Gerard Reves grote jaren
Aanstekelijk boek over Yerkade-albun
VERKADE'S WAXI1E THEELICHTEN
Een 17de-eeuwse juffrouw
met een groot hart
Topthriller over fraude
Verslag van een buitenstaander
ill
Teleurstellende gedichten Judith Herzberg
DONDERDAG 15 APRIL 1999
Deel twee van het verzameld werk
thriller recensie
arno ruitenbeek
Charles den Tex: Deal; uitgeverij Bert Bak
ker Prijs ƒ34,90
Grootschalige fraude heeft
sinds kort de volle aandacht
van politie en justitie. Medio
april rondde het Noord-Hol
landse Inter Regionaal Fraude
Team (IRFT) een onderzoek
naar een bende chequesfrau
deurs af. Thrillerschrijver Char
les den Tex belicht een andere,
even effectieve aanpak van deze
onzichtbare' misdaad: de
wraakactie. In zijn roman Deal
toont de leiding van een, door
internationale oplichters ten
gronde gerichte handelsonder
neming in medicijngrondstof
fen in Amsterdam-Noord de
broodnodige flexibiliteit. Het
bedrijf. VeDeVer Chemtrade, en
zijn in Parijs gevestigde Neder
landse partner van Mons Chi-
mie. sluiten een lucratieve
overeenkomst af met de Hon
gaarse afnemer Ujpest Pharma.
De laatste, aan de Hongaren ge
leverde partij goederen ver
dwijnt echter net zo snel als de
schimmige Belgische transpor
teur.
Pas als de torenhoge claim
van Ujpest binnenrolt, blijkt dat
Mons en daarmee VeDeVer een
simpele, maar zeer belangrijke
verandering in het contract
over het hoofd hebben gezien.
Dat betekent het einde voor de
Amsterdamse firma van Van
der Voort en zijn rechterhand
Darob Dichter.
De twee zitten, geholpen
door de rijke zakenvrouw Lang-
felder, niet bij de pakken neer.
In Parijs beginnen ze een nieu
we onderneming met maar één
doel: de boeven terugpakken.
Haarfijn bouwt Den Tex de
spanning op rond de volledig
herkenbare karakters en hun
messcherpe dialogen. De ont
knoping vraagt gewoon om ver
filming.
Van buiten ziet het boek er slaapverwekkend uit, van
binnen is het bijzonder opwindend: het tweede deel van
Gerard Reves Verzameld werk. Nog maar een paar
maanden geleden, ter gelegenheid van zijn vijfenzeven
tigste verjaardag, verscheen deel één van deze serie.
Daarin was het werk vanaf zijn debuut tot en met 1962
opgenomen. De reeks zal zes delen omvatten en al over
twee jaar volledig beschikbaar zijn. Een uitstekend initi
atief, want Reve is voor velen de enige Nederlandse
schrijver die het niet alleen verdient gelezen, maar ook
herlezen te worden.
literatuur recensie
hans warren/gpd
Gerard Reve Verzameld werk deel 2, re
dactie Nop Maas 768 pag Uitgeverij
Veen. Prijs 79,90
Dit tweede deel bestrijkt de pe
riode 1963 - 1973. Ongetwijfeld
Autobiografie Amsterdamse hoer opnieuw verschenen
autobiografie recensie
nop maas
DOpenhertige Juffrouw, of DOntdekte
geveinsheid (1680). Bezorgd door Joost
Kloek, Inger Leemans en Wijnand Mijn-
hardt. Uitgeverij Astraea Prijs 34,95
De onbekende schrijver die in
1680 het lichtzinnige werkje
DOpenhertige Juffrouw of
DOntdekte geveinsheid liet ver
schijnen. heeft nooit kunnen
dromen dat zich ruim driehon
derd jaar later een drietal ge
leerden - onder wie twee hoog
leraren - over zijn tekst zouden
buigen om hem voorzien van
inleiding en woordverklaringen
opnieuw uit te geven.
DOpenhertige Juffrouw is de
autobiografie van een Amster
damse hoer. Haar verhaal werd
al snel in het Frans en het En
gels vertaald. De hele achttien
de eeuw door werd het werk in
Nederland gedrukt ten behoeve
van de nieuwsgierige jongeling
schap. Verschrikkelijk porno
grafisch is het boek overigens
niet; wat dit aangaat waren er -
zeker in het buitenland - wel
opzienbarender teksten te
koop. DOpenhertige Juffrouw is
vooral aantrekkelijk als een
aanstekelijke erotische avon
turenroman. met in de hoofdrol
een vrouw die niet overmatig
door preutsheid of conventio
nele normen gehinderd wordt.
Zij verkoopt haar lichaam voor
geld en vindt dat daar niks mis
mee is. Zwetende handen of
zwetende billen - wat is het
verschil? Haar drijfveer is in de
eerste plaats geld en ze zegt er
eerlijk bij dat de geilheid ook
een rol meespeelt. Met een ze
kere regelmaat verdedigt ze
haar motieven en handelingen
met een beroep op de oprecht
heid. Anderen doen hetzelfde
in het geniep of zouden het wel
willen, als ze maar durfden. En
door de hoerenlopers te bedrie
gen geeft ze hen slechts een
koekje van eigen deeg.
Een merkwaardigheid is
daarbij wel dat dit verhaal in
schijn wordt gedaan door een
zelfbewuste vrouw, maar dat de
ongetwijfeld mannelijke auteur
zich zo laat gaan in de schilde
ring van de onbetrouwbaarheid
der vrouwen, dat de schone
sekse bepaald niet erg goed uit
het verhaal naar voren komt.
Hoe dan ook geeft het boekje
een vermakelijke schildering
van een deel van het erotische
zeventiende-eeuwse leven. De
luffrouw geeft college over hoe
men zijn maagdelijkheid vaker
dan eenmaal kan verkopen en
doet allerlei middelen aan de
hand om de frisheid des gelaats
te herstellen. We lezen over een
impotente Haarlemmer, een
onbetrouwbare Italiaan, een
diefachtige koorddanser die la
ter zijn trekken thuis krijgt.
Vorstverlet: schools debuut van Joost Huls
roman recensie
wim vogel
Joost Huls Vorstverlet 157 pag Uitgeve
rij Prometheus. Prijs 29,90.
Duizenden dromen ervan.
Honderden weten die droom
op papier waar te maken en ko
men echt tot het schrijven van
een roman en van de tientallen
manuscripten die uitgeverijen
toegestuurd krijgen, bereiken er
slechts enkele de boekhandel.
En de tafel dus van de recen
sent, waarna het wikken en we
gen en oordelen opnieuw be
gint.
Volgens Thomas Rosenboom
is Vorstverlet, het debuut van
Joost Huls, 'Geestig en span
nend, een boek met een echte
intrige, komedie en tragedie te
gelijk.' Terecht vond uitgeverij
Prometheus deze blikvanger op
de voorkant van het boek nood
zakelijk, zelf zou ik nooit op dit
soort kwalificaties zijn geko
men. Want hoe is het mogelijk
dat dit pruttelproza het ooit tot
een heus boek heeft gebracht?
Vorstverlet is een schoolvoor
beeld van hoe het niet moet. O
natuurlijk, structureel zit het al
lemaal keurig in elkaar: veertien
hoofdstukken die om en om in
het heden en in het verleden
spelen. En natuurlijk worden de
onbeantwoorde vragen uit dat
middelbare schoolverleden van
de dertiger Theo de Geus be
antwoordt in de drie weken die
hij doorbrengt ergens in de Fi
lippijnen bij zijn jeugdliefde
Anna en haar man Hanno. Ook
met leidmotieven als het eiland,
een ringetje, een skelet wordt
driftig gestrooid en motieven
als dood, liefde en verraad
schragen precies zoals dat
hoort het verhaal. Maar met al
leen een goed recept redt geen
enkele kok het.
Een citaat: 'Stilaan kwam
Theo in goede luim. De han
denarbeid en de stilte hadden
een rustgevende uitwerking op
hem. Zijn gedachten- werden
rustiger en helderder. Zo be
greep hij ineens dat Anna ver
drietig was. Zij moest nog
steeds in beslag genomen zijn
door de dood van haar vader.
Blijkbaar was het nog niet zo
lang geleden dat ze het ontdekt
had. Wat onnozel van hem dat
hij daar nu pas aan dacht!'
(p.37). Een ander citaat: 'Theo
was geschrokken door haar uit
barsting. Hij zocht naar een re
den voor Anna's woede maar
hij kon niets bedenken, behalve
dat ze het plan te gevaarlijk had
gevonden. Onthutst keek hij
naar Hanno en Lacroix...'(p.98).
Het is deze risicoloze stijl zon
der één onvertogen woord,
zonder één pakkende vergelij
king, een stijl waaraan de echte
woede, de echte schrik, de ech
te uitbarsting ontbreken, die in
ieder geval mij met een diepe
treurnis vervult.
Ook de personages komen
nauwelijks tot leven. Van karak
terontwikkeling is geen sprake:
of ze nu hun eerste romanti
sche nacht beleven op een ei
landje in de Westeinder, of
vijftien jaar later ergens in
Zuidoost-Azië: het zijn en blij
ven grijze muizen die van het
leven niets leren. Alleen Han
no, die plotseling schizofreen
blijkt te zijn geworden, be
houdt zijn raadselachtighe
den, wat bij schizofrenen wel
vaker voorkomt. Waar hij en
Anna overigens van leven (een
landhuis, een zwembad, per
soneel! dat is nu een van die
raadsels die Huls niet oplost.
Ik vermoed dat Huls vooral
geleerd heeft hoe je een ro
man moet schrijven. Ik raad
hem aan al die lessen te verge
ten. Het absolute nulpunt
Joost, en dan maar afwachten
wat er gebeurt.
de mooiste tijd uit de literaire
loopbaan van Reve. zijn sterk
ste proza én zijn beste poëzie
ontstonden in deze jaren. Hij
vond zijn onverwisselbare toon,
zijn hoogst persoonlijke mythe
kreeg gestalte én hij bereikte
een groot publiek. Met Op Weg
Naar Het Einde (1963) werd hij
de Reve zoals we Reve nog al
tijd kennen. Voor een literair
tijdschrift deed hij verslag van
een schrijverscongres in de
vorm van brieven. Al snel besef
te hij dat dit het genre was
waarnaar hij zo lang had ge
zocht, het genre dat hem alle
vrijheid liet.
Hij maakte gebruik van die
vrijheid. En hoe! Meteen haalde
hij zich de woede van heel reac
tionair Nederland op de hals
met zijn zeer eigen visie op
godsdienst en zijn ongekende
openhartigheid over homosek
sualiteit. Op Weg Naar Het Ein
de is een verbluffend boek, hét
middelpunt van Reves oeuvre,
hij bouwt nog altijd voort op
wat hij destijds heeft ontdekt.
Nader tot U (1966) doet er ove
rigens niet- of nauwelijks voor
onder. Naast brieven bevat dit
werk ook een reeks gedichten
die niet meer uit de Nederland
se literatuur zijn weg te denken.
Het sleetse begrip 'geestelijke
liederen' kreeg een verrassende
inhoud: 'Gij, die Koning zijt, dit
en dat. wat niet al, ja ja, kom er
eens om, Gij weet waarom het
is, ik niet. Dat Koninkrijk van
U, weet U wel, wordt dat nog
wat?'
Tot de hoogtepunten in deze
aflevering van het Verzameld
werk horen ook de Vier Plei
dooien. De auteur meende zelf
dat deze teksten 'de diepste
motieven' van zijn werk en per
soon verwoordden. Twee van
de vier pleidooien houden ver
band met het geruchtmakende
proces wegens godslastering.
Hij verdedigde zichzelf overtui
gend voor de rechtbank en voor
het gerechtshof.
In de Vier Pleidooien vindt
men ook het meesterlijke ver
haal Veertien Etsen Van Frans
Lodewijk Pannekoek Voor Ar
beiders Verklaard en de toe
spraak die hij hield toen hem
de P.C. Hooftprijs was toege
kend. Hij noemde zichzelf
daarin 'een romantisch-deca-
dent' auteur en sprak het besef
uit: 'Ik sta in de Nederlandse li
teratuur van mijn tijd alleen. Ik
kan op geen enkele tijdgenoot
in Nederland wijzen, met wie ik
mij enigszins verwant zou kun
nen voelen.'
Hij benadrukte die positie
door met allerlei collega's gena
deloos de spot te drijven. Bij-
iVo
voorbeeld de manier w
Cees Nooteboom ('h jfl
aapje') portretteerde
pletterend. Maar
kreeg het van Reve zoi ''st(
ren als Reve zelf. Alles ''es
heilig lijkt, wordt toe! inn
biedig bejegend. Oppe 2,1
voering krijgt prompt
nisch tegenwicht. Hij
volkomen bloot, maai
grijpbaar. Tussen 1963
tussen het brievenboek
Naar Het Einde en ha ngj
tenboek Het Zingend
reikte hij daarin de nal
Daarom is dit saai oge s
van zijn Verzameld wa
tijd een sensatie.
Ive
pel.
IT
geschiedenis recensie
Want wraak is een belangrijke
motor die de Juffrouw en haar
verhaal aan de gang houdt. In
teressant is ook dat. als de Juf
frouw in het tweede deel
trouwt, zij het huwelijk als een
commerciële transactie be
schouwt. Het huwelijk als een
vorm van prostitutie: dat is een
idee dat we in de afgelopen
eeuw nog regelmatig tegenge
komen zijn. bijvoorbeeld bij
Herman Heijermans en in de
feministische beweging.
De zeventiende-eeuwse taal
waarin het boekje gesteld is,
leest natuurlijk iets moeizamer
dan modem Nederlands, maar
dat went snel. Bovendien heb
ben de editeurs voor woordver
klaringen gezorgd. De iets gro
tere inspanning wordt trou
wens ruimschoots goedge
maakt door de schilderachtige
uitdrukkingen die de lezer ont
moet: 'knikknelis-huis
speelen', 'inwendige conversa
tie hebben', 'pieken-schuuren'
en 'poppen' voor 'van bil gaan';
de onmachtige Haarlemmer
wordt aangeduid als een
'kween'; wie zwanger wordt
'krygt de buik vol beenen'; en
een hoer verdient de kost 'met
haar acgter-wangen'. Als de
Juffrouw met een dronken
Duitser naar bed moet, debi
teert ze de wijsheid: 'met dron-
keluiden wil 't wel waajen, dog
selden regenen'. Zo is dat.
rob van den dobbelsteen
Marga Coesèl. Natuurlijk Verkade. Uitgeverij Terra. F-
fds
rtfi
Sleeodr.StnefdderAmst.
Ze deinden allemaal mee op de golven
succes. Beschuitfabriek Hille (met om
Der Vaderen Erf en Artis), Douwe Egben
envlucht. Naar de Tropen) en Bussink's ür
briek (Provincie-boeken). Maar geen s
halen bij de populariteit van de Verkade- nu
waarvan er in totaal 35 verschenen: 15 i n£
riode 1903 - 1918, 15 in het tijdperk 192 je!
en nog eens 5 tussen 1965 en heden.!
zelfs wel beweerd dat er niet één recla: qo
in Nederland zoveel weerklank heeft p
als die van de Zaanse koekfabriek. Een
waarover natuurlijk nog best een stevip
kan worden opgezet.
Maar dat de Verkade-albums voon
vooroorlogse jaren uitgroeiden tot een ,re
nomeen, kan onmogelijk worden ontke
nog eens extra blijkt uit het aanstekeli |I(
dat de biologe Marga Coesèl samen
dient met nadruk te worden vermeld
bureau 'Fool Color' uit Haarlem maa
menstellers hadden één groot voordeel
chief van de in 1997 opgerichte 'Stichi
houd Cultureel Erfgoed Verkade' puilt
veer uit van het materiaal. Maar dan
natuurlijk nog te worden gerangschikt
dus, is met bijzonder veel smaak gedaan.
En gedrevenheid ook. Zullen schrijfste mg
makers iets over het hoofd hebben gezi ee<
lijkt niet waarschijnlijk. Schrijver/bioloc Sc
Thijsse krijgt de eer die hem toekomt. N en
Edammer Kobus Koeman natuurlijk, de
met Willem Wekenbach de meeste plaat
derde. Zij vooral waren verantwoordelijk
ongehoord hoge oplages die de Verkadi
haalden Texel was in 1927 het eerste
grens van honderdduizend exemplan
schreed) en zij ook worden door Coesi
breid in de spotlights gezet.
Maar ooit geweten dat alles begon,
bouwprenten (gratis bij de ontbijtkoi'
Alkmaarse HBS-leraar Nanno Kranenl
En ooit geweten dat de concurrentie al ÏR
groen en geel van ergernis zag, dat ze a -
ties begon te plaatsen in de trant van
Koek behoeft geen prentjes?' Dat vera
tegenoffensief kwam van Koekfabriek 'Ds a
in Delden, een firma waarvan sindsdia
meer is vernomen. De albums van Verka s£
entegen - het eerste was tekstloos - w
snel zo populair dat er beurzen moesten
georganiseerd waarop kinderen hun
konden ruilen.
Op de eerste 'plaatjesbeurs' (12 se;
1906 in Tivoli, Utrecht), kwamen 500 kim
In Amsterdam, Groningen en Rotterdam
zaal) - een maand later - waren het
meer. Hele beursliederen werden er op i r'
dagen gezongen en één daarvan staat al
Laatste vier regels (wijs: In Naam van 0n
open die poort): 'Ten slotte een juichtoon
len tezaam/Hier thans in de Doele, heel
voornaam;/Wij roepen thans allen mei
vlam,/ Lange Leve Verkade Zaandam.
De aanloop voor de plaatjesbeurzen i
het laatste zo groot, dat er geen zalen m
handen waren die alle belangstellenden
bergen. Waarna er op het kantoor van Ve
Zaandam maar een speciale ruilafdelii
opgericht. Daar werkten op een
ment dertig meisjes en zelfs dat bleek ro
voldoende. Kunst. Ruim 2000 brieven*
vormden immers geen uitzondering.
poezie recensie
hans warren/gpd
Judith Herzberg. Bijvangst. 64 pag. Uitgevenj de Har
monie. Prijs 26,50.
Vissers varen uit om tong, kabeljauw, of
een andere bepaalde vis te vangen. Altijd
blijven er echter ook soorten in hun netten
achter waarop ze niet uit waren: de bij
vangst. Dat kunnen grote en kleine vissen
zijn, waardeloze of juist waardevolle, maar
ze werden min of meer per ongeluk gevan
gen.
Bijvangst heet ook het nieuwe gedich-
tenboek van Judith Herzberg (64), al jaren
lang een van de grote persoonlijkheden
van de Nederlandse literatuur. Het is een
titel die op een of andere manier haar poë
zie karakteriseert. Want haar gedichten lij
ken onopzettelijk te ontstaan. Op doelbe
wuste uitspraken, stellige gedachten zul je
haar niet gauw betrappen. Ze is vooral be
dreven in het profiteren van het toeval. Er
wordt eindeloos geaarzeld, langdurig ge
zocht, van alle kanten afgetast, zo veel mo
gelijk omcirkeld in dit werk.
Ook om een andere reden vind ik Bij
vangst een toepasselijke titel. Want je krijgt
de indruk dat zij in deze bundel vooral
haar bijvangsten bijeen heeft gebracht. Dat
wil zeggen dat de gedichten heel gevari
eerd zijn, in onderwerp, in benadering én
in kwaliteit. Bij een schrijfster als Judith
Herzberg die zo intens experimenteert met
wat nog nét wel en wat nét geen poëzie
meer is, die zo afhankelijk is van de prach
tige inval en de grandioze vondst hebben
doffe en briljante gedichten elkaar altijd af
gewisseld. Ze raken je, en dan ook hele
maal. Ofwel laten ze je onverschillig, en
wel volstrekt. Maar de verhouding tussen
geslaagde en mislukte gedichten is deze
keer teleurstellend uitgevallen.
Er zijn nogal wat verzen als het kwatrijn
In droogte die de vlakke notitie nauwelijks
ontstijgen: 'Arabische tuinen zijn zuinig
met water/ elke plant staat alleen met niets
eromheen/ elke roos heeft hoogstens een
roestig blik/ soms een pot, of een perk in
steen.' Ook vele langere gedichten blijven
vaag, missen een pointe, de elegante draai
die Herzberg aan haar beste werk weet te
geven. Mondriaan begint uitdagend ge
noeg: 'Stel dat we allemaal geboren waren
in een tijd/ waarin alleen abstracte kunst
bestond.' Vervolgens laat ze een seniele
Mondriaan de figuratieve kunst uitvinden,
maar daarna wast ze kennelijk geen raad
meer met de ongekende mogelijkheden en
strandt het gedicht.
Gelukkig is bijvangst voor Judith Herz
berg niet zonder meer een ander woord
voor bijwerk. De bundel bevat ook gedich
ten die je niet graag zou missen in haar
oeuvre. Een vers als Rijkrijmo bijvoor
beeld. of de verzen Lijn 1, Kraaiennest en
Welcome in Free World waarin ze op aller
minst plichtmatige wijze getuigt van haar
sympathie voor de verliezers in de heden
daagse samenleving. Of die even heldere
als geheimzinnige verzen Nog raarder dan
dat Jijen en Iemand om aan te vertellen
wat niet van belang is over gemis. Het is
een rijkere vangst dan in de gemiddelde
Nederlandse dichtbundel. Maar van een
schrijfster van haar formaat verwacht je
netten vol, netten vol.
Iemand om aan
tellen wat niet va s
lang is
Het regent en niei -
om aan te vertellei -
hoe nat ik ben. Hi
gent en niemand
om aan te vertelle er
mijn nieuwe schot n;
nu al lek zijn.
ben in een plas gei n
en mijn schoener
lek, ik ben nat, dö
door.
Jac, en jij?
Hoe hard het regei r
Het regent heel
Heel erg hard.
Harder dan ooit.
(gedicht uit besproken
