3 'Ik ben helemaal weg van het Volkshuisgevoel'
Mens enCief
William Byrd Ensemble onovertroffen goed
ml
Leiden Regio
rans van Nieuwenborg laat licht over dichters schijnen
AAN DAG 28 JUN11999
Ze is hét gezicht van het
Volkshuis, al twintig jaar. Vele
honderden Leidenaars,
deelnemers aan cursussen, zag
ze aan zich voorbijtrekken.
Vroeger kende ze ze allemaal
bij naam; nu het aantal
cursisten boven de
tweeduizend per jaar is
gekomen, kent ze toch nog
altijd de meesten van gezicht.
Hilde Jansen (56) is vergroeid
met het Volkshuis, ze is
helemaal weg van wat ze zelf
noemt het 'Volkshuisgevoel'.
1999 is wellicht het
spannendste jaar dat ze er
meemaakt. Het instituut
bestaat honderd jaar, dus
liggen er grote feesten in het
verschiet. „De sfeer, de
saamhorigheid en zeker ook
de traditie zijn nog steeds
voelbaar. Zelfs nu we tijdelijk
vanwege de verbouwing aan
de Apothekersdijk in een
ander gebouw zitten."
Hilde Jansen al twintig jaar hét gezicht van Leidse instituut
jd geverfd kort haar, een fris en open gezicht. Ze
idt niet zo van cynisme, laat ze direct weten. Hil-
Jansen houdt van een prettige sfeer om zich
>n. Ze kan er ziek van worden, als die er niet is.
lar zo steekt het leven op dit moment niet in el-
Het gaat haar goed.
'ie Hilde Jansen kent, weet dat ze daar hard voor
ft geknokt. Ze heeft niet de makkelijkste weg ge-
tot. Ze was jong in een tijd dat vrouwen als ze
ranger werden niet meer welkom waren bij hun
irkgever. Zelf heeft ze het ook gedaan, trouwen en
lis zitten met de kinderen. Maar het paste niet bij
ze is een andere weg ingeslagen. Ze vertelt dat
niet van het type 'onverzoenlijke feministe' was.
flgttaar ik voelde me niet prettig. Er moest meer zijn
M or mij dan een man, een huis en kinderen."
,Ik denk dat ik gewoon te jong getrouwd ben. Ik
d een hele aardige man, maar op een gegeven mo-
>nt wilde ik toch groeien. Ik kon niet tegen de ge-
U* chte om tot op hoge leeftijd thuis te moeten zit-
i. Ik was ook niet zo'n echte huisvrouw. Na tien
gpt ir huwelijk ben ik gescheiden. Voor mijn gevoel
Vjk s dat nodig om mijn eigen weg te kunnen gaan,
Egy me te ontwikkelen. Maar het is niet zo dat ik kort
gehouden, ook vroeger niet als kind."
■wroeger thuis, daaraan heeft ze warme herinnerin-
gBgn. Ze komt uit een rood nest. „Mijn vader was fili-
EBchef van de Arbeiderspers, had een boekhandel
)TO,n de Steenstraat. Hij zorgde voor de verspreiding
n Het Vrije Volk en de Vara-gids. Mijn vader had
on(j ht hart voor de zaak. Ik kan mij herinneren dat we
fyj. de Meidoornstraat woonden, een huis met grote
ken. Als er verkiezingen waren, hingen die luiken
erpl grote pamfletten met foto's van Drees. Later,
er|^ :n ik in het Volkshuis werkte, en we de eerste mei
_ge rden, kwamen oude socialisten weieens vertellen
,ren t ze mijn vader nog gekend hadden. Hij zong vaak
r a era-aria's tijdens bijeenkomsten."
jn ,Mijn moeder was ook actief. Ze is een tijdje se-
;taris geweest van de Vrouwenbond. Zelf ben ik
y-tf k lid geworden van de Partij van de Arbeid. Altijd
ze j Dieven, al heb ik met verkiezingen weieens een
stapje gemaakt naar de CPN en de PSP. In wel-
nsland waren we pakweg twintig, vijfentwintig jaar
eden toch allemaal links. We wilden dingen ver-
deren, waren tegen de neutronenbom. Ik vergeet
oit de discussies die op de sociale academie wer-
n gevoerd. Wee degene die een beetje te rechts
ndpunt innam. We hebben wat een demonstra-
s afgelopen..."
- V ,Nee, ik was niet echt een 'flower power-kind',
b niet zitten 'paffen' in het Vondelpark. Ik voelde
wel verwant maar dat was niet echt mijn bewe-
ig. Natuurlijk liep ik wel in India-kleren. Maar ik
b nog steeds vaak lange rokken aan. Die zitten ge-
anl,ion prettig."
oor ,De tweede feministische golf, daar was ik erg bij
)nd hokken. In die tijd was ik nogal actief in de Mors,
kaï waar ik woonde. Daar heb ik mij onder meer
;ezet voor de komst van peuterspeelzalen. Op een
yjev ;even moment kon ik een baan krijgen als peuter-
jnd dster. Ik zag er veel moeders die niet echt happy
isch ren. Daarom ben ik begonnen met 'moedergroe-
PHOjn', een soort praatgroepen, VOS-cursussen (Vrou-
nje n Oriënteren zich op de Samenleving). De cursus-
n |b werden gegeven in het Volkshuis en zo ben ik er
eigenlijk binnengerold."
„Het Volkshuis had net een problematische perio
de doorgemaakt. Het had een wat oubollig karakter,
het volwassenenwerk was nogal traditioneel. Men
sen dachten ook dat je er alleen als oudere of als
vrouw terecht kon. Toen ik er kwam, moest ik samen
met Marja van Putten onderzoeken of het Volkshuis
nog wel levensvatbaar was. We hebben de eerste tien
jaar gebruikt om dat oubollige karakter te verande
ren. Nu is het Volkshuis uitgegroeid tot een bloeiend
cursus- en activiteitencentrum voor oud en jong,
blank en zwart, met een laagdrempelig karakter. Het
Volkshuis had twintig jaar geleden opmerkelijk veel
handwerkclubjes. Dergelijke cursussen zijn er nog
steeds maar het aanbod is veel breder geworden:
taalcursussen, computercursussen, kunst en ge
schiedenis, cultuur en theater, noem maar op. Het
prachtige van het Volkshuis vind ik dat er hier zo
ontzettend veel gemotiveerde docenten rondlopen,
ondanks hun geringe uurloon. En dat het hier bruist
van de creativiteit."
„Ja, op het moment is het één grote bouwput. Tij
dens de verbouwing zijn we gehuisvest op de Garen-
markt. Met het eeuwfeest in oktober is het Volkshuis
nog niet klaar, al vieren we het feest in de grote zaal.
Ja, die verbouwing, die baart me wel eens zorgen.
Voor de herinrichting zijn we nog op zoek naar
sponsors. Gelukkig krijg ik wel de nodige ondersteu
ning want ik zou me geen raad weten als ik het geld
allemaal zelfbijeen moest sprokkelen. Ik heb zó wei
nig contacten in het bedrijfsleven. Ik kom gewoon
niet uit dat wereldje."
„Maar het wordt heel mooi, eigenlijk weer zoals
Emily Knappert, de eerste directrice, het had be
dacht. In de loop van de tijd waren alle grote ruim
ten in het Volkshuis opgedeeld in kleine hokjes. Nu
wordt er weer ruimte gemaakt. We gaan het podium
veel meer gebruiken en er komt een extra theater
zaaltje bij. Meer theater dus, dat is nu ook goed mo
gelijk sinds de X bij ons in het gebouw zit. En dat is
eigenlijk ook wat Emily Knappert heeft bedoeld."
„In het Volkshuis heb ik me altijd erg thuis ge
voeld. Het is een heel groot en belangrijk deel van
mijn leven. Zo'n onwijs leuke tent om te werken...
De sfeer die in dat mooie gebouw hangt, de traditie
en het saamhorigheidsgevoel motiveren mij enorm.
Mensen vragen weieens waarom ik na twintig jaar
nog steeds in het Volkshuis werk. Gewoon omdat ik
er zo van houd. Ik voel me ontzettend betrokken bij
het werk. bij mijn collega's en natuurlijk bij de be
zoekers. Op zich is twintig jaar ergens werken na
tuurlijk geen verdienste, maar ik denk dat wij met
zijn allen enorm veel hebben bereikt. Het werk heeft
zich enorm ontwikkeld."
Het zal haar moeite kosten om dat oude instituut
over een aantal jaren los te laten. Toch maakt ze er al
voorzichtig plannen voor. „Mijn streven is om er
over drieënhalf jaar een punt achter te zetten, maar
tot die tijd wil ik nog heel hard werken om een aan
tal dingen te verwezenlijken. Eerst de verbouwing
voltooien en sponsors zoeken voor de herinrichting.
Dan de verhuizing van de Garenmarkt naar de Apo
thekersdijk, de festiviteiten in het kader van het 100-
jarig bestaan en 'last but not least' er voor zorgen dat
het in het vernieuwde Volkshuis straks weer goed
loopt. Daarna kan ik pas weg. Tegen die tijd ben ik
wel zestig."
Ze wil - als het zo ver is - meer tijd in 'thuis' ste
ken. Sinds een aantal jaren heeft ze een nieuwe part
ner. „Tien, twaalf jaar geleden kwam ik hem tegen.
Hij had een baan, ik had een baan; hij had twee kin
deren, ik had twee kinderen, hij had een huis en ik
ook. Het klikte direct."
„Een paar jaar na onze eerste ontmoeting, kregen
we een enorme klap te verwerken. De artsen consta
teerden dat hij MS had. En het ging verschrikkelijk
snel. Binnen drie maanden na die onheilstijding zat
hij in een rolstoel. We zijn direct bij elkaar gaan wo
nen. Hij werkt thuis en ik werk buitenshuis, we heb
ben de rollen omgedraaid. Maar het was niet leuk,
we hebben er ontzettend veel verdriet van gehad. Ik
heb er enorme bewondering voor hoe hij met zijn
ziekte omgaat. Zelf zou ik vermoedelijk veel te onge
duldig zijn. Ik ben altijd aan het vliegen en het ren
nen. Maai' nu moet ik ook leren gas terug te nemen,
het tempo te vertragen. Ik denk dat dat heel goed
voor mij is."
„Als ik ben opgehouden met werken willen we
gaan reizen. We hebben een aangepaste bus waar de
rolstoel in past. Echt een wereldreis maken zal heel
lastig zijn, maar met de bus rondtrekken moet kun
nen. Als een soort zigeunerfamilie, zo zie ik het voor
me. Maar voor hetzelfde geld gaat het niet door en
rommelen we thuis gewoon wat in de tuin. De toe
komst is altijd onzeker. We hebben moeten leren bij
*de dag te leven."
c a
lintj
d o
RECENSIE LIDY VAN DER SPEK
iscus van Assisi programma door
im Byrd Vocaal Ensemble o.l.v. Nico
der Meel, m m v. Bert Stegeman, ver-
Ier Gehoord 26/6, Marekerk, Leiden.
de afgelopen maanden zijn
r en der 'Eurokoren' uit de
illandse klei gestampt. Zij
tienen die naam slechts aan
feit dat er met veel moeite
kele buitenlandse koren bij
aar gesprokkeld zijn, niet
,Pe^i hun wereld- of eurokwali-
Het Leidse William Byrd
ei fcaal Ensemble heeft daaren-
'en internationale allure en
li ver over de grenzen ge-
ord moeten worden. Hun
:est recente programma, met
»ot raffinement samenge-
;ld, overtreft alle voorgaande,
overigens ook al bij de top
Tf mogen gerekend worden,
nd de heilige Franciscus van
Assisi (1182- 1228) is afwisse
lend gekozen voor oud en
nieuw, (kerk)latijn en frans,
meditatie en exclamatie, verstil
de overgave en heilig vuur.
In alle madrigalen en liederen
yalt de weergaloos transparante
klank op. De homogeniteit van
de vier stemmen is bijkans bo
venaards. Het Latijnse woord
'incantare' betekent: een ge
zang aanheffen, bezingen, maar
ook bezweren. In het rituele
herhalen van bepaalde tekstin
tonaties, in het op toonhoogte
reciteren of zingen van gewijde
teksten, schuilt binnen alle reli
gies een vorm van magie en
hypnose. Het William Byrd En
semble onder leiding van een
magisch dirigerende Nico van
der. Meel schept een min of
meer liturgische en tegelijk ar
tistieke uitdrukking van ontzag
voor het goddelijke. Uit 'Het le
ven van de engelachtige vader
Sint Fransiscus' van een
16e-eeuwse anonymus wordt
een vijftiental madrigalen ge
zongen, waartussen de acteur
Bert Stegeman verhaalt over het
leven van deze vriendelijke
Frans. Stegeman past zich
naadloos aan bij de organische
taal van het koor. Helder, inge
togen met kleine functionele
spontane stemverheffingen
zegt hij de tekst. Nog nooit zo'n
veelzeggende en tegelijkertijd
doodeenvoudige professionele
verteller gehoord!
De 'Laude' van Arne Mellnas
(1993-) maakt zijn entree met
kracht en macht. Het 'Altissi-
mu' (allerhoogste) rijst op en
vervloeit in lange slepende lij
nen, het koor zweeft en treurt,
en jaagt naar het hogere. De
uitvoering van 'le Chant des Oi-
seaux (zang van de vogels) van
Clément Janequin (1480-ca
1560) munt uit in vakmanschap
en muzikaliteit. Een grote me
nigte 'vogelen des hemels'
kwinkeleert, een ieder naar het
gebekt is. Ragfijn en doorzichtig
zijn de fijnste vogelgeluidjes te
onderscheiden. Het is niet al
leen komisch, het is laveloos
mooi.
Bernard van den Sigtenhorst
Meyer (1888-1953), tijdgenoot
van Badings en Hendrik An-
driessen, is redelijk bekend ge
worden om z'n beeldschone
sprookjes voor piano. Diezelfde
etherische verhalende lijn
'hangt' in zijn 'Canticum Fratis
Solis' (het Zonnelied van Fran
ciscus van Assisi, een lofprijzing
aan de eeuwige, zijn schepselen
en vooral aan broeder Zon). In
Francis Poulencs 'Quatre peti-
tes Prières' (1948) voor man
nenkoor horen we de prachtige
klankkwaliteit van de bassen en
tenoren waarmee Poulencs
betoverende harmonieën alle
eer wordt aangedaan. 'Tout
puissant, trés saint' zet uit tot
een grote ondoordringbare
wolk die gaandeweg oplost en
als een windpluim blijft zwe
ven. Schitterend zijn de tenoren
hoog boven de bassen uit in
'par amour de mon amour'.
Lichtend hoogtepunt is 'War
ning to the Rich' van Thomas
Jennefelt. Alle technieken en
expressiemiddelen passeren de
revue. Golvend en trekkend ge
neurie, fluisterende tenoren die
overgaan in onheilspellend ge-
lispel en aanzwellen tot een
verwoestend oordeel over de
rijken dezer aarde. Onweer
staanbaar mooi zingt Nico van
der Meel de solopartij 'See, the
pay of the workmen'. Zijn
grootste fortissimo blijft warm
en evocatief. Het William Byrd
Vocaal Ensemble is onovertrof
fen goed, een hymne aan zon
en zang.
uit de Leidsch Dagblad irchilïvlïlv
ANNO 1899
Woensdag 28 Juni
LEIDEN - Metgroote belangstelling zagen wij het
plaatsen van eenige lantaarns in het Plantsoen om
de Sociëteit 'Musis-Sacrum'. Bitter zijn wij echter
teleurgesteld nu gebleken is, dat alleen bij muziek
uitvoeringen in de Sociëteit die lantaarns worden
ontstoken.
Het is toch van algemeene bekendheid, dat, zood
ra de avond invalt, het niet meer mogelijk is zonder
aanstoot in het Plantsoen te wandelen. Ons Plant
soen is zeer mooi en wordt met alle zorg onderhou
den, wat aanleiding geeft dat velen onzer inwoners,
na een warmen dag, daar gaarne een avondluchtje
komen scheppen. Dit is nu onmogelijk.
In vele steden ziet men zoo'n wandelplaats 's
avonds goed verlicht. Ten bate van het algemeen
komt het gewenscht voor dat die lantaarns met nog
eenige worden vermeerderd en eiken avond worden
ontstoken.
ANNO 1974
LEIDEN - Ook op de kleuterschool krijg je al een diploma. Althans op De Hummelhof, waar de oudste
kleuters gistermiddag afscheid namen met een poffertjesmaaltijd, begeleid door draaiorgelmuziek. Het
was feest op de Jacob van Campenlaan. Onze fotograaf bracht dat in beeld.
foto archief leidsch dagblad
Vrijdag 28 juni
LEIDEN - Leiden krijgt met ingang van 2 september
een links programcollege. Wethouders worden Tinus
van Aken, Hans van Dam, Dick Tesselaar, Arie Ver
boom en Cees Waal namens de PvdA, terwijl Bert
Oosterman de combinatie PPR/PSP/D'66 zal verte
genwoordigen. Aan deze combinatie lijkt niet meer
te tornen, nu de beide linkse fracties het CDA schrif
telijk hebben meegedeeld dat ze samen in zee gaan.
Daarom komt er een einde aan een betrekkelijk korte
periode van speculaties. Op 29 mei waren er ge
meenteraadsverkiezingen; gisteren noemden de
linkse partijen officieel hun wethouderskandidaten.
De portefeuilleverdeling is nog niet bekend. In de
eerste vergadering van de nieuwe gemeenteraad zul
len de wethoudersverkiezingen plaatshebben. Deze
is op maandag 2 september. De vier partijen bezit
ten négentien van de 37 zetels; vermoedelijk kun
nen ze ook op steun van de CPN (een zetel) rekenen.
In de brief aan het CDA constateren PvdA en
PPR/PSP/D'66 dat ze erin zijn geslaagd om in goede
samenspraak en binnen redelijke tijd tot overeen
stemming te geraken en dat ze eenstemmig hebben
vastgesteld dat deze passage uit de samenwerkings
overeenkomst, die ze voor de verkiezingen hadden
gesloten, van toepassing is; "De partijen besluiten
ingeval de vier tenminste een enkelvoudige meerder
heid in de raad behalen alleen aangevuld met linkse
groeperingen als b.v. de CPN, het college van B en
W te vormen". De fracties PPR/PSP/D'66 en PvdA
maakten gisteren ook bekend, wie straks hun voor
zitters zullen zijn: respectievelijk Kees du Gardijn en
Leo Meijer.
LEIDEN - In een buitengewone vergadering van aan
deelhouders van NV Koninklijke Nederlandsche
Grofsmederij is ir. H. P Schut per 12 augustus tot
directeur benoemd. Ir. K. Bouman zal op eigen ver
zoek per die datum als directeur aftreden. Hij blijft
als adviseur aan het bedrijf verbonden.
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien daten na plaatsing een ingevulde che<|ue (geen
overschrijvingskaart) ter waarde van vijf gulden (voor een exemplaar van 13 Dij 18 in zwart wit) op te sturen naar liet leidsch
Dagblad, t.a.v. Leidsch Dagblad Archieven, postbus 54, 2300 AB Leiden of door contante betaling aan de balie van het Leidsch
Dagblad aan de Rooseveltstraat 82. U ontvnngt de foto binnen drie weken.
)EN IRENE NIEUWENHUIJSE
ehr Licht' staat er op de
'uwste lamp van Frans van
;uwenborg. En 'Ik zag het
ht, 't ging meteen weer uit',
"chtregels van Goethe en Bart
abot. Maar ook de poëzie
Franse, Italiaanse en Zwit-
:se dichters zijn met de laser
de lichtobjecten van Leide-
ar Van Nieuwenborg ge-
k md. In de 'Canto Chiaro' zo
de nieuwe lamp heet, smel-
design en poëzie samen,
toermee wordt de traditie dat
iriden een stad is waar de
/(totkunst in hoog aanzien
at verder versterkt. Immers
Stichting Tegenbeeld schil-
t al jaar en dag versregels op
/els. En 'moeilijke' gedichten
De Mei van Gorter en de
metten van Shakespeare
rden door Leidenaars op
/f )oie zomeravonden in de
enlucht voorgelezen. „Poëzie
ngt in Leiden letterlijk in de
tot," zegt Van Nieuwenborg.
et is een soort besmettelijk-
id die je (in)pakt. Als je met
itenlanders langs de muur-
'ichten loopt zijn ze verrukt
er het Leidse initiatief. Dat
thousiasme stimuleert je
er."
l/an Nieuwenborg is zijn le-
i lang al op zoek naar de
est uitdagende lichtbron. De
celijke tl-buis is mede door
uit de kilheid van de fa-
ekshal gehaald en heeft een
:er menselijke uitstraling ge-
•gen."
combinatie. De ene dag in het
snelle pak een order binnen
zien te halen, de andere dag
weer knutselen in mijn werk
plaats. En dan weer vlug, vlug
een brochure samenstellen.
Maar die combinatie geeft tege
lijkertijd ook veel voldoening."
Tijdens beurzen en congres
sen die hij frequent bezoekt,
legt hij veel contacten. De Lei-
denaar is dan ook geen onbe
kende in de wereld van het
lichtdesign. De door hem ont
worpen, gebogen tl-lamp laat
zijn voorkeur voor eenvoud en
helderheid zien. Het ontwerp is
meerdere keren bekroond. Zijn
doeklamp, de Delight, ontwor
pen met Martijn Wegman, heeft
zelfs een vaste plaats in de per
manente collectie van het Mu
seum of Modern Art in New
York.
Voor Van Nieuwenborg mag
de liefde voor het gedicht in
Nederland en dus ook in Lei
den nog een stapje verder gaan.
Hij zou graag zien dat, in navol
ging van Rotterdam, boven alle
tafels in de gemeentehuizen,
een lamp met een dichtregel
zou hangen. En dat de vergade
ringen van de gemeenteraad
worden begonnen met een ge
dicht. „Je begint dan anders,
omdat je tijdens het voorlezen
van een gedicht toch even je
blik verruimt. Door gezamenlijk
een gedicht te lezen ga je even
boven alle zakelijkheden en ge
kissebis staan. Dat komt het ne
men van beslissingen altijd ten
goede, want poëzie verlicht."
Het idee voor de Canto Chi
aro ontstond ongeveer een jaar
geleden. Voor het afscheid van
Benno Premsela, de Godfather
van de Nederlandse ontwer
pers, maakte Van Nieuwenborg
al eerder een lamp met een
tekst erop. Daarna ging hij nog
wat verder 'stoeien' met lam
pen en een laserlicht. Uiteinde
lijk kwam hij op zijn nieuwste
geesteskind, dat vooral een Eu
ropees karakter moet krijgen.
„Ik wil niet alleen dichtregels
van gevestigde dichters, ook
jonge wilden zijn meer dan
welkom." Het ligt in de bedoe
ling het dichtersarsenaal steeds
uit te breiden en te actualise
ren. De klant kan zelf een keuze
maken uit dat potentieel van
regels die vooralsnog in tien ta
len te verkrijgen zijn. Behalve
de armatuur krijgt de klant ook
een dichtbundel met het werk
van de dichters uit het project.
Tijdens zijn speurtocht naar
goede, bruikbare dichtregels
over licht, ontdekte Van Nieu
wenborg dat veel poëten het
licht als inspiratiebron hebben
genomen.
Die zoektocht wordt voor het
grootste deel overigens verricht
door zijn 'rechterhand' Tina
Luhmann en door Marijke Die-
Frans van
Nieuwenborg:
„Door geza
menlijk een
gedicht te le
zen ga je even
boven alle za
kelijkheden en
gekissebis
staan." foto
henk bouwman
penhorst, Julia Schmidt en Jane
Milne.
De lamp bestaat uit een rech
te dimbare d-buis, waarvan de
bovenste helft een ietwat don
kerder lichtschakering heeft,
waarop de dichtregel helder
oplicht. Op de binnenzijde van
de buis is de dichtregel met een
laserstraal aangebracht. Van
Nieuwenborg behoort tot de
zogeheten zelfjsroducerende
ontwerpers. Dit betekent dat hij
alles in eigen hand houdt. In
zijn werkruimte aan het Plant
soen bedenkt, ontwerpt, fabri
ceert en verpakt hij de lampen.
„Soms word ik gek van die
