Boodschap van Auschwitz moet be waan
Buitenland
WOENSDAG 5 MEI 1999
OEI
De ingang van het vernietigingskamp Birkenau. Hier werden vele honderdduizenden mensen in de Tweede Wereldoorlog vergast.
Niemand ontsnapt aan de waarheid in voonnalig vernietigingskamp
'De gevangenen moesten langs
een van de artsen lopen Dege
nen die geschikt waren om te wer
ken, werden naar het kamp ge
stuurd. De anderen gingen met
een naar de vernietigingsinrich
tingen'
(Onder ede afgelegde verklaring
van Auschwitz-commandant
Höss)
Auschwitz-Birkenau in de toekomst. Zullen de be
zoekers van het voormalig vernietigingskamp ook in
2045 - honderd jaar na het beëindigen van de Twee
de Wereldoorlog - nog kunnen zien wat de Holo
caust inhield, hoe de slachtoffers van het Derde Rijk
werden vernietigd? Wat de directie van het kamp
betreft wel. Alles moet daarom zoveel mogelijk blij
ven zoals het is. De boodschap van Auschwitz in de
volgende eeuw.
BIRKENAU MARCEL POTTERS
Vier jongens hangen wat ver
veeld rond bij de openstaande,
zwart-wit-gebloktc slagboom.
Eentje heeft zo'n kartonnen ca
meraatje in de hand, wellicht
zojuist aangeschaft bij de in
gang. Ze speuren de omgeving
af, op zoek naar een slachtoffer.
Ali, daar komt een man aange-
sjokt, 'n Amerikaan nog wel,
een zware fototas met zich
meetorsend. Ze vragen hem of
hij even een plaatje van hen wil
schieten. Hier, op deze plek.
Even later gaat hij licht door
de knieën. „Arbeit macht frei er
zeker ook op", vraagt hij nog,
tuiend door de zoeker. De jon
gens knikken. Jolig blikt het
viertal in de lens. Klik! Ze mom
pelen een bedankje en lopen
weg, over het gras, richting uit
gang.
Het is druk in Auschwitz, het
museumkamp. Opvallend veel
jongeren benen, begeleid door
een gids, tussen de grote, ste
nen barakken door. Voormalige
kazernes die in 1939, net als de
rest van Polen, in Duitse han
den vielen. Het werd de plek
waar eerst krijgsgevangenen -
Polen, Russen - terechtkwamen
en die later uitgroeide tot het
centrum van een vernietigings
kamp, met verderop Birkenau
(Auschwitz II) en een werk
kamp in de omgeving.
Auschwitz is de plek waar de
holocaust zichtbaar wordt ge
maakt, vertelt Alicja Bialecka,
gids en verantwoordelijk voor
de educatieve afdeling. Hier
worden de bezoekers geïnfor
meerd, in woord en beeld. De
barakken, waarin vroeger de ge
vangenen van het Derde Rijk
werden vernederd, crepeerden,
zijn nu deel van een museum
waarin dit zwarte hoofdstuk uit
de geschiedenis wordt verteld.
„In Birkenau", zegt ze over
het veel grotere vernietigings
kamp aan de andere kant van
het spoor, „ben je veel meer op
jezelf aangewezen, alleen met je
gevoelens. Daar is niets toege
voegd, is alles nog zoals het
was. Ofschoon je Auschwitz en
Birkenau wel in samenhang
moet zien, als geïntegreerd ge
heel."
De entree van Auschwitz kan
van elk museum zijn. Ook hier
kun je foto's kopen, boeken, of
wat te eten. Een kraampje met
hotdogs, snoep of frisdrank.
Een sober restaurant, rechts
van de ingang. Binnen nog een
winkeltje plus een kantoortje.
„Voor alle bezoekers geldt dat
ze worden geconfronteerd met
het verleden", zegt Miroslaw
Obstarczyk, die mede leiding
geeft aan de afdeling die zorgt
voor de exposities.
Aan de hand van een gids
wandelen grote groepen bezoe
kers over het kampterrein, wol
ken opwaaiend zand en alle
gruwelijkheden trotserend. Er is
geen ontsnappen aan. Je hoort
cijfers, duizelingwekkende hoge
aantallen, honderdduizenden,
miljoenen doden.
De bizarre verhalen, waar je
met je verstand niet bij kunt.
Dat bijvoorbeeld in het huis
van kampcommandant Höss,
net buiten de hekken, tijdens
de oorlog drie kinderen werden
geboren. Terwijl in Birkenau
zwangere vrouwen of pasgebo
ren baby's met injecties in het
hart werden vermoord.
Je ziet de staancellen in de
kelder van dodenbarak 10.
Door een luik vlakbij de grond
werden mensen hierin gepropt,
soms met vijf man tegelijk, zo
dat zitten onmogelijk was.
Slechts door een klein gat, bo
venin een muur, kwam verse
lucht binnen. De gevangenen
stikten letterlijk.
Scalps
Achter glas zie je een zee van
haar, dat na de vele vergassin
gen werd afgeschoren. Het zijn
meer scalps, hier en daar zie je
de stukken huid er nog aan zit
ten. Duizenden schoenen, bril
len, protheses, kammen, bor
stels en koffers. Met erop ge
kalkt de namen van de eige
naar; zij die dachten dat ze gin
gen werken in het oosten. In de
hoek een rood-bruine koffer: L.
Grootkerk, 11-10-'05, Holland.
De doden krijgen gezichten.
Tientallen portretten hangen
aan de wanden. Verbaasde
koppen, een mismoedige blik
in de ogen. Zoals die van Sedla-
cek Wenzel, leraar. Nummer
24436. Geboren in 1906, arri
veerde in Auschwitz op 12-12-
1941. Nog geen twee maanden
'De definitieve oplossing van het jo
denvraagstuk betekende volledige
uitroeiing van alle joden in Europa.
Ik had bevel gekregen in juni 1942 in
Auschwitz snellere methoden voor
uitroeiing te ontwerpen'
(Onder ede afgelegde verklaring van
Auschwitz-commandant Höss)
Een bosje bloemen in Birkenau. Op verschillende plekken hebben onbekenden bloemen achtergelaten ter nagedachtenis van de slachtoffers, zo
als bij deze wissel vlak voor het perron van het vernietigingskamp. foto gpd marcel potters
later was hij dood. Of Kleinhaus
Szyja, advocaat. Kwam op 22-
10-1941 aan. Op 1-11-1941
stierf hij. Gevangene nummer
22512 kijkt in het niefs: Bala Jo-
'zefa. Op 13-10-1942 arriveerde
haar transport. Twee weken la
ter was haar lijdensweg ten ein
de. Een paar weken, rekent een
gids voor, dat was ongeveer het
gemiddelde. De dood kwam
doorgaans snel in Auschwitz.
Ook voor Louis de Wijze (76)
was de eerste kennismaking
met Auschwitz de rails en het
perron van Birkenau. Een 21
jaar oude joodse jongeman, in
de kracht van zijn leven, wegge
voerd uit Nijmegen en - na een
bijna anderhalf jaar durend ver
blijf in Westerbork - oostwaarts
gestuurd.
De beelden van de aankomst
staan hem op het netvlies ge
brand. De meedogenloze,
snauwende SS'ers op het per
ron, hun blaffende honden, de
gevangenen die werden ge
schopt en geslagen. Schnell,
schnell! De ondraaglijke stank
uit een wagon vol krankzinni
gen, een deel van het transport.
Birkenau leek in niets op alles
wat hij tot dusver had meege
maakt.
De ongelukkigen werden een
gebouw ingedreven en geteld.
De Wijze: „We werden geselec
teerd. Ik mocht naar links, an
deren gingen naar rechts. Moe
ders met kinderen, ouderen,
rechtstreeks naar de gaskamers.
Ik zag de verbrandingsovens,
met mensenresten erin. Een
panische angst, die iedere
weerstand verlamde. Je was
met stomheid geslagen. Die
SS'ers waren zo bruut, onvoor
stelbaar. De vernietiging was als
het ware van hun gezicht af te
lezen."
Op 2 oktober 1942 werd het
joodse gezin De Wijze uit Nij
megen weggehaald. Louis sa-
'Heel vaak wilden vrouwen him kinderen
onder hun kleren verstoppen, maar als
wij ze vonden, werden de kinderen na
tuurlijk ter vernietiging weggestuurd'
(Onder ede afgelegde verklaring van
Auschwitz-commandant Höss)
men met zijn ouders, z'n jonge
re zusje en een Duits pleegzus-
je. Een trein bracht hen naar
Westerbork, het doorgangs
kamp, waaruit in totaal 102.000
mensen werden gedeporteerd.
Daar hield hij het een tijdje uit.
Z'n ouders en pleegzusje wer
den al in februari 1943 'naar het
oosten' gestuurd, hijzelf in
maart 1944. Er was iemand ont
snapt en als represaille werden
ongeveer vijftig man, inclusief
De Wijze, op transport gesteld.
„Niemand wist wat dat 'oos
ten' nu precies inhield, waar je
naartoe ging. We zullen hard
moeten werken, dachten we, en
het zal er koud zijn. Wij waren
met vijftig jongens, in de kracht
van ons leven. En in Wester
bork verhongerde je niet. Laat
ik het zo zeggen: we wisten ze
ker dat we het niet beter zou
den krijgen dan hier."
Botte mesjes
De Wijze ging na de selectie
naar het kampgedeelte Ausch
witz I. Met botte mesjes en ton
deuses werden de mannen
kaalgeschoren, hoofdhaar en li-
chaamshaar werden verwij
derd. Met een kroontjespen
werden vliegensvlug wat cijfers
in zijn arm geprikt. Nummer
175564. De door scheermessen
geteisterde lichamen werden
met lysol ingesmeerd. Ter ont
smetting. Berustend: „Ik was
geen Louis de Wijze meer, maar
een nummer. Zo voelde ik me
ook."
Hij werd toegevoegd aan een
werkcommando in het nabij
Auschwitz gelegen Arbeitslager
Monowitz. Dat leverde arbeids
krachten voor Buna, een fabriek
die synthetische rubber produ
ceerde. Het betekende welis
waar geen directe dood in de
gaskamers van Birkenau, maar
een martelgang die uiteindelijk
alsnog tot vernietiging kon lei
den.
„We hadden weinig voedsel
en werden zonder onderbre
king opgejaagd. Mensen die
zwak of ziek werden, gingen
alsnog naar het crematorium.
Je moest dan naakt voor zo'n
arts verschijnen. De Mussel-
manner, degenen die op het
bot waren weggeteerd, werden
eruit gepikt. Van hen werden
later alleen de kleren terugge
vonden."
Gleiwitz
In januari 1945 naderden de
Russen Auschwitz vanuit het
oosten. Het betekende evacua
tie van het kamp en te voet naar
Gleiwitz - een naam die tijdens
de mensonterende, verschrik
kelijke tocht een haast mystieke
klank zou krijgen. In een snij
dende kou, in bijna onafgebro
ken sneeuwstormen ging het
westwaarts.
Wie moe werd of ziek, wie
achterop raakte, kreeg een nek
schot. Met bosjes tegelijk stier
ven de uitgemergelde, verne
derde gevangenen. Het kamp
werd bereikt, maar in de barak
ken was veel te weinig plaats.
De Wijze en nog wat 'gelukki
gen' wisten al vechtend een
plekje in de gang van het ge
bouwtje te bemachtigen. De
zwaksten moesten de nacht
buiten doorbrengen.
Slaap en dood gingen in el
kaar over; het eerste ochtend
licht bood een blik op de ver
stijfde, bevroren lichamen. Als
wassen beelden, sommigen
met een laagje sneeuw bedekt,
omgaven ze de barakken.
Na Gleiwitz volgden nog veel
meer ontberingen totdat het
hem op 16 april 1945 lukte om
te ontsnappen. Pas op 9 juni
keerde hij terug in Nederland.
Daar vond hij zijn beide zusjes
terug; de jongste was met een
van de laatste transporten uit
Westerbork vertrokken en werd
in mei 1945 door de Amerika
nen in Theresiënstadt bevrijd.
Zijn oudere zus was in 1942
door toeval aan arrestatie ont
komen en wist onder te duiken.
Auschwitz is tegenwoordig -
hoe vreemd dat ook klinkt - een
bedrijf. Met feitelijk één taak:
zorgen dat wat er nu nog is,
niet verloren gaat. De Bood
schap van Auschwitz moet wor
den bewaard, doorverteld, zo
lang mogelijk. Historici doen
onderzoek, er wordt veel re
search gedaan naar de verschil
lende aspecten van de holo
caust. Er is voorlichting, het
enorme archief wordt bijgehou
den. De collectie wordt aange
vuld, verzorgd en er wordt het
nodige gepubliceerd.
Iedereen dient te worden be
reikt, zonder onderscheid des
persoons. Het is misschien wel
het moeilijkste aspect, zegt Mi
roslaw Obstarczyk van de expo
sitie-afdeling. „Het moet volle
dig en toegankelijk zijn, voor al
le bezoekers. Er moet één
boodschap van uitgaan en die
moet voor zowel kinderen als
overlevenden van het kamp be
stemd zijn. Of je nu bijvoor
beeld joods of Pools bent. En
dat is best lastig, met al die ver
schillende achtergronden."
Bijna het hele museum is ge
baseerd op wat de slachtoffers
van de nazi's nalieten, wat er in
het kamp werd gevonden, aan
vernietiging ontsnapte. Vanuit
Duitse hoek komt nauwelijks
materiaal. „Die mensen zijn
toch terughoudend, omdat het
moeilijk is toe te geven dat hun
familie erbij was betrokken.
Toch kan ik me een wonderlijk
voorval herinneren. De dochter
van de plaatsvervangend com
mandant kwam hier een keer
tje. Ze wilde informatie hebben
over haar vader. We waren
overdonderd."
Gerechtigheid
Auschwitz is dus maar het hal
ve verhaal? Nee, klinkt het stel
lig. Aan de hand van de slacht
offers, is het overgrote deel ver
teld. Toch: heeft het verhaal wel
een einde? „In Auschwitz staat
de galg, waaraan kampcom
mandant Rudolf Höss na de
oorlog werd opgehangen. Hier
heeft de gerechtigheid gewon
nen. Maar van de 7.500 nazi's
die in Auschwitz zijn geweest,
kwamen er uiteindelijk maar
780 voor een rechter. Diezelfde
gerechtigheid is dus niet vol
bracht..."
Eén van de wachttorens is in
middels tot de grond afgebro
ken. Binnenkort wordt die op
nieuw opgebouwd. Auschwitz
zal binnen afzienbare tijd op
internet te vinden zijn, zij het in
bescheiden vorm. Geen virtual
tours, dus. De algemene expo
sitie zal aan de hedendaagse
tijd worden aangepast. Ausch
witz en Birkenau zullen behou
den blijven.
Hoe zal het kamp eruit zien
in 2045, honderd jaar na het
einde van de Tweede Wereld
oorlog? Obstarczyk: „Op dit
moment doen we er alles aan
om het kamp te bewaren in de
huidige staat. Het meeste zal
dus nauwelijks veranderen. Be
halve dan de dingen die je moet
vervangen. Zoals het prikkel
draad, dat elke vijf jaar wordt
vernieuwd. De torens zijn voor
tachtig procent nog origineel,
de lampen allemaal. En als we
er iets aan toevoegen, dan zet
ten we die gegevens er uiter
aard bij..."
Ex-Auschwitz-gevangene
Louis de Wijze kan het nog im
mer niet bevatten. De indertijd
intense liefde van het Duitse
volk voor Adolf Hitler. .Alle
maal met hun arm gestrekt
voor die misdadiger, vrouwen
en meisjes die bloemen naar
hem gooiden. Je hoeft bij mij
ook niet aan te komen met 'Wir
haben es nicht gewusst'. Na
tuurlijk wisten ze
beurde."
''Mi
Haat i°
An
Auschwitz, zegt hij, i
wijs wat er kan gebei
de haat tussen mense'^'
den tot zo'n afschuwi
daad." Samen met etA'
die later een boek
schreven over Louis
keerde hij in 1987 tl
Auschwitz. Een co J
met het verleden.
daar, bij de tafel waa
als je stokslagen krei I.
mij ook overkomen,
waar Poolse verzetsnisv
benauwde, koude cell
souterrain werden an
Barak 10, waar met vr ee
meest afschuwelijke e
menten werden uitge nc
plek waar we werd DO
jaagd, met honden ant.
aan. En de SS'ers dieet
schappen afsloten, w 3e
als eerste zou wordde
pen." K
Nee, zegt hij stellig, B1
geen syndroom aan /pn
overgehouden. Noch an
die geschiedenis ve nc
weggestopt. Als er eei >n
film op televisie komt, er
er niet voor weg. Ste n1
hij volgt de serie 'Hitl V
langers' op de voet.
Na de oorlog was h fe
trokken bij de manie :a
het kamp Westerbork
toekomst wordt bew
Wijze was de «man i
heeft gezorgd voor h(
wekkende monumen
102.000 steentjes, die
tig de omvang weer
het drama dat zich
afgespeeld.
Auschwitz zelf is ooi
nument, meent hij.
vend monument, een
ken voor al het vres
daar is gebeurd. En al
des tijds eraan kna
moeten alle middelei
aangewend om te zo
het in stand blijft. Do
vaste overtuiging.
moet het zijn kinder»' J
len, vertel het door. V(
dat het specifiek om
ging, dat totaal moes
vernietigd."
Rest de vraag van W
witz is. Er valt een li
stilte. Uiteindelijk: J
is van alle Europese j
door Hitier zijn vernir
ieder mens die in die
geleden en van wie er
je in zit. Van hen is h
zodanig moet het al
ven."
