Werken
aan vrede
Buitenland
Somalië probeert warlords op zijspoor te zetten
Somalië kent achteneenhalf jaar na de val van het regime van Siad
Barre nog altijd geen vrede. Het heeft ook nog steeds geen rege
ring. De beruchte 'warlords' (krijgsheren) blijken nauwelijks be
reid om in het landsbelang een uitweg uit de impasse te zoeken.
De bevolking is het zat en onplooit nu zelf initiatieven om buiten
de warlords om vrede in het land te bewerkstelligen. De resultaten
tot dusver zijn hoopvol.
Het fort van een Somalische warlord op
zondagmiddag. De zon schijnt, maar het
toneel is donker. Grimmig kijkende jon
gens met bloeddoorlopen ogen zitten met
een machinegeweer in de aanslag op een
stuk of zes met zwaar geschut uitgeruste
pick-ups; zogenaamde 'technicals', die als
een barricade voor het woonhuis staan op
gesteld. Onder een overkapping aan de an
dere kant van het het terrein staan wat af
gedankte wagentjes. Her en der lopen jon
gens met zonnebrillen op en AK-47's in de
hand. De vreemde 'technical' die het ter
rein oprijdt ter bescherming van de bezoe
kers. wordt als een vijandig element scherp
in de gaten gehouden.
De krijgsheer die zich in deze ambience
van wapens en grimmigheid ophoudt, is
Musa Suudi, een voormalige chauffeur (in
het Barre-regime) van middelbare leeftijd
die op zijn 'eilandje' in Mogadishu-Noord
almaar halsstarrig en onverzoenlijk zit te
wezen. Maar duidelijk is hij wel. Het groot
ste obstakel voor vrede is volgens hem
Hussein Aideed, een van de belangrijkste
warlords, die evenals zijn strijders niet in
Mogadishu thuishoort en daarom dient te
rug te gaan naar zijn regio van herkomst.
„Zo lang dat niet gebeurt, kan er van vrede
geen sprake zijn", zegt Suudi. Zij vormen
een bezettingsleger en daar kunnen we
geen zaken mee doen. En als ze niet gaan,
zullen we ze dwingen. Met kogels ja."
Zelf neemt Suudi echter geen enkel initia
tief om tot een vergelijk met zijn rivalen te
komen. Het enige wat hij doet, is alles en
iedereen afwijzen. Als hem gevraagd wordt
of hij de mobiele telefoon die voor hem op
tafel ligt, al eens heeft gepakt om Aideed te
bellen en een bijeenkomst voor te stellen,
grijnst hij. „Nee, ik heb deze kwestie nog
nooit met die jongen besproken."
Veel vertrouwen heeft hij ook niet in over
leg met Aideed die volgens hem alleen 'de
taal van geweld' begrijpt. De stelling dat
steeds meer mensen zich van de clanlei
ders afkeren en hun machtsbasis daardoor
aan het inkrimpen is, doet Suudi af als on
zin. „Dat zeggen mensen die strijd voeren
bij een kopje thee." Zijn invloed strekt zich
volgens hem nog altijd uit tot de buitenwij
ken van de stad, omringende dorpen en
een gebied zeshonderd kilometer ten zuid
westen van Mogadishu. „Op mijn begrafe
nis zullen jullie kunnen zien hoe groot mijn
aanhang is."
De enige krijgsheren die tot op heden zijn
gaan samenwerken, zijn Hussein Aideed en
Ali Mahdi, eens aartsrivalen maar nu ka
meraden binnen het sinds kort bestaande
Benadir-bestuur, bedoeld om in Mogadis
hu en directe omgeving weer enige vorm
van orde, gezag en regelmaat te realiseren.
De beide hoofdmannen verkeren op het
moment van ons bezoek elders, maar hun
plaatsvervangers, Isse (Aideed) en Addo
(Ali Mahdi), zetten zich graag gebroederlijk
achter een tafel om te melden dat zij ge
zorgd hebben voor de verdwijning van de
zogenaamde groene lijn, die de stad jaren
lang in tweeën splitste en waarlangs zwaar
gevochten is en veel doden zijn gevallen.
„Iedereen kan zich nu vrij door de hele
stad verplaatsen." Ze wijzen op de demobi
lisatie van drieduizend van hun strijders
die nu een officiële politiemacht vormen, al
is ze wegens gebrek aan geld nog altijd niet
op straat actief. Beide vice-warlords om
schrijven Mogadishu desondanks als 'zeer,
zeer vredig'.
V eiligheidsproblemen
Natuurlijk gaat er ook nog wel eens wat
mis. „Er komen steeds meer mensen terug
naar de stad, waardoor veiligheidsproble
men ontstaan. Het gaat dan om gewone
criminelen. Daar kun je het Banadir-be-
stuur niet voor aansprakelijk stellen. Het
zijn niet meer dan kleine incidenten." Bei
den koesteren de hoop dat hun bestuur als
basis kan dienen voor 'een nieuwe regering
en vrede in het hele land'. Probleem is dat
samenwerken voor de andere krijgsheren
voorlopig ondenkbaar is. Zij wijzen het ini
tiatief van Ali Mahdi en Aideed als onbe
duidend van de hand en menen dat beiden
er alleen maar op uit zijn om de internatio
nale gemeenschap op het verkeerde been
te zenen om zo hun eigen huid te redden.
Liever blijven ze zich zo lang mogelijk
krampachtig vastklampen aan hun eigen
beperkte machtsbolwerkjes. Gevolg is dat,
ondanks het opheffen van de groene
scheidslijn, andere clans nog altijd als riva
len worden beschouwd en niet overal wel
kom zijn. De situatie blijft daarom uiterst
onvoorspelbaar.
Achterdocht en aanverwante spanning be
palen de omgang. Veiligheid is nog steeds
een relatief begrip. Twee auto's met blan
ken worden door drie met veel vuurwapens
uitgeruste 'technicals' begeleid. Niemand
haalt het in z'n hoofd om te gaan lopen of
in het donker rond te rijden. Mogadishu en
omstreken zijn nog altijd vergeven van de
wapens en ongecontroleerde elementen.
Niemand die het risico van een overval of
kidnapping wil lopen.
In het totaal kapot geschoten centrum van
foto ap sayyid. 1
bloedend terug naar huis. Negen maand n
later baarde ze een zoon. j(
Door bemiddeling van haar moeder was c
een neef uiteindelijk bereid met haar te 0
trouwen en werd voorkomen dat de ge
meenschap haar verstootte. „Aanvankeli
dacht ik, dat 't het einde van m'n leven
was", zegt Madino nu, vijfjaar later. „Ge0
lukkig heb ik een nieuwe start kunnen m j!
ken. Ik zet me nu ook actiefin om vrouw r
bewust te maken van hun rechten en he 0
te mobiliseren. Ik ben bereid te sterven r(
voor vrede." e
Hoopvol
De Nederlandse ontwikkelingsorganisati Vc
NOVIB is een van de weinige internatior
le, niet-gouvernementele organisaties (d
niet door overheden gestuurde ngo's) dj
vertrouwen heeft in de civiele beweging v
die ook krachtdadig steunt. Algemeen di r(
recteur Sylvia Borren, op bezoek in Som ri
lië, zegt: „Het is gevaarlijk als je zo'n lan lv
zo lang aan z'n lot overlaat. Allerlei mafi r£
so-achtige elementen die zich inlaten m 0l
handel in wapens en drugs, krijgen het U)
voor het zeggen. Wij kiezen ervoor die b e,
nenlandse organisaties te steunen die c< r
crete activiteiten opzetten en die strijde: a;
voor democratische waarden in de sam: n
leving. Onze partners zijn organisaties d
zelf aan de slag zijn gegaan omdat ze be
fen dat hun problemen niet opgelost wc
den door de internationale gemeenscha
of de warlords.
Het werk gebeurt met vallen en opstaan
maar er zijn genoeg sprankjes hoop die r
de moeite waard maken om door te gaa i
Het opbouwen van een krachtig midder
veld in de samenleving is van groot bela
voor de toekomst van Somalië. Het is ni T|
duidelijk of het uiteindelijk niet toch sle
zal aflopen. De tegenkrachten zijn grooi
het gaat hier om een heel complexe kwc 11
tie, maar inmiddels is wel duidelijk gevv v
den dat dit de beste weg is. Er zijn kracli j
ge ngo's in het land ontstaan waarnaar,t
luisterd wordt. Het is geen weggegooid ie(
geweest dat we erin gestopt hebben. Aa
ons nu de taak om ook andere donoren !n
hiervan te overtuigen." a,
De meeste warlords doen nog altijd me:
smuilend over het belang van het oprui g
kende burgerfront. Alleen de plaatsveru
ger van Ali Mahdi, Addo, ziet het teken |j,
de wand: „Als de factieleiders niet snelt d,
elkaar gaan zitten en een compromis sli
ten, bestaat de kans dat een sterke volks ib
weging het heft in eigen hand neemt." I fj<
civiele organisaties eisen dat ze als vol- er
waardige partners kunnen deelnemen 31
conferenties over de toekomst van Som kr
Ze denken daar de warlords op een zij- ei
spoor te kunnen rangeren. „Je kunt, of j )e
het nu leuk vindt of niet, na al die jaren jg
helemaal om ze heen, zoals sommigen
denken", zo zegt vredesactivist Hussein al,
Abdi. „Wat je wel kunt doen, is ervoor z
gen dat hun rol zo marginaal mogelijk i is
Omar Mohamed, een andere activist: „I 0
enige plek waar de warlords nog diener.
verschijnen, is voor het Internationale! -
bunaal in Den Haag."
Het uiteenvallen van grote facties in kle f
groepen en de militaire inmenging van
trea en Ethiopië (dat met troepen mee
vecht aan de kant van Aideeds rivalen) -
heeft de situatie er ondertussen alsmaa
onoverzichterlijk op gemaakt. Voor oktc
staat opnieuw een grote verzoeningsco
rentie gepland in de hoofdstad van Son e
land Hargeisa. Hussein Abdi denkt dat
komst van Ethiopische militairen wel e er
een positieve uitwerking zou kunnen h lcj
ben.Als de Ethiopiërs vlak voor Moga: s
hu halthouden kunnen ze samen met d Cl]
burgerbeweging voor voldoende drukz ife
gen om eindelijk een doorbraak in hert
desproces te forceren."
Het gevolg van geweld in het centrum van Mogadishu.
foto gpd frans van de houdt
de stad wordt slechts hier en daar wat aan
heropbouw gedaan. Het merendeel van de
eens majestueuze gebouwen, huizen en
kantoren ligt nog altijd troosteloos in puin.
Tussen de brokstukken hebben ontheem
den uit andere delen van het land, die nog
onveiliger zijn, hutjes opgetrokken. Weinig
opwekkende taferelen, waarin zelfs de
muskieten ongewoon gedrag vertonen en
in tegenstelling tot elders in de wereld niet
's avonds maar 's morgens vroeg bloeddor
stig hun prooi te lijf gaan.
Positief
Toch is het niet louter droefenis in Moga
dishu. Achter de fagade van haat en geweld
die door de warlords is opgebouwd, zijn
wel degelijk allerlei positieve ontwikkelin
gen gaande. Burgers die het beu zijn dat
het conflict zich voortsleept, hebben hun
vertrouwen in de onverzoenlijke clanlei
ders opgezegd en zetten zich nu op velerlei
fronten in om de samenleving weer een
normaal aanzien te geven.
Ze verenigen zich in een civiele beweging
die steeds krachtiger wordt. Het zijn men
sen die ervan overtuigd zijn dat 'strijd voe
ren bij een kopje thee' de enige uitweg
biedt uit de impasse. „Dit is voor de bur
gers de beste manier om weer greep te krij
gen op hun eigen leven, de krijgsheren bui
ten spel te zetten en een duurzame vrede te
bewerkstelligen", zegt Hassan Shire Shei
kh, voorzitter van het Peace and Human
Rights Network, zelfverzekerd. „En de bui
tenwereld erkent onze posititie steeds va
ker. Vroeger gingen buitenlandse delegaties
direct naar de warlords, nu komen ze eerst
naar ons toe."
Theatergroepjes, volgens Somalische tradi
tie zeer belangrijk om boodschappen uit te
dragen en problemen waarmee de bevol
king worstelt voor het voetlicht te brengen,
drijven zelfverzekerd de spot met de war
lords. Ze verwijten hen hebzucht en eigen
belang, omdat ze allemaal zelf president
van het land willen worden. Jongeren die
voorheen niets liever deden dan met een
machinegeweer rondlopen en de gemeen
schap terroriseren, keren zich van de clan-
legers af en sluiten zich aan bij aktiegroe-
pen zoals de Peace Youth Club, die op dit
moment 470 leden telt.
De club zoekt naar alternatieve bronnen
van inkomsten voor de jongeren en leert
hun dat je conflicten door overleg oplost,
niet met wapentuig. Voorzitter Ahmed Mo
hamed Hussein (28), die zelf jarenlang
heeft gestreden voor krijgsheer Ali Mahdi
('Voor niet meer dan 'n bosje khat (een sti
mulerende plant) en 'n bakje rijst per dag')
zegt enthousiast: „We ijveren voor 'n be
stand tussen clans, helpen gemeenschap
pen in nood zoals tijdens de recente over
stromingen, en mobiliseren het zakenleven
om de wereld een nieuw gezicht van Soma
lië te tonen. De groene lijn is er officieel
niet meer, maar er bestaan tussen de ver
schillende clans nog altijd barrières. We
moeten ons daarom blijven inzetten om
voor eens en voor altijd af te rekenen met
de gewapende conflicten in Somalië."
Ook in de dorpen waar inheemse Bantu-
stammen wonen, klinkt steeds weer dezelf
de boodschap: werk aan vrede! De inwo
ners van Labawaab, een dorpje nabij Jow-
har, ten noorden van Mogadishu, aan de
oevers van de Shabelle-rivier, zijn hun le
ven lang onderdrukt door 's lands heersers
en ook nu weer door de warlords. Meisjes
worden verkracht, en gewassen worden ge
stolen.
Ondanks het feit dat ze altijd aan hun lot
zijn overgelaten, putten ze kracht uit het
beetje dat ze hebben en de goede oogst die
hun te wachten staat. Met Nederlandse
hulp zijn na de overstromingen van '97 en
'98 de dijken verzwaard en zaden en ande
re noodzakelijkheden verstrekt. In een to
neelstukje wijzen ze andere clans erop 'dat
een leven met landbouw meer loont dan
een leven met wapens'.
Vorderingen
Volgens Luie Saeed begint de vredesbood
schap z'n vruchten af te werpen op het
platteland. „Conflicten tussen naburige
dorpen worden vaker door praten opgelost
en als er wel gevochten wordt, is het zeer
kortstondig en kleinschalig zonder dat
meteen iedereen op elkaar gaat schieten.
Mensen slaan ook niet meer massaal op de
Een Somalische strijder in dienst van Hussein Aideed
vlucht, omdat ze vertrouwen hebben in on
derling overleg."
Vrouwen spelen een opmerkelijke en voor
al krachtige rol in het vredesproces. Ze
hebben zich verenigd in organisaties die
het clan-denken in het land willen door
breken en ijveren voor gelijkheid en politie
ke rechten voor vrouwen. Ze bieden hulp
aan vrouwen die slachtoffer zijn geworden
van seksueel en-ander geweld, en proberen
met geringe middelen de landbouw, ge
zondheidszorg en het onderwijs, dat sinds
'91 zo goed als plat heeft gelegen, weer op
poten te zetten.
Waardering voor dit werk komt tegenwoor
dig ook van mannen, die voorheen weinig
respect toonden. „Dat zou je de positieve
kant van de oorlog voor ons kunnen noe
men", meent Bohra Mohammed Nur, di
recteurvan COGWO (een coalitie van 17
vrouwengroepen). „De oorlog woedde in
alle hevigheid, maar vrouwen bleven over
eind, zwoegden voor 'n inkomen en zorg
den ervoor dat het gezin zo goed mogelijk
door bleef draaien. Vrouwen hebben nim
mer meegevochten, maar ze hebben de sa
menleving wèl gered van totale ineenstor
ting.
Bovendien spelen we een cruciale rol bij
het vreedzaam oplossen van conflicten.
Breken ergens in de stad gevechten uit, dan
bemiddelen wij tussen de partijen. Wij
hebben op deze manier vele malen voor
vrede gezorgd. Inderdaad, het is soms erg
vermoeiend, vooral als korte tijd later de
groepen weer op elkaar beginnen te schie
ten. Maar zo lang ze maar bereid blijven
met elkaar te praten, is het de moeite
waard om door te gaan. Mannen kunnen
nu niet meer om ons heen. Wij kunnen nu
ook direct met de clan-oudsten praten.
Voor de oorlog konden we alleen via een
advocaat met hen communiceren."
Een volgende stap waar de groepen voor
ijveren, is dat vrouwen ook toegang krijgen
tot bestuursorganen van openbare institu
ten en uiteindelijk volwaardig kunnen
meedraaien in de landelijke politiek. Nu de
mannen er almaar niet in slagen voor vrede
in het land te zorgen, zien vrouwen hun
kans schoon om hun positie in de samen
leving voorgoed te verbeteren.
Maar er blijven obstakels. Over de toekom
stige rol van vrouwen zijn mannen nog erg
onzeker. „We hebben veel aan onze vrou
wen te danken", zegt districtscommissaris
Abdi Mohamed Guad van Jowhar, „maar of
ze ook de warlords kunnen dwingen vrede
te sluiten en van doorslaggevende beteke
nis zullen zijn voor de vorming van een
nieuwe regering, betwijfel ik."
Vrouwenrechten
COGWO-directeur Bohra Nur laat zich ech
ter niet uit het veld slaan. Haar organisatie
presenteert binnenkort een handvest waar
in de rechten van vrouwen staan opge
somd. Samen met artsen en advocaten be
reidt zij ook dossiers voor over vrouwen die
tijdens de oorlog seksueel of anderszins
zijn mishandeld, zodat de schuldigen in de
toekomst gestraft kunnen worden.
In haar kantoor in Mogadishu-Noord toont
Bohra dikke albums met foto's van vrou
wen die de afgelopen jaren ten prooi zijn
gevallen aan het ongebreidelde geweld in
Somalië. Ernstige verminkingen aan lede
maten, eerstegraads brandwonden aan
borsten en andere lichaamsdelen, littekens
van schotwonden en bajonetsteken, vooral
op de dijen waar leden van de clanmilities
vaak op schieten of waar ze in steken om
vrouwen te dwingen hun benen uit elkaar
te doen. Om nog maar te zwijgen over de
psychische gevolgen.
Een van de slachtoffers, Madino Sulleiman
(25). vertelt hoe ze met haar moeder water
had gehaald en op weg was naar huis, toen
ze op een groep van 20 gewapende man-
Hussein Aideed, een van de belangrijkste war
lords en als zodanig een groot obstakel voor
vrede. foto reuters george mulala
Musa Suudi, voormalig chauffeur, thans
krijgsheer, foto gpd frans van den houdt
nen stuitte. Haar moeder, die bijna 9
maanden zwanger was, werd afgeranseld
en verloor haar baby. Madino werd drie
uur door alle mannen verkracht, verloor
daardoor haar maagdelijkheid, liep diverse
geslachtsziekten op en strompelde hevig
