W
Leven maken in natte duinvallei
Gras, een wonder
Niet pluizen in het wilde weg
In Natura
Vogels broeden eerder
VRIJDAG 9 JUL11999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-;
Toen ik twee keer achtereen
met gras maaien een afrikaan-
tje, vlak bij de rand, gekortwiekt
had, deed het plantje het niet
langer. Het gras bleef ijverig
groeien om vijf dagen later
weer gemaaid te kunnen wor
den. Ra, ra hoe zit dat? Wat is
het verschil tussen de meeste
planten in onze border en het
simpele gras? Waarom kan de
ene plant er niet tegen om gere
geld tot bijna de grond gekort
wiekt te worden en groeit de
andere plant des te harder?
De vraag werd mij gesteld door
een tienjarige. Kinderen van de
ze leeftijd vinden niets vanzelf
sprekend en dat zet ons volwas
senen aan het denken. En ik
moest inderdaad denken en
kwam terecht bij plantkunde.
Plantkunde kan antwoord ge
ven op de vraag die zo eenvou
dig lijkt en het niet is. In de
plantkunde verdelen
ze de planten onder
andere in eenzaad-
lobbige planten en
tweezaadlobbige.
Moeilijke woorden,
maar iedereen die
ooit wat zaadjes in de
grond heeft gestopt
weet heel goed wat
tweezaadlobbig is: dat
zijn die twee kleine
blaadjes die vlak na
het kiemen boven ko
men. Vrijwel alle
planten die wij zelf
zaaien blijken twee-
zaadlobbig te zijn. 30*>-
Maar stop eens wat
graszaadjes in de grond en kijk:
daar komt maar een enkel
sprietje boven. Dat is dus een
eenzaadlobbige plant.
En wat heeft dat nu te maken
met de mogelijkheid van gras
om te blijven groeien als ik het
tot bijna de grond afmaai? Een
heleboel want de eenzaadlobbi-
gen hebben een groeizone vlak
aan de basis van de plant. Als
we het gras afknippen dan
knippen we dus het oudste
stukje van de plant af en daar
heeft ze geen last van. De plant
kan rustig verder groeien vanuit
die groeizone bij de grond. Dat
heeft het arme afrikaantje niet.
Bovendien hebben de eenzaad-
lobbigen vaak dikke wortelstok
ken of knollen waarin ze reser-
vevoedsel opslaan. Tweezaad-
lobbigen hebben dat ook wel,
maar bij de grassoorten en bij
de lelieachtigen die tot dezelfde
groep gerekend worden is het
heel belangrijk.
In de praktijk komthet er op
neer dat een grasveld bijna niet
stuk te krijgen is, ook al vallen
er wel eens tijdelijk kale plek
ken in door droogte of overma
tig gebruik. De uiüopers van de
resterende soorten'zullen zo
vlug als ze kunnen de open
ruimte innemen. Een met zorg
aangelegd grasveld bestaat uit
zo'n zeven soorten verschillen
de grassen die aangepast zijn
aan plaats en grondsoort. Wil
len we midzomer bij eventuele
droogte ook genie
ten van een gras
groen tapijt, dan kan
dat alleen als we ge
regeld sproeien. Niet
sproeien zal, het
moge duidelijk zijn
uit het voorgaande,
zeker niet resulteren
in een gazon dat te
loor gaat, maar wel
in een gazon dat tij
delijk meer op een
veld stro dan op een
grasveld lijkt. Het
wordt dus een kwes-
tie van kiezen, niet
Iaarlem van verliezen.
Overigens kunnen
we bij voorspelde droogte wel
iets doen voor ons grasveld. Op
de eerste plaats nooit mest ge
ven met vooruitzicht op droog
weer. Ook niet als we van plan
zijn om op vakantie te gaan.
Dan zou het gras bij vochtig
weer immers extra hard gaan
groeien en dat is juist dan niet
de bedoeling. Verder is het aan
te bevelen om bij droogte iets
hoger te maaien. En altijd geldt:
dat wisselen van de maairich-
ting in een mooi egaal groen
grasveld het meeste resultaat
biedt.
GREET BUCHNER
Het klimaat heeft de afgelopen
decennia op vele plaatsen wijzi
gingen ondergaan dat nu ingrij
pende biologische veranderin
gen merkbaar worden. Dat
geldt vooral voor planten en
dieren in de noordelijk gelegen
gebieden en in de koele bergs
treken. Hoe snel vogels zich aan
de gewijzigde omstandigheden
kunnen aanpassen, blijkt uit de
nieuwste editie van de Britse
broedatlas. Ook de nieuwe
Zwitserse atlas van broedvogels
en de rapporten van biologen
van de State University of New
York in Albany spreken van op
merkelijke veranderingen in de
broedperiode en in het migra
tiegedrag van vogels. De Britse
biologen stelden vast dat vogels
die zich traditioneel langs de
warmere zuidkust van Groot-
Brittannië ophielden, de afgelo
pen twintig jaar hun woonge
bied gemiddeld tot 25 kilometer
P u z
CRYPTOGRAM:
HORIZONTAAL:
1. Kledingstuk van een student
(e)? (8); 5. Met deze schoenen
gaan ze uit (8); 6. Maakt strikjes
uit begeerte (4); 8. Laat dit ge
recht er niet inlopen (4); 10. Uit
gelegd voor de raadsheer (5); 12.
Het hardhandige van ontwikke
ling (5).
VERTICAAL:
1Hierbij zijn er.genoeg struiken
(6); 2. Overdreven gemeen in de
vallei (6); 3. Het beroep van een
schilder (5); 4. Dat beest is een
godheid van niets (5); 7. Daar
speelt een solist in (5); 9. Ordi-
meer naar het noorden hebben
uitgebreid. Dat geldt ook voor
vlinders, padden, kikkers en sa
lamanders. Volgens de biologen
in het wetenschappelijk tijd
schrift 'Nature' heeft dat alles te
maken met de warmere zomers
en de mildere voorjaarstempe-
raturen.
Om hun bewering kracht bij te
zetten hebben de Amerikaanse
wetenschappers ook de kli-
maatgegevens van de afgelopen
twintig jaar bestudeerd. Daaruit
blijkt dat de temperaturen in dit
berggebied 's nachts geleidelijk
minder koud zijn geworden. Als
gevolg daarvan zijn de planten
groei en het voedselaanbod in
het voorjaar ook enkele weken
eerder op hun hoogtepunt en
komen de dieren sneller weer
op krachten na de winter. De
vogels gaan dus vroeger hun
nesten bouwen, paren en broe
den.
Z E L
riair dialect (4); 11. Maakt een
mol een rondreis? (3).
Oplossing van donderdag:
Horizontaal: 1. Dweepster; 9.
eend; 10. tele; 11. ge; 12. ene;
14. pc; 15. snert; 17. lef; 19.
ent; 21. rem; 22. zee; 23. vee;
25. mep; 27. reeks; 30. es; 32.
tee; 33. be; 34. deze; 36. eren;
38. etensrest.Verticaal: 1. De
gel; 2. wee; 3. en; 4. eden; 5.
ster; 6. te; 7. elp; 8. recht; 13.
nek; 15. sfeer; 16. teems; 18.
ere; 20. nee; 23. vrede; 24. ree;
26. prent; 28. eten; 29. keer;
31. set; 33. bes; 35. ze; 37. re.
Goudse kerk favoriet bij vleermuis
Uitklapplaat, braakballen en ondeiwater
De zolder van de Sint Janskerk
in Gouda blijkt voor de vleer
muis een favoriete schuil
plaats. In de nok van de kerk
hebben zich tientallen vleer
muizen genesteld. Ook kent
Gouda met de watervleermuis
en de meervleermuis twee
unieke vleermuissoorten. Dat
blijkt uit de bevindingen van
de Zoogdierenwerkgroep
Zuid-Holland na onderzoek
dat vanaf juli vorig jaar is uit
gevoerd. Door de constante
temperatuur en luchtvochtig
heid, de ruimte tussen de ge
welven en de zoldervloer en
de openingen in het dak voe
len de Goudse vleermuizen
zich het beste thuis in de Sint
Jan. Na lange tijd van afwezig
heid blijkt zich daar nu ook
weer een kraamkolonie van
vrouwtjes te hebben geves
tigd. De werkgroep deed een
aantal aanbevelingen voor be
scherming van de vleermuis
populatie. Een ecologies me
groep van de gemeente za ph
aanbevelingen nader uitw itse
ken.
Uit de inventarisatie komferv
naar voren dat Gouda zo' (g d
334 vleermuizen en zes st g h
ten telt. Daarbij werden ti rail
wintervleermuizen en 22
meervleermuizen ontdek is d
Nederland komen in tota ïeri
verschillende soorten vlei mi
muizen voor. De grote ho gro
veelheid en verscheidenh an
in Gouda is volgens de wi iaai
schappers te danken aan dei
vele overgangen van wate ito'
land die Gouda en omga
kent. En dat zijn met dev wo
insecten de ideale foerags
plaatsen voor vleermuizei
de natuurlijke omgeving
land door begroeiing gele
lijk overgaat in water is di
pulatie zelfs drie keer zo;
dan elders.
Groene handen
Voor wie niet te veel wil uitge
ven aan natuurboeken en toch
iets wil kopen, is er een aller
aardigste brochure over lieve
heersbeestjes, hun leven en
hun lijden. Daarin worden
achttien verschillende soorten
(twintig, zegt de inleiding, maar
bij zo'n klein aantal is afronden
een beetje onzin) uit Nederland
en België beschreven. Dat zijn
dan nog de meest voorkomen
de, want in totaal leven er van
deze kevertjes in beide landen
wel zestig soorten. Grappig (en
handig) is dat in het register,
een uitldapplaat, ook de teke
ningetjes er weer bij staan.
Minder voor in het veld, meer
voor thuis is een soortgelijke
brochure over het pluizen van
braakballen, want dat is werk
voor thuis onder een goede
lamp op een vel wit papier en
met een pincet, een tandenbor
stel en een loep. Braakballen
pluizen doe je niet zomaar,
wildpluizen (niet het pluizen
van wild, maar pluizen in het
wilde weg) is uit den boze. Daar
loop je serieuze pluizers mee in
de weg, nog afgezien van de on
rust die het onder de producen
ten van de braakballen veroor
zaakt.
In dit geval gaat het om uilen,
waarvan de braakballen met de
onverteerde voedselresten als
botjes, haren, veren, chitine-
pantsers van insecten en ook
plantenresten bij uitstek ge
schikt zijn voor het onderzoek
naar kleine zoogdieren. Zo is
met braakbalonderzoek aange
toond dat er op Texel sinds kort
een kleine populatie aardmui-
zen leeft. De brochure met de
terminatietabellen voor alle
mogelijke soorten knagertjes, is
Achttien soorten lieveheersbeestjes uit Nederland en België.
mede uitgegeven door de
Noord-Hollandse Zoogdierstu
diegroep Nozos die voor haar
provincie werkt aan een zoog
dierenatlas, maar is als prakti
sche handleiding ook elders
heel goed te gebruiken.
Nieuw is ook een in Capelle aan
den IJssel uitgegeven boek met
tweehonderd kleurenfoto's van
het leven onder (het Neder
landse zoute) water: Ooster-
schelde, Grevelingen en Noord
zee. De Groene Zee heet het,
omdat het water onder de grau
we golven aan de oppervlakte
samragdgroen kleurt, en het is
samengesteld door twee sport-
duikers met een fascinatie voor
anemonen, wieren, krabben,
kreeften, garnalen, manteldie-
ren, naaktslakken, sponzen,
inktvissen, poliepen, mosdier
tjes, borstelwormen, kwallen,
schelpdieren, huisjesslakken,
zeesterren, zee-egels en vissen.
Deze dieren worden zo anders
geportretteerd. (De meeste van
wat een geluk dat u nog niet op vakantie hoeft, nu de tuin
op z'n mooist is! geniet ervan op z'n engels, japans of grieks.
alles te koop bij:
bloemendaal bv.
rijksstraatweg wassenaar
FOTO GPD/KNNV
ons kennen ze alleen maar als
dode resten op het strand) Dat
levert mooie soms science-fic-
tionachtige foto's op en soms
een zoekplaatje, maar ook dan
gaat het om een reëele weerga
ve van de onderwaterwereld.
Terwijl pijlinktvissen er een
gruwelijke hekel aan lijken te
hebben gefotografeerd te wor
den, hebben de intelligente
inktvissen bekend van sepia-
rugplaat in de vogelkooi) daar
totaal geen moeite mee heb
ben. Als ze eenmaal gewend
zijn aan flitslicht, knijpen ze de
ogen al dicht als de flitser om
hoog wordt gestoken.
Lieveheersbeestjes in beeld;
Frans Bos; uitgever KNNV; prijs
f7.95.
Braakballen en pluizenKees
Kapteyn; uitgever KNNV en No
zos; prijs f 12.50.
De groene zeePeter Verhoog
Georgina Wiersma; uitgever
Fortune Publishers; prijs f59,95.
JAN OTTENS
Ga lekker in de tuin aan.'
slag. Zet de bloemen in mooie
sierpotten of leg een moestuin
aan. En als alles begint te
groeien, kunnen de tuinidee-
en verzameld worden voor het
volgende seizoen. Noteer de
beste oplossingen en maak te
keningen van de kleuren
bloembedden. Prachtige
tieboekjes met fraaie mo
ven en mooie potloden i
passende basiskleuren, l iari
nen daarvoor worden ge
bruikt. Info: Ordning B
020-4228366
De oeverzwaluwen hebben de steile oevers
al weten te vinden. Een stuk of twintig zijn
er tot broeden gekomen, voor de eerste
keer hier op het Zuid-Hollandse Voome-
Putten. En ook de bergeenden, vermoede
lijk drie of vier paartjes, hebben gedaan wat
ze elk voorjaar doen. Twaalf jongen (pul
len, zegt de vogelaar) zijn er geteld. De na
tuur lijkt te begrijpen wat de mens met
haar voor heeft. Maar voor de rest oogt de
nog kale duinvallei met in het midden een
meertje voorlopig eerder als een spartelvij
ver.
Onder een lucht met blinkende wolkensta
pels hield Jaap van Baarsen, namens de
Vereniging Natuurmonumenten de be
heerder van bijna duizend hectare Voornes
Duin, een klein feestje. Omdat het hoge
zanddepot van vijftien hectare, dat hier
vlak bij de noordelijke aanzet tot de Ha-
ringvlietdam al dertig jaar hetzelfde was -
veel meer dan duindoorn wilde er niet
groeien - zich nu mag gaan ontwikkelen tot
een natte duinvallei, waardoor er een veel
spannender natuur moet ontstaan. Dat ziet
de natuurliefhebber 't liefst.
Nu zijn de duinen van Voome niet onbe
deeld. Van het totale aantal Nederlandse
soorten broedvogels komt hier maar liefst
tweederde voor. Tien jaar geleden vestigde
de lepelaar zich aan het Quackjeswater,
een van de twee grote duinmeren in het
natuurmonument. Daar broedt nu de
grootste kolonie van Nederland.
Van alle soorten wilde planten is hier iets
meer dan de helft te vinden. Voornes soor
tenrijkdom is voor een belangrijk deel te
danken aan het feit dat er nooit drinkwater
gewonnen is, maar een natte duinvallei kan
er in de nog steeds verdrogende Neder
landse natuur best bij. Van jonge, dynami
sche duinen is langs de kust niet veel meer
over. Beheerder Van Baarsen zegt hierover:
Sinds de jaren zeventig heeft de natuur
ons hier een verhaal willen vertellen, maar
dat lag begraven onder het zand. Wij heb
ben een knellende band weggehaald." De
knellende band bestond uit 350.000 kuub
zand.
In de afgelopen winter hebben een zand
zuiger, een kraan, een paar gronddumpers
en een bulldozer van het gronddepot een
nieuwe duinvallei gemaakt. Wind en water
moeten er nu als het kan geheel op eigen
kracht vorm geven aan flora en fauna. Het
hek rond de nieuwe vallei is onvermijdelijk,
om te voorkomen dat het meertje een spar
telvijver wordt. De picknickbanken op twee
nieuwe uitzichtplateaus, de nieuwe fietsen
stalling en het nieuwe ruiterpad dragen de
boodschap uit, dat je er weliswaar niet aan
komen mag, maar er wel naar kan kijken.
Ook dat is geheel volgens de huidige trend
in de natuurontwikkelingswereld.
internationaa
of zij afval scheiden of ni
Op basis van registratie) ;I
den zij gekwalificeerd als a|,
of C bedrijf. De A-bedrijs gj,
belasten het milieu het n
De MPS-registratie geef!
kwekers niet alleeen m(
zicht in hun bedrijfsvoeii
maai" levert ook een
sparing. Kwekers buiten
pa worden niet alleen bi
deeld op hun milieupri
maar moeten ook aan sp
voorwaarden op het sori
vlak voldoen. De sociale
graaf is gebaseerd op de
versele Rechten van dei
en richt zich op drie aspi
veiligheid, gezondheid
beidsvoorwaarden. Alle
worden gecontroleerd do
onafhankelijke controle-i
nisatie SGS AmW^ntrnilAG
i be I
ires I
Achter de zeereep ligt een nieuwe duinvallei klaar om de duindoornnatuur van het zanddepot te vervangen.
w
FOTO GPD/Jacques Zorgman
Milieu-meetlat
Nancy Hendriks van de firma
De Koning-Hendriks uit
Maasdijk is een van de snel
groeiende groep bloemkwe
kers die op hun bedrijf MPS
systeem met succes toepas
sen. Wat in 1995 begon als een
initiatief van Nederlandse
kwekers, afzetorganisaties en
bloemveilingen, is hard op
weg om uit te groeien tot een
internationale milieustan
daard. Op dit moment doen er
zo'n 4000 kwekers mee met
bedrijven in Nederlarid, Bel
gië, Costa Rica, Denemarken,
Duitsland, Engeland, Equa-
dor, Israël, Italië, Kenia, Tan
zania, Zambia en Zimbabwe.
MPS-kwekers registreren pre
cies hoeveel gewasbescher
mingsmiddelen, energie en
meststoffen zij gebruiken en
