'Zingen,
dat is als eten en drinken'
Bijkomen
ZATERDAG 3 JULI 1999
Cristina Deutekom mist in operawereld het heilige moeten
Je kan eigenlijk niet zeggen wat het
beste woordenboek is. Ze hebben
allemaal wel hele goeie kanten, en
ze hebben allemaal hun tekortko
mingen. In een dik woordenboek
staat meer, maar dat is niet altijd
een voordeel. Bovendien kan de
kleur helemaal niet passen bij je in
terieur, of je hebt alleen maar geld
voor een klein woordenboekje.
Soms zijn de woordenboeken het
helemaal niet met elkaar eens, en
krijg je tegengestelde informatie.
Veel mensen komen niet op het
idee dat ze in een tweedehands
boekwinkeltje vaak voor minder
geld meer woordenboek kunnen
vinden. Gelukkig maar, want daar
door kan ik ze er altijd weer vinden
en ik heb graag zo veel mogelijk
woordenboeken.
Een interessant meningsverschil tussen
woordenboekenmakers merk je als je
kijkt wat ze vertellen over het woord 'bijko
men'. De Grote Koenen, een woordenboek
uit 1986 dat helaas niet herdrukt wordt,
vermeldt bij 'bijkomen' onder andere de
volgende betekenissen: (1) 'ergens zich bij
voegen' {Er zijn dit jaar tien nieuwe leden
bijgekomen): (2) 'ergens bijpassen' (die
kleur komt er niet goed bij). Maar ook 'rei
ken' (Daar kan ik niet bijkomen) en natuur
lijk 'tot zichzelf komen' (zij gaat al bijko
men). Laten we dat eens vergelijken met
wat de jongste grote Van Dale zegt. Van
Dale heeft onder andere ook 'uit een be
zwijming ontwaken', wat overeenkomt met
Koenens 'tot zichzelf komen'. Maar dan
zegt Van Dale tussen haakjes: 'geen sa-
menst. zijn 'ik kan er niet bij komen', 'er
zijn veel nieuwe leden bij gekomen', 'die
kleur komt er niet goed bij'.' Stellig geen
toeval dat het juist de voorbeeldzinnen van
Koenen zijn!
Misschien leest u er overheen. Het is ook
maar opmerking tussen haakjes. Maar
wat Van Dale hier beweert, heeft ver gaan
de consequenties. Er is hier een groot me
ningsverschil tussen Koenen en Van Dale.
Om te beginnen over 'bijkomen', maar als
je de lijn doortrekt, gaat'het om duizenden
woorden. Ik zal proberen het uit te leggen.
Wat betekent de zin: 'Er zijn tien leden
bijgekomen'? Met Koenen in de hand
kunnen we dat opvatten als: het aantal le
den is met tien vermeerderd. Nee, zegt Van
Dale, dat staat er niet. Het enige wat er
staat is dat er blijkbaar een aantal leden in
katzwijm lagen, en dat er nu tien weer tot
bewustzijn zijn gekomen. Als je bedoelt dat
het ledental met tien vermeerderd is, moet
je schrijven: 'Er zijn tien leden bij geko
men'. Ziet u het verschil? Van Dale schrijft
'bij gekomen' los, en Koenen aan elkaar.
Ik ben het deze keer 'ns eens met Van
Dale. Het werkwoord 'bijkomen' betekent
volgens mij ook 'uit een bezwijming ontwa
ken', en wie wil zeggen dat er enkele nieu
we leden zijn, zou moeten schrijven: 'Er
zijn tien leden bij gekomen'. Erbij is: bij de
vereniging, bij de leden die er al waren. Bij
komen is echt iets anders. En als 'bij' geen
stukje van het werkwoord is, dan moet het
uiteraard los geschreven worden, en niet
aan het werkwoord vast. (Of eigenlijk: het
moet zo mogelijk aan 'er' vastgeschreven
worden: 'Tien leden zijn erbij gekomen'. En
daar staat dan iets heel anders dan: 'Tien
leden zijn er bijgekomen'. Met die opmer
king tussen haakjes tikt VanDale Koenen
op de vingers.
Wat geldt voor 'bijkomen', geldt ook voor
duizenden andere werkwoorden. Een
beetje merkwaardig is het om te zien dat
Van Dale die het zo goed weet, en inder
daad (althans volgens mij) een juister in
zicht toont te hebben toch even zo vrolijk
tal van woorden en betekenissen opneemt
die er niet zouden moeten staan. Van Dale
houdt zich absoluut niet aan zijn eigen re
cept.
Neem nou 'afvallen'. Wat betekent 'afval
len'? Onder andere is het 'vermageren,
afnemen in gewicht'. Inderdaad. Van Dale
denkt dat dat komt door 'voedselgebrek,
ouderdom of ziekte', wat niet onjuist is,
maar het dieet ontbreekt. Ernstiger is dat
Van Dale bij 'afvallen' toch weer op z'n
Koenens vermeldt: 'het boek viel van z'n
knieën af. Net alsof we daarin ook het
werkwoord 'afvallen' hebben. Het is echter,
volgens mij zo dat het boek 'van z'n knieën
afviel', en niet: 'afviel'. We schrijven, of al
thans zouden moeten schrijven, dat ie
mand van een dieet 'afvalt', maar laveloos
van een stoel 'af valt'. Afvallen van een
stoel, dat gaat niet. Zoals ook boeken niet
kunnen afvallen.
Ach, laat ook maar. 't Is niet belangrijk.
Amsterdamse
Concertgebouw.
Het is de komende week twaalf en
een half jaar geleden dat ze
plotseling ophield met zingen. Het
einde van de bijzondere
internationale carrière van de
Nederlandse coloratuur sopraan
Cristina Deutekom, die leek te zijn
geboren voor het bel canto en
naam maakte als de gedroomde
Koningin van de Nacht. Ze heeft
nooit spijt gehad van haar besluit
en is ook nog steeds met hart en
ziel aan de wereld van de
opera verbonden. De
komende week is La
Deu tekom in Alkmaar voor
masterclasses aan jonge
operazangers tijdens het
The International
Holland Music Sessions.
Op 8 juli werkt ze met
haar studenten in de
Kleine Zaal van het
ristina Deutekom kijkt verrast.
i Twaalf en een half jaar geleden
trad ze voor het laatst op. „Is dat
al zo lang geleden?" Voor het publiek kwam
het afscheid onverwacht, maar niet voor
haar. „Het werk werd te zwaar voor mijn
hart. Ik wilde graag honderd worden en als ik
was blijven zingen zou me dat nooit kunnen
lukken. Van dat besluit te stoppen heb ik
nooit spijt gehad. Ik verveel nog steeds niet
en kom zelfs tijd te kort."
Natuurlijk, graag was ze blijven zingen. Er
lagen immers nog genoeg plannen. „Ik stond
net op het punt om over stappen naar ande
re componisten. Ik had Beethoven willen
zingen. En rollen als Tosca en Butterfly van
Puccini. En bij De Nederlandse Opera zou ik
Semiramide zingen. Die voorstelling is toen
afgelast omdat ze niemand anders konden
vinden voor die rol... Stel je voor: onvervang
baar."
Haar tijd stopt ze nu voor een groot deel in
het begeleiden van jonge zangers. Zo geeft ze
de komende week in Alk
maar, als onderdeel van
het jaarlijkse festival
The International
Holland Music
Sessions, een se
rie openbare
masterclasses.
Met de deelne
mers aan die
lessen werkt
ze op 8 juli in
de Kleine Zaal
van het Am
sterdamse Con
certgebouw.
Wie die deel
nemers zullen zijn en welk repertoire ze
meebrengen? Ze heeft nog geen idee. „Maar
één ding is zeker: het zijn jonge mensen en
daar zal ik voorzichtig mee moeten omgaan.
Voor je het weet heb je iemand ondanks ja
ren studie volledig aan het twijfelen ge
bracht. En altijd ben je bang dat je iets zegt
waardoor iemand dichtklapt. Neem Elisa
beth Schwarzkopf. Twee keer heeft ze hier
in Nederland masterclasses gegeven en
nog praten de mensen over hoe dwars ze
was en haar leerlingen op een vreselijke
manier neerzette. En dat is natuurlijk
heel makkelijk en de lachers heb je
dan al gauw op de hand. Of dat zo
moet...?"
Podiumervaring
Deutekom put voor haar master
classes uit ruim dertig jaar interna
tionale podiumervaring. Zo zong de alleen al
140 keer de titelrol in Donizetti's Lucia di
Lammermoor. Verder heeft ze al zeven jaar
haar eigen groep van twaalf leerlingen op het
Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Ze
vindt het heerlijk om daar die ervaring door
te geven aan een jongere generatie zangers.
Maar toch,De drang om te zingen, de be
zetenheid, die ik vroeger zelf zo sterk voelde,
vind ik nu zo zelden bij de jongeren terug.
Het gekke is dat nota bene ik zelf vaak tijdens
de lessen de bezielende persoon ben en niet
degene die zingt. Ik krijg dan zo weinig res
pons, terwijl zingen net zo belangrijk moet
zijn als eten en drinken. Dat gevoel heb je
nodig als je later gaat werken, want een
mooie stem alleen is lang niet genoeg. Nelly
Miricioiu, bij voorbeeld, de lieveling van het
Amsterdamse publiek, die lééft voor het zin
gen.
Ik heb ooit op film Rubinstein een master
class zien geven. Hij liet eerst iemand een
stuk spelen en speelde het toen zelf nog een
keer. Hij liet horen wat je nooit in hef noten
schrift ziet staan. En daar gaat het om, dat is
het moeilijkste. Noten lezen kunnen we alle
maal. Maar wat daar achter zit, daar gaat het
om. En dat moet je als leraar met je leerlin
gen kunnen ontdekken. Zelfs een zangeres
als Angela Gheorghiu houdt dat^ zingen van
wat achter de noten zit, nog steeds niet een
hele voorstelling vol."
Cristina Deutekom: „Een mooie stem alleen is lang niet genoeg." foto archief
buil te vallen.
En je moet natuurlijk kritiek kunnen ver
dragen, want denk erom dat er wat op je af
komt. Kritiek gaat nooit over. Wat denk je,
laatst las ik dat een zangeres haar succes
waarschijnlijk alleen heeft te danken aan
haar mooie boezem. Dat is klakkeloos, de
makkelijkste kritiek, de gemeenste. Maar
voor iemand met honderd procent inzet
moet dat erg pijn doen."
Jong Nederlands talent dat kans maakt op
een grote carrière? Zonder aarzelen noemt ze
de sopraan Wiebke Getjes. Ze heeft de afge
lopen jaren bij het operahuis van de Duitse
stad Meiningen gezongen en is daar volgens
Deutekom 'waanzinnig' gegroeid. „Ze heeft
er Tosca gezongen, een Wagner, Fidelio van
Beethoven, Ariadne van Richard Strauss.
Wiebke heeft een mooie zilverachtige stem
en is bovendien een echte doorzetster. Ze zit
nu in Stuttgart, bij weer een ander, groter
operahuis, waar ze zich verder kan ontwik
kelen. Zo hoort het. Caball heeft het op die
manier gedaan, Sutherland en ik zelf ook."
Operahuizen
„Zulke kansen zou ze in Nederland niet krij
gen. Wij missen hier nu eenmaal provinciale
operahuizen. Theaters met een vaste groep
zangers die verschillende producties per jaar
spelen en daarmee een enorm repertoire
kunnen opbouwen. Maar Nederland is te
klein voor zulke dure gezelschappen, al zou
den steden als Groningen en Leeuwarden
zo'n operahuis verdienen.
Het zou intussen al heel wat zijn, als de
grote operaproducties hier de kleine rollen
met jonge Nederlanders zouden bezetten.
Prachtig dat Henk Smit hier net de rol van
Alberich in Der Ring heeft gezongen. Een
groot artiest. Ook de Hoofdstad Operette zou
meer Nederlandse stemmen moeten aan
trekken. Daar wordt door de regisseurs
meestal te veel gekeken naar het 'plaatje'.
Het uiterlijk van de zangers en zangeressen
moet uiterlijk passen bij zijn opvattingen."
Als docent en begeleidster heeft Cristina
Deutekom ook veel leerlingen zien vertrek
ken naar de musical. „Ik hou van musical en
ik heb er dan ook veel gezien. Cats vond ik
prachtig. Maar Les Misrablesl Nee, helemaal
gebaseerd op vijf noten. Maar als goede ope
razangers die kant op gaan vind ik dat toch
jammer, omdat ze dan meestal voor het ope
ravak verloren zijn. Als je dan hun ontwikke
ling ziet, vraag ik me toch af waar het ze om
gaat, om ons vak of om het geld."
HANS VISSER
Openbare masterclass Cristina Deute
kom, The International Holland Ses
sions, Kleine Zaal Concertgebouw, Am-
serdam, 8 juli, 18.00 uur, gevolgd door
pianorecital om 20.30 uur. Inf.: 072-
5821300.
Kameraadschap
„Nog moeilijker is het te ontdekken waar
precies bij iemand het talent schuilt en hoe
die persoonlijkheid in elkaar zit. En voor ie
dereen geldt altijd weer de vraag: waar doe
je het voor? Ik denk dat je de mensen een
plezier wilt doen. Het feit dat ze daar voor
jou in de zaal zitten schept al een saamho
righeid, een kameraadschap.
Je moet je in elk geval realiseren dat je
niet voor een kantoorbaan kiest, dat je
soms het lot moet tarten en op de grens
moet lopen van wat je kunt. Je moet
flexibel zijn, jezelf kwetsbaar durven
opstellen, het risico nemen jezelf een
