Unie
Het zieke hart van de Europese
Buitenland
Europese Commissie is
H od, wat blijft is de
ignose. Fraude,
endjespolitiek en
nbeheer, oordeelden de
irurgen van het Comité
?l i Wijzen. Maar hoe ziek is
[bestuurlijk hart van
ropa?
Verkalkt
Een stevige stroomstoot kan het
bestuurlijk hart van Europa
door de huidige acute crisis
Mkwartier van de Europese Commissie.
Jacques Santer, de voorzitter van de Europese Commissie, maakt het aftreden van de voltallige Commissie bekend.
foto reuters arnd wiegmann
De voltallige Europese Commissie
in betere tijden. foto epa
'Zo'n kabinetschef bukt ja tegen zijn baas en gaat zijn eigen gang'
ten eisen om die taak behoorlijk
uit te voeren. Maar zo scherp is
het nooit gespeeld."
„Een wanverhouding", zo ty
peert Engwirda het verschil tus
sen taken en personeel. Hij
snapt de klaagzang hierover,
maar maant Santer tegelijker
tijd de hand in eigen boezem te
steken. Onder zijn vierjarige
voorzitterschap heeft namelijk
geen enkele personeelsraming
voor nieuw beleid het licht ge
zien. „De Commissie had boter
bij de vis moeten eisen, of taken
moeten weigeren. Beiden heeft
ze de laatste jaren stelselmatig
nagelaten."
Harakiri
isvoorjaar 1993 als Antonio
traro, Europees ambtenaar
dissel, zichzelf van het le-
berooft. Een sprong uit het
iop de zesde verdieping
het gebouw van de Europe-
ommissie is afdoende. Hij
li precies voor de hoofduit-
g.De financiële controle-
men wisten net dat Quatra-
onderdduizenden guldens
3 voor arme tabaksboeren
uid-Europa had verdonke-
lalle misstanden in de Eu-
se Unie eindigen gelukkig
hamatisch. De deze week
fraude, vriendjespolitiek
ranbeheer verantwoordelijk
=lde Commissie - het dage-
bestuur van de EU met een
budget van 190 miljard gul-
nam gewoon ontslag. Alle
tig commissarissen kozen
ivolgens voor het gebouw
ad te verlaten. Via de hoof-
gang, met opgeheven
üVVant, bezweert voorzit-
scques Santer: „Mijn gewe-
iiwitter dan wit."
\n Jacques. Al bij zijn
sals voorzitter in 1995 was
ageliefd, getuige de scha-
raeerderheid van 22 stern-
as de Luxemburger toen
Bturopees parlement ver-
ÉYoor zijn vertrek liet hij
set eens meer op een
ming aankomen. Met het
üiarde vonnis van het spe-
Comité der Wijzen over
dub op tafel, zou zoiets
een ver doorgedreven vorm
masochisme zijn.
live persoonlijke verrijking,
Éde Commissie namelijk
aangewreven wat voor een
iurder dodelijk is: onwe-
beid, nepotisme, verspil-
Dat gaat nu veranderen, weet
Engwirda. Wat dat betreft is er
geen beter medicijn dan een
acute crisis. „In Nederland
maakten we ook vrolijk plan
nen, zonder ons te bekomme
ren om de uitvoering. Tot het
RSV-schandaal, begin jaren
tachtig. Toen kwam de omme
keer. Europa loopt wat be
stuurscultuur betreft twindg
jaar achter op Nederland."
Brinkhorst verwacht veel van de
nieuw aan te stellen voorzitter.
„We zitten nu met een harakiri -
Commissie, die de toiletten bij
wijze van spreken nog mag
schoonmaken. Maar straks
hebben we een voorzitter die
dankzij het Verdrag van Am
sterdam politiek leiding móét
geven. Zo staat het er. Ik hoop
dat de regeringsleiders deze
keer een man of vrouw voor
dragen die de guts heeft om dat
waar te maken."
ling en lafheid. „Het is moeilijk
iemand te vinden in de Com
missie die nog enig gevoel voor
verantwoordelijkheid heeft",
concluderen de Wijzen. En
Santer weet dat dit ene zinnetje
alleen al hem in lengte van da
gen zal worden nagedragen.
Door Maarten Engwirda bij
voorbeeld, de oud-fractieleider
van D66, die nu als lid van de
Europese Rekenkamer in
Luxemburg woont. Dat Santer
het rapport van Wijzen als 'on
heus' en 'onevenwichtig' van
de hand wijst, brengt Engwirda
niet van zijn stuk. „Petje af voor
dit rapport. Het geeft een eerlijk
en duidelijk oordeel. Ik herken
hun verhaal over het bestuur
van de EU, al is dat weinig vlei
end."
Instemmend citeert Engwirda
de conclusies over de commis
sarissen die zich verschuilen
achter anderen, en zo hun ver
antwoordelijkheid ontlopen.
„De eurocommissaris weet ge
woon: wat ik zelf doe maakt
niet zoveel uit, alleen de hele
Commissie kan worden aange
sproken. En dat zal zo'n vaart
niet lopen."
Baronieën
Laurens-Jan Brinkhorst, oud di
recteur-generaal bij de Com
missie en nu lid van de begro
tingscontrole-commissie in het
parlement, prijst die 'collegiali
teit' als een goede vuistregel.
„De commissarissen moeten
beschermd worden tegen de
druk van hun eigen lidstaten.
Daarom treedt de commissie
als één geheel op: niemand
hoeft te weten wie ergens voor
of tegen heeft gestemd. Maar
het is ontspoord in een systeem
van: wij dekken elkaar altijd. Als
jij mijn rug krabt, dan krab ik
de jouwe. Er zijn twintig baro
nieën ontstaan, die zich niet
met eikaars zaken bemoeien.
Zo'n vrouw als Cresson hebben
ze gewoon laten zwemmen
toen het bij haar fout liep."
Bitter stelt Engwirda 'uit eigen
ervaring' vast dat commissaris
sen niet eens de moeite nemen
het verslag van de Rekenkamer
te lezen over fraude op hun ei
gen 'ministerie' (DG of directo
raat-generaal in eurojargon).
„Het komt voor dat ze deze
taak simpelweg aan de hoogste
ambtenaar delegeren. Dat is
een teken aan de wand: men
weet niet en wil niet weten wat
er speelt."
Is de Commissie als hartspier
van bestuurlijk Europa aardig
verslapt, ook in de kamers erom
heen klopt niet alles. Engwirda:
„Voor lagere ambtelijke func
ties móét je solliciteren via
wedstrijden, maar in de top
wórd je geparachuteerd.' Op ba
sis van politieke kleur of natio
naliteit." Met alle gevolgen van
dien. „Het topkader is meer
oog blijven houden voor de po
litieke aspecten dan voor het
management", concludeert het
Comité. In rond Nederlands:
het spel gaat boven de knikkers,
behendigheid boven beleid.
En dat wreekt zich, vooral als
deze ambtelijke oppergoden er
een eigen agenda op nahou
den. „Brussel doet me denken
aan die Britse televisieserie Yes
Ministerverzucht Louisewies
van der Laan, tot voor kort de
woordvoerster van commissaris
Van den Broek. „Zo'n kabinets
chef die gewoon ja knikt tegen
alles wat zijn baas zegt, en in
tussen zijn eigen gang gaat om
dat hij weet: blijf en de mi
nister is straks weer weg."
Er is nog iets. Vlak voordat de
commissaris vertrekt, worden
zijn of haar lakeien vaak nog
even snel op een mooie functie
bij de diensten van Commissie
geparkeerd. Dat leidt tot enor
me frustraties bij de gemoti
veerde ambtenaren die gedacht
hadden dergelijke banen in de
wacht te kunnen slepen. Brink
horst: „Het systeem is fnui
kend. Er moet zo snel mogelijk
een eind aan komen, want pre
cies daardoor erodeert de onaf
hankelijke bestuurscultuur."
heen slepen, maar afdoende is
het niet. De vitale kanalen tus
sen hoger en lager ambtelijk ni
veau én tussen de verschillende
DG's zijn na jaren onachtzaam
heid namelijk verkalkt. „De Eu
ropese Unie bestaat uit alle
maal leisteenlagen, waar je niet
doorheen komt. Veel informatie
blijft op bepaalde niveaus ste
ken. Instructies van de com
missaris sijpelen niet door naar
beneden, klachten van de basis
bereiken zelden de top", analy
seert Van der Laan.
Wat de ene afdeling doet, weet
de andere dus niet. Het Comité
van Wijzen merkt op dat er
'even zovele ambtelijke konink
rijkjes als commissarissen' be
staan. Engwirda glimlacht mild:
„Verkokering van het ambtelijk
apparaat is ook Nederland niet
vreemd. Alleen telt Den Haag
13 ministeries en de Commissie
24 verschillende diensten. Dat
komt de slagkracht niet ten
goede."
Het meest fnuikend is dit voor
de financiële controle. Want de
puinhoop waarmee de Wijzen
nu uitpakken, is geenszins
nieuw. Jaren achtereen trok de
Rekenkamer aan de bel, maar
de Commissie hield zich doof.
De media schreven het op, de
Commissie wimpelde het af.
Zelfs de eigen interne accoun
tantsdiensten werden niet ge
hoord. Die liepen zich te pletter
op het leisteen.
„Het Comité is van mening dat
dit een kernprobleem vormt",
schrijven de Wijzen. Met diepe
wortels, vult Engwirda aan.
„Zuidelijke landen kennen van
oudsher een systeem van con
trole vooraf. Noordelijke lidsta
ten kiezen voor permanente
controle op subsidies: voor, tij
dens en na de projecten. Wat je
ook over die twee systemen af
zonderlijk ook kunt zeggen, de
mix die de EU heeft gekozen
werkt in ieder geval niet."
Doelmatiger
Een slappe Commissie, een
machtsgeile top en een mach
teloze basis. Anne Jacques.
Want ondanks alle kritiek be
amen vriend en vijand dat San
ter meer dan zijn zo geroemde
voorganger Delors heeft gestre
den voor verandering. „Het is
mijn obsessie het bestuur van
Europa doelmatiger te maken
verklaarde hij in 1996. Veelbelo
vende initiatieven met klinken
de namen als SEM 2000 Sound
and Efficient Management) en
MAP 2000 (ManagementAction
Plan) duikelden over elkaar
heen. „Minder doen, maar be
ter", was de lijfspreuk van San
ter, en daar is hij - zonder cy
nisme - in geslaagd. Zo is het
jaarlijks aantal nieuwe Europe
se wetten gedecimeerd.
.Alles daalt nu op het hoofd
van Santer neer, en dat is on
rechtvaardig", erkent Brink
horst. „Niet door hem, maar
onder zijn voorganger Delors is
de Commissie van een wetge
vend orgaan een multinational
geworden, die 130.000 contrac
ten over de hele wereld beheert.
De lidstaten vonden dat alle
maal prachtig en hebben niet
ingezien dat je een keiharde
vent nodig hebt om dat te ma
nagen. Integendeel: in 1994
hebben ze doelbewust de wei
felende, aarzelende Santer uit
verkoren, als een soort zwakke
re versie van Delors. Ik heb er
moeile mee dat de regeringslei
ders nu hun handen in on
schuld wassen. Die handen
zien zwart als roet."
De Commissie lijdt gewoon on
der te weinig mankracht, stelt
Johannes ter Haar. tot voor kort
hoofd van het EU-hulppro-
gramma voor Oost-Europa.
„Met het apparaat van een
middelgrote stad moeten wij
hier héél Europa én de nood
hulp in de rest van de wereld
managen. Er passeert bijna
geen vergadering van regerings
leiders of men heeft weer wat
bedacht: Bosnië moet opge
bouwd, de ravage na een vloed
golf in Midden-Amerika opge
ruimd, of er moet massaal
voedselhulp worden verstrekt
aan Rusland."
Het aanstellen van méér Euro-
craten was echter onbespreek
baar. Sterker: Brinkhorst rekent
voor dat er bij de komende top
in Berlijn nog eens 4.000 mede
werkers van de loonlijst worden
geschrapt. „Dat is het ijzeren
gevolg van de nullijn. Als je op
die weg doorgaat, ben ik echt
bang dat de hele Commissie in
elkaar dondert."
Ter Haar kan erover meepraten:
„Mijn dienst ging over ruim 1
miljard gulden voor bijna 12
voormalige Sovjet-republieken.
Daar had ik dan een handjevol
mensen voor. Heel lang hebben
we heel hard gewerkt: 15 tot 18
uur per dag. Daar ben ik op af
geknapt. Achteraf moetje zeg
gen: de Commissie had mini
maal 30 of 40 man extra moe-
