Paars was allang
niet fris meer
HE
Politiek vuurwerk in het knekelhuis
Verk van 30 jaar
één klap teniet'
amerleden kijken
achteloos toe
Binnenland
'De moord van Wiegel op Paars'
Applaus voor Steenkamp
iENSDAG 19 MEI 1999
4V0 volgt kabinetscrisis met zorg
Op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel worden de po-
^eöntwikkelingen in Nederland met enige zorg gadegesla-
„Het is op dit moment moeilijk te zeggen of de kabinetscri-
bij deze bondgenoot gevolgen zal hebben voor de luchtaan-
Jen. Wij wachten een beetje af. Ma&r er heerst hier op het
ofdlavartier zeker geen paniek", zegt woordvoerder Nick Fio-
izavan de Alliantie. De NAVO heeft het Nederlands kabinet
dig als de Alliantie binnen enkele weken om troepenverster-
igenmoet vragen om de zogeheten 'implementation-force'
nr Kosovo, de vredesmacht die de terugkeer van vluchtelin-
nmoet begeleiden, op sterkte te brengen. Ook moet het kabi-
i akkoord gaan met het eventuele besluit tot grondtroepen,
irenza heeft het nieuwsverslag van de crisis gezien via de
ise zender BBC. „Gelukkig heeft deze crisis niets te maken
tt de operaties in Kosovo. De aanleiding is een wet over het
erendum", stelt hij vast. Dat een regering van een bondge-
ot wankelt op het moment van een militair conflict is nooit
ittig erkent hij: „Maar dit is niet de eerste interne politieke
sis bij een bondgenoot en het zal waarschijnlijk ook niet de
tstezijn."
itstel 'verantwoordingsdag'
3D bel LHAAG' aangekondigde presentatie van het rapport 'Boter
de Vis' aan Kamervoorzitter Van Nieuwenhoven vandaag
it „gezien de omstandigheden" niet door, aldus een woord-
3 C0nirder van de Tweede Kamer. De Tweede Kamer wil de derde
ta ini
lensdag van mei uitroepen uit tot 'verantwoordingsdag'. Het
D d311 aan regering om uit te leggen wat er terecht is geko-
792:
t; 11
>ond
15
Graaf is zeer gehecht aan referendum
ANP
•b Mil
man die zich sterk maakt
tijd
jeee;
r ouc
staatkundige vernieuwing,
leider Thom de Graaf,
vandaag waarschijnlijk
voor politieke vernieuwing
ederland. Hij moet vandaag
odell
is. At
lat de
nvan alle mooie plannetjes die op Prinsjesdag, de derde
$dag van september, zijn gepresenteerd. Volgend jaar wordt
begin gemaakt met deze traditie. De 'derde woensdag van
van dit jaar had een voorproefje moeten worden.
te nu onsequenties trekken uit
moei eerdere dreigement dat
YVij; uit het kabinet zou stappen
rgaii et referendum niet door de
cjgtw e Kamer zou komen.
om de Graaf (41) heeft
„jan kundig0 vernieuwing hoog
eder1 11 vaandel staan. Hij verde-
het referendum, een ty-
066-onderwerp, in de
H nissie-De Koning, één van
n lerkgroepen van de com-
q ooi e-Deetman die begin jaren
ft e gewenste bestuurlijke en
'kundige vernieuwingen
de loep nam. „Het werk
irtig jaar voorbereiding is
t >n klap teniet gedaan",
is'an nentarieerde De Graaf gis-
ond, nadat WD'er Wiegel
lorslag had gegeven bij de
stemmers.
Graaf moet zich nu waar-
n als politiek leider in een
topstukken als Gerrit-Jan
ensperger, Hans van Mier-
Els Borst. Hij ontpopte
/el als 'coming man' bin-
steeds keurig en rustig
huid Arende Leidenaar Ran
oveil i op een glansrijke loop-
ns in politieke en bestuurlij-
|r ncties. Na zijn rechtenstu-
i Nijmegen en een periode
etenschappelijk medewer-
gon De Graaf in 1985 als
enaar bij het ministerie
linnenlandse zaken, waar
t in 1992 tot plaatsvervan-
directeur politie bracht.
jL/l ijdde zich daar vooral aan
oblemen van het voetbal-
MIO
vandalisme.
Ondertussen was de demo
craat gemeenteraadslid in Lei
den (tussen 1990 en 1994).
Hoewel hij al in 1989 als één
van de talenten gold binnen
D66, kon hij pas in 1994 zijn
entree maken als Kamerlid. De
woordvoerder voor Justitie en
Binnenlandse Zaken wist zich
snel een plaats te verwerven in
de fractieleiding. Hij werd frac
tiesecretaris.
De Graaf kwam destijds voor
al in beeld als vice-voorzitter
van de parlementaire enquête
commissie "opsporingsmetho
den (IRT). Zijn partij had De
Graaf naar voren geschoven als
voorzitter van de commissie,
maar deze eer ging uiteindelijk
naar de politiek meer ervaren
PvdA'er Van Traa.
De fractiesecretaris had ech
ter zijn naam gevestigd. D66
benoemde hem in november
'97 tot voorzitter van de Twee
de-Kamerfractie. Tegelijk was
duidelijk dat er meer in het ver
schiet lag. De Graaf was de ge
doodverfde opvolger van Els
Borst, lijsttrekker bij de Twee
de-Kamerverkiezingen van
maart '98. Bij de campagne
speelde hij een grote rol.
De Graaf zag zijn Tweede-Ka
merfractie echter flink slinken,
zonder de steun van de charis
matische Hans van Mierlo. De
verkiezingen leverden zijn partij
een groot verlies op, maar het
aantal ministersposten in
Paars-2 was betrekkelijk groot.
Volksgezondheid, Landbouw
en Grotestedenbeleid kwamen
onder D66-bewindslieden te
vallen.
Als de D66-ministers vertrek
ken en er wordt besloten nieu
we verkiezingen te houden,
krijgt De Graaf de zware taak
om zijn partij daar doorheen te
loodsen.
we dag voor Tuiristra en Schuyer
ad T>
Ja
jullie: jag» hans jacobs
de zij
|e |3: bus staat het Oegstgeestse
mgf: irlid Elida Tuinstra aan
JW blauwe sjaal te frunniken,
■hi WD heeft opnieuw ge-
gjj om een schorsing in de
relat dagingen over het refe-
zou lm> De partij beslist over
Henc ^omst van het kabinet én
de kroonjuweel van Tuin-
partijD66. „Ik heb
er nog twee leden
Ie WD-fractie hardnekkig
zijn", meldt haar fractie-
itter Ed Schuyer.
Wassenaarder Schuyer
i dei ft een zware dag. Hij heeft
t de| aantal maanden geleden
ULA erste de noodklok geluid
den- iet referendum. „D66 kan
30 'de regering blijven wan-
Sun coa^'t'ePai'tner WD zich
ppr i aan ^et regeerakkoord
maJ en het referendum af-
zei Schuyer. Leidenaar.
de Graaf, fractievoorzit-
ny 111 D66 aan de overkant
iv(1 'et Binnenhof, herhaalde
bodschap de afgelopen
den: nstra en Schuyer zijn ech-
iaru Achteloze toeschouwers
K drama in de Senaat,
r de gesloten deuren van
b-kamer wordt keer op
leloS ergaderd. De overige Ka
lere- den worden er balorig
ap* Het is wachten en wach-
'®3 *gt Schuyer.
ivraag is of de dissidente
15 uiteindelijk toch door
noS*K gaan. Het Leidse WD-
Kamerlid Philippe Brood loods
te het referendum eerder dit
jaar door Tweede Kamer. Ge
spannen volgt hij nu de debat
ten aan beide kanten van het
Binnenhof. Hij durft niets te
voorspellen. „Daar ga ik niet
over."
Wanneer rond half twee het
antwoord op die vraag komt,
houdt de Senaat hoorbaar de
adem in. Hans Wiegel, en niet
zoals verwacht, de Haarlemse
oud-rechter Henk Heijne Mak-
kreel onthoudt het referendum-
voorstel zijn goedkeuring. „Ik
kan de consequentie van een
kabinetscrisis niet aanvaarden.
Ik-wil de regering niet ten val
brengen, die verantwoordelijk
wil ik niet nemen", verklaart de
WD-senator zijn ommezwaai.
Kok heeft door de dreiging met
crisis voorzichtig te formuleren
Heijne Makkreel over de streep
kunnen trekken.
„De premier heeft op chique
wijze zijn standpunt toegelicht.
Hij heeft niet met zoveel woor
den de kabinetskwestie ge
steld", merkt Heijne Makkreel
op. „Dat heeft bij mij de door
slag gegeven. Maar het doet nu
wel pijn om te zien dat het refe
rendum toch niet is aangeno
men". Schuyer staat dan in
middels naast hem voor de te
levisiecamera's en voorspelt dat
Kok vandaag naar de koningin
gaat om het ontslag van zijn ka
binet aan te bieden. Op de ach
tergrond, via de televisie, beves
tigt De Graaf 'dat het kabinet zo
niet kan doorgaan'.
n Nederlands Persbureau GPD Geassoae-
leiden wim koevoet-anp
„De moord van Wiegel op
Paars", zo vat de Leidse D66-
parlementariër J. Hoekema de
gebeurtenissen van vannacht
samen. Dat het D66 is die uit
het kabinet stapt en daarmee
het voortbestaan van Paars be
ëindigt, wijst hij stellig van de
hand. „Eenieder die dat zegt.
gaat compleet voorbij aan het
feit dat de lijken al op tafel lig
gen'. waarvan het referendum
de belangrijkste is. Wiegel kan
ontkennen wat hij wil, hij is de
man die de moord pleegde."
D66-coryfee Jan Terlouw ver
wijt WD-senator Wiegel dat hij
politiek onfatsoenlijk heeft ge
handeld door tegen het wets
voorstel over het referendum te
stemmen. „Ik weet niet wat de
ze oud-leider van de WD aan
het doen is", zei een zeer boze
Terlouw vanochtend in een uit
zending van Omroep Gelder
land. Terlouw, zelf kandidaat
voor de Eerste Kamer, zei Wie
gels optreden niet te begrijpen.
Regeerperiode gekenmerkt door stroefheid
Sinds een stroeve start van Paars-2 een kleine tien maan
den geleden, is het eigenlijk altijd stroef blijven lopen
voor het kabinet. Dit in tegenstelling tot het redelijk suc
cesvolle Paars-1, dat met economische voorspoed zorge
loos en blijmoedig het land bestuurde.
den haag De Tweede Kamerfrac
tie van D66 was gisteravond in
gespannen afwachting bijeen.
Fractievoorzitter Thom de Graaf
ijsbeert heen en weer, rechts van
hem D66-Tweede Kamerlid Gis-
kes. De Eerste Kamer behandelde
op dat moment het 'kroonjuweel'
van D66, het wetsvoorstel voor
de invoering van een correctief re
ferendum. Het voorstel, dat een
tweederde meerderheid nodig
had omdat het een grondwetswij
ziging betrof, sneuvelde aan het
begin van de nacht: 49 senatoren
stemden voor het voorstel, 26
stemden tegen.
foto anp marcel antonisse
den haag gpd
In de analyses over Paars-2 is
gezegd dat de sfeer tussen de
coalitiepartijen niet goed was,
dat het niet gezellig was binnen
het kabinet, dat premier Kok
geen leiding gaf. Kortom, de
frisheid van het paarse avon
tuur was allang verdwenen en
het elan ver te zoeken.
Voor de verkiezingen van mei
1998 stond het redelijk vast: de
sociaal-democraten, liberalen
en democraten zouden gewoon
samen verder gaan. Het paarse
avontuur dat in 1994 begon -
voor het eerst sinds ongeveer
tachtig jaar een kabinet zonder
de christen-democraten - zou
worden voortgezet.
Bij de formatie van Paars-2
kwamen de eerste verzuchtin
gen. Het kostte nogal wat
hoofdbrekens om het sterk ge
slonken D66 tevreden te stellen,
die ook veeleisend was. Door
de veranderde samenstelling
van de Tweede Kamer was D66
niet nodig voor een meerder
heid van de stemmen. PvdA en
WD bezetten samen al 83 ze
tels.
Om niet voor spek en bonen
mee te doen, eisten de Demo
craten enkele punten van 'emi
nent' belang zoals zij die zelf
noemden. Ze wilden vooral
meer geld voor de gezond
heidszorg. Voor D66 gold het
referendum en de gekozen bur
gemeester als bestaansreden
voor de partij en als onmisbaar
in het regeerakkoord. Onder het
motto 'we moeten lief blijven
voor elkaar' stemden PvdA en
WD toe. WD gaf toen aJ aan
erg veel moeite te hebben met
het referendum.
Tot zover de liefde. De inkt van
het zeer gedetailleerde regeer
akkoord was nog niet droog of
de problemen begonnen al.
Een dreigend zuchtje economi
sche tegenwind veroorzaakte
onrust. Zolang er genoeg geld
was, konden alle wensen nog
worden vervuld. Maar als de
bomen niet tot in de hemel blij
ken te groeien, wil elke partij
het liefst de eigen wensen het
eerst vervuld zien.
Paars-2 had tijdens het opstel
len van haar begroting rekening
gehouden met een voorzichtige
economische groei. Onderlinge
problemen leken dus ook nog
lang niet aan de orde. Toch
kwamen er na een paar maan
den Paars-2 al een paar forse
tegenvallers: de kosten van wa
terschade en van de opvang
van asielzoekers.
Vervelend bleken ook de erfe
nissen van het eerste Paarse ka
binet. De afwikkeling van de
Bijlmerramp resulteerde na zes
jaar in een parlementaire en
quête. De inkrimping van de
varkensstapel werd door de
rechter tegengehouden. En
over Srebrenica was het laatste
woord nog niet gesproken.
Ook waren er onderwerpen
waarover de coalitiepartijen het
nooit eens leken te worden. Het
asielbeleid bijvoorbeeld, maar
ook het rekeningrijden en de
WAO.
En dan waren er de incidenten:
de omstreden aankoop van het
Mondriaan-schilderij Victory
Boogie Woogie, het onhandig
rekenwerk van minister Peper
(binnenlandse zaken) bij de po-
ütie-CAO, het IOC-lidmaat-
schap van de kroonprins.
•Er waren ook voorbeelden van
bewindspersonen die elkaar
openlijk in de haren vlogen. De
ministers Netelenbos (verkeer)
en Pronk (milieu) hadden bij
voorbeeld ieder hun eigen uit
leg over de toekomstige groei
van Schiphol. Premier Kok
schoffeerde landbouwminister
Apotheker door boeren zomaar
een vergoeding voor waterscha
de te beloven.
Tot openlijk venijn kwam het
maar één keer, tijdens de cam
pagne voor de Provinciale Sta
tenverkiezingen. Toen ontstond
ordinafr bekvechten tussen
WD'er Bolkestein en PvdA'er
Melkert over het asielbeleid met
als aanleiding het begrip 'op
transport stellen'.
den haag hans jacobs
haags redacteur
De zwanenzang van de Eerste
Kamer is vanochtend vroeg
met een toch nog onverwachte
knal tot een einde gekomen.
Volgende week kiezen de le
den van de twaalf Provinciale
Staten een nieuwe Senaat, die
op 8 juni aantreedt. De huidi
ge lichting van wat wel oneer
biedig het 'knekelhuis' van de
Nederlandse politiek wordt ge
noemd, rest nog twee verga-
derdagen. Die kunnen niet
meer het vuurwerk opleveren
dat gisteren en vannacht werd
vertoond. Eventjes was de Eer
ste Kamer springlevend.
Driek van Vugt heeft met moei
te een plaatsje bemachtigd op
de uitpuilende publieke tribu
ne. „Ik wou dat ik er al zat",
zegt het Leidse adspirant-Eerste
Kamerlid. Wanneer alles vol
gens plan verloopt, wordt het
gemeenteraadslid van de Socia
listische Partij volgende week
de jongste senator uit de parle
mentaire geschiedenis. Van
Vugt komt in Den Haag sfeer
proeven en kijken hoe zijn par
tijgenoot en toekomstig fractie
voorzitter Bob Ruers het er van
af brengt. „Spannend toch?",
zegt Van Vugt, die eerder opviel
door zijn weinig vleiende woor
den over zijn veel oudere toe
komstige collega's. Ruers ver
welkomt de student politicolo
gie. „Laat hij maar komen le
ren." Maar Van Vugt moet niet
verwachten dat zijn werk veel
aandacht zal krijgen. „De Se
naat wordt meestal genegeerd",
zegt Ruers.
Op deze zonnige dinsdag is
daar echter geen sprake van. De
senatoren. Hans Wiegel voorop,
koesteren zich in de warmte
van de televisielampen. Wiegel
maakt speciaal voor de fotogra
fen regelmatig een ommetje
door de vergaderzaal. Hij is in
zijn element, al weet niemand
dat uitgerekend hij na bijna
zestien uur vergaderen het lont
in het kruidvat zal steken. Wie
gel wordt eerst nog naar de
kroon gestoken door de onaf
hankelijke senator Marten Bier
man. Er zijn namelijk meer
stemmen nodig dan alleen die
van de paarse fractieleden.
Bierman speelt daarbij een
sleutelrol.
Hij hoopt volgende week her
kozen te worden als Eerste Ka
merlid en een beetje extra pu
bliciteit kan dan geen kwaad.
Door plotseling van standpunt
te veranderen en zich tégen het
referendum uit te spreken,
krijgt Bierman die belangstel
ling vanzelf. Maar wanneer mi
nister Bram Peper (binnenland
se zaken) de Amsterdamse pla
noloog een beetje onder de kin
strijkt, schaart hij zich weer on
der de voorstanders. „Dat had
ik wel verwacht, maar niet dat
hij zo snel weer zou toegeven",
merkt de Santpoortse Cobi
Schoondergang (Groen Links)
op. Bierman verklaart zijn om
mezwaai met de mededeling
dat hij wel een sleutelrol, maar
geen hoofdrol in het debat am
bieert. „Die laat ik graag over
WD-senator Hans Wiegel vannacht na afloop van het debat in de Eerste Kamer. Op het televisiescherm een
beeld van eerder op de avond. foto wfa qerhard van roon
aan de WD."
De schijnwerpers richten zich
ook nog even op Piet Steen-
kamp. Deze oudgediende van
de Senaat, met een diensttijd
van bijna 34 jaar, krijgt van
voorzitter Korthals Altes 'op de
ze bijzondere dag' alvast een af
scheidscadeau. Steenkamp is
ziek, en komt behalve voor de
verrassende huldiging die met
een staande ovatie wordt afge
sloten, alleen voor de stemming
in de zaal. Partijgenoten heb
ben dan al regelmatig bezorgd
op hun horloge gekeken. Houdt
Piet het wel zo lang vol in het
zijkamertje, waar hij de beraad
slagingen op een monitor volgt?
Steenkamp redt het, en verlaat
rond twee uur, moe maar vol
daan, waarschijnlijk voor het
laatst de Eerste Kamer.
Het debat duurt niet alleen
erg lang door de talrijke, met
name door de WD gevraagde
schorsingen. Bram Peper alleen
al heeft twee uur nodig om de
Eerste Kamer te antwoorden.
Voor het Oegstgeestse Kamerlid
Elida Tuinstra biedt dat gele
genheid een blaadje over hu
manisme te lezen, terwijl Henk
Heijne Makkreel bladert in een
fotoboek over Europa. Heijne
Makkreel is zichtbaar ingeno
men met de afbeeldingen en
stoot buurman Dees herhaalde
lijk aan om commentaar te le
veren. Partijgenote Nicoline
van den Broek-Laman Trip
doodt de tijd met het tekenen
van een fraaie toren. Misschien
als bijdrage aan de skyline van
haar gemeente Heemstede?
Bij elke schorsing wordt de
publieke tribune ontruimd.
Wanneer er ver na middernacht
opnieuw geschorst dreigt te
worden gromt iemand duidelijk
hoorbaar in de zaal „ik ga niet
meer naar buiten". Aan de
overkant van de zaal, op de
ambtenarentribune en in de
coulissen vertonen zich steeds
meer leden van de Tweede Ka
mer en bewindslieden. Staats
secretaris Job Cohen (justitie),
minister Jan Pronk (vrom),
maar ook Neelie Peper-Kroes
wachten met spanning op de
ontknoping. De entree van pre
mier Wim Kok vergroot het dra
ma. Zal hij het 'onaanvaard
baar' uitspreken? In de wandel
gangen lopen de oppositielei
ders Paul Rosenmöller (Groen-
Links) en Jaap de Hoop Schef-
fer (CDA) zich alvast warm.
Het is muisstil wanneer WD-
fractievoorzitter Ginjaar meldt
dat slechts vier van de vijf leden
van de zogenoemde 'bende van
vijf door de argumenten van
Peper en Kok zijn overtuigd.
Wie stribbelt er tot het laatste
moment tegen? Wie doet het
kabinet struikelen? Korthals Al
tes leest tergend langzaam de
namen van de 75 senatoren op.
Van Graafeiland is voor, I leijne
Makkreel ook, evenals Verbeek.
De volgende op de lijst is Wie
gel. Zijn 'tegen' is tevens het
doodvonnis voor het tweede
paarse kabinet.
ROOMBOTER ALLERHANDE
250 gram 3.35 nu 500 grom 5."
SLAGROOMSOESJES
JONG BELEGEN KAAS
1 kilo 13.50 nu 10 'S
den haag anp
De Eerste Kamer heeft gis
teren onder luid applaus
afscheid genomen van
Piet Steenkamp, de nestor
van de Eerste Kamer. Op
vijf weken na is hij 34 jaar
lid van de Eerste Kamer,
maar hij zal niet terugke
ren als volgende maand
de Senaat een nieuwe sa
menstelling krijgt.
Het komt maar zelden
voor, dat alle 75 leden van
de Eerste Kamer aanwezig
zijn. Daarom greep Ka
mervoorzitter Korthals Al
tes de dag van het debat
over het correctief referen
dum aan voor zijn af
scheidswoord.
Korthals Altes om
schreef Steenkamp als de
man die de geschiedenis
ingaat als de „formateur"
van het CDA. de partij di»-
voortkwam uit een sa
menbundeling van KVP,
ARP en CHU.
