Vals en op intuïtie
Ti
''Voor de doden hoefje geen geld in te zamelen
Cultuur Kunst
Volkenkunde verlengt
Indianenverhalen
Geniale kolder op
randje smakeloosheid
'Ik heb alleen maar bloemen geplukt'
Céline Dion
komt niet
IENSDAG5MEI 1999
CHEF IAN RIJSDAM, 071 -53564-11, PLV CHEF ANNET VAN AARSEN071 S3564.n
Slecht bezochte Kosovo-avond in LVC
Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden verlengt wegens
ot succes zijn expositie Indianenverhalen met een half jaar.
tentoonstelling over de indiaan en de indiaanculturen die 24
tember vorig jaar begon, trok tot dusverre 70.000 bezoekers,
hoge aantal en de ruimte die het museum in haar program-
heeft, leidden tot het besluit de tentoonstelling te verlengen
31 oktober 1999. Met de verlenging van de expositie hoopt
museum dicht in de buurt van het bezoekersaantal te ko-
n van de zeer succesvolle vorige expositie 'Naar Tibet met
fje'. In een jaar tijd kochten hiervoor uiteindelijk ruim
1.000 mensen een kaartje. Ondertussen gaan achter de scher-
n de voorbereidingen door voor een grote tentoonstelling
r Bhutan, het eeuwenoude boeddhistische koninkrijk in de
1 nalaya. Deze tentoonstelling is te zien vanaf 18 december.
LEIDEN WIM KOEVOET
Zelfs in Leiden wordt de Kosovo-moe
heid merkbaar. Leiden onderscheidde
zich vorige week nog tijdens de bene
fiet-avond in de Schouwburg. Die was
uitverkocht terwijl het elders in het
land afgelastingen regende en de
kaartverkoop stokte. Maar in het LVC,
waar gisteravond vijf sterke formaties
uit de Leidse regio zich uitsloofden
voor de vluchtelingen, kwamen slechts
zo'n 250 mensen opdraven.
Zij betaalden voor deze gelegenheid
twintig gulden, voor LVC-begrippen
een pittige prijs. Er gaat dus op z'n
minst 5.000 gulden naar de vluchtelin
gen. Een uitverkocht LVC had zo'n 55
procent méér opgeleverd. De op
brengst had wellicht hoger kunnen
zijn, speculeerden sommige muzikan
ten vóór ze op moesten, als niet de
toegangsprijs maar juist de tarieven
voor het bier in de hoogte waren bijge
steld. „Twee tientjes is voor veel jonge
ren toch een te hoge drempel."
Zeker in het begin van de avond was
de sfeer op z'n zachtst gezegd niet op
timaal. Dat had veel te maken met de
snoeiharde metal en zelfs death metal
van achtereenvolgens ISIS (waarvan
een nieuwe cd in aantocht is) en Xeno-
morph, die als eerste aan de bak
moesten. De kleine groep bezoekers
die de Leidse poptempel toen bevolk
ten, sloeg voor het grootste deel op de
vlucht voor de overdoses decibellen en
verschanste zich bij de bar. De eerste
dubieuze grappen gingen toen in het
rond: „Zijn die jongens geen goed al
ternatief voor de grondtroepen?"
Waarmee niet gezegd wil zijn dat de
Leidse formaties slecht speelden, inte
gendeel. Maar voor vooral de wat ou
dere bezoekers, van wie sommigen zo
juist waren teruggekeerd van de plech
tigheden bij het vredesmonument bij
Molen de Valk, was deze omschakeling
te extreem.
LVC-voorzitter F. Délemarre stelde
in zijn openingsspeech dat 4 mei toch
een zeer geschikte dag is voor de Kos
ovo-avond. Op Herdenkingsdag draait
het weliswaar om de gevallenen maar
als er een paar honderd kilometer ver
derop een oorlog woedt, waaraan Ne
derland bovendien meedoet, meent
Delemarre, kun je het niet bij bezin
ning laten. Met gepast cynisme lichtte
hij het motto van de avond, 'Voor de
Overlevenden' toe: „Voor de doden
hoef je immers geen geld in te zame
len." Ook mede-presentator wethou
der A. Pechtold (D66) draaide er geen
doekjes om. „In tegenstelling lot wat
sommige regeringsleiders beweren,
verkeert Nederland in oorlog. Sterker
nog, het is ontzettend triest dat je op
een beladen avond als deze moet vast
stellen dat er weer deportaties zijn."
Het zou toch nog gezellig worden!
Zeker toen de van origine Noordwij-
kerhoutse Mashed Potatoes hun toe
gankelijke liedjes speelden, met veel
muzikale verwijzingen naar perioden
die achter ons liggen. Van de gepu
reerde eigenheimers speelden nog
Ska-D-Lite en de Leidse belofte Jim
myhat, finalist bij de Grote Prijs van
Nederland, eind dit jaar.
dré Rieu eert Strauss met cd, tournee en tv-special
Alex van Warmerdam bouwt meer lagen
RECENSIE DICK VAN TEYLINCEN
De trust en De Mexicaanse hond spelen
Adel Blank. Tekst, regie, decor en mu
ziek: Alex van Warmerdam. Gezien op
4 mei in hei LAKtheater, Leiden. Daar
nog te zien tot en met zaterdag
In het mannen-, of beter nog
jongenstoneel van Alex van
Warmerdam zijn gaandeweg
steeds meer vrouwen geslopen.
In Graniet (1982) komen alleen
mannen voor, in De wet van
Luisman (1984) werd de eerste
(naakte) vrouw nog gespeeld
door een man, en in Onnozele
kinderen (1986) en De leugen
broeders (1988) verschenen de
eerste vrouwen van vlees en
bloed op het toneel: de echtge
note en de lichte vrouw. In zijn
vorige stuk Kleine Teun (1996)
trokken twee vrouwen aan de
man in het midden.
In Van Warmerdams nieuw
ste stuk heeft een vrouw het he
lemaal voor het zeggen: Adel
Blank (gespeeld door Sylvia
Poorta) terroriseert een gezel
schap dat langzamerhand een
familie blijkt te zijn, al worden
de precieze verhoudingen niet
helemaal duidelijk. 1 laneveld
(Jaap Spijkers) is het hoofd van
deze huishouding, die verder
bestaat uit kokkin, meid, knecht
en hond. Met veel allure en ge
zag deelt Adel Blank de lakens
uit. Haar machtswellust gaat zo
ver dat ze Haneveld opdraagt
de volgende dag een snor te
hebben, en er eerst nog een
paar afkeurt voor ze tevreden is.
Uiteraard kan dat niet goed blij
ven gaan, en wanneer ze de
touwtjes uit handen geeft, is de
wraak van de verknipte familie
wreed.
Adel Blank speelt weer in een
typisch jaren-vijftig-rijtjeshuis
met in het interieur veel jon-
gensdingen: de kop van een
snoek, exotische schelp, een
opgezette ekster, een kegel en
de slagtand van een olifant. In
het decor roepen negen deu
ren: "Dit is een klu-hucht!"
Vaak bestaan ze alleen uit vlie-
gengordijn in giftig gekleurde
plastic stroken. Veel van tie
grappen zijn pint als in een der
derangs boulevardstuk. De
hond moet buiten poépen, laat
zijn broek voor op het toneel
zakken en het dienstmeisje
ruimt de drol op. Dat soort on
dcrbroekenlol zou al snel on
verdraaglijk wórden als die Op
zichzelf zou staan, maar Van
Warmerdam bouwt meer lagen
in zijn stuk. De machtsspelle
tjes in het huls aan de kust zijn
ook verontrustend; soms zijn ze
(toneel)werkeiijkheid, soms ab
surdisme en soms een toneel
stukje. Wie op dat moment de
leiding heeft, bepaalt de ver
houding tot de werkelijkheid.
Ook door liet uitstekende
spel van de Trust- en Mext
caanse Hond-acteurs blijft de
vette humor draaglijk. Sylvia
Poorta is eeri gevaarlijke mees
teres, die weet wanneer ze moet
doseren, wanneer Ze kan toe
slaan en wanneer ze verloren
heeft. Jaap Spijkers (Haneveld)
is de tweede in de pikorde; een
cruciale plaats omdat hij zowel
vernederd wordt als vernedert.
Gonnie (een heel sterke rol van
Halina Reijn) staat ver genoeg
van de top om zich wat te kun
nen onttrekken aan de hiërar
chie, en heeft haar eigen wa
pens.
Van Warmerdam zoekt in
Adel Blank meer dat) anders het
randje van de smakeloosheid
op. Hij valt daar meestal net
niet overheen en als hij dat
doet, doet hij het bewust. Je
kunt het stuk zien als een studie
naar macht, maar ook als een
onderzoek naar hoe ver je .kunt
gaan. Geniale grappen op aller
lei niveaus zijn er intussen ge
noeg, met als een van de hoog
tepunten de oefenscène met oe
personeelsbel. U kunt tot en
met zaterdag nog terecht in het
IAK voor een avond vermaak
dat verder gaat dan amuse
ment.
j de valpartij vlak voor zijn huis in Maastricht tijdens
lieutmtknoping van de Amstel Gold Race heeft hij niets
Do lierkt. Rond die tijd stond André Rieu voor het Johann
luss Denkmal in hartje Wenen. Om opnamen te ma-
i voor de tv-special die het eerste Duitse net morgen-
rid van hem uitzendt in het kader van het verschij-
van zijn nieuwe cd: André Rieu, hunderd Jahre
luss.
(toning van de Weense Wals
ff 100 jaar geleden, op 3 juni
9, en dus wilde Rieu iets
Kvs doen. „Mijn eerste ge-
nte was: ik doe al zoveel
bss. Maar tijdens de samen-
Bng van de cd begon ik er
ids meer plezier in te krij-
En nu hij af is, denk ik: dit
mooiste cd die je ooit ge-
tkt hebt."
ij heeft iets met de muziek
Strauss. Vertelt graag het
taal uit zijn jeugd dat hij als
fetje het carnavalsconcert
I het Limburgs Symphonie
fest bezocht, het orkest
rvan zijn vader chef-diri-
was. „Het was fascinerend
te zien hoe die Strauss-wal-
de zaal opeens in beweging
rn"
bg steeds klappen luiste-
ts de maat op de onsterfelij-
muziek van Strauss, bewe-
hun lichaam heen en weer
neuriën zachtjes de melo-
In. Nu op de klanken van
orkest. „Als ik op de bühne
'.an weet ik: zo moet je het
■n. Dat voel ik gewoon."
ilijkenissen tussen de be
de componist en zijn (bij
na) even beroemde vertolker
dringen zich op, vindt zijn pla
tenmaatschappij: ze komen
beiden uit een muzikale fami
lie, hebben beiden een vader
met dezelfde naam die ook als
musicus actief was en begon
nen beiden op zeer jonge leef
tijd viool te spelen. Net als An
dré Rieu had Johann Strauss
een charismatische uitstraling
waardoor hij probleemloos een
groot publiek kon bespelen.
Vooral de vrouwen lagen aan
zijn voeten.
De Maastrichtse Stehgeiger
wil van dit soort vergelijkingen
niets weten. „Als er dan al een
overeenkomst isvdan is het wel
het feit dat deze geniale com
ponist en violist zijn hele leven
lang moest leven met het voor
oordeel: walsjes spelen kunnen
we allemaal. Ik maak hetzelfde
mee. Ook van mij zeggen ze:
'Die speelt alleen maar walsen.'
Maar om deze muziek zó uit te
voeren dat ze overkomt bij het
publiek moet je er grote affini
teit mee hebben. Je moet voe
len dat je het zo moet spelen en
niet anders. Ik denk dat Strauss
dat zelf ook zo ervaren heeft."
Het is een kwestie van het
goede tempo kiezen, vindt hij.
„Dat is echt heel belangrijk. En
moeilijk. In een wals van
Strauss zitten wel driehonderd
tempi. Een goed tempo is een
kwestie van intuïtie."
Op zijn nieuwe cd wisselen
walsen, marsen, polka's en
operettemelodieën elkaar in
vlot tempo af. Er zijn veel stuk
ken die de melancholische kant
van de componerende violist
belichten. Rieu's favoriete
nummer is 'Wer uns getraut',
het bekende duet uit de Zigeu-
nerbaron.
„Die melodie gaat je door
merg en been, het is net Wag
ner." Met gesloten ogen en
meedeinende armen neuriet hij
mee. „Teksten ken ik niet, wil ik
ook niet kennen. Ik doe het
puur op mijn gevoel. Ik denk
dat de teksten afbreuk doen
aan de muziek. Zelfs op de
'Schónen blauen Donau' is een
tekst gemaakt. Een regelrechte
ramp. Strauss heeft er pas suc
ces mee gekregen toen hij de
wals in Parijs zuiver instrumen
taal uitvoerde."
Aan het verschijnen van de
nieuwe Rieu-cd is een grote
tournee gekoppeld die hem de
komende maanden door West
en Midden-Europa voert. In
Nederland is André Rieu met
deze Strauss-toer alleen te zien
in het Congresgebouw in Den
Haag, komende zaterdag, en in
het Concertgebouw in Amster
dam op 13 mei. In Amsterdam
is de violist voor de zevende
keer te gast. „Maar nog steeds
heeft die zaal iets extra's voor
me. Dat had ik ook in de City
Hall in New York en in de Mu-
André Rieu: „Het moet allemaal perfect zijn."
sikvereinsaal in Wenen. Ik voel Emden waar de concertregi-
dan zoiets als: 'Hier hebben ze stratie voor de televisie-special
allemaal gestaan'." was. „Zo'n special kost gigan-
Meer zenuwen dan normaal tisch veel geld, je bent met een
heeft André Rieu op deze 'heili- grote zender in zee gegaan. Dat
ge' plaatsen niet. Een kwestie legt allemaal een enorme druk
van gewenning. Dat was on- op je." Daar komt nog bij dat
langs wel het geval in de Nords- Rieu zelf de regie voert en de
eehalle van het Noord-Duitse hele aankleding van de hal, die
werd omgetoverd tot een
Weense balzaal, in handen had.
De kroonluchters, het parket in
de zaal, het podium het werd
allemaal in het atelier van Rieu
in Maastricht gemaakt. Hij is
een perfectionist zeker als het
om een zo belangrijke tv-speci
al gaat. „Alles moet perfect zijn,
<1 haar gezit
ij wilde het hoofd van een
prostituée zover om
draaien, dat hij tegelijker-
haar gezicht en haar welgevormde
nt kon zien. Hij wilde haar vast-
beren en door een bediende zo lang
Bern laten beroeren tot ze stierf van
bot. En hij wilde en deed nog veel
eer. Lees 'Justine oü les Malheurs de
Vertu' er maar op na. Mogen wij u
en voorstellen: markies Donatien
luis Alphonse de Sade, een man met
b pokdalig gezicht en kastanjebruin
pr. De beschermheilige van de sa-
Iten.
Sade ziet op 2 juni 1740 in Parijs
|t schrille levenslicht. Zijn vader
aurt hem naar een Jezuïetenschool,
s hij de paters daar vaarwel heeft ge-
gd, wordt hij luitenant. In 1763 is hij
ét twee meisjes tegelijk verloofd.
|dat hij in mei van dat jaar is ge
duwd met één van de meisjes, Mile.
jMontreuil (dat wil zeggen: met
tar geld), wordt hij in oktober gear
ceerd. Hij heeft Rose Keller, een
pge weduwe, meegenomen naar
b buiten in Arcueil en haar daar,
|der bedreiging van een mes, ver-
fecht Het eerste zedenschandaal in
p lange reeks.
flens een rechtszaak, waarin De Sa-
wordt beschuldigd van mishande-
Ig en sodomie, verklaart ene Jeanne
Sstard dat de markies haar heeft be-
ald om vuiligheid met haar uit te ha
ll Bij het samenzijn slaat hij gods-
Iterlijke taal uit en vertelt hij haar
p hij eens heeft gemasturbeerd in
b monstrans. Hij wil een hostie in
lar vagina duwen en haar daarna
men. Als God bestaat, zo zegt de
irkies, zal Hij wel ingrijpen. Hij slaat
inne tijdens die sessie hard met een
eep en vraagt haar om bij hem het-
fde te doen.
Sade is zijn hele leven lang op de
•cht geweest voor de politie. Zijn
vrouw blijkt geen haar beter dan hij
zelf. Op een dag nemen ze zeven
meisjes in dienst, die in het landhuis
tot liederlijk gedrag worden gedwon
gen. De Sade belandt uiteindelijk voor
lange tijd in de gevangenis. In de Bas
tille schrijft hij: „Als ik niet binnen vier
dagen word vrijgelaten, zal ik mijn
schedel tegen de muur kapotbeuken."
Maar hij blijft opgesloten in de toren.
Negentien ijzeren deuren staan tussen
hem en de vrijheid in. De Franse revo
die kunst is erotisch. Een uitdagend 'statement' van Bauhaus-architect Adolf Loos (1870-
933). In de horizontale lijn zag Loos een liggende vrouw, in de verticale een man die de liefde
net haar bedreef. Die Freudiaans gekleurde visie gaat wellicht iets te ver. Maar dat veel belang-
ijke kunst een erotische lading heeft, is een onwankelbaar gegeven. In de serie 'Het blote oog'
werven wij van de fraai gewelfde schouder naar de tere knieholte, laten wij een strelend oog
;aan langs een aantal erotische kunstuitingen en gaan wij nader in op de achterliggende the
matiek. In aflevering 12: markies Donatien Louis Alphonse de Sade.
doen. Maar als we die anderen en
onszelf door hen pijn te doen genot
kunnen verschaffen, waarom niet? Als
het goede blond is, is het kwaad het
donkere broertje. Op het eind van het
liedje, als hij bijna sterft, laat hij zes
mooie vrouwen de kamer binnenko
men. Hij nodigt de priester uit zijn
seksuele honger te stillen. Zelf slaapt
hij in op de sneeuwwitte borst van
een der vrouwen.
De psychiater Krafft-Ebing introdu
ceerde de term 'sadisme', genoemd
naar de markies. Die term wordt
meestal in samenhang met het woord
'masochisme' gebruikt. Daarvoor
speelde Krafft-Ebing leentjebuur bij
de schrijver Leopold von Sacher-Ma-
soch, die in 1835 werd geboren in
Lemberg. Een van diens bekendste
boeken is 'Venus in Bont', waarin hij
een prachtige vrouw beschrijft die hij
min of meer stil wil zetten, wil laten
bevriezen, wil ketenen met woorden.
Omdat zij zich dan bevindt op de
grens van dood en leven, net zoals
beelden dat doen.
Zowel Sacher-Masoch als De Sade
hebben veel invloed op de beeldende
kunsten gehad. Wie de foto van de ge
ketende vrouw van Gilles Berquet be
kijkt, wie zijn blik laat gaan over Ru-
dolf Schlichters schilderij 'Domina
mea' (rechts), ziet een toestand van
spanningsvolle rust. Wat komt er? Ge
not of pijn? Leven of dood? De vrouw
in de touwen en de man op de grond
wachten af. Stil als beelden, maar met
wild kloppend hart. Wil eigenlijk niet
alle beeldende kunst eerst iets dood
maken om het daarna het eeuwige le
ven te geven? Leeft het portret niet
veel langer dan het gezicht dat ervoor
heeft geposeerd? Schat, blijf stilzitten,
blijf stil iiggen, anders doe ik je wat!
lutie brengt hem echter op vrije voe
ten. Alle gevangenen krijgen gratie.
In 'Dialoog tussen een priester en een
stervende man' bepleit hij dat de
mens wel aan zijn natuurlijke neigin
gen móet toegeven, maar dat hij daar
van soms door de doctrine van het
burgermansfatsoen wordt afgehou
den. 'Ik heb spijt dat ik niet aan al
mijn driften heb toegegeven', zegt hij
tegen de priester. 'Ik heb alleen maar
bloemen geplukt, terwijl ik armen vol
rijpe vruchten kon rapen.' De on
deugden horen volgens De Sade net
zo goed bij het leven als de deugden,
zijn even noodzakelijk. God bestaat
niet, alleen de natuur. Waarom ont
ploft kruit als je er een vuurtje bij
houdt? Dat gebeurt volgens een na
tuurwet, maar is het een goed feno
meen? En wat heeft God daarmee te
maken? Natuurlijk moeten wij voor
sommige ondeugden worden gestraft.
We moeten anderen geen kwaad
FOTO fPA
de muziek, de beelden, de mix.
En je moet wel eerlijk zijn, de
authentieke sfeer proberen over
te brengen. Want mijn sterke
kant is het concert, dat moet
ook op tv overkomen. Als je
geen concert van mij gezien
hebt, dan weet je niet wie ik
ben."
GÖTEBORG/DELFT ANWDPA
De populaire Canadese zange
res Céline Pion heeft gisteren
haar concerten in Europa afge
zegd. Volgens het Duitse pers
bureau DPA zou ook het voor
14 juni geplande optreden in de
Amsterdam Arena niet dooi
gaan, maar de Nederlandse
concertorganisator Mojo in
Delft weerspreekt dat met klein
„We hebben meteen na het
bericht met de Engelse agent
gebeld en die noemt het ver
haal absolute onzin", aldus een
woordvoerder van Mojo gister
middag. Dion heeft voor deze
zomer optredens op de kalen
der staan in Göteborg, Mün-
chen, Brussel. Parijs. Zürich,
Sheffield, Edinburgh en Lon
den. I let is volgens Mojo nog
onduidelijk welke van die con
certen vervallen. Als reden gal
Dion op dat zij veel tijd wil
doorbrengen met haar man Re
né Angelil. Hij lijdt aan huid
kanker. In een persbericht
meldt ze: „Het spijt me dat ik
mijn fans teleurstel. Maar René
komt op de eerste plaats."
Céline Dion is een van de
succesvolste artiesten van dit
moment. Haar album Let's talk
about love werd in de Verenig
de Staten de op een na best ver
kochte plaat van 1998.. De eer
ste plaats was voor de sound
track van de film Titanic, die
vooral populair is vanwege het
door Dion gezongen My heart
will go on. Het Franse weekblad
Paris Match riep de tweetalige
Canadese zangeres uit tot
Vrouw van het Jaar 199H.
