Ambtenarij vreest verhuizing naar Berlijn
Buitenland
Rijksdag in Berlijn wordt officieel heropend
aandag wordt de Rijksdag in Berlijn offi-
■el heropend. De bunker bij de Branderi
ger Tor wordt het tehuis van het Duitse
jlcment, de Bondsdag. De parlementari-
j? s zullen pas in september definitief in
ii rlijn aan het werk gaan, maar de ope-
II; ig symboliseert een nieuwe fase in de
1 litse geschiedenis. De 'Berliner Republik'
edt aan. Dat klinkt dramatischer dan het
'3
Behalve voor de achtduizend Bonner
ibtenaren en hun gezinnen die veelal te-
i{ t
- gen hun zin Berlijners moeten worden.
Fotografen bekijken de gerenoveerde zaal in de Rijksdag waar het Duitse parlement in de toekomst gaat
vergaderen. foto epa andreas altvzein
clubs en verenigingen. Met name in het Rijn
land, waar Bonn in ligt, bloeit het verenigingsle
ven nog net zo als honderd jaar geleden. De ke
gelclub en de schuttersvereniging zijn nog altijd
de fundamenten van het sociale leven. Met de
carnavalsvereniging natuurlijk.
Die zullen ze in Berlijn niet vinden. Er is in de
buurt van de Rijksdag wel een café-restaurant,
de 'Permanente Vertegenwoordiging', waar een
ondernemende Bonner caféhouder zijn ont
heemde stadgenoten, Rijnlandse gerechten en
Kölsch, het slappe Rijnlandse bier, serveert, en
in februari ook carnaval organiseert, maar het
blijft wat het is, surrogaat. De bediening bestaat
vooral uit Berlijners en dat is voor Rijnlanders al
genoeg reden om zich er niet echt thuis te kun
nen voelen.
Rijnlanders en Berlijners 'kunnen niet met el
kaar'. Voor de Berlijner is de Rijnlander een car
navalsvierder, een feestneus met wie geen af
spraken zijn te maken. De Rijnlander ziet in de
Berlijner vooral een Pruis, humorloos, gezags
getrouw, onvriendelijk en met een grote bek.
Daarnaast vertegenwoordigt Berlijn de Grote
Stad, een Sodom en Gomorra en dat stoot de
nieuwkomers, die vaak afkomstig zijn uit de
dorpen rond Bonn, meer af dan het hen aan
trekt.
Natuurlijk zijn dit vooroordelen, maar die zijn
lastig te weerleggen en ze verhogen in combina
tie met de reële problemen de drempel zodanig
dat deze een barrière wordt. Die problemen be
treffen vooral de huisvesting en het onderwijs.
Veel Bonners wonen tamelijk tot zeer riant. Ze
moeten hun huizen, waar ze vaak al hun hele
leven wonen, verruilen voor minder aantrekke
lijke onderkomens in of rond Berlijn.
Het tweede probleem is de toestand van het
onderwijs en die is in Berlijn desolaat. En niet
alleen omdat 'de kinderen eerst Turks moeten
leren om aan de les deel te kunnen nemen', zo
als een toekomstige Berlijner wist te melden.
Veel ouders voelen er daarnaast niets voor om
hun kinderen bloot te stellen aan de verlokkin
gen van de stad, die volgens veel Rijnlanders
voornamelijk bestaan uit seks, drugs en rock 'n
roll.
De overheid heeft fors in de buidel moeten
tasten om de Rijnlanders tot de stap over deze
barrière te verleiden. De verhuispremie kan
soms oplopen tot een ton per gezin. En dat
heeft in Berlijn weer scheve gezichten tot ge
volg.
Zoveel spanningen zijn natuurlijk niet bevor
derlijk voor het gezinsleven. Het vermoeden be
stond dat vooral echtscheidingsadvöcaten zou
den profiteren van de verhuizing, maar dat
schijnt voorlopig mee of, het is maar hoe je het
bekijkt, tegen te vallen. Veel gezinnen hebben
voor een interimoplossing gekozen. Pa woont
door de week op een flatje in Berlijn en gaat in
het weekeinde terug naar ma in Bonn. Als het
niet bevalt, zien ze wel weer. Het ticket wordt in
elk geval twee jaar lang door de overheid be
taald, zodat de luchtvaartmaatschappijen sa
men met de verhuisondememers en makelaars
voorlopig de grote winnaars van de verhuizing
zijn. De advocaten kunnen waarschijnlijk pas
over ruim twee jaar peggen of de operatie ook
voor hen goed heeft uitgepakt.
Is Berlijn klaar voor haar nieuwe status? 'Ja',
zegt 'Berlijn'; 'nee', mort 'Bonn'. Het centrum
van de stad was de afgelopen jaren de 'grootste
bouwput van Europa', zoals de Berlijners on
danks alle ongemaldcen trots vermeldden. Ruim
de helft van het programma is inmiddels vol
tooid maar nog steeds wordt er druk gebouwd.
De verwaarloosde oude wijken in het voormali
ge Oost-Berlijn worden gerenoveerd. Huizen
die de oorlog en later de DDR als bouwvallen
hebben overleefd, worden verbouwd tot luxu
euze appartementen. Het grote winkel- en uit
gaanscentrum op de Potsdammerplatz, het
'hart' van het vooroorlogse en naar de exploi
tanten hopen ook van het nieuwe Berlijn, is een
half jaar geleden geopend. De Friedrichstrasse,
waar in de DDR-tijd het metro-station de sluis
tussen het oostelijk en westelijk deel van de stad
was, is nu een grote winkelstraat met wel de
pretentie maar zonder de allure van bijvoor
beeld Oxford Street in Londen. Alleen de lange
Kurfürstendamm in het westen van de stad
heeft hier en daar de kosmopolitische chic van
Parijs en Rome. En dan nog: een echte metro
pool wil Berlijn, alle betuigingen ten spijt, nog
steeds niet worden. De winkels gaan zaterdag
middag om vier uur dicht en blijven zondags
gesloten. De stad is in het weekeinde vaak uit
gestorven, zoals toeristen vaak verbijsterd vast
moeten stellen.
Daar komt misschien verandering in als de
verhuizing achter de rug is. Dat zal volgens een
voorzichtige schatting nog enkele jaren duren.
De oplevering van het kantorencomplex voor de
Bondsdagleden is wegens 'constructiefouten'
met een jaar vertraagd, zodat vierhonderd par
lementariërs hun verhuizing minstens even zo
lang moeten uitstellen. Ook de kanselarij van de
bondkanselier is pas in de loop van volgend jaar
klaar. Schroder zal zo lang zijn intrek nemen in
het voormalige Staatsraadsgebouw van de DDR.
Hij vond het wel een aardig idee dat daar nu
een democratisch gekozen regeringsleider
huist.
Rijksdag in de steigers. Berlijn werd de afgelopen jaren de grootste bouwput van Europa genoemd. De hele stad wordt stukje bij beetje opgeknapt.
foto ap» jockel finck
Mensen feesten op 'de muur" die Oost en West-Berlijn sinds 1961 scheidde. De val van de muur in 1989
is een belangrijk punt in de Duitse geschiedenis. De verhuizing naar de Rijksdag is daar een logisch ge
volg van. foto anp berlijn
Het vooruitzicht schijnt angst in te boezemen.
Wie waar bang voor is, is niet helemaal duide
lijk, maar bondskanselier Schroder vond het vo
rige maand nodig om op een 'symposium' in
Bonn geruststellende woorden te laten spreken.
Laten spreken, inderdaad. Schroder kon zelf het
woord niet voeren omdat er een belangrijker
klus wachtte, de crisis in de EU, zodat zijn rech
terhand en manusje van alles, minister zonder
portefeuille Bodo Hombach, de honneurs waar-
Er is geen enkele reden om de 'Berliner Repu
blik' te vrezen, zei Hombach namens Schroder.
Gelijk heeft-ie. Berlijn mag dan ooit de hoofd
stad van twee dictaturen zijn geweest, een brui
ne, nationaal-socialistische en een rode, com
munistische, maar dat de stad ooit nog een der
de, met welke kleur ook, zal huisvesten, is meer
dan onwaarschijnlijk.
De verhuizing van de Bondsdag, de regering
en een aantal departementen van Bonn naar
Berlijn, is net zo dramatisch als wanneer de re
gering in Den Haag zou besluiten naar Amster
dam te verkassen. Alleen de betrokken ambte
naren en hun gezinnen zouden daar met op zijn
best gemengde gevoelens naar uitkijken. Poli
tiek zou er niet zo bar veel veranderen. Toch
wordt er over de 'Berliner Republik' gesproken
en geschreven alsof er door de verhuizing van
Bonn naar Berlijn, van het westen naarhet oos
ten, een ander Duitsland zou ontstaan. Dat ligt
vooral aan het verschil in karakter en geschiede
nis en daarmee de symboolwaarde van beide
steden.
Bonn is, zoals de Britse schrijver John le Carre
in de titel van een van zijn romans aangaf, 'een
kleine stad in Duitsland'. De geboortestad van
Ludwig van Beethoven geldt als een muf pro
vincienest, dat vijftig jaar geleden hoofdstad van
de prille Bondsrepubliek mocht worden. Alleen
maar omdat de eerste kanselier, Konrad
Adenauer, in het nabijgelegen Röndorff woonde
en geen zin had ver te reizen. De keuze voor
Bonn typeerde ook zijn ambities voor het nieu
we Duitsland., Aan de Rijn zouden geen grootse
en meeslepende dromen over wereldmacht en
wereldheerschappij meer worden gedroomd.
Bonn werd het hoofdkwartier van de NV
Duitsland, een dankzij het in de jaren vijftig op
gebouwde Wirtschaftswunder economische
reus, die, zoals het cliché wil, politiek een dwerg
bleef. Geen drieste avonturen, maar dit keer
braaf in het gelid, als steunpilaar van de EU en
de NAVO. Het land voer er wel bij. De 'Bonner
republik' werd het synoniem voor ongekende
welvaart en voorspoed, die bij de bevolking ook
de aanvaardbaarheid van de democratie ver
grootten. Stabiel, dat is terugblikkend dé karak
teristiek voor de vijftig Bonner jaren.
Berlijn is anders. Berlijn was de hoofdstad van
een 'rusteloos rijk', dat van zijn stichting in 1871
tot zijn ondergang in 1945 de wereld in zijn ban
had. Twee wereldoorlogen werden er uitge
broed, de moord op zes miljoen joden, werd er
gepland en na de nederlaag in 1945 werd Berlijn
de zetel van de nieuwe, communistische dicta
tuur en frontstad en voorpost van het westen in
de Koude Oorlog. In 1961 werd de Muur ge
bouwd, waarmee de deling in twee Duitslan-
den, een democratisch en een communistisch,
in beton werd gegoten. De Val van de Muur, dit
najaar tien jaar geleden, en de hereniging van
beide Duitslanden was de aardbeving die twee
jaar later de ondergang van het communisme in
Moskou aankondigde. Als dat geen dramatiek
is...
Deze stad met dit verleden wordt nu de
naamgever van het herenigde Duitsland. Maar
van een breuk in de geschiedenis is nu echt
geen sprake; die vond tien jaar geleden plaats.
De verhuizing van Bonn naar Berlijn is de laat
ste fase van de afhandeling van het besluit dat
de Bondsdag in juni 1991 heeft genomen, toen
ze, ook als gebaar richting het oosten, met 367
stemmen voor en 320 tegen Berlijn tot de nieu
we regeringszetel koos.
Er verandert, zoals gezegd, verder niet zo gek
veel. Het politieke stelsel, verankerd in de
grondwet van 1949, wordt niet gewijzigd. De
Berliner Republik blijft een federale staat, waar
in de zestien deelstaten hun soms verregaande
bevoegdheden behouden. Ook in Berlijn blijft
Duitsland een trouw lid van de NAVO en de EU.
En ook in Berlijn zullen de broodnodige hervor
mingen op vrijwel alle terreinen, van belasting-
politiek tot sanering van de verzorgingsstaat,
vermoedelijk moeizaam van de grond blijven
komen. 'Berlijn' zal, kortom, in veel opzichten
verdacht veel op 'Bonn' lijken.
Dat zullen veel van de ongeveer achtduizend
ambtenaren die met hun gezinnen van Bonn
naar Berlijn moeten verhuizen, met klem be
strijden. De 20ste juni, de dag waarop 'Het Be
sluit' van '91 werd genomen, staat bij veel Bon
ner huishoudens zwart omrand op de kalender.
Ze hebben vergaderd, gedemonstreerd en peti
ties ondertekend tot ze er bij neervielen. Tever
geefs. De verhuizing is onherroepelijk en ze kij
ken er naar uit als een ter dood veroordeelde
naar de dag van zijn executie.
Dat klinkt misschien wat overdreven, maar is
dat niet. Duitsers zijn zeer honkvast, verhuizen
is geen straf, het is een bezoeking. Er zijn men
sen die al heimwee krijgen als ze naar het
dichtst bijzijnde dorp, een afstand van nog geen
tien kilometer, verhuizen. Dat betekent afscheid
van de vertrouwde omgeving, nieuwe baan,
nieuwe collega's, nieuwe buren, nieiiwe school
voor de kinderen, en heel belangrijk, nieuwe
