■De blik van fotograaf Paul van Gaaien
i-m
'eermannetje in notendop
Met de mond gebouwd
In Natura
Twee steenmaitertjes van drie weken oud krijgen de fles. De dier
tjes werden vorige week in een spouw van een muur gevonden in
het Friese Eemewoude. Via de dierenarts kwamen ze terecht bij de
vereniging Das en Boom. Over een paar maanden worden de dier
tjes terug geplaatst in de natuur. foto anp
De steenmarter wordt steeds
vaker gesignaleerd in woon
wijken. Dat meldt R. Potgieter
van Opvang De Marter in
Stadskanaal. Hij krijgt in zijn
regio de laatste jaren een toe
nemend aantal meldingen
over steenmarterfamilies die
tijdelijk in een normale ge
zinswoning te gast zijn. „Ze
nestelen in hel voorjaar graag
in spouwmuren of kruip
ruimtes," legt Potgieter uit.
„Dat geeft wel eens lawaai
overlast of schade aan vooral
hout." Er valt weinig te be
ginnen tegen de dieren:
„Vangen is niet eenvoudig,
het dier is erg slim." Het do
den van de steenmarter is al
helemaal uit den boze: sinds
1942 is de 'martes foina' yvet-
telijk beschermd. „Verjagen
met harde muziek in de vroe
ge ochtenduren is de beste
methode," weet Potgieter.
„Vorig jaar is dat gelukt bij
een afgelegen school. Ik zie
deze methode echter nog niet
zo snel toegepast worden in
een woonwijk, de volume
knop moet namelijk erg ver
open." In tegenstelling tot de
andere marterachtigen (on
der meer boommarter, bun
zing, hermelijn en wezel),
doet de steenmarter het vol
gens de Stadskanaalster bij
zonder goed in Nederland:
„Het lijkt er op dat de
steenmarters die enkele jaren
geleden in de natuur zijn uit
gezet, zich beter ontwikkelen
dan men had verwacht. Ik zie
het nog gebeuren dat over
een aantal jaren weer beperkt
op de steenmarter mag wor
den gejaagd."
NSDAG 12 ME11999
CRYPTOGRAMHORIZONTAAL: 1. Buiten is het rijk aan kleding
(8); 5. Voor het fijnmaken van letters? (8); 6. Waggelwagentje
(4); 8. In de zomer heb je nietsaan deze auto (4); 10. Zanger die
toeristen van iets berooft (5); 12. Die plant is keurig op maat
(5).VERTICAAL:1. Haai kaart is verleidelijk (6): 2. Deel van een
kous om haar te scheiden (6); 3. Wacht om te kloppen (5): 4.
Belgische plaats waar Duitsers zich ook thuis voelen (5); 7.
Heeft de naam niet vrolijk te zijn (5); 9. Voer langs de Engelse
E-10 (4): 11. Groef van een bever (3).Oplossing van dinsdag: 1.
tolk - loket - Lokzet
2. dons - sonde -Edison3. deeg - degen - Genade4. idee - di
eet - Editie5. room - droom - Rondom6. rail - larie - Serail7.
nest - steen - Tevens8. eend - reden - Eender9. dope - dopje
- Dropje 10. rede - reder - EerderGevraagd woord: LEGERSTE
DE
J/J
VOC&M£
'Het juiste licht, het perfecte gevoel'
Nieuwe antibiotica
Onderzoekers van de Univer
siteit van Californië in Santa
Barbara hebben mogelijk een
nieuwe aanpak van bacteriën
gevonden. Dat zou de weg
kunnen openen naar de ont
wikkeling van effectieve vac
cins en nieuwe antibiotica. Er
bestaat al geruime tijd zorg
over de toenemende resisten
tie van bacteriën tegen anti
biotica. De Amerikanen
schrijven in een artikel in het
gerenommeerde weten
schapsblad Science dat ze in
salmonellabacteriën (die
voedselvergiftiging teweeg
brengen) een 'meester-gen'
hebben ontdekt, dat de wer
king van zo'n 20 tot 40 andere
genen regelt die op hun beurt
de besmettelijkheid van de
bacteriën bepalen. Uitscha
keling van het 'meester-gen'
in de salmonella-bacteriën
had tot gevolg dat deze bacte
riën in muizen niet meer in
staat waren de maagwand te
passeren en organen en
weefsels binnen te dringen.
De uitschakeling bleek daar
entegen geen effect te heb
ben op de natuurlijke afweer
reactie tegen deze bacteriën.
Een groep van 17 muizen, ge
ïnjecteerd met de 'negatieve'
salmonella-bacteriën bleek
een dosis levende bacteriën
tot 10.000 maal de dodelijke
hoeveelheid te overleven. De
in hun besmettelijkheid ver
zwakte bacteriën lijken dan
ook een goed uitgangsmateri
aal te vormen voor het berei
den van een vaccin. In princi
pe zouden ook stoffen die het
'meester-gen' verhinderen
zijn werk in de bacterie te
doen als een nieuwe vorm
van antibiotica kunnen wer
ken. Het 'meester-gen' bleek
niet alleen bij salmonellabac
teriën voor te komen, maar
ook bij onder meer de ver
wekkers van cholera, pest,
dysenterie en hersenvliesont
steking. Mogelijk kan op deze
manier op den duur de toe
nemende resistentie van ziek
makende bacteriën tegen de
huidige antibiotica worden
omzeild.
Steenmarter in woonwijk
Lachend Water mag blijven
Ma Yay Yee werd op 2 mei om zes over zes in Emmen geboren.
foto pr
Het olifantje dat twee weken geleden in het Noorder Dieren
park in Emmen is geboren, ontwikkelt zich voortvarend. Ze is
al buiten geweest. Na enige dagen werd duidelijk dat het om
een dame ging. Dat betekent dat ze altijd bij haar moeder en
zus kan blijven wonen. Olifantenkuddes bestaan uit vrouwtjes
met hun kinderen. Volwassen mannetjes leiden meestal een
zwervend en eenzaam bestaan. Ze zoeken de kuddes vrouw
tjes alleen op om te paren. Jonge mannetjesolifanten worden
uit de kudde verstoten, zodra ze een jaar of tien zijn. De dame
heet overigens Ma Ya Yee, Birmaans voor 'juffrouw Lachend
Water. Ze is het derde jong van de achttienjarige Htoo Kin Aye.
De kudde olifanten van het Noorder Dierenpark telt nu vijftien
leden. Het is de grootste kudde Aziatische olifanten in Europa.
ftii luipaard
k een nieuwtje voor 'out-
jporters'. Bergbeklimmers,
filers, mountainbikers, sur-
Jkiërs of parasailers - zij
len er hun voordeel mee
IDe Wind watch en zijn
leavanceerder broertje dat
maand op de markt wordt
:ht, de AiBa Windwatch,
h namelijk alles wat deze
iriers dienen te weten.
Iletterlijk een weermanne-
jeen notendop, niet groter
jen centimeter en niet
(wegend dan een halve
wacht heeft zich echter
:n geheel andere doel-
aangediend. Ook de
ker, zo hebben de vak-
jen tijdens de cao-onder-
jlingen bedacht, kan er
iordeel doen. Het kan ter
je de gevoelstemperatuur
i. In de winter is dat de
id om wel of niet door te
[met het werk. En als de
;ers er wat aan kun-
lebben, dan ook de stra-
;ers, de glazenwassers en
idere buitenwerkers,
imeij hadden ze bij dat
Ie nog niet echt stilgestaan.
;ij is al 39 jaar importeur
Ivvaren en instrumen-
:haren en messen waren
te producten. Helemaal
id is het dus niet dat de
:mde 'Swiss Army Knives'
irbeeld door dit Oister-
bedrijf op de Nederland-
irkt worden gebracht. Van
weedse Silva hebben ze
gekwalificeerde kompas-
n huis. En van diezelfde
len is ook de Windwatch
mstig. Er zijn nog niet veel
le in knalgeel en -blauw,
em gestileerde apparaat-
•e zijn opeens erg 'in' in
pa, en Nederland heeft
r een beperkt deel van de
uctie ontvangen. „We zit-
aet de Windwatch in de
ihoek", legt Rachel Verheij-
larketingmedewerker van
'rij, uit. „Het is in eerste in-
ie een artikel voor klim-
en allerlei andere deelne-
aan buitensportactivitei-
De windwatch meet de gevoelstemperatuur op elk moment op elke
plek. foto anp
ten. Dat je het voor arbeidsom
standigheden kunt gebruiken is
verrassend, maar eigenlijk ook
heel logisch." De Windwatch,
ogend als een handpalmgroot
computerspelletje, meet de
windkracht en de temperatuur,
de AIBa Windwatch voegt daar
nog een barometer en een
hoogtemeter aan toe. Zo blijkt
het op het Homeij-hoofdkan-
toor 26 graden Celsius te zijn en
blijkt Oisterwijk tien meter bo
ven de zeespiegel te liggen.
Nutteloze informatie? Niet voor
iemand die aan een touw bun
gelt ergens in de Alpen en op
weg wil naar de top. De ge
voelstemperatuur die de Wind
watch eveneens aanduidt, is
bepalend voor de vraag of er
dient te worden doorgezet. Ra
chel Verheijen: „Dat is erg be
langrijk. De gevoelstempera
tuur bepaalt de reactie van je li
chaam."
Er is dus sprake van een soort
'arbeidsomstandigheden'. En
daar komt het nut voor bijvoor
beeld de bouw om de hoek kij
ken, omdat aan arbo enorm
zwaar wordt getild..
Vorstverlet gaat voor bouwvak
kers in bij een gevoelstempera
tuur van zes graden onder nul.
Het KNMI in De Bilt, dat overi
gens de Windwatch niet kent,
maakt daar in zijn weerberich
ten wel melding van onder de
term 'windcHill', maar kan dat
nooit exact voor elke bouw
plaats in Nederland vaststellen.
Gevoelstemperatuur is de laat
ste jaren in. Guur weer maakt
de winters nog kouder dan de
normale thermometer aangeeft.
Het is de resultante van de
combinatie van luchttempera
tuur met windsnelheid. Zo le
vert een temperatuur van -4
graden bij een windsnelheid
van 5m/sec. een gevoelstempe
ratuur op van -7 graden, wat re
den zou zijn om de werkzaam
heden te beëindigen.
„Paul van Gaaien ziet meer en
hij kijkt anders dan de meeste
van zijn medemensen." Dat
compliment deelt prins Bern-
hard uit in het voorwoord van
het boek 'Onmisbare Wereld'
aan de natuurfotograaf uit
Zwartsluis. De prins zit er niet
ver naast met zijn constatering
over de kwaliteiten van Van
Gaaien, die in opdracht van het
Wereld Natuur Fonds (WNF)
met foto's de schoonheid van
een aantal natuurgebieden laat
zien.
Het is met Van Gaaien als met
een spits in een voetbalteam,
die een neusje heeft voor het
maken van doelpunten: er zijn
op de juiste plaats én op het
juiste moment. De man uit
Zwartsluis zelf relativeert dat
overigens achter in het boek.
Jaren geleden stond hij aan de
rand van een rivier in Kenia da
genlang te wachten op een gi
gantische horde gnoes. „Ik zag
ze, hoorde ze en rook ze. De
kudde kwam dichterbij, aarzel
de aan de rand, maar trok zich
op het moment suprème te
rug", een zwaar teleurgestelde
fotograaf met zijn camera in de
aanslag achterlatend.
Maar het kan ook anders, ver
telt Van Gaaien, en brengt zijn
expeditie aan Chileens Patago-
nië in herinnering. Daar trof hij
onverwacht een tafereeltje aan
met „het juiste licht, de juiste
omstandigheden en het perfec
te gevoel." Het ging daarbij om
de rijk met baardmossen en
mistletoe gedecoreerde lenga-
bomen. „Op zo'n dag werk je
alsof je leven ervan afhangt en
ben je op niet meer dan hon
derd vierkante meter heel in
tensief bezig."
De natuur op aarde raakt aan
de grenzen van wat ze kan ver
dragen. Voor het WNF aanlei
ding om in 1996 een wereldwij-
Verstrengelde giraffes.
de campagne op te zetten voor
de natuur. Er werd een lijst op
gesteld van die gebieden in de
wereld die absoluut niet kun
nen worden gemist voor het
overleven van de natuur als ge
heel.
Paul van Gaaien werd erop uit
gestuurd om ze vakkundig vast
te leggen. Daarvoor bezocht de
fotograaf uit Zwartsluis onder
meer tropische regenwouden in
Indonesië, de Everglades in Flo
rida, Chileens Patagonië, Alaska
en gebieden in Midden-Europa.
Het resultaat: een fraai docu-
foto cpd/paul van gaalen
ment met schitterende opna
men uit woeste en onontgon
nen delen van de wereld.
Wie het boek doorbladert en de
kleurrijke platen op zich in laat
werken, zal de versregels van
dichter Levi Weemoedt van
harte kunnen onderschrijven:
„Een bloempje open, een
bloempje dicht: een dag zo vol
indrukken vergeet men niet
licht".
Onmisbare Wereld is een uit
gave van Malherbe Partner.
Het boek kost 79 gulden.
De vogels weten precies hoe ze
het moeten doen en het resul
taat is meteen goed. Met losse
handen! Doe dat maar eens na.
Instinct is natuurlijk het tover
woord. Van nature weten vo
gels simpelweg wat er allemaal
moet gebeuren. En dat is een
heleboel, want de nieuwe wo
ning dient aan een menigte
voorwaarden te voldoen. In de
eerste plaats moet ze veiligheid
bieden. Het nest wordt dus
goed verborgen tussen takken
en groen en uitstekend geca
moufleerd door middel van
mos, gras, schors en bladeren.
Verder behoort het zo diep te
zijn dat eieren of jongen er niet
uit kunnen kukelen. Niet alleen
hierom, maar ook om felle zon
neschijn of inregenen te verhin
deren is een bolvormig nest het
meest ideale. Wonderlijk ge
noeg zijn slechts weinig vogels
op dit idee gekomen. Zo bril-
U krijgt vast wel eens een wens
kaart toegestuurd, waarvan het
dessin 'met de voet' of 'met de
mond' geschilderd is. Met de
mond lijkt me het allerlastigst,
omdat de bewegingsmogelijk
heden van het hoofd beperlrter
zijn dan die van het been en je
bovendien ook nog behoorlijk
kippig moet zijn om de voor
stelling van zo dichtbij in het
oog te kunnen houden. Kramp
in nek en kaken slaan al ras toe.
Maar wat stelt zo'n mondge-
schilderd kunstwerk eigenlijk
voor? Je kunt het immers zo ab
stract maken als je maar wilt en
dan heb je vaak al met een tien
tal hoofdbewegingen een aller
aardigst kunstzinnig ding in el
kaar geflanst. Veel moeilijker is
het om met je mond bijvoor
beeld een fiets te repareren of
onkruid te wieden. Het lastigst
lijkt me om mondeling een huis
te bouwen. Dat is onmogelijk.
O, ja? En vogels dan? Die ma
ken wel degelijk met behulp
van alleen hun bek telkens ui
terst ingewikkelde bouwwer
ken!
Ze hebben er niet eens een op
leiding voor gehad. Vogels be
ginnen zomaar ineens met
bouwen en denk nu maar niet
dat de eerste nesten mislukken.
Nee, daar mankeert niets aan.
jant steekt de natuur nu ook
weer niet in elkaar. Maar bij
voorbeeld het winterkoninkje
en de ekster zijn wel zo slim om
op de gedachte te komen van
een overdekt nest.
De meeste zangvogels maken
een halve bol: het klassieke
komvormige vogelnest. Dat is al
moeilijk genoeg. Het probleem
begint al met de materiaalkeu
ze. De bouwelementen moeten
licht zijn, droog en sterk. Kunst
stoffen zouden geschikt zijn,
maar zijn in de natuur natuur
lijk niet voorhanden, hoewel in
heel wat nesten zo langzamer
hand plastic of piepschuim ver
werkt wordt. Nee, een vogels
nest behoort opgebouwd te
worden uit sprieten, twijgjes,
bladeren, veren, haarplukken
en mos.
Eerst wordt de bodem gemaakt.
Het materiaal wordt kunstig in
een gevlochten en met leem,
klei of spinrag aan elkaar ge
plakt. Daarna is de ronde op
bouw aan de beurt. De vogel
gaat hiervoor op de nestbodem
zitten en bouwt om zich heen.
Telkens drukt hij z'n borst te
gen de opbouw en draait in het
rond door met één poot trap
pelbewegingen te maken. Zo
geeft hij het nest vorm. Met keel
en staart wordt de rand stevig
aangedrukt. Al draaiend en du
wend versterkt hij het bouwsel
naar alle kanten, zodat een re
gelmatig, rond geheel ontstaat,
dat niet groter is dan het eigen
lichaam Echt maatwerk dus.
Het karwei wordt afgemaakt
door de binnenkant van het
nest met leem te bepleisteren
en te stofferen met fijne veer
tjes, haren en mossen. In onge
veer een week heeft de gemid
delde zangvogel de klus ge
klaard. Wij nemen er eerbiedig
ons petje voor af. Niet eens met
beide handen zouden wij in
staat zijn tot het bouwen van
zo'n nest, terwijl toch onze
handen de meest ingenieuze
voorpoten van het hele dieren
rijk zijn. Rembrandt kon ermee
schilderen, Bill Gates kan er
computersoftware mee maken,
Tolstoj kon ermee schrijven,
Edison knutselde er fantasti
sche uitvingen mee in elkaar en
Liszt kon er wonderbaarlijk
mooi mee pianospelen, maar
een nestje bouwen kon geen
van allen.
Laten we dat dus maar aan de
vogels overlaten.
THEO SCHILDKAMP
