Een grijze muis
van 80 miljoen
TV
WEER
f
Het Gesprek van de Dag
Harmonie op het ijs
Terrasweer
ZATERDAG 13 MAART 1999
COMMENTAAR
Het commerciële schaatsteam van SpaarSelect heeft de schaats
bond KNSB met de onvriendelijke overname van de zeer succes
volle sprintploeg de genadeklap gegeven. Nu de muren rond het
instituut kernploegen zijn geslecht, is voor de KNSB het moment
aangebroken de realiteit onder ogen te zien.
De toekomst is aan de commerciële ploegen. Dat is al decennia
een feit in de voetbal- en de wielersport, maar de wereldwijd min
der populaire schaatssport heeft veel langer de oude conventies
kunnen cultiveren. Eén van die conventies in de schaatssport was
de kernploeg van de KNSB, maar die is nu achterhaald door de
tijdsgeest. Commercie en bewegingsvrijheid zijn de verworvenhe
den van de moderne sporter.
De KNSB is onderhand wel verplicht de commerciële schaats
teams meer vrijheden te geven. De verdeling van de vijf sponsorui
tingen op het nationale wedstrijdpak stamt uit de middeleeuwen:
vier voor KNSB-sponsor Aegon, één voor de privé-sponsor. De ver
houding correspondeert niet met de guldens die door de diverse
sponsors worden geïnvesteerd in de schaatssport.
De KNSB is een traditioneel onbuigzame organisatie, met een be
leid dat er op is gericht om vooral 'breedtesponsor' Aegon maar
niet tegen zich in het harnas te jagen. Maar op dat vlak valt een
verandering te bespeuren. De KNSB en Aegon lijken onder druk
van de meest recente ontwikkelingen bereid concessies te doen.
z\egon moet wel, want het bedrijf koopt er weinig voor symbool te
staan voor de nationale boeman op ijs.
De drie partijen - KNSB. Aegon en de Vereniging van Professionele
Schaatsteams - hebben hun mond vol van het 'harmoniemodel'.
KNSB-voorzitter Wim Schenk heeft een gezamenlijk belang gevon
den: medailles winnen. Het heeft er de schijn van dat de schaats
sport de zwaarste stormen achter zich heeft en dat er stabieler
weer op komst is. Dat is vooralsnog de enige zegen van de vercom
mercialisering.
Vragen bij het NOS-Journaal
Ooit was het NOS-Journaal een baken in de duisternis. Oud-
RTL4-directeur Bert van der Veer noemt het in zijn boek Mies
voor de kijkcijfers een 'televisie-monument'. Maar deze week
riep het Journaal vragen op. Her monument is in verval
Een paar keer werd de kijker getracteerd op een zwart beeld
met witte letters. Er was sprake van een werkonderbreking
meldde de tekst. Bij het Acht Uur Journaal moesten wij ander
halve minuut geduld betrachten, om tien uur slechts dertig se
conden. Of wij daar maar begrip voor wilden hebbenvroeg
de redactie.
Nu ben ik bereid om voor tal van zaken begrip te hebben,
maar dan wil ik wel weten waar het over gaat. Goed. er stond
ook nog dar werkgevers en werknemers van de publieke om
roep met elkaar in de clinch lagen over de G40. Maar daar
hield de informatie op.
De vragen warrelden door mijn hoofd. Wat was het breekpunt
geweest in de onderhandelingen? Wilden de werknemers van
'de publieke' platweg meer salaris? Verdienen zij soms minder
dan hun collega's bij de commerciëlen? Of ging het om de se
cundaire arbeidsvoorwaarden? Een fijnere bureaustoel? Een
grotere auto-cue?En waarom duurde die werkonderbreking
om acht uur anderhalve minuut en om tien uur maar een
half minuutje? Zou de Journaal-redactie ons een onderiverp
onthouden, of las Hennie Stoel haar teksten wat sneller om de
verloren tijd in te halen?
En als je eenmaal begint met vragendan blijf je bezig. Bon
den en werkgeversorganisaties hadden deze week geheim
overleg met het kabinet, vertelde Hennie Stoel. Weten hun
achterbannen daarvan, vroeg ik mij af. Het kabinet wil de po
litiek van loonmatiging ook in de volgende eeuw voortzetten,
zei Hennie. Ik dacht: de héle volgende eeuw?
De vragen bleven maar komen. De hele week al miste ik Phi
lip Freriks, die toch door de NOS is aangetrokken als hét ge
zicht van het Acht Uur Journaal. Is deze taal-verhaspelaar na
zijn 813de verspreking in tweehonderd journaals soms gede
gradeerd tot bureauklerk, vroeg ik mij af. Of is hij gewoon op
vakantie? Is Hennie Stoel de nieuwe Philip Freriks? Die ver
spreekt zich in elk geval zelden. Maar ze kijkt altijd zo boos.
Wie zich wel versprak was Marga van Praag. Maar ja, dat
was bij het economische nieuws, daar raak je gauw van in de
war. „Wallstreet kende gisteren een record-shot", meldde zij,
kippig turend naar haar auto-cue. „Eh... record-slot" Moet
Marga een brilletje? Is ze daar te ijdel voor? Kan ze geen con
tactlenzen verdragen?
Het was een weekje van vragen zonder antwoorden. Da's niet
best voor een nieuws-medium.
Een paar dagen geleden was een winterjas geen overbodige luxe;
gisteren en vandaag zijn de weersomstandigheden gunstig genoeg
voor terras of tuinstoel. In het Limburgse Nijswiller werd vrijdag
middag al de 20 graden overschreden. Vandaag zijn in het zuid
oosten opnieuw dergelijke maxima mogelijk. Bij ons wordt het
maximaal 15-17 graden. De dag begint overigens met enkele wol
kenvelden die samenhangen met een schampend front. Later op
de ochtend en vanmiddag komt de zon tevoorschijn. De wind is
zwak tot matig en waait uit zuidelijke richtingen. Mocht de wind
iets ruimen, wat bepaald niet uitgesloten moet worden geacht, dan
wordt het in de kustgebieden niet veel zachter dan 10-11 graden.
Vanavond begint het front aan een langzame tocht over Neder
land. Daardoor neemt de bewolking toe en waarschijnlijk vallen er
ook enkele buien. Een onweerskans is daarbij niet geheel uitgeslo
ten. Morgen is het eerst nog bewolkt maar in de middag breekt,
eerst aan zee, de zon door. De temperaturen komen uit op onge
veer 11-12 graden en er waait een zwakke tot matige wind uit het
noordwesten.
Na het weekeinde gaat de wind uit het oosten waaien en komt de
aanvoer van droge lucht op gang. Dat betekent gedurende een
groot deel van de week perioden met zonneschijn bij temperatu
ren omstreeks 11-12 graden. Later in de week wordt het
waarschijnlijk even wat zachter.
Gisteren een fraaie dag met flink wat zon. Soms ging de
zon even schuil achter dikke partijen en 's middags ont
stonden er enkele buitjes waarvan de neerslag evenwel
niet of nauwelijks het aardoppervlak bereikte. Dankzij
de aflandige wind en de gunstige ondergrond (zand)
werd het duinstation van het KNMI te Bloemendaal
het mildste plekje met 15,2 graad. Op Valkenburg werd
het maximaal 13,5 en Schiphol kwam uit op 14,3
graad. Op de Wadden en in het noordoosten van het
land haalde het kwik plaatselijk de 10 graden niet. Zo
werd het op Terschelling maar 9,4 graad.
Jan Maarten Boll: man van de Mondriaan
De man van tachtig miljoen. Zo wordt hij genoemd sinds hij voor dat
bedrag een Mondriaan naar Nederland haalde. Jan Maarten Boll, lid van
de Raad van State, bevlogen kunstliefhebber en voorzitter van een ver
eniging en een fonds die Nederland willen verrijken met openbaar
kunstbezit. „Thuis kun je eigenlijk geen Rembrandt hebben, maar in
een museum kan iedereen ernaar kijken. Kunst is niet elitair. Kunst be
vrijdt."
1
5 -■a
PW,-» rt
De Victory Boogie Woogie: „Muziek, dans en de overwinning op de
Duitsers." foto reuters
„Tegenover u zit de grootste
dubieuze schuldenaar van Ne
derland. Ik moet nog een reke
ning van tachtig miljoen gulden
betalen. Pas in mei van dit jaar
wordt op de jaarvergadering
van de Nederlandsche Bank de
finitief beslist of de schenking
van 110 miljoen gulden voor
onder meer de aankoop van de
Mondriaan doorgaat."
Jan Maarten Boll (57) kijkt on
deugend uit de ogen. Grijs pak.
Bescheiden. Bedachtzaam for
mulerend als het wetgeving be
treft; jongensachtig enthousiast
pratend over kunst.
Echt zorgen maakt hij zich niet
over de 'openstaande rekening'.
„Ik zie Mondriaan als de groot
ste crediteur." Wel hoopt hij
zo'n mega-aankoop 'nooit
meer mee te maken'. „De norm
der dingen is niet tachtig mil
joen gulden. Dat is gewoon vre
selijk. Een zware last om daar
de samenleving mee op te za
delen, maar soms moet het."
Omringd door moderne doeken
en klassieke portretten blikt de
kunstminnaar in zijn werkka
mer bij de Raad van State terug
op een roerig jaar, waarin hij de
sleutelfiguur was in de spraak
makendste kunstaankoop voor
Nederland. Maar hij wil vooral
vooruit kijken. „Er moet nog
zoveel gebeuren voor het open
baar kunstbezit van ons land.
Nederland moet geen saaie uit
hoek van Europa worden. We
moeten hier prettig kunnen
wonen en cultuur is daarvoor
van belang. Men moet ook van
elders komen om hier onze
kunst te bewonderen."
Vorig jaar werd hij als voorzitter
van de omstreden stichting Na
tionaal Fonds Kunstbehoud in
een klap wereldberoemd. Voor
het in ogen van velen astrono
mische bedrag van tachtig mil
joen gulden haalde hij Mondri-
aans onvoltooide "Victory Boo
gie Woogie' uit de NewYorkse
slaapkamer van de schatrijke
familie Newhouse naar het
Haagse Gemeentemuseum.
Heel Nederland was in rep en
roer. „De kritiek was ook dat
een schilderij dat in een slaap
kamer hing niet zoveel waard
kon zijn, maar ik heb het daar
thuis zien hangen en het was de
plek waar het mooiste licht viel;
de grootste hulde die je een
kunstenaar kunt geven."
Alle aandacht is Boll niet in de
kouwe kleren gaan zitten. „Ik
ben het liefst anoniem, een grij
ze muis. Zoals de meeste men
sen. Ik heb de publieke aan
dacht ervaren als een groot na
deel, maar het was onvermijde
lijk. Je kunt niet zeggen: 'nu is
er tegenwind en geef ik maar
op'. Een kunstwerk en zeker
een abstract werk wordt niet
door iedereen begrepen. Kunst
roept vaak discussie op, vooral
eigentijdse. Maar discussie legt
ook de basis voor waardering.
Naast het vermeend hoge prijs
niveau oogstte vorig jaar met
name de manier waarop de
aankoop werd gefinancierd kri
tiek: met gemeenschapsgeld.
De Nederlandsche Bank wilde
het naderende afscheid van de
gulden als munteenheid mar
keren door met een symbolisch
gebaar de aanschaf van een
meesterwerk van een Neder
landse kunstenaar mogelijk te
maken. Naast groot enthousias
me waren er veel mensen die
vonden dat dat geld beter had
kunnen worden besteed. Ten
onrechte meent Boll. „Het is
ontzettend veel geld, maar het
gaat om een van de belangrijk
ste werken van de twintigste
eeuw en de hele wereld weet
dat het werk nu in Nederland is
en je niet hoeft door te dringen
tot in een slaapkamer. Het is
geluk dat wij het konden kopen.
Er zit rechtvaardigheid in het
toeval.
Ik heb geen moment getwijfeld
aan de juistheid van de aan
koop. Er is veel geld in ons
land. Ik heb iets gedaan dat we
verplicht zijn tegenover de gro
te kunstenaar, anders waren we
geen knip voor de neus waard
geweest. Ik vind en vond mijn
rol niet duister en zie niet dat ik
iets fout heb gedaan. Door lega
ten hebben we bovendien de
meeste Mondriaans voor een
belachelijk lage prijs verkregen.
Het moeilijkste vond ik eigenlijk
dat ik zelf niet kon vertellen
waarom iets mooi is. Omdat de
politiek zich erover boog, paste
dat niet."
Volgens Boll is er bovendien, na
de beroering over de aankoop
van de Mondriaan, uit de inter
nationale kunstwereld volop
belangstelling getoond om het
Haags Gemeentemuseum in de
gelegenheid te stellen het schil
derij weer voor een aanzienlijk
hoger bedrag door te verkopen.
Zowel vanuit de VS als Europa.
„Men wilde substantieel meer
betalen: zestig a zeventig mil
joen dollar."
Alle belangstelling ten spijt:
„We verkopen het nooit meer.
Het is nu Nederlands cultureel
erfgoed." Een object voor na
tionale identificatie, net als de
Nachtwacht. „We moeten be
grijpen dat kunst van belang is
voor iedereen. Niet alleen voor
de elite. Het gaat niet alleen om
mooi; het vertelt verhalen, legt
dingen uit. Je moet ogen heb
ben die ontvankelijk zijn voor
beelden. Je moet een nieuws
gierigheid en een bevlogenheid
hebben. Daar zit ook een ele
ment van volksopvoeding in. Ik
wil de mensen leren kijken en
laten ontdekken dat er meer is
dan de eerste noden van het
bestaan. Het gaat om kennis
overdracht en overdracht van
liefde. Kunst heeft ook met
normbesef te maken, het is een
middel om de gelijkheid binnen
de bevolking tot stand te bren
gen. Dat is ook het mooie van
de Victory Boogie Woogie. Die
verwijst naar muziek, dans en
de overwinning op de Duitsers,
maar ook naar het onverdraag
zame van het nazisme. Een
werk als spil tussen figuratief en
abstract. Het gaat niet alleen
om het beeld dat je ziet, maar
vooral om de beelden die het
oproept en de denkbeelden
waar het voor staat. Zichtbare
beelden zonder denkbeelden
zijn pover.Daarom was ik ook
zo gelukkig dat de Mondriaan
werd aangeboden op de ver
jaardag van koningin Wilhelmi-
na. Die stond ook voor vrijheid,
was eerst een beeldschoon jong
koninginnetje, toen een plom
pe oudere vrouw, maar wel een
kerel."
Als jongetje raakte de Amers-
Jan Maarten Boll: „De Victory Boogie Woogie verkopen we nooit meer."
foto gpd roland de bruin
foortse Jan Maarten Boll al in
de ban van kunst. Toch besloot
hij zijn grote voorliefde voor het
verleden en de verbeelding
daarvan niet tot zijn professie te
maken. „Het leuke is juist dat
het een liefhebberij is geble
ven." Zijn eerste kunstwerk
kocht hij, 25 jaar oud, op een
rommelmarkt. „Een Cobra
achtig dingetje voor 17,50 gul
den. Daar ben ik nog steeds
heel tevreden mee."
Boll rondde in Leiden een rech
tenstudie af en zwierf een jaar
door Parijs, aan de vooravond
van '68, „het jaar waarin de ver
beelding aan de macht kwam."
Daarna werd het serieus en
stapte hij de advocatuur in om
uiteindelijk zes jaar geleden lid
van de Raad van State te wor
den.
Na de grote Rembrandtten-
toonstelling in 1968 besloot
Boll lid te worden van de Ver
eniging Rembrandt, in 1883 op
gericht toen een ware uitver
koop van Nederlandse kunst
naar het buitenland op gang
kwam. „Een aantal Amster
dammers heeft toen de handen
ineen geslagen en uit nationa
listische gevoelens de vereni
ging opgericht." Inmiddels is
Boll opgeklommen tot voorzit
ter van de 5000 leden tellende
vereniging („veel te weinig")
die in haar bestaan 1100 be
langrijke objecten aankocht
voor zo'n honderd musea. Een
Vermeer, een Andy Warhol, een
Willem de Kooning, soms zelfs
hele collecties. „Wij zijn de eni
ge vereniging die al 115 jaar aan
de overheid geeft.
De laatste aankoop van de Ver
eniging Rembrandt betreft een
sculptuur van Van Bossuit uit
de late 17e eeuw. „Dat hebben
we voor het Rijksmuseum ver
worven, een beeld van Mars in
ivoor. Een mevrouw had ons
maar liefst een miljoen gulden
geschonken, daardoor kon
het." In alle stilte werd de aan
koop van de sculptuur door het
Rijksmuseum voorbereid. „Dan
moet je snel zijn. Als ze er lucht
van hadden gekregen dat het
Rijksmuseum belangstelling
had, was de prijs direct enorm
gestegen."
Wat de nieuwe stichting Natio
naal Fonds Kunstbehoud gaat
doen met het bedrag van dertig
miljoen gulden dat nog rest van
de gift van de Nederlandsche
Bank, blijft nog in nevelen ge
huld. „In principe geven we al
leen de rente op het geld in het
fonds uit, maar we hebben wel
besloten dat als er iets echt
groots voorbijkomt ook die der
tig miljoen mag worden aange
sproken. Stel dat het zelfportret
van Vermeer, dat verloren is ge
gaan, toch nog bestaat en op
eens opduikt. Dat zou je moe
ten hebben."
De Ebony-paradox
Een groep mensen doet iets. Niemand van hen is er
toe verplicht. Niemand heeft er trek in. En toch doen
ze het. Ziedaar de Ebony-paradox. Het klassieke
voorbeeld van deze paradox werd afgelopen zon
ing op de televisie gegeven door een hoogleraar:
een echtpaar gaat op een zondagmiddag op be
zoek bij de ouders van de vrouw. Om zes
uur zegt haar vader: „Laten we met zijn
allen een hapje gaan eten in Ebony.
Daar heeft eigenlijk niemand zin in.
Ebony is een eind weg het is warm en
de airconditioning van de auto is stuk
Maar niemand wil spelbreker zijn en
men wil de oude man niet voor het
hoofd stoten. Ook al heeft die zijn
t voorstel alleen gedaan om ook eens
wat te zeggen. En dus hervindt de fa
milie zich tot niemands vreugde een
uur later in een lege snackbar in Ebony.
Laten we deze paradox eens toepassen
op het correctief referendum (c.r.) waar
zo'n ophef over is. Zelfs als u onlangs
D'66 hebt gestemd, weet u waarschijnlijk
niet precies wat zo'n referendum inhoudt.
Zeer in het kort komt het hier op neer: als
u tegen een wet bent die door het parle
ment is aangenomen, kunt u over die wet
een referendum laten houden. U moet dan
binnen drie weken 30.000 handtekeningen
verzameld hebben. Daarna binnen zes we-
ken 600.000. En ten slotte hebt u in het stemhokje nog
eens 3,5 miljoen medestanders nodig. Let wel er is
een aantal onderwerpen, zoals begrotingen en ko
ninklijk huis, waarop het c.r. geen vat heeft.
Als staatkundige vernieuwingen de kroonjuwelen
van D'66 zijn, is het correctief referendum een na-
maakparel van twee kwartjes. Die imitatie hebben
Van Mierlo en de zijnen indertijd cadeau gekregen
van Paars I. Als beloning voor het oprichten van de
club. Natuurlijk zeggen de democraten nu dat ze
groot belang hechten aan deze kwestie. Je kunt moei
lijk voorstellen om met zijn allen naar Ebony te gaan
en dan halverwege zeggen: ,Ach, voor mij hoeft het
eigenlijk ook niet, laten we maar weer omkeren."
Maar her is toch bijna niet te geloven dat er iemand
echt wakker ligt vcui dit uitgeklede referendum over
spek- en bonen wetjes.
Tijdens de laatste verkiezingscampagne voor de
Tweede Kamer werd aan mevrouw Borst gevraagd
wat zij van die D'66-kroon juwelen vond. „Die moe
ten wij zeker koesteren", antwoordde zij, „maar u
weet hoe het is met kroonjuwelen, men bewaart ze
het beste achter slot en grendel.
Wijze woorden, vind ik. Was iedereen maarzo ver
standig. Dan zat politiek Den Haag nu tenminste niet
tegen zijn zin in een lege snackbar in Ebony.
NB.: Een paar weken geleden ging het op deze plek
over talent. Ik mocht er een aantal reacties op ont
vangen. Komende week hierover meer. Tot dan.
JOOST PRINSEN
MENSELIJK
De Britse Elvisfan en souvenirverkoper SID SHAW heeft een jarenlang jurk Hl
vecht met de erfgenamen van Elvis Presley het recht behouden om zijn pn
The King te blijven verkopen. Het hof van beroep in Londen wees gisteren
van de machtige Elvis Presley Enterprises (EPE) uit Memphis, in de Amen hi
Tennessee, van de hand. Die eiste dat Shaw ophield de naam van de rock 'er
gende te gebruiken. De rechters van het Appeal Court bepaalde dat ,,de ro w
Presley door het gebruik van zijn naam niet wordt verminderd, maar juist*
Sid, met Elvis' look-alike Leyton Sommers aan zijn zijde, toonde zich overj
de bijbel won David de strijd met Goliath slechts één keer. Ik moest tweer
den", zei hij in een verwijzing naar zijn al zeventien jaar durende juridisch
EPE. Shaw verkoopt in het Trocadero-centrum bij Piccadilly een uitgebreit
ment Elvis-artikelen, zoals horloges, zonnebrillen en cosmetica. De trots*
lectie is de beker met opschrift: Elvis Leeft. Zodra het kopje wordt gevuldjj
bij een wonder een beeld van The King.
Circa 30 procent van de Nederlandse kinderen tussen 5 en 11 jaar weet da
de premier van Nederland is. De kennis op dit terrein wijkt nogal af in vergj
andere kinderen in Europa. Dit blijkt uit een uitgebreid onderzoek van detj
zender Cartoon Network onder duizenden moeders en kinderen uit EngelaiJ
marken, Zweden, Frankrijk, Italië, Spanje, Polen en Nederland. De Nederf
steekt wat magertjes af tegen de Franse. Premier Chirac kan bogen op een j
naamsbekendheid van liefst 76 procent onder de 5- tot 11-jarigen. Toni Br
Groot-Brittannië (42 procent) en José Maria Aznar van Spanje (55 procent)
aanmerkelijk beter dan Kok onder hun jeugdige landgenoten.
De Europese jeugd is eensgezinder als het gaat om de favoriete tekenfilms n
Jerry staan onbedreigd aan kop. r
De Verenigde Naties kijken niet op een paar centen als het erom gaat het l> n)
tier in New York te beschermen tegen explosieven. Op de begroting staat ee ]g
300.000 gulden voor de huur van een speurhond. Niemand twijfelt eraanc
noodzakelijk is, maar de hoogte van het bedrag riep deze week wel veel vrai
hoofd van de administratieve en budgettaire commissie, de Costaricaansel 'j
INCERA, vroeg zich af of er wel een openbare inschrijving was geweest voc'
van de hond en of kopen niet een stuk goedkoper was dan huren. Een VN
ster probeerde uit te leggen waarom de huur van de speurhond zo hoog uit*
en begeleider blijken 120 gulden per uur te kosten. De hond werkt tien uil
gedurende 252 dagen in het jaar. Totaal: 151.200 dollar, ofwel bijna heb
een ondersecretaris-generaal.
