Kassa rinkelt voor wapenindustrie
Maak je geen zorgen, dit is als Noord-Ierland in de jaren 70'
£D4-
lacedonië blijft vluchtelingen dwarszitten
vergelding' komt in zicht
Buitenland
rtie Russen vertraagt
derzoek tribunaal
)ERDAG 17 JUNI 1999
iderzoek van het Joego-
tribunaal naar oorlogs-
jen in Kosovo is ver-
door de Russische inna-
het vliegveld van Pristi-
le KFOR-troepenmacht,
het tibunaal geheel af-
jjk is, moest daardoor op
jaar een andere locatie
aar hoofdkwartier en kon
ibunaal geen faciliteiten
Maar volgens aanklager
m Blewitt kunnen foren-
experts die diverse lan-
jn het tribunaal hebben
eerd' zodra het startsein
even binnen 48 uur ter
zijn.
>ens Blewitt zijn al enkele
rerkers van het tribunaal
iovo om het onderzoek
bereiden. Het tribunaal
icht dat de terugkeer van
■se vluchtelingen naar
de werkzaamheden zal
•ilijken. Ook vreest het
massale aanwezigheid
lurnalisten en camera-
n bij ontdekte massagra-
iet bewijsmateriaal zal
romitteren'. Blewitt: „Dat
het later voor verdachten
echtszaal makkelijker om
in: dit bewijsmateriaal is
door de media, of door
aantal locaties waar het
aal zich op richt is 'hoger
raalf', maar- kan nog oplo-
iarmate KFOR zich ver
door Kosovo en nieuwe
inname vliegveld van Pristina
Ig.GPDplaatsen aantreft waar misda
den zijn gepleegd. Dinsdag ont
dekten Nederlandse Gele Rij
ders twintig verkoolde lijken bij
Velika Krusa, een dorp dat in de
aanklacht tegen de Joegoslavi
sche president Milosevic wordt
genoemd. Aanklager Blewitt
onderstreepte gisteren dat het
tribunaal niet op alle locaties
die worden gevonden onder
zoek zal doen. Het tribunaal
legt de prioriteit bij zaken waar
voor reeds een aanklacht is uit
gevaardigd of in voorbereiding
is. „Maar de schaal van de mis
daden is zo groot dat we niet de
capaciteit hebben ze allemaal
te onderzoeken."
Blewitt verwacht in totaal
zo'n honderd forensische ex
perts in Kosovo in te zullen zet
ten. Zij komen uit onder meer
Frankrijk, Groot-Brittannië, de
VS, Zweden, Noorwegen en Ne
derland en moeten door KFOR
worden gehuisvest en van
voedsel worden voorzien. Eerst
zullen de onderzoekers zich
concentreren op het verzame
len van bewijzen bovengronds,
omdat die met het invallen van
de winter onder de sneeuw zul
len verdwijnen. Volgens Blewitt
gaat dat om onder andere ko
gelhulzen en granaatscherven,
maar ook om schedelfragmen
ten die kunnen wijzen op
standrechtelijke executies. Het
openen van massagraven heeft
volgens Blewitt geen prioriteit,
'want die zijn er volgend jaar
ook nog'.
De Kosovo-crisis biedt de oor
logsindustrie uitzicht op lucra
tieve orders. Het Amerikaanse
Raytheon kon deze week als eer
ste oogsten.
LE BOURGET RONALD FRISART
Met donderend geraas scheert het
prototype van de Eurofighter Typhoon
over het Parijse vliegveld Le Bourget.
Even later gunt een F16 Fighting Fal
con het publiek een blik in zijn vurige
achterwerk. Behalve voor de civiele
vliegtuigbouw is Le Bourget deze week
ook een uitstalkast voor vliegend wa
pentuig.
Kansen om het dodelijke gereedschap
te slijten, zijn er genoeg. „Na jaren zit
er weer wat groei in de Amerikaanse
defensiebegroting. Internationaal ne
men de budgetten zelfs flink toe", stelt
Boeing-directeur Michael Sears. „In si
tuaties als in Kosovo zijn zeer goede
producten nodig." Het nieuwste ge
vechtsvliegtuig uit zijn eigen stal bij
voorbeeld, de Super Hornet. Zijn col
lega James Albaugh is al even goedge
mutst: „We zijn zeer opgetogen over
de forse groei die we voorzien op het
gebied van militaire informatie en
communicatie".
Airbus-topman Noël Forgeard doet
voor de Amerikanen niet onder. „Kos
ovo heeft aangetoond dat er meer mi
litair luchttransport nodig is", orakelt
de Fransman. Hij vergeet niet de
A400M aan te prijzen. Volgens Airbus-
documentatie is dat transporttoestel
'beter dan de Hercules C-130 van
Lockheed en goedkoper in gebruik van
de Boeing C-17'. Klein minpuntje: de
A400M ligt nog op de tekentafel.
De industriëlen lijken oud-Kamerlid
Amerikaanse militairen voorzien een gevechtsvliegtuig van nieuwe raketten. De wapenindustrie kan gouden tijden tegemoet zien.
Door de oorlog in Kosovo zijn veel kruisraketten op en zijn gevechtsvliegtuigen aan vervanging toe.
foto reuters stefano rellandini
Fred van der Spek gelijk te geven. Op
Radio 1 zei hij onlangs dat Kosovo de
oorlogsindustrie een prachtkans bood
om producten in het echt te testen.
Diezelfde conclusie is te vinden in een
rapport dat deze week op Le Bourget
werd uitgebracht door Forecast Inter
national. Dit Amerikaanse bureau ana
lyseert onder meer de wapenindustrie.
Óp grond van het rapport kan één
conclusie veilig worden getrokken: de
kassa bij defensiebedrijven zal harder
gaan rinkelen dankzij Kosovo. Voor de
hand liggen bestellingen voor kruisra
ketten en andere projectielen. Daarvan
zijn er op Servië - en vorig jaar op Irak
en Afghanistan - zó veel afgevuurd, dat
de Amerikanen door hun voorraden
heen raken.
Vooral de NAVO-gevechtsvliegtuigen
hebben het op de Balkan zwaar gehad.
Ze zijn daardoor sneller aan vervan
ging toe. Forecast verwacht dat Was
hington meer F16's zal gaan bestellen
dan de dertig die al in de pijplijn zit
ten. En programma's voor geheel
nieuwe vliegtuigtypes als de Joint Stri
ke Fighter, de Eurofighter Typhoon en
de F22 zouden wel eens versneld kun
nen worden.
Problemen hadden de NAVO-vliegers
met de Servische luchtafweer. Dat
dwong piloten om op grote hoogte te
vliegen. De precisie van hun bombar
dementen leed daaronder, zo is enkele
malen pijnlijk gebleken. Het Forecast-
rapport trekt daaruit de conclusie dat
er geïnvesteerd zal moeten worden in
onder meer radar, communicatie en
accurate munitie (slimme bommen).
Deze week al volgde de Britse regering
dat spoor. Bij een consortium rond het
Amerikaanse Raytheon Systems be
stelde Londen voor 2,7 miljard gulden
een vliegend radarsysteem.
Regelrecht verlammend voor de NAVO
waren eenvoudige, vanaf de schouder
afgevuurde Servische raketten. De
Amerikanen vonden het risico daarvan
zo groot dat ze hun Apache-gevechts-
helikopers niet eens gebruikten. „Deze
problemen moeten worden bekeken
bij de ontwikkeling van een opvolger
aldus het Forecast-rapport. De analis
ten denken dat de bal twee kanten uit
kan rollen: ofwel er komt snel meer
geld voor de nieuwe RAH-66 Coman
che van Boeing, ofwel het wordt juist
moeilijker om fondsen los te peuteren
voor gevechtshelikopters.
Zwakke plekken legde de Kosovo-crisis
ook bloot in de vervoerscapaciteit van
de NAVO. Volgens Forecast zijn er
meer transportvliegtuigen nodig. Kan
sen dus voor de A400M van Airbus en
- als die niet verder komt dan de te
kentafel - voor de C-17 van Boeing en
de C-130J van Lockheed.
Op zee zou het nog slechter zijn ge
steld. Op de Amerikaanse marine is de
laatste jaren te rigoureus bezuinigd,
menen de analisten. Ze reppen over
een 'kritiek tekort aan vliegdeksche
pen'. Versneld nieuwe aanschaffen,
luidt hun advies.
acht.
as al moeilijk voor ze om
ld binnen te komen, toen
id ze in de persoon van
vische soldaat op de hie
lt. Kosovo-vluchtelingen
allesbehalve welkom in
_,°P onië. En nu ze naar huis
zijn de Macedonische
leiten opnieuw niet te be-
le vluchtelingen een paar
n de grens vast te hou-
)oor tergend langzaam
spieren te controleren,
die al hebben,
egenwoordigers van de
elingenorganisatie UNH-
ikken zich de haren uit
iofd bij de grenspost Bla-
1 ns was dit het decor van
is hel lc|en vervuilde, aan hun
a 'ergelaten vluchtelingen,
le stroom uit Kosovo op
1 "ezjkwam en Macedonië de
sloot. „Dit is pesten, een
woord heb ik er niet
zegt een UNHCRJer.
P redelijke verzoeken heb-
staa |e Macedonische grens-
en geen oor. Ze schelden
lin8( ren tegen alles en ieder-
-elfs tegen UNHCR-verte-
'ordigers.
weken hebben de vluch-
i in tenten doorge-
Velen leefden ruim twee
len onder primitieve sa-
omstandigheden en met
e r"e en hekken rond hun kam-
in nu worden ze als hon-
terug in hun auto's
als ze vlakbij de grens*
'en de hitte van de wagen
file ontvluchten,
eehonderd meter auto's,
Macedonische taxi's vol
cerende mannen, die als
ost de bezittingen thuis
aanschouwen. Allen heb-
ria het geruchtencircuit of
rblijvers wel iets gehoord
de staat van hun dorpen
•den. Maar een krantje van
1HCR waarschuwt ze nog
Brug te gaan. Er liggen veel
in in Kosovo, veel huizen
jn geen dak meer, water
verdl lektriciteit zijn een pro-
en bovenal: het is er
niet veilig. Bovendien,
liet onbelangrijk: wie Ma-
culie ,jë verlaat, komt er later
*r' neer in. „Geduld", wordt
h iraden. „De UNFICR zal
voor u zorgen."
Bij de grens tussen Macedonië en Kosovo groeit de rij vluchtelingen die terug willen naar hun huizen in Kosovo. De Macedonische autoriteiten
houden de boel enorm op, door tergend langzaam alle papieren -voor zover aanwezig- te controleren. foto epa georgi licovski
De adviezen worden in de
wind geslagen. Misschien niet
verstandig, maar de gemiddel
de Nederlander rijdt al hard
naar huis na een bezoek van
twee weken aan een vijfsterren-
camping in Zuid-Europa;
nieuwsgierig hoe de tuin er bij
staat, uitkijkend naar de post.
De Kosovaren zijn vopral be
nieuwd of ze sowieso nog een
huis hebben. Al dan niet met
dak.
Maar vertel dat de Macedoni
sche grenswachten. Als de rij
even te snel doorrijdt, lijken ze
haast te schrikken. Ho ho, dat is
niet de bedoeling! En dus wordt
er aan de rem getrokken. Koso
varen die in alle vroegte wegre
den om voor het donker op hun
bestemming te zijn wel zo
verstandig dezer dagen kun
nen dat vergeten door het op
onthoud. En als ze willen terug
keren om hun gezinnen op te
halen, mag dat ook niet meer.
De eersten van hen worden
door Macedonische grens
wachten tegengehouden in het
niemandsland tussen Kosovo
en Macedonië.
De woedende UNHCR kan
niets anders doen dan voor
postduif spelen tussen deze
mannen en hun gezinnen in de
kampen en (Albanese) gezin
nen in Macedonië. „Anders
krijgen die families geen bericht
of ze kunnen terugkeren of
niet." De UNHCR-vertegen-
woordiger kijkt een tikkeltje sip.
„Liever zien we de mensen
wachten. We organiseren een
geordende terugkeer. Wat hier
gebeurt, is niet verstandig.
Maar we kunnen de mensen
niet tegenhouden." Het is nog
maar het begin. Ruim 250.000
vluchtelingen in Macedonië
wachten (nu nog) gelaten op
het moment dat zij terug kun
nen.
In het bij de grens verspreide
UNHCR-krantje staat dat in
Kosovo de eerste maanden al
leen eten en drinken kunnen
worden gegarandeerd. Voor de
herbouw van huizen, reparatie
van daken en andere zaken is
meer tijd nodig. Maar die hulp
komt er ook, staat er. Shaib
Nuha uit Urosevac gaat hoe
dan ook naar huis. „En daarna
ga ik mijn gezin halen. Want de
streek is veilig."
Een vriend van hem begint te
lachen. „Hij spreekt zichzelf
moed in. Het is daar helemaal
niet veilig en dat weet hij best.
Maar we gaan sowieso. Het
heeft lang genoeg geduurd."
Als Nuha de grens passeert,
komt daar het bericht binnen
dat de eerste auto met terugke
rende vluchtelingen op een
mijn is gereden. Het gebeurde
op een landweg niet ver Koso-
vo-inwaarts. Er vielen twee do
den.
HAARLEM MAAIKE OPPENKAMP
MONIQUE VAN HOOGSTRATEN
Manuel Martinez Coronado
kreeg in februari 1998 een do
delijke injectie. Het leven zou
binnen dertig seconden uit
hem wegvloeien. Maar net na
dat de terechtstelling was be
gonnen, viel de elektriciteit uit,
waardoor de geautomatiseerde
injectie stilviel. Pas achttien
gruwelijke minuten later was
Coronado dood.
Dit is een van de voorbeelden
van de onmenselijkheid van de
doodstraf, die in het jaarboek
van Amnesty International over
1998 staan. Coronado woonde
in Guatemala, één van de 37
landen waar de 'ultieme vergel
ding' vorig jaar werd uitge
voerd. Amnesty richt de schijn
werper in dit jaarboek - naast
het gebruikelijke overzicht van
mishandeling, onterechte op
sluiting en andere vormen van
mensenrechtenschendingen -
in het bijzonder op de dood
straf. Van Amnesty moet die in
het jaar 2000 zijn uitgebannen.
Dat is een ambitieus streven.
Toch is die doelstelling niet ge
heel vreemd aan de huidige
ontwikkelingen: de doodstraf
verdwijnt langzaam maar zeker
in steeds meer landen uit het
strafrecht. In 1899, nu precies
een eeuw geleden, kenden
slechts drie landen in de wereld
géén doodstraf: San Marino,
Costa Rica en Venezuela. In
1948, het jaar waarin de Univer
sele Verklaring van de Rechten
van de Mens - waarin het recht
op leven staat vermeld - werd
aangenomen, was dat aantal
gegroeid naar acht.
Nederland behoorde niet tot
die landen. De doodstraf, hier
sinds de Middeleeuwen be
kend, werd weliswaar in 1870
afgeschaft, maar uitsluitend in
vredestijd. Die beperking kwam
in de Tweede Wereldoorlog
goed van pas. Nog tijdens de
oorlog, in 1943, werd de bepa
ling door de Nederlandse rege
ring in ballingschap nieuw le
ven ingeblazen.
Zo kwam de doodstraf te
staan op 'het in gevaar brengen
van landgenoten met fatale af
loop'. Heulen met de Duitsers
kon leiden tot deze straf. Na de
oorlog werd dat vonnis 152
maal geveld. Enkele tientallen
van deze mensen zijn daadwer
kelijk gefusilleerd. Pas in 1983 is
in Nederland de doodstraf vol
ledig afgeschaft.
Rond dat jaar was dat in ruim
twintig andere landen ook het
geval. Vervolgens raakte de af
schaffing in een stroomversnel
ling: momenteel kennen 68 lan
den niet langer de doodstraf.
En dan zijn er ook nog ruim
honderd landen waar de straf
nog wordt opgelegd, maar in de
praktijk niet meer wordt vol
trokken.
Samen zijn dat veel landen.
Toch zal Amnesty nog veel
werk moeten verzetten om to
tale uitbanning van de dood
straf te bereiken. Vorig jaar wer
den ruim 1.500 mensen te
rechtgesteld. Vier landen speel
den daarin een hoofdrol. China
gaat met 1.067 executies aan
kop. Op grote afstand volgen
Congo (ruim 100), de Verenigde
Staten (68) en Iran (66). En dan
zijn er nog de landen waarop
Amnesty slecht zicht heeft. Zo
spreekt de organisatie het ver
moeden uit dat in Irak vorig
jaar honderden executies wer
den voltrokken.
De doodstraf is in de interna
tionale politiek al jaren een on
derwerp van discussie. Voor
standers zijn van mening dat
het 'kwaad' wordt uitgeroeid als
een misdadiger wordt gedood.
Ook wordt vaak aangevoerd dat
de doodstraf een afschrikkende
werking heeft. Mensen zouden
met de doodstraf in het voor
uitzicht wel twee keer naden
ken voor ze een misdaad be
gaan.
Uit onderzoek van de Ver
enigde Naties is echter geble
ken dat criminelen de doodstraf
niet angstaanjagender vinden
dan een levenslang verblijf in
de cel. Tegenstanders gebrui
ken dit onderzoek, en vullen
het aan met het argument dat
de doodstraf juist té makkelijk
is. Iemand wordt op een -
meestal - pijnloze manier ge
dood en hoeft niet langer te
boeten.
Verder wijzen ze erop dat de
doodstraf ingaat tegen net recht
op leven uit de Verklaring van
de Rechten van de Mens, en dat
de straf bovendien onherstel
baar is. Gerechtelijke dwalingen
zijn immers nooit uit te sluiten.
Zo bleek de laatste Brit bij wie
de opgelegde doodstraf ook
werd voltrokken, de zwakbe
gaafde Derek Benüey, uiteinde
lijk niet schuldig aan de moord
op een politie agent in 1953.
Zijn medeplichtige bekende ve
le jaren later het fatale schot te
hebben gelost, maar toch heeft
de familie Bentley tot dit jaar
moeten vechten voor de
'troostprijs' van postuum eer
herstel.
Ook kan er bij de uitvoering
wat mis gaan, waardoor de straf
bijzonder inhumaan wordt.
Twee jaar geleden bijvoorbeeld
stierf een Amerikaan een wel
heel gruwelijke dood op de
elektrische stoel, toen die als
gevolg van kortsluiting een
enorme steekvlam produceer
de. De man bezweek niet aan
de stroomstoot, maar aan de
combinatie van de schok en
derdegraads-verbrandingen.
Een laatste veelgehoorde klacht
is dat machthebbers de straf
kunnen-gebruiken om politieke
tegenstanders voorgoed uit te
schakelen.
Het zijn precies deze argu
menten waarmee Amnesty In
ternational de wereld wil over
tuigen. „Het opzettelijk doden
van weerloze mensen mag door
geen enkele maatschappij wor
den toegelaten", zegt Pierre Sa-
né, secretaris-generaal van Am
nesty. „Regeringen die de
doodstraf nog steeds hanteren
als antwoord op extreme crimi
naliteit, doen dat in weerwil
van een toenemende afschaf
fing van de straf wereldwijd",
aldus Sané.
stap met Britse KFOR-soldaten in het westen van Pristina
HARALD DOORNBOS CORRESPONDENT
■ht Britse soldaten lopen onder aan-
"gvan sergeant Lewis door de donke-
aten van een nachtelijk en uitgestor-
'ristina. Vier aan de linkerkant van de
t, vier aan de rechterkant. Machinege-
i in de aanslag. Niemand zegt een
1- Om de vijf minuten houden ze even
gaan op hun hurken zitten en luiste-
-Geluid draagt ver gedurende de
st I", fluistert een van de soldaten.
Hon-
stad Pristina en het zuidelijk gedeelte van
Kosovo. Hierdoor, zo zeggen de Britten,
verwachten ze extra problemen. Serviërs
zullen misschien weigeren te vertrekken en
de teleurstelling over het verlies van Koso
vo kan zich uitten in gewelddaden tegen
KFOR. Albanezen van het Kosovo Bevrij
dingsleger, UQK, zouden juist Vannacht
kunnen gebruiken om voor de laatste keer
af te rekenen met de Servische politie.
De stilte die er nu heerst op straat, doet
daarom een beetje onwerkelijk aan. Sinds
de komst van KFOR in Kosovo, afgelopen
zaterdag, zijn er ongeveer tien Albanezen
en Serviërs vermoord in Pristina. Twee keer
schoten de Britten een potentiële aanvaller
dood. Een keer een Serviër, een keer een
Albanees. „Sluipschutters en mensen die
plotseling met machinegeweren het vuur
op ons openen, vormen de grootste drei
ging", meent de soldaat.
Het eerste uur van de nachtelijke voetpa
trouille verloopt zonder incidenten. Ze lo
pen cirkeltjes in het westelijke gedeelte van
de stad. Een half verlichte hoofdweg, nau
we aardedonkere straatjes, een park waar
slechts de wind hoorbaar is die door de bo
men waait. Af en toe wordt er een auto
aangehouden die over straat rijdt, maar het
is over het algemeen zo uitgestorven dat ze
alleen maai in rustige, haast onhoorbare
pas aan beide zijden van de straten hoeven
te lopen.
Er zijn geen Servische politiemannen of
soldaten meer te bekennen. „Dit lui kun
nen maar beter niet hier niet blijven, want
anders krijgen ze met ons te maken", fluis
tert een andere soldaat die Jerry heet. „Wat
een zooi hebben die Serviërs hier aange
richt, het is een goede zaak dat wij hier nu
zijn", vindt Jerry.
De nacht lijkt in alle rust te verstrijken,
wanneer er plotseling van dichtbij een
schot wordt gelost. „Sluipschutter", roept
een Britse soldaat. Alle acht, en leden van
een andere voetpatrouille die toevalliger
wijs in de buurt is, zetten het nu op een
rennen. Niet weg van de plek waar het
schot werd gelost, maar juist er naar toe.
Door nauwe straatjes gaat het in vliegende
vaart richting een park. Daar gaan een paar
soldaten op de grond liggen en de omge
ving door hun nachtkijkers afspeuren, ter
wijl de anderen door rennen. De dader
blijkt gevlogen.
Aangekomen bij een weg, worden de leden
van de voetpatrouille opgehaald door twee
kleine open vrachtwagens. „Nu gaan we
met de trucks verder," legt een Brit uit.
Soms tergend langzaam rijdend, dan weer
in volle snelheid, rijden ze kris kras door dit
westelijk gedeelte van Pristina. Twee solda
ten hangen met hun machinegeweren over
het dak van de vrachtwagen en houden de
voorkant in de gaten. Ook de zij- en achter
kant worden gedekt door collega's.
We passeren een Servische, een zigeuner-
en een Albanese wijk. In de laatste bevindt
zich een hoofdkwartier van de Kosovaarse
rebellen. Op de straten staat dan ook met
verf geschilderd: NAVO-UQK! De Britten
weten dat de Albanezen hen over het alge
meen beschouwen als een bondgenoot in
de strijd tegen de Serviërs, maar dat weer
houdt de militairen er niet van om de ach
tervolging in te zetten wanneer er een ver
dachte auto langs rijdt.
De bestuurder en een bijrijder worden bin
nen een halve minuut uit de auto gesleurd
door de Britten en met hun handen om
hoog voor een winkeltje gezet. De twee
mannen, Albanezen van het UQK, hebben
twee wapens bij zich, een kalasnikov en
een pistool. „Dat nemen we dus in beslag",
zegt een van de Britse soldaten. Want hoe
positief de Albanezen zich ook mogen ge
dragen ten opzichte van de NAVO, het U(^K
moet zich volgens het vredesakkoord ont
wapenen en haar leden mogen geen wa
pens bij zich dragen.
Aan het einde van de patrouille rijden de
Britten terug naar een school in Pristina die
ze als basis gebruiken. Wanneer ze er ach
ter komen dat de drie meegereisde journa
listen beschikken over mobiele telefoons,
smeken ze of ze even kort met hun vrouw
of vriendin mogen bellen, omdat ze al drie
weken niet met thuis hebben gesproken.
Kort daarop staan ze te bellen. 'I love you,
honey'. En ze geven "Love and kisses to
mum and dad'. „Maak je geen zorgen,
schatje, dit is net als Noord-Ierland in de
jaren 70", zegt een van hen als geruststel
ling tegen zijn vrouw voordat hij de verbin
ding verbreekt.
