weekends en feestdagen",
staat in een anonieme brief die Kamerlid Van Dijke
(RPF) ontving nadat hij in maart dit jaar Kamervra
gen stelde over de douane. „In heel Rotterdam
rijdt dan maar één surveillanceauto, volstrekt bela
chelijk voor zo'n gebied."
Ook zou de douane vaak niet in staat zijn om te
reageren op bijstandsverzoeken van de politie of
portiers in de haven. „Het resultaat is dat deze in
stanties niets meer melden en er ook nauwelijks
contact meer is met die diensten."
De brief is een litanie van klachten over de
douanetop. „Eigen inzicht en kennis, ervaring en
initiatief worden terzijde geschoven. Een compu
teruitdraai is heilig." Als voorbeeld geven de brief
schrijvers aan dat Duitse schepen de zaken wel in
orde hebben en derhalve nooit sco
ren in de risicoanalyse. „De beman
ning van de schepen weet dit ook
want die zien nooit douane aan
boord en kunnen dus van alles het
land binnenbrengen, en doen dit
dan ook."
Onvrede
De teamleiders moeten het even
eens ontgelden. „We hebben liever
dat je een partij sigaretten vindt dan
verdovende middelen, want sigaret
ten leveren nog geld op. Verdoven
de middelen kosten ons alleen geld
en leveren niets op", zou een team
leider ooit hebben gezegd. Plezier
en motivatie, aldus de 'verschillen
de douaneambtenaren uit het dis
trict Rotterdam' is inmiddels verdwenen en 'het
ziekteverzuim is ongeveer tien procent'. Gezien het
hoge aantal mannelijke werknemers (weinig zwan
gerschapsverlof) is dat veel. Ook twee andere ano
nieme brieven geven een soortgelijk beeld. Een ci
taat: „Bij bezoek aan de douanepost door derden
worden nooit kritische geluiden vernomen. De be
zoekers krijgen alleen mooie verhalen te horen.
Gebakken lucht."
Van Dijke heeft zojuist enkele dagen poolshoog
te genomen bij de douane. Rotterdam is efficiënter
en beter georganiseerd dan Vlissingen, constateer
de hij. Maar ook hier trof Van Dijke voldoende za
ken aan waarover hij op 30 september aanstaande
staatssecretaris Vermeend van financiën pittige
vragen zal stellen.
Munitie genoeg. Een recente personeelsmonitor
in het douanedistrict Roosendaal (met onder meer
ook de post Vlissingen) leert dat zeventig procent
geen vertrouwen heeft in de beslissingen van het
management. Dit voorjaar bracht
de Algemene Rekenkamer een rap
port genaamd 'Douane en Doua-
nita' uit. De risicoanalyse waar de
douane zo trots is, kreeg de kritiek
dat er 'op dit punt landelijke infor
matie ontbreekt', terwijl ministe
ries veel informatie die zij hebben,
niet aan de douane verstrekken.
Bezwaren
Van Dijke kent en deelt inmiddels
veel van de kritiek van de werk
vloer. Sterker nog, hij is er kwaad
over dat ook hij tijdens een eerder
werkbezoek in februari met de
commissie van financiën in Vlis
singen vernacheld is. Toevallig
was er toen net een container bin
nen gekomen met een 'verhoogd risico' en vond er
plots een controle plaats op de loswal naast de
douanepost. Later kreeg hij echter van douaniers
te horen dat het in feite de eerste keer in de ge
schiedenis van de haven was dat op deze plek zo
werd gecontroleerd.
Inmiddels kent Van Dijke de organisatie beter.
Hij typeert het als een goed bedoelende, maar
sterk hiërarchische, bureaucratische en naar bin
nen gerichte, gesloten overheidsdienst. Van Dijke:
„Die risicoanalyse is natuurlijk mooi, maar het
mag daar niet bij blijven. De douane moet ook in
de havens zichtbaar blijven. Daar gaat een preven
tieve werking vanuit. De politie doet zijn werk ook
niet alleen vanachter het bureau."
Het dossier van het Kamerlid bevat nog twee
verontrustende brieven van twee firma's uit de ha
ven van Scheveningen. Sinds 1 juni is daar in na
volging van meerdere kleinere zeehavens de doua
nepost opgedoekt. Het inklaren van de lading
Het hoofd van het
douanedistrict Rot
terdam, Ton Groe
nendijk: „Er moet
nog veel worden
geautomatiseerd."
Een auto in een container wordt onderworpen aan een onderzoek.
