Cultuur Kunst
^eidse archeologen vinden mummiekist
'Meest extreme
muziek ooit
gecomponeerd'
Want na het zesde komt
het zevende programma
Vuurwerk op het klavier
/eel liefde en fantasie bij Hotel Modern
Palmen signeert het meest
ertalers in debat over
ennysons In Memoriam
jan rijsdam, 071-5356444, plv. chef annet van aarsen 071 -5356443
recensie dick van teylincen
Voorstelling: Vincent Bijlo speelt Scheve
bomen. Regie: Mariska Reijmerink. Tek
stadviezen: Harry Kies Decor: Henk de
Vroom Gezien: 24/3, Leidse Schouw
burg
Het leven zit vol valkuilen als je
blind bent. Vooral als je ook de
leuke dingen wilt doen, zoals
zelf kokend water op de koffie
filter gieten in plaats van dat te
laten doen door een koffiezet
apparaat. Als je niet uitkijkt,
ben je weken analfabeet. Wat
niet wil zeggen dat Vincent
Bijlo zich niet laat helpen door
hulpmiddelen als de computer
die ook lijntjes in braille op laat
poppen. Bijlo is handig met hi
tech en kan daar onderhou
dend over vertellen.
Als je een buitenlander zou
moeten uiüeggen wat nou dat
typisch Nederlandse verschijn
sel cabaret is, kun je hem goed
meenemen naar Vincent Bijlo.
'Scheve bomen' is een klassieke
voorstelling in het genre: twee
maal drie kwartier met een
pauze ertussen, waarin liedjes
monologen afwisselen waarvan
de toon doorgaans humoris
tisch bedoeld is, zij het dat er
ook ruimte is voor sfeerteke
ning en ontroering. En als het
even kan wat engagement - di
rect weer gerelativeerd, want
we leven in de jaren negentig -
maar toch zo dat er iets van
blijft hangen.
Natuurlijk zegt de vorm niets
over de inhoud. Ie kan die tra
ditionele opzet laden met ver
rassende kolder, geniaal gefor
muleerde woede, vlijmscherpe
humor, briljante liedjes en
scherpzinnig gepresenteerde
bezieling. Bij Vincent Bijlo was
daar weinig van te vinden.
Sinds zijn winst van het Leids
cabaretfesival (als ik het me
goed herinner) een jaar of tien
geleden maakte hij zeven pro
gramma's. Hij is nog steeds de
zelfde lange slungel met de bij
zondere motoriek en het licht
Utrechts gekleurde poldeme-
derlands, speelt beter piano
maar is verder weinig veran
derd. Nog steeds is zijn blind
heid een belangrijk onderwerp,
maar het ontbreekt 'Scheve bo
men' aan de venijnigheid van
zijn eerste programma's. Wel
lukt het hem in een paar liedjes
mooi, zoals in het slotlied, om
de ziende toeschouwer iets te
laten voelen van de wereld van
een blinde: andere vulden de
tijd. Zijn grappen zijn soms
grappig, maar vaker nogal afge
likt in onderwerp (vloeken bij
het doe-het-zelven, prachtige
vriendin trouwt zak van een
man met weerzinwekkende
hobbies) en uitvoering. Bijlo's
woordspelingen roepen soms
de mindere periodes van Seth
Gaaikema in herinnering
(Windows voor blinden:
blindows, veel mailen is een
melige bezigheid). 'Scheve bo
men' lijkt mij vooral gemaakt
omdat na het zesde het zeven
de programma volgt en niet uit
noodzaak.
recensie li dy van der spek
Concert: Zweeds Symfonie Orkest Gavle
o.l.v. Carlos Spier, m.m.v. Rosa Arnold, vi
ool en Enrica Ciccarelli, piano. Gehoord.
24/3, Stadsgehoorzaal, Leiden
Geen moment slaat de verve
ling toe. Het Zweeds Symfonie
Orkest Gavle houdt je een hele
avond in de ban. Vol energie en
jeugdige frisheid wordt er ge
musiceerd. En als je kiest voor
zo'n kanjer van een pianiste,
die zich als een lenige tijgerin
op het klavier stort, dan.laat je
je al gauw verleiden tot over
moed.
Was 'Drottningholms-Musi-
que' van J.H. Roman
(1694-1758) al een triomfante
lijke binnenkomer (deze Zweed
heeft vast en zeker gesmuld van
Handels 'firework' en 'water-
music'), Griegs pianoconcert
staat bol van levenslust en da
dendrang. De power die de frê
le Enrica Ciccarelli etaleert laat
het orkest niet onbewogen. In
het 'Allegro moderato molto
marcato' is de Stadsgehoorzaal
bijkans te klein voor zoveel
overweldigend vuurwerk. In dit
deel kan het orkest het niet la
ten om Ciccarelli te overtroeven
en dat is voorstelbaar, maar wel
een beetje te veel van het goe
de.
Bij het zien van zoveel prach
tige arm, pols- en handentaai
zou Rodin onmiddellijk zijn
gaan beeldhouwen. De combi
natie van enorme uitgebalan
ceerde kracht en katachtige
soepelheid en gratie maakt Cic-
carellis spel tot een ware hap
pening. Zo expressief en lenig
hoor je dit pianoconcert zelden
of nooit. Al spelend is zij diri
gent over haar eigen doen en
laten, waarbij de echte dirigent
Carlos Spier zich belangeloos
aanpast.
Ook Shostakovichs 9e Symfo
nie is een voltreffer. Het Allegro
begint ironisch grappig: speelse
fluitjes, trommeltje, piccolo
kriebelen spottend door elkaar,
fikse trompetten marcheren er
doorheen. Maar zoals altijd kan
Shostakovich niet zonder me
lancholie. Het welt op in intens
droevige frasen, eerst door een
tere hobolijn, gevolgd door een
even trieste klarinetsolo. De
fluit en fagot doen aarzelend
mee. Stuk voor stuk maken ze
de flemende, iets gevoileerde
dalende lijn om gehoord te
worden. Dat vereist (geheel te
recht) alle aandacht van de luis
teraar. Het is genieten gebla
zen.
Leven alle instrumenten zich
tegelijkertijd uit dan ontstaat er
een onweerstaanbaar mooi,
koperachtig coloriet. De Ro
mance voor viool en orkest van
Svendsen (1840-1911) is een ei
landje van rust en ingetogen
heid. waarin de 14-jarige Rosa
Arnold soleert. Haar toon is nog
klein en bij de inzet een beetje
onzuiver, maar al spelend toont
zij al innerlijke kracht en bewo
genheid.
fieuwe tekenaar Tom Poes
gerhorst den berg De in België wonende tekenaar Dick Mate-
igaat Marten Toonder opvolgen als tekenaar van Tom Poes.
lie de teksten van de nieuwe stripverhalen gaat schrijven is
og niet bekend. Marten Toonder stopte in 1986 met het teke-
i ?n en schrijven van Tom Poes. Omdat er toch vraag naar nieu-
e verhalen blijft bestaan, heeft hij nu ingestemd met een ver
lig door anderen.
lichael Caine (71) overleden
idenDe drijvende kracht achter de Britse Booker Prize voor
^iem eratuur, Sir Michael Caine, is in Londen overleden. Caine, die
f# in kanker leed, was 71. Caine leidde 23 jaar het bestuur van de
eratuurprijs. die als de belangrijkste in Groot-Brittannië geldt.
Wereldpremière Stijlcomponist in Leiden
recensie susanne lammers
li Dl 3e"'n- Heden Stad van Hotel Modern Door Pauli-
te, Arlène Hoornweg, Harriet van Reek, Carolien
eddfj ansche, Herman Helle en Ruud van der Pluijm. Ge
zien: 24/3, LAKtheater, Leiden.
ag sl
enJ I jaren twintig is er een film gemaakt
een dag Berlijn. De melkboer, het ver
dat langzaam begint, en dan op volle
het grotestadsleven dat tot het vol-
ochtendgloren doorgaat. Heden
een coproductie van Hotel Modern
Lantaarn/Venster Werkplaats lijkt
op, maar dan in het theater,
voor iedereen zichtbare buitenkant
et stadsleven wordt voorgesteld door
gse dingetjes, die een heel ander
e leven krijgen. In een decor van wol-
bbers gemaakt van manshoge dozen
het leven op gang. Een verkeersweg
vol kadetjes en casino-broden trekt voorbij.
Een hand met een wollen handschoen is
een schattig hondje, totdat met een tube
gemeen mosterdkleurige verf zijn ware
aard onthuld wordt. Een ketchupfles wan
delt voorzichtig de hoek om, maar een
klapperpistooltjc wordt hem fataal. Een ba
naan pleegt zelfmoord vanaf een hoge flat.
Doodernstig, heel inventief kinderspel, en
zo effectief dat de voetbalsupporters van
Heineken-blikjes die midden in de nacht
het plein onveilig maken, ondanks de hila
riteit er zelfs in slagen je een beklemmend
gevoel te geven.
Er is echter ook nog een binnenkant. Die
inkijkjes zijn niet altijd zo goed getroffen en
meeslepend als de buitenkant. De blik die
je gegund wordt in de grote kartonnen do
zen, is kort en de beelden zijn wat vaag.
Wat willen het etende meisje in het wit en
de grote dreigende hand nou eigenlijk dui
delijk maken, wat moet die in de pindakaas
roerende man? Maar als er tekst bijkomt,
wordt het beter. Schrijnend zijn de twee
vrijgezelle dames over hun pas aangeschaf
te grijze kleedje, dat in tegenstelling tot zij
zelf wèl een verhaal heeft.
Prachtig ook is de opsomming, helemaal
aan het begin van de voorstelling, van de
kamers en voorwerpen in een huis. Een ou
demensen-huis overduidelijk, en nostal
gisch gezellig met kachels, puzzels in de
kast in de achterkamer, en een tosti-ijzer in
de la van het fornuis. Uit de spullen rijzen
mensen op. Die er ook weer in ondergaan:
de opsomming eindigt met een zwart pla
fond en slakkensporen onder het rode kast
je in de achterkamer. Mensen bestaan in
hun dingen en Hotel Modem laat dat zien
in een ijzersterke vorm en met veel liefde
en fantasie.
De schrijfster van het Boeken
weekgeschenk 1999, Connie
Palmen, heeft tijdens de Boe
kenweek handtekeningen ge
zet in ruim twintigduizend
van haar boeken. Volgens
Paulien Loeris van de Stich
ting Collectieve Propaganda
van het Nederlandse Boek is
dit nog niet eerder vertoond.
„Overal waar Palmen kwam,
stond het rijen dik." Tijdens
de Boekenweek, die zaterdag
20 maart werd afgesloten,
kregen boekkopers 'De Erfe
nis' van Palmen cadeau. In
totaal bezochten ruim tien
duizend mensen de signeer
sessies en lezingen van de
schrijfster.
In vergelijking met vorig
jaar steeg de totale boekom-
zet met ongeveer 4 procent,
schat de CPNB. De oplage van
'De Erfenis', 745.000 exem
plaren, bleek net toereikend
om alle bezoekers van de
boekhandel tijdens de Boe
kenweek van een exemplaar
te vdorzien. En dat terwijl er
dit jaar al 44.000 meer gratis
boeken in omloop waren dan
in 1998 toen boekkopers 'De
heilige Antonio' van Amon
Grunberg cadeau kregen.
caroline van overbeeke
Jvvas even schrikken. Maar
it een jaar had dr Wim Tig-
I universitair docent Engels
h de Leidse Universiteit, ge
it aan zijn vertaling van Al-
j Tennysons treurdicht In
uit 1850. Het ge
ilt, „het Boegbeeld van de
jloriaanse poëzie", was nog
Kit integraal in het Neder-
vertaald. En toen Tigges
uiteindelijk aanbood aan
;verij Anthos-Ambo, meld-
Ifmen dat er net een andere
g van het gedicht gereed
I gekomen. Die vertaling van
Jhand van Rudy Bremer ligt
piddels in de boekhandel,
jlaar Tigges zette door. „Ik
dhet zonde om mijn manu-
t in de la te laten liggen",
Ivond een uitgever: Direct
Dutch Publications, in Den
Haag. Hij ontmoette Bremer
eind vorig jaar op een 'vertaai-
middag' en vertelde hem dat hij
ook met een uitgave zou ko
men. „Bremer vatte dat sportief
op, was er heel positief over.
We spraken toen af dat we een
avond zouden organiseren
waarbij we over onze beide ver
talingen met elkaar in debat
zouden gaan."
Het debat is vrijdag in het
LAK-gebouw, zaal 235 en be
gint om 20.00 uur. Dr Tjebbe
Westendorp, collega van Tig
ges, draagt vrijdagavond stuk
ken uit het beroemde sonnet
voor en vervolgens gaan de bei
de vertalers, Bremer en Tigges,
de discussie met elkaar en met
het publiek aan over hun inter
pretaties van het gedicht.
leiden silvan schoonhoven
Onder het spitse rieten dak van
het Walter Maashuis speelde in
een illuster verleden Horowitz.
John Cage componeerde er zijn
stukken. Messiaen zat er achter
het klavier. De kapitale villa in
Bilthoven ademt de vergane
glorie van muzikale inspiratie,
artistieke ruzies en roemruchte
huisconcerten. Zelfs het dak
heeft de vorm van een vleugel
en in de tuin bouwde architect
en musicus Julius Röntgen een
exacte kopie van het componis
tenhuisje van Edward Grieg.
Het hele terrein is een be
schermd rijksmonument, waar
het al honderd jaar een komen
en gaan is van grote namen en
illustere avant-gardisten. De
pianist Kees Wieringa woont in
een houten uitbouw van deze
historische villa, die hij door
middel van een stichting voor
de muziekwereld heeft weten te
redden. Hier vertelt hij over
'zijn' componist Jacob van
Domselaer en de première van
diens tweede pianoconcert
aanstaande zondag in Leiden.
Op het Dageraadconcert, de
opmaat voor de tentoonstelling
over onder meer De Stijl, in De
Lakenhal, zal Wieringa achter
de vleugel zitten in zijn strijd
om de miskende componist
Van Domselaer op de muzikale
kaart te zetten. Van Domselaer
heeft nooit tussen de promi
nenten in het Walter Maashuis
gezeten: zijn werk is eigenlijk
nooit begrepen en in vergetel
heid geraakt. „Ze verklaarden
hem voor gek." Sinds de jaren
dertig is hij nauwelijks meer
uitgevoerd. Wierenga verheugt
zich buitengewoon op de uit
voering van het werk van deze
raadselachtige Stijlcomponist.
Een wereldpremière.
De componist Jacob van
Domselaer is eigenlijk een tra
gisch figuur. Iemand die zulke
extreme, abstracte muziek
componeerde dat het publiek
zich van hem afkeerde. Wierin
ga: „Zijn opvattingen ontwik
kelde hij samen met Mondri
aan. Zij hielden zich bezig met
de ingewikkelde ideeën van de
Kees Wierin
ga: „Muziek
lijkt niet op
de werkelijk
heid."
FOTO
HANS VAN
WEEL
Larense filosoof Schoenmae-
kers, die de basis heeft gelegd
voor de hele Stijlbeweging. Zijn
filosofieën gingen heel ver. Alle
maal hele moeilijke theorieën
over de horizontale en de verti
cale dimensie van de tijdmaat
die de basis van de muziek is,
dat soort dingen."
Het was in die roerige jaren
van De Stijl dat schilders op
zoek waren naar het antwoord
op de vraag: hoe kunnen wij
schilderijen maken die niet op
de werkelijkheid lijken? „Toen
drong het tot ze door dat er al
een kunstvorm was die dat be
reikt had: de muziek] Muziek
lijkt niet op de werkelijkheid.
Maar Van Domselaer ging nog
verder. Die vond zelfs de mu
ziek niet abstract genoeg. Die
moest teruggebracht worden
tot het hoogst noodzakelijke.
Zijn muziek werd steeds extre
mer, had geen ritme meer. geen
melodie. Hij is daar uiteindelijk
helemaal op stukgelopen. Toen
heeft hij zich ervan afgewend -
niet omdat het publiek het niet
snapte want publiek interes
seerde hem niet- maar hij kon
zijn ei niet meer kwijt. Hij keer
de toen terug naar een muziek
soort die veel publieksvriende
lijker is. Het tweede pianocon
cert is dan weer heel klassiek en
doet denken aan Chopin,
Brahms en Mozart. Hij maakt
nog wel gebruik van die theo
rieën van Schoenmaekers, maar
het klinkt niet zo kaal en ab
stract meer als zijn vroege
werk."
Als je de muziek van Van
Domselaer hoort, voel je direct
de broeierige sfeer van een pe
riode in de Nederlandse kunst
waarin heel veel gebeurde; ru
moerige en rokerige Dada-
avonden waar Kurt Schwitters
en Van Doesburg zomaar kon
den opduiken. Want op dat
soort avonden heeft hij ook ge
speeld. „Het was een tijd waar
in schilders en musici veel meer
in eikaars werk geïnteresseerd
waren. Dat zag je aan al die
kunstenaarsgroeperingen.
Sinds de jaren vijftig is dat ver
schijnsel bijna helemaal ver
dwenen."
„Van Domselaer is een beetje
mijn eigen ontdekking. Het
heeft iets heel eigens -een echte
verrijking voor de Nederlandse
muziek! Onbegrijpelijk dat het
al die jaren niet gespeeld is. Het
tweede Pianoconcert is hele
maal niet kaal en abstract. Bij
Nederlandse muziek denken
we vaak aan allerlei kneuterige
dingen, maar wat deze man
maakt is zó onconventioneel.
Kenners zeggen dat het de
meest extreme muziek is die
ooit gecomponeerd is in Neder
land. Om dat uit te voeren is
toch een beetje lef nodig."
Het Dageraadconcert is op
28 maart om 15.00 uur in de
Stadsgehoorzaal. Werken van
de volgende componisten
staan op het programma: Alp-
hons van Diepenbroek, Wil
lem Pijper, Jacob van Domse
laer en Matthijs Vermeulen.
:heologen van het Rijks-
ïseum van Oudheden
LTStc de Universiteit Leiden
snu iben in een Oud-Egyp-
oetl h grafveld bij Sakkara
in w i beschilderde mum-
^ekist uit ongeveer 1450
zaln)r Christus opgegraven.
in ast de mummie van een
1 n bevat de kist een
ik- tscarabee, een bronzen
t g en een verguld borst
raad met blauwe glazen
len. De mummie was
rn een houten neksteun in
kist gelegd. De manier
i begraven wijst er vol-
Q. is het onderzoeksteam
dat de overledene een
n van aanzien was.
x annet van aarsen
�l naam hebben zij niet om-
een grafsteen ontbreekt.
1/1 gegeven is opmerkelijk. Be-
fijke heren werden in het
le Egypte van zo'n 3500 jaar
den bijna nooit anoniem
faven. De vondst van het
verschaft de wetenschap-
nieuw inzicht in de oor-
ong van de begraafplaats bij
a, dertig kilometer ten
Cairo. Tot nu toe
aangenomen dat het graf-
stamt uit de periode van
meer de farao's Amen-
III, Toetanchamon, Ho-
leb en Ramses II (circa
1-1250 voor Christus). Maar
ng van het nu gevonden
iten opzichte van eerder ge-
irofH den graven en de versiering
de kist doen vermoeden dat
begraafplaats honderd jaar
Ier in gebruik werd geno-
ppl i,rond 1450 voor Christus.
lJ|i let grafveld bij Sakkara
dt al sinds 1975 jaarlijks be-
it door archeologen van het
smuseum van Oudheden,
l/ft ï331 's eerste expeditie in
enwerking met de Leidse
rersiteit. De opgraving staat
';r leiding van dr. René van
tem van de universiteit. Het
r J erzoek heeft onder meer tot
i. I informatie te vergaren
de historische context van
De gevonden mummiekist met mummie van een man uit circa 1450 voor Christus.
de Egyptische collectie in het
Rijksmuseum van Oudheden.
Het museum bezit sinds het
begin van de 19e eeuw een gro
te verzameling beelden en re
liëfs, onder meer uit graven bij
Sakkara. Reliëfs uit het graf van
Horemheb (de hoogste legerof
ficier ten tijde van Toetancha
mon, later zelf farao) en de
beeldengroep van schatbewaar
der Maya (een soort minister
van financiën tijdens de rege
ring van Toetanchamon) en
zijn vrouw Merit behoren tot de
topstukken van de museumcol
lectie.
Tijdens eerdere expedities
naar Sakkara hebben de arche
ologen van Oudheden tien graf
complexen onderzocht. Doel
was in de eerste jaren het terug
vinden van het graf van Maya.
dat voor het laatst was gezien
door de Berlijnse geleerde R.
Lepsius, die in de jaren 1842-
1845 een expeditie leidde naar
Sakkara. Lepsius gaf de plek
van het graf echter verkeerd
aan. Na ruim tien jaar onder
zoek hadden de wetenschap
pers eindelijk geluk. In 1986
werd het graf van Ramose, een
legerofficier, gevonden. Dit had
twee schachten waarvan er één
via een doorbraak leidde naar
het graf van Maya en zijn vrouw
Merit, 22 meter onder de grond.
Volgend jaar is de restauratie
van dit rijk gedecoreerde graf
voltooid.
De mummiekist die nu is ge
vonden, was begraven in een
kuil in het zand. De vondst is
ter plaatste opgeslagen voor
onderzoek en restauratie. Vol
gens een woordvoerster van
Oudheden zal de kist niet naar
Leiden worden verscheept.
Na terugkeer van de onder
zoekers uit Egypte, geeft expe
ditieleider Van Walsem op 13
april een lezing in het museum
over de resultaten van de op
gravingen.
