beetje circus mag weer
k Nacht van de Poëzie
'Underworld is nooit goed genoeg'
fö? t :%Êji
Cultuur Kunst
;1 Waakbeesttekeningen bij Sidac Studio
Us
and
Them
Kibbelen over kleding tijdens een begrafenis
cCartney,
iringsteen
Joel in
lock Hall
Fame
BERDAG 18 MAART 1999
ïch
CHEF JAN RIJSDAM, 071-5356444, PLV. CHEF ANNET VAN AARSEN 071-5356443
'ssen
Wag; pcfipENPE KUNST RECENSIE
SANDRA SPUKERMAN
Marie Oosterbaan en de Beeld-
tekeningen en cartoons. Te
4 Jftn 28 maart, vr t/m zo 13 00 -
)t0[ jur, Sidac Studio. Hogewoerd 77,
L beesttekeningen. Het
Xi enigszins dreigend en
7505 sief, maar de tekeningen
nee de Leidse kunstenaar
Oosterbaan momenteel
ac Studio exposeert, zijn
chter niet. Ze zijn eerder
jenlijke, slechts hier en
tikJe agressief en soms
i, De manier van presen-
Oosterbaan heeft ze in
van 5 bij 5 achter glas op
uur bevestigd - maakt dui-
dat het haar niet om dat
eest gaat. Zelfs het feit
de waakbeesttekeningen
jbaseerd op een krokodil-
eldje dat ze vond bij het
kken van een nieuw ate-
loet niet ter zake. De teke-
n ervan zijn hun eigen le-
<ty
ven gaan leiden. Herhaling,
vorm, ritme, compositie en niet
te vergeten het proces van het
tekenen zelf, vormen de essen
tie van Marie Oosterbaan's
werk.
Het meest geslaagd van de
Waakbeesttekeningen is serie
nummer drie. Daarin lijken de
beesten in een vloeiende bewe
ging aan alle kanten het papier
op en af te lopen. Hier heeft
Oosterbaan alle vrijheid geno
men, terwijl zij zich bijvoor
beeld in serie nummer twee
duidelijk heeft beperkt. Daar
respecteert zij de grenzen van
elk vel papier, zodat iedere te
kening binnen het eigen vlak
blijft. De serie is daardoor min
der een geheel en dus minder
krachtig.
Als de kunstenaar genoeg
heeft van het tekeningen van
waakbeesten, beperkt zij zich
tot het trekken van enkel lijn
tjes. Van rechts naar links, met
in het midden een nieuwe aan
zet. Ze trekt de lijnen met de
hand. Er komt geen lineaal aan
te pas. Dikke strepen latex en
verschillende soorten olie ge
ven kleur aan de zwartbruine,
dicht op elkaar staande strepen.
De rust en poëzie van deze wer
ken, waar Oosterbaan er veel
van maakt, klinkt ook door in
de titel: Ik ga op muizenpootjes.
Je kunt wegzakken in deze teke
ningen en je overgeven aan het
ritme van de herhaling.
Dat geldt ook voor de laatste
serie die Oosterbaan exposeert:
Polranny fires van A tot Z. In
series van drie heeft zij haard
vuren getekend, die per vel iets
van kleur en vorm veranderen.
Net als de rest zijn ze te subtiel
om in een oogopslag geheel tot
je door te laten dringen.
Marie Oosterbaan nodigde
De Beeldleveranciers uit om
hun cartoons naast haar eigen
werk te tonen. In hun werk is
een veelheid zichtbaar waarin
herhaling ontbreekt. Deze
groep kunstenaars, waarvan Pe-
ti Buchel, Carolien Feldbrugge
en Femke van Heerikhuizen de
kem vormen, worden regelma
tig ingehuurd door ministeries,
instellingen en bedrijven om
tijdens vergaderingen en brain
stormsessies visueel te reageren
op wat er gezegd wordt. Een
beeld zegt meer dan duizend
woorden" is daarbij het uit
gangspunt.
Hoewel de tekeningen en
cartoons treffend zijn en vaak
ook humoristisch, zijn ze bui
ten hun ontstaanssituatie voor
de buitenstaander niet altijd
goed te begrijpen. Zonder de
juiste context doet een cartoon
het nu eenmaal niet. Daardoor
blijven enkele helaas steken op
het niveau van een aardig
plaatje. Hier heerst de veelheid
van het eenmalige. Terwijl de
veelheid van Oosterbaan be
staat uit een veelheid door her
haling. Herhalingen waar je
uren naar kunt kijken, waar je
van alles zelf bij kunt fantase
ren en waarin je steeds meer
subtiliteiten kunt ontdekken.
\otste knaller is optreden van countryzangeres Ilse DeLange
cht gaat er weer tegenaan. Voor de negentiende
Negentien dichters, ditmaal, in Muziekcentrum
enburg. Dat betekent ruim zeven uur poëzie, van 's
ids acht tot diep in de nacht. Een paar dichters van
en faam treden op - Hugo Claus, Eva Gerlach,
itKouwenaar - maar ook nogal wat relatief onbe-
le en nieuwe, jonge dichters. Tussen de gedichten
zijn er entr'actes. Zo is er de acrobate Dominique
i, een Franse dame die adembenemende toeren
aalt in tientallen meters lange draperieën. Een beetje
is mag weer, kennelijk.
HT' INGE VAN DEN BLINK
lang moest De Nacht
'serieus zijn, nadat er in
kritiek was op de
sachtige attracties die me
steer van het poëziefeest
ilden. Nu is :de tijd op-
i rijp voor een beetje luch-
ermaak en tromgeroffel
Gelukkig maar,
urenlang geconcentreerd
ren, dat houdt zelfs de
ste poëzieliefhebber niet
tromgeroffel komt - na
emacht - van Medicamen-
le kan oere Braziliaanse slagwer-
part die exotisch klinkende in
enten als surdo, caixa,
eiro, tamborim en agogo
sien.
ilicitair gezien de grootste
ir is het optreden van de
countryzangeres Ilse DeLange.
Eveneens het vermelden waard:
de flamencodanser Fernando
Romero, die wordt begeleid
door Paco Arriaga op gitaar. De
(blinde) Utrechtse cabaretier
Vincent Bijlo komt voor de
tweede keer als entr'acte, onder
het motto 'zien of gezien wor
den, dat is de vraag'.
Voor de liefhebbers van
Griekse muziek is het optreden
van de Griekse klarinettist Pe-
tros-Loukas Chalkias iets om
met spanning naar uit te zien.
Chalkias speelt miroloi - klaag
liederen. Daarbij lopen de luis
teraar de rillingen over de rug,
beloven de kenners.
De bijna zeventigjarige
Vlaamse reus Hugo Claus was
al vaker op de Nacht van de
Poëzie. Terecht, want hij is een
van die dichters die geboren lij
ken om op een podium te
staan. Binnenkort verschijnt
Claus' nieuwe bundel Wreed
Geluk.
De jonge Utrechtse dichter
Ingmar Heytze (geboren in
1970) kwam als jongetje van
twaalf al met zijn ouders naar
de Nacht, nu mag hij zelf optre
den. Voor de tweede keer. Vorig
jaar sloot Heytze af, dit jaar be
gint hij. Dat is traditie. Bij uitge
verij Kwadraat verscheen on
langs zijn derde bundel 'Sta op
en wankel'.
Schrijver Serge van Duynho-
ven maakte drie jaar geleden
flink stennis in Utrecht, omdat
hij vond dat Muziekcentrum
Vredenburg de poëzie van de
jongeren negeert. Nu mag hij
zelf optreden, vanwege zijn
bundel Obiit in Orbit. Serge
wordt vergezeld door videokun
stenaar Gabriël Kousbroek, een
kind van Rudy Kousbroek en
Ethel Portnoy.
De Zuid-Afrikaanse dichteres
Antjie Krog komt ook. Zij stond
vorig jaar al op het programma,
maar was toen verhinderd om
dat ze het bezoek van president
Clinton aan Zuid-Afrika moest
coördineren. Krog is in het da
gelijks leven radiojoumaliste.
Robert Dorsman vertaalde haar
poëzie in het Nederlands.
Behalve dichters die hun ei
gen werk voordragen komen er
in Muziekcentrum Vredenburg
twee mensen optreden met
poëzie van dode dichters. Criti
cus Jaap Goedegebuure leest
werk van Marsman voor, waar
onder een niet eerder gepubli
ceerd vers over Utrecht. Mars
man had een intense haat-lief
de verhouding met de stad. Lu
cas Vandervorst, acteur en ar
tistiek leider van het Vlaamse
theatergezelschap De Tijd, leest
poëzie van Guido Gezelle.
De negentiende Nacht van de
Poëzie wordt gepresenteerd
door Anton Korteweg en Piet
Piryns.
Nacht van de Poëzie, Muziek
centrum Vredenburg, za. 20
maart, 20.00 uur. Optredende
dichters: Anneke Brassinga,
Hugo Claus, Miguel Declerq,
Tom van Deel, Charles Ducal,
Serge van Duynhoven, Piet
Gerbrandy, Eva Gerlach, Ing
mar Heytze, Peter Holvoet-
Hansen, Gerrit Kouwenaar,
Antjie Krog, Wiel Kusters, Pe
ter van Lier, Th. van Os, Wil
lem Jan Otten, Mustafa Stitou,
Miriam van Hee, Menno Wig
man. Entr'actes: Petros-Lou-
kas Chalkias, Vincent Bijlo,
Fernando Romero Paco Ar
riaga, Dominique d'Angelo,
Medicamento, Ilse DeLange,
An Pierlé.
ROTTERDAM
Helmut New
ton fotogra
feerde in 1988
Prinses Caroli
ne in Monaco.
De opname
maakt nu deel
uit van een
grote over
zichtstentoon
stelling in Rot
terdam met
werken vande
wereldbe
roemde foto
graaf en zijn
echtgenote
Alice Springs.
De tentoon
stelling in de
Kunsthal, ge
naamd Us and
Them, omvat
120 werken en
is te zien vanaf
zaterdag tot en
met 9 mei.
FOTO ANP
THEATER
RECENSIE SABINE VAN DEN BERG
Voorstelling: 'Pepermuntjes' door Tienertoneelclub Punk.
Idee: Tessa Dijksman Regie: Judith Porcelijn. Choreogra
fie: Rudi Bernard Vormgeving Bianca van Dongen. Ge
zien: 13/3, Theater De Ware Liefde, Leiden. Nog te zien,
aldaar: 19/3 en 20/3
De actrices Maria en Eva vragen zich na de
voorstelling hardop af waarom het publiek
blijft zitten terwijl het toneelstuk is afgelo
pen. Ze komen tot de conclusie dat de toe
schouwer misschien wil weten hoe het ver
haal verder gaat. Maar dat weet niemand.
Tienertoneelclub Punk speelt de voor
stelling 'Pepermuntjes'. De manier waarop
het stuk door Bianca van Dongen is vorm
gegeven, verdient een luid applaus. De kos
tuums zijn eenvoudig maar kleurrijk: de
tieners dragen paarse en blauwe broeken.
Drie lichtgekromde driehoekige schermen
worden na elke scène anders neergezet zo
dat het toneelbeeld continu veranderd en
verkleind kan worden als een intieme sfeer
dit behoeft. Een houten kist doet dienst als
bank, als verkleedkist en als lijkkist. Thema
van de voorstelling is 'de dood'. Sanja ver
liest haar allerbeste vriendin Marianne
door een ongeval. Ze is ontroostbaar en
boos dat haar vriendin haar niet gewaar
schuwd heeft, dat deze de vrachtwagen die
haar aanreed niet opmerkte en dat zij Mari
anne ooit tijdens een ruzie dood wenste.
Een zwaar onderwerp dat in dit stuk
luchtig wordt aangesneden. Toch wil de
voorstelling niet vlotten. Met horten en sto
ten krijg je de tekstfragmenten voorgescho
teld omdat er voortdurend changementen
zijn waarin de schermen op een andere
plek worden gezet. Als bezoeker zit je dus
veel en net te lang in het donker. En het
stuk is niet zo boeiend dat je popelt om het
vervolg te kennen. Soberheid kan een voor
stelling sieren. Maar deze tekst is vooral
simpel en alledaags, het enige opvallende
woord uit een hoger taalregister is 'heen
gaan' dat door Toon wordt gebruikt. Een
jongen die zijn vader verloor. Hij wordt een
stuud genoemd want hij zit op het gymna
sium. En daarom slaat hij natuurlijk zulke
taal uit. Het ligt allemaal wel erg voor de
hand. Bij de begrafenis van Marianne kib
belen haar schoolvriendinnen over hun
kleding en dan hoop je toch dat één van
hen zegt hoe onbelangrijk dat wordt als je
iemand moet begraven. Maar dat mag je
van dit stuk helaas niet verwachten.
Tijdens de dienst blijft Sanja thuis. Ze
kan het niet aan. Deze Sanja is de meest in
teressante rol. Ook omdat zij door twee
meisjes wordt gespeeld. De een verbeeldt
Sanja voordat zij haar vriendin verliest, de
ander speelt de rouwende die wonderpe-
permuntjes eet waarmee zij de herinnering
aan de overledene kan oproepen. Daar
naast slagen deze jonge actrices er met hun
spel in te overtuigen.
De tieners van Punk moesten met een
fascinerend gegeven aan de slag, en dat
komt duidelijk naar voren. Toch hadden zij
wel een vleugje poëzie verdiend, en dat
heeft 'Pepermuntjes' niet te bieden.
Studiogenie Rick Smith wantrouwt woorden en toevaligheden
Parzen Elmerson, Karl Hyde en Rick Smith van Underworld.
ROMFORD JOHN OOMKES
Dance was jarenlang het muzikale genre
van anonimi. Niet de artiest, maar de club
bezoeker stond centraal in de muzikale be
leving. Het Britse trio Underworld plaatste
het spotlicht weer op de eigen kunstzinnige
identiteit van de muzikant. Karl Hyde, Dar
ren Emerson en Rick Smith zijn na het re
volutionaire album DubNoBassWithMy-
HeadMan, 1993 uitgegroeid tot wereldster
ren die dance een gezicht verschaffen. Hun
nieuwste plaat, Beaucoup Soup verraadt
nog verdergaande ambities. Underworld is
de top-act op Pinkpop 1999.
Underworld zorgt voor een voortgaande re
volutie in dance-land door alle overbodige
toeters en bellen overboord te gooien.
Beaucoup Soup heeft als gevolg van de
nieuwe muzikale functionaliteit iets te bie
den aan zowel dansgekken als houten kla
zen. De samples zijn smaakvol, hebben het
mysterie van de geluidenbank van de hoor
spelkern. De collages zijn pakkend en over
stijgen het niveau van de doorsnee techno
met speels gemak. Hier en daar zijn zelfs
duidelijke overeenkomsten merkbaar met
de Amerikaanse minimal music van Steve
Reich en John Adams.
De albumtitel is afkomstig uit een conver
satie met vrienden die Rick Smith, feitelijk
'eindredacteur' en producer van de band,
toevallig in 1978 opnam tijdens een korte
vakantie met zijn vrienden Phil en Todd in
de Bayou, de Mississippi-delta in Loui
siana. Een deel van het gesprekje siert Jum
bo op, een compositie annex collage met
een vette synthesizer-bas en heldere, zilve
ren keyboards. Ze worden gecombineerd
met een serie toevallige, flemende woord
jes uit de mond van zanger Karl Hyde. De
suggestie die van Jumbo uitgaat is bedwel
mend: alsof je getuige bent van twee filmjes
die tegelijkertijd in ongelijke slow-motion
worden afgedraaid. Klank, sound, ritme
zijn belangrijker dan welke betekenis ook,
en toch is ook die aanwezig. Net zoals in
een droom en even moeilijk te duiden.
Smith is verlegen van aard en praat om die
reden zelden met de pers. Hij is bevreesd
voor de zeggingskracht van zijn woorden
lang nadat ze zijn uitgesproken - misschien
een erfenis van zijn vader, als predikant
een man van Het Woord. Smith plaatst zijn
eigen bandrecorder naast de mijne: ,,Ik be
gon met het opnemen van mijn eigen in
terviews toen ik me afgelopen najaar besef
te met hoeveel mensen ik de kans zou krij
gen om over onze nieuwe plaat te praten.
Het gaat me niet zozeer om wat journalis
ten of radiomakers tegen me zeggen - al
kan dat een eye-opener zijn - maar om hun
stemmen. Ik sample al het geluid om me
heen en doe dat al jaren".
„Het gaat me vooral om de ambiance
waarin iets wordt gezegd, de gevoelens
waarmee dat gepaard gaat, de sfeer. De on
derliggende betekenis van geluid, anders
gezegd. Dit opname-apparaat wordt thuis
op de huisstudio aangesloten en de tapes
worden opgeslagen. Ik word gefascineerd
door sound-bytes, kleine fragmenten uit
conversaties die op zichzelf lijken te staan
maar toch het gehele weergeven. Zoals een
ansichtkaart synoniem kan zijn voor een
hele vakantie, als het ware de herinnering
aan die vakantie weer kan 'triggeren', te
voorschijn trekt".
Nog geen drie jaar geleden kwam daar nog
een dimensie bij. Underworld had de Britse
filmhit Trainspotting voorzien van een ge
weldig stuk dance-muziek. Born Slippy had
een onweerstaanbare groove en werd een
opzichtige wereldhit, vooral omdat toevalli
ge 'ad-libs' (losse uitspraken) van zanger
Karl Hyde een eigen leven gingen leiden.
Hyde, een alcoholist die zijn drankpro
bleem de baas is, hoor je schreeuwen om
bier: „Lager! Lager! Lager!" Sindsdien zijn
bestellingen in Britse pubs nooit meer be
leefd geplaatst. Het mega-succes maakte
Underworld echter voorzichtig: het trio
dook langer onder in de studio dan ooit te
voren en wachtte, na eindeloos durende re
mixen, met het uitbrengen van Beaucoup
Soup.
Smith zegt dat het incident met Born Slip
py hem hyper-bewust heeft gemaakt van
de impact die het meest menselijke instru
ment, de stem, kan hebben. Rick: „Ik zoek
naar het onbeschrijfelijke, naar iets dat me
raakt. Dat geldt voor elektronische klanken,
maar ook voor deze akoestische trillingen.
En omdat wie ik ben wordt bepaald door
wat ik doe. ga ik door het leven als een
nooit volledig bevredigde jager op geluid.
Al die wonderbaarlijke geluidjes vind je te
rug op onze platen. Ergens op Beaucoup
Soup zegt Karl heel zachtjes: 'Klik!'. Ik heb
inmiddels enkele mensen gesproken die
dat hebben gemerkt. Het lijkt een kleinig
heid; het is het niet. Ik voelde me begrepen,
zelfs - het klinkt gek- veilig".
Wie Smith de hamvraag stelt, krijgt een eer
lijk antwoord. „Ik ben in mijn hart niet te
vreden over Beaucoup Soup, maar dat
komt omdat ik nooit vind dat mijn werk
ook maar de vergelijking kan doorstaan
met wat ik me er van tevoren van voorstel.
Maar dat is mijn makke. Het is net als bij
het praten over onze concerten. We mixen
live studiomateriaal zo radicaal dat de
vorm en de klank van onze muziek ingrij
pend verandert. En je dus altijd merkt dat
het of fantastisch of kloten gaat. Maar het
komt vaak voor dat ik me erger terwijl er
achteraf nogal wat bezoekers zijn geweest
die uit hun bol gingen. Maar mijn eerlijk
heid heeft te maken met mijn professiona
liteit. Dit is mijn werk. Hier zou ik fantas
tisch in moeten zijn".
„Mijn onvrede over wat ik bereik drijft me
verder en verder. Underworld is nooit goed
genoeg", zegt Rick Smith. Hij voegt er aan
toe dat dit nou een uitspraak is waarvoor
hij bang is. „Dit zijn nou woorden die een
eigen leven en een eigen betekenis kunnen
krijgen en uit hun context kunnen worden
geciteerd."
Underworld maakt onderdeel uit van een
groter kunstcollectief, Tomato, dat beel
dende kunst en audio-visuele media com
bineert. Tomato creëert zo dromen in de
vorm van reclamespotjes voor Adidas, Ni
ke. Pepsi, Sony Playstation en het deftige
Britse dagblad The Times. De suggestieve
fabriek gaat deze zomer mee op tournee en
zal ook tijdens het Underworld-optreden
op Pinkpop ieders fantasie prikkelen.
Smith: „Iedere keer dat we live spelen, zijn
we in staat alles te veranderen. Onze platen
zijn daarom een momentopname. We zijn
continu in beweging. Daarom is het uit
brengen van een plaat ook zo'n crime. Ik
weet niet waar, waarom en hoe te stoppen.
Wanneer ben je nou klaar?"
