feng
shui
Aardstralen, wichelroeden,
In Natura
Zien hoe we horen
De Turkse opmars
WOENSDAG 16 JUNI 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Gek op stoeien? (8); 5. Een blaasin
strument van een fabelachtig dier (8);
6. Sportwagen (4); 8. Prijst weer voor
de sport (4); 10. Bijdehand opgedaan
(5): 12. Een taaie stof onder de knie
krijgen (5).
VERTICAAL:
1. Betrekking in de kerk (6); 2. Vis
overdreven aan de maat (6); 3. Het
gaat verkeerd in Engeland met haar
(5); 4. Deze maand wordt vader weer
huiverig (5); 7. Aan de kant zien we
niets dan een zwijn (5); 9. Hij heeft
pennen genoeg, maar schrijven, ho
maar! (4); 11. Het gewicht van een vat
(3).
Oplossing van dinsdag:
1. snor-snoer-Rossen
2. neer reden - Einder
3. even - geven - Geneve
4. nero-onder-Eirond
5. torn- rotan- Natron
6. lauw-blauw-Baljuw
7. kras - karos -Roskam
8. toen-netto-Ontzet
9. stek-steek-Ekster
10. wrak-waker-Karwei
gevraagd woord: regenbroek
HEINZ
Noordwaarts fladderen
Vlinders kijken.
De noordelijke grens van het
leefgebied van Europese vlin
ders schuift richting Pool. Re
den is de verdere opwarming
van de aarde in het noordelijk
halfrond. Dat meldt Nature.
Een internationaal onder
zoeksteam heeft met de hulp
van talloze amateurs in Euro
pa en Noord-Aliika informatie
verzameld over de woonom
geving van zo'n zestig vlinder
soorten. Men was vooral geïn
teresseerd in de begrenzingen
van het leefgebied. De situatie
in het noorden is bijgehouden
in Engeland, Zweden, Finland
en Estland, verandering van
de zuidgrens is gevolgd in
Spanje, Algerije, Tunesië en
Marokko. Deze gegevens zijn
afgezet tegen tellingen en ob
servaties van de afgelopen
eeuw. Hieruit blijkt dat vanaf
1915 meer dan de helft van de
vlinders de noordgrens heeft
verlegd over een afstand van
35 tot 240 kilometer. De zuid
grens is door slechts een vijfde
van de onderzochte vlinders
opgeschoven naar boven
Waarschijnlijk, omdat he
maat in het zuiden mindi
veranderd dan in het noc
den.
„Vlinders zijn honkvaste
ren die broeden en sterv
precies dezelfde plek als
ouders en voorouders. D
om is de verschuiving vai
grens naar het noorden I
gevolg van uitstervende;
laties in het zuiden en kt
satie van noordelijker
door nieuwe populaties'
dus projectleider Camille
mesan. De noordwaartse
weging moet volgens dei
derzoekers volledig w<
toegeschreven aan de
van de temperatuur sinds
begin van deze eeuw mei
graden Celsius. De vlindf
reageren echter vertraagt
de klimaatsverandering. 1
trek noordwaarts gebeurt
tien tot vijftien jaar na hei
treden van een ander r<
naai klimaat.
Ruiken rijpheid fruit
Consumenten hoeven straks
niet meer in peren of meloe
nen te knijpen om mogelijk
beginnende rotting vast te
stellen. Aan de universiteit van
Warwick in Engeland is een
vernuftig apparaatje ontwik
keld dat de rijpheid van fijuit.
kan ruiken.
De elektronische neuriet er
uit als de lezer van een streep
jescode zoals de caissière die
hanteert bij het afrekenen van
de boodschappen. Het m
instrument is uitgerust
gevoelige sensoren die rei
streeks zijn verbonden
een neuraal netwerk. Dez
computer berekent de ex
rijpheid van bananen of p
aan de hand van de opges
ven geur. De macliine mo
vooraf per fruitsoort won
ingesteld en geeft, al binrif
enkele seconden de uitsla
Groei ooievaarsbestand
ni
De mens wil bedrogen worden
In Hong Kong staat, precies op
de verkeerde plek - nameüjk
bovenop het oog van de draak -
de Bank of China. De Ameri-
kaans-Chinese architect I.M.
Pei en zijn opdrachtgevers trok
ken zich niets aan de feng shui-
voorschriften voor de bouw van
financiële instellingen. Lag die
mooie plek op het oog van de
draak? Dan maar op het oog
van de draak.
De bank floreert. En waarom
ook niet? Feng shui, kosmische
levensstromen, fijnstoffelijke
energie, Ley-lijnen, aardstralen,
elektrische velden, 'bipolers' in
het stiltecentrum van het mi
nisterie van VROM: allemaal
onzin, vindt de historicus G.C.
Molewijk. 'De mens wil bedro
gen worden, daar komt het op
neer'.
Molewijk gaf in de serie 'De
vrolijke wetenschap' van het
Studium Generale Delft een le
zing over wichelroeden en
aardstralen. Hij verbaast zich al
jaren over de wonderlijke toe
name van schijnkennis, com
pleet met instituten, handboe
ken, tijdschriften en congres
sen. In het bijzonder fascineert
hem de wichelroede en haar
gebruikers, de zogeheten roe
delopers: oorspronkelijk lieden
die met een gaffelstok of met
twee losse L-vormige stokken
op zoek zijn wat er zoal onder
de grond zit. Olie of water of
goud of onstoffelijke zaken zo
als voormalige gemeentegren
zen. Molewijk: „Natuurlijk
komt het voor dat iemand iets
zoekt, de roede ter hand neemt
en het gezochte vervolgens
vindt. Dat komt vaak voor.
Maar nog vaker komt het voor
dat iemand iets zoekt, een pols
horloge draagt en vindt wat hij
zoekt. Komt dat door zijn pols
horloge? Nee, geen sprake van.
Als A vooraf gaat aan B, volgt
daar niet uit dat A de oorzaak is
van B. Er is nog nimmer een
causaal verband aangetoond
tussen het ter hand nemen van
een wichelroede en een succes
volle opsporing van hetgeen
men zocht."
Maar hoe vaak ook onderzocht
en weerlegd, de wichelroede en
haar achternichtje de pendel -
een sleutel aan een touwtje bij
voorbeeld - zijn onverminderd
populair. In de 16e eeuw waai
de het wichelen uit Duitsland
over naar Groot-Brittannië: in
de 17e eeuw werden er in
Frankrijk ketters en misdadi
gers mee opgespoord.
In de 19e eeuw zakte de belang
stelling in, maar in de 20e be
gon een hernieuwde opmars.
Dat kwam, volgens Molewijk,
door een aantal wetenschappe
lijke ontdekkingen die het grote
publiek zeer fascineerden: rönt
genstralen, radioactiviteit, radi
um. „Straling werd een rage.
Niemand kende de gevaren.
Straling was een prettig woord.
En in de nasleep daarvan be
weerde in 1917 een Duitse inge
nieur dat er in de grond water
aders lopen, die een rechtstan
dig opstijgende straling veroor
zaken. Het bestaan van die stra
ling is nooit aannemelijk ge
maakt, maar vanaf die dag is de
wichelroede als een soort an
tenne gebruikt."
In Nederland raakte het wiche
len pas echt in de mode toen in
de jaren dertig de angst voor
aardstralen toesloeg. Molewijk:
.Aardstralen bestaan niet, net
zo min als er wateraders be
staan. Toch werden allerlei
kwalen aan aardstralen toege
schreven. Wichelaars roken
profijt en gingen afschermings
kastjes verkopen. Na de Tweede
Wereldoorlog liet zelfs de over
heid zulke kastjes plaatsen. Ze
stonden op de ministeries van
justitie en financiën, ze hingen
in het Concertgebouw en op
paleis Soestdijk. Het is bekend
dat één bureau in de periode
1948-1951 vijfduizend kastjes a
tweehonderd gulden per stuk
heeft geplaatst."
Halverwege de jaren vijftig wees
onderzoek uit dat de hele aard-
stralentheorie nonsens was. De
markt voor de kastjes stortte in,
de aardstraal raakte uit de gra
tie. Tot de jaren negentig. Mole
wijk: „Steeds minder mensen
herinneren zich het verleden.
Bovendien is het aantal kritiek
loze bladen en tv-programma's
enorm toegenomen. Daar komt
bij dat de wichelaars van nu
zich soms bouwbioloog noe
men of hun activiteiten in ver
band met het milieu brengen.
Het is niet toevallig dat uitgere
kend op het ministerie van
Vrom een meditatieruimte op
basis van de feng shui-leer is
ingericht en dat met behulp
van een wichelroede is vastge
steld, dat die ruimte op de ne
gende verdieping moest ko
men. Omdat er volgens de wi
chelaarster toch sprake was van
schadelijke energiebanen ten
gevolge van een waterader,
deed Vrom een beroep op een
bedrijfje uit Vlaardingen dat in
hedendaagse beschermings
kastjes is gespecialiseerd. 'Bio-
polers' heten ze tegenwoordig."
Tot Molewijks afschuw betrad
Vrom zelfs het duistere pad van
de Boviswaarde. „Meneer Bovis
uit Nice, die ook zei dat je vlees
en eieren langer goed kunt
houden in een piramide dan in
de koelkast, ontwikkelde in de
jaren dertig een energetische
waardeschaal van nul tot
10.000. Volgens die schaal moet
de Boviswaarde van een ruimte
minstens 6500 zijn, anders
loopt een mens leeg. Bij Vrom
was de waarde te laag, maar nu
de biopolers zijn aangebracht,
schijnt het een 'voedende ruim
te' te zijn."
„De mens wil bedrogen wor
den", zegt historicus Molewijk
nog maar eens. De wichelaars
en feng shui-deskundigen va
ren er wel bij.
De Bank of China in Hong Kong
van de Amerikaans-Chinese ar
chitect Pei staat precies op de ver
keerde plek. Namelijk bovenop
het oog van de draak. Toch flo
reert de bank. foto anp
We leven samen met niet al
leen buitenlandse mensen
die zich in ons land hebben
gevestigd, maar ook met al
lochtone vogels. De Turkse
tortel is er een van. En hij is
beslist niet de eerste de bes
te: integendeel, hij is het
wondertje van onze vogelwe
reld. Bovendien mag zijn ui
terlijk er wezen: fraai duif
grijs met warmbruine tinten,
alsmede een spits, intelligent
kopje waarin vriendelijke,
maar wakkere ogen glanzen.
De reputatie van de duif
maakt hij volledig waar: het
een echte liefdesvogel, want
al in februari begint hij te
broeden om er in oktober
nog mee bezig te zijn. Vier a
vijf broedsels per jaar, dat
zijn een stuk of tien jongen.
Gemiddeld sneuvelt van deze
aanwas de helft al voor de
volwassenheid is bereikt,
maar toch is de Turkse tortel
in staat zijn getalssterkte in
één seizoen op te voeren met
meer dan tweehonderd pro
cent. Overbevolking ligt dus
voor de hand. Het gevolg
hiervan is dat de jonge vogels
massaal gaan zwerven en
naar alle windrichtingen uit
waaieren om elders nieuwe
gebieden te bevolken. De
Turkse tortel is dus een pio
nier, een treklustig en onder
nemend type, dat zich ge
makkelijk vestigt waar soort
genoten zich nog nooit heb
ben vertoond.
Pas in 1947 werd de soort
voor het eerst in Nederland
waargenomen. In het noord
oosten van het land werd
ook het eerste broedgeval
waargenomen. Dat was in
1950. En al na een jaar of vijf
had de vogel ons hele land
veroverd. Oorspronkelijk
komt het duifje uit India.
Daar - aan de oevers van de
Ganges, waar een hoog ont-
„Als ogen het venster zijn van de hersenen, dan zijn oren de deurope
ning." foto united photos de boer
Wetenschappers kunnen dank
zij een nieuwe technologie zeer
gedetailleerdè beelden maken
van de binnenkant van een oor
van een levend wezen. De op
namen van het slakkenhuis ge
ven details tot een honderdste
van een millimeter. „Deze tech
niek helpt ons beter te begrij
pen hoe doofheid ontstaat",
zegt neurobioloog Allen Coun
ter van de Amerikaanse Har-
vard-universiteit.
Met een speciale magnetische
resonantietechniek kan worden
gekeken in het hoofd. De me
thode is een combinatie van
magnetische en radiogolven die
zwart-wit beelden opleveren
van zacht weefsel dat is omslo
ten door beenderen, zoals het
middenoor. De wet staat echter
niet toe om met de methode te
experimenteren bij mensen.
Daarom is gekozen voor var
kens als proefdieren, omdat zij
een vrijwel identiek gehooror
gaan hebben.
De onderzoekers zijn met name
geïnteresseerd in de werking
van het slakkenhuis, dat geluid
omzet in elektrische impulsen
en dat via een zenuwcellen
doorsluist naar de hersenen.
Aan het eind van het oorkanaal
ligt het trommelvlies. Als ge
luid, of luchttrillingen, het
trommelvlies bereiken geven
drie kleine beentjes de trillin
gen door naar het slakkenhuis.
Dit gehoororgaan bevat een op
gerold membraan voorzien van
microscopisch kleine haren die
de zenuwcellen prikkelen. De
verbinding tussen haartjes en
zenuwcellen zetten de trillingen
om in elektrische signalen die
de hersenen bereiken als woor
den, muziek, lawaai of ander
geluid. Als de haarcellen in het
slakkenhuis zijn beschadigd,
treedt gehoorverlies op.
Counter experimenteert met
door hem ontwikkelde kunst
matige slakkenhuizen. Hierbij
zendt een microfoon achter het
oor opgevangen geluid door
naar micro-elektroden die zijn
ingeplant in het middenoor en
de haarcellen vervangen. Zij die
als kind doof werden, nog voor
dat ze leerden praten, kunnen
gesprekken nog steeds niet vol
gen. Maar dankzij het kunst
slakkenhuis kunnen ze wel ge
nieten van muziek en worden
gewaarschuwd bij gevaar. Het
succes bij mensen die op latere
leeftijd doof werden is iets gro
ter, maar nog verre van opti
maal.
Ooievaars zijn erg honkvast
Het gaat uitstekend met de
ooievaarpopulatie in Neder
land. Vorig jaar werden 326
paartjes geteld en dat aantal
stijgt nog steeds. Het gaat zelfs
zo goed met de ooievaar dat
fokken in ooievaarsdorp Het
Liesvelt nabij Groot-Ammers
ook niet meer nodig is. K. Vos
is naast 'landelijk aanspreek
punt' tevens beheerder van
het opvangstation in Herwij-
nen dat in 1979 werd ge
bouwd. In dat jaar kwamen in
Nederland nog maar vijf ooie
vaarpaartjes voor. Het station
in Herwijnen vormt sinds die
tijd een keten met elf andere
opvangstations, waardoor de
vogel nooit uit ons land is ver
dwenen. De opvangplaatsen
worden in totaal bezet door
ruim honderd mensen. Vos
weet hoe het is om een fijn
foto united photos deb
plekje te hebben om neerl te
strijken, hij was tot voor ko
gezagvoerder bij de KLM. I le
gepensioneerde piloot hee
zelf vier nesten op zijn hui ,r
drie stuks in het aanligger
weiland. Maar wat te doei
de open haard niet trekt
een ooievaarfamilie
dak? „Als wij ze zelf uitzetw i,
zoeken we altijd mensen Bi
het leuk vinden om een oo: 04
vaar op het dak te hebben
zegt Vos. „Het kan
dat iemand niet blij is
verwacht bezoek. Dan moe
men zo snel mogelijk de ee
ste takken van het nest we; qe
halen, want daarna is het.
gens de Vogel wet te laat
verboden om bewoonde w w
ten van beschermde vogels
verwijderen."
wikkelde landbouwcultuur
bloeide - leerde het te profi
teren van de mens. In plaats
van in de natuur voedsel te
zoeken, at hij een hapje mee
op akkers en velden, in
graanschuren en opslag
plaatsen.
Al in de Middeleeuwen
kwam hij in Turkije voor en
zoals u weet zijn de Turken
een reislustig en onderne
mend volk. In die dagen de
den ze verwoede pogingen
Europa binnen te dringen en
te veroveren. Griekenland en
de Balkan vormden een ge
makkelijke prooi, maar de
Hongaren en Oostenrijkers
bleken taaie tegenstanders.
Uiteindelijk kwam de Turkse
opmars tot stilstand, maar de
tortel, die met de legers was
meegetrokken, ging vrolijk
voort. Wat de Turken niet
voor elkaar hadden gekregen
lukte de vogel moeiteloos.
Nadat hij tot de jaren dertig
van onze eeuw een algemene
vogel in Hongarije was ge
weest, begon hij in 1936 in
Tsjechië te broeden. In 1943
was Duitsland al veroverd
voordat de geallieerden daar
toe in staat waren. Denemar
ken volgde in het zelfde jaar
als Nederland, Zweden een
jaar later, Engeland in 1952,
Noorwegen in 1954, Ierland
in 1960 en in 1964 was zelfs
IJsland gevallen voor de van
oorsprong subtropische en
tropische duif. Vandaag de
dag wordt alleen al de Ne
derlandse populatie geschat
op tweehonderdduizend
exemplaren.
U kent hem wel. Hij zit in de
boom of op het dak onafge
broken 'koe-koeoe-koe-koe'
te roepen in een kort opstij
gend, maar daarna dalend
melodietje. Leuk geluid,
maar wel bijzonder eentonig.
Er zijn mensen die er stapel
gek van worden. Maar er
moeten ook lieden zijn die er
van houden. Anders waren
er niet zovele Turkse tortel-
tjes in kooitjes verdwenen.
Als koerduifjes die de functie
van gezellige huisgenootjes
moesten vervullen. In het
wild trekt hij zich nauwelijks
iets aan van de mens. Hij
profiteert slechts van onze
spilzucht door op te eten wat
wij weggooien. Verder is hij
minstens zo voorzichtig en
schuw als de houtduif, maar
minder dan de gewone tor
telduif, waarmee hij dikwijls
wordt verward. De tortelduif
heeft een veel donkerder ui
terlijk - de rug kan zelfs
bruinzwart lijken - en een
borst van het allerfraaiste ro
ze. Zijn stemgeluid is ook an
ders. Het is een langzaam,
haast spinnend gekoer, dat
helemaal past in warme en
luie zomernamiddagen. Op
zulke dagen voelen tortels
zich het fijnst. Ze houden
van warmte. Daarom gaan ze
er in de herfst vlug vandoor
naai- het zuiden, terwijl de
andere duivensoorten blij
ven. Ook de Turkse tortel, of
schoon hij toch van zuidelij
ke afkomst is. Die heeft dan
ook vaak een zware dobber
aan onze winters. Wanneer
het flink vriest sneuvelen de
ze vogels bij bosjes, voorna
melijk vanwege koude voe
ten, want hun rode pootjes
bevriezen snel. Dat komt er
van, wanneer je naar het
noorden emigreert. Had je
maar thuis moeten blijven!
THEO SCHILDKAMP
