Kunst
VSB
oor Stelling
'Alles met humor weglachen, zo groeide ik op'
Dragelijk leed in 'Music for a while'
's Werelds edelste musicus
schone
Schijn
Hoe defect lampje de
evolutie naar God hielp
Yehudi Menuhin 1916-1999
Al geruime tijd geleden was zijn viool hem
'ongemerkt uit handen gegleden', zoals
Yehudi Menuhin het vorig jaar zo mooi
zei. De gisteren op 82-jarige leeftijd aan
een hartaanval overleden musicus miste
zijn instrument de laatste jaren eigenlijk
niet meer. „Er is zoveel voor in de plaats
gekomen. Ik dirigeer nu. Trouwens, ik ben
nooit een slaaf van mijn viool geweest, al
dacht iedereen dat wel."
Denken we aan Yehudi Menuhin als won
derkind, dan komt tegelijk het beeld van
een Mozart of een Mendelssohn voor de
geest. Zulke muzikale talenten komen
misschien eenmaal per generatie voor. De
hele wereld genoot. Yehudi in korte broek,
spelend met de beroemdste orkesten en
dirigenten. Zie de foto waarop hij met
Mengelberg staat, de oude maestro vader
lijk kijkend, het wonderkind vol ontzag.
Yehudi Menuhin speelde - in dezelfde kor
te broek - het kolossale Vioolconcert van
Elgar. De componist, die dirigeerde, was
sprakeloos.
Menuhin was een humanist, die zich op
talrijke manieren heeft ingezet voor de
verdrukte medemens. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog gaf hij ontelbare concerten
in kampen, in ziekenhuizen etcetera. En
hij, de beroemdste joodse violist, was kort
na de oorlog bereid zich te verzoenen met
de vroegere vijanden van zijn ras. Hij trad
al snel weer in Duitsland op met de diri
gent Wilhelm Furtwangler.
Naarmate hij ouder werd, werd er met
groeiend respect geluisterd naar deze wij
ze musicus. Of het hem niet langzamer
hand ging irriteren om steeds maar als een
equivalent van moeder Teresa te worden
afgeschilderd, was de vraag tijdens een in
terview, anderhalf jaar geleden. „Ach, ik
ben geen heilige. Maar ik probeer zo wei
nig mogelijk slechte dingen te doen", zei
-de aimabele grijsaard.
Voor talloze muziekliefhebbers is vioolspel
een synoniem voor Yehudi Menuhin ge
worden. Ook als beeld. Menuhin met zijn
serene blik en fijn besneden gelaat... Aan
hem werd het edelste en meest verhevene
toegeschreven dat de mens door middel
van muziek kan ondergaan. Soms werd
dat werkelijkheid, wanneer hij er in slaag
de zijn instrument zijn wil op te leggen.
AAP VAN DER VEN/GPD
Jl JAN RIJSDAM, 071 -5356444, PLV. CHEF* ANNET VAN AARSEN 071 -5356443
,eids Festival van het Levenslied
V iden Inschrijven voor het Leids Festival van het Levenslied
ook via internet. Een inschrijfformulier kan per e-mail
F igevraagd via: Levenslied@leidenpromotie.nl. Informatie over
Ft festival waarvan de voorrondes worden gehouden op 12 en
j mei, is verkrijgbaar op de site van Leiden Promotie VVV, na-
elijk: www.leiden.nl. Bij dit festival strijden amateurzangers in
ie cafés om een plaats in de finale. Die finale wordt gehouden
p 18 september in de Leidse Schouwburg. De winnaar krijgt
ehalve de Mary Bey Bokaal ook een cd-registratie van zijn of
4-1 iarlied.
Concert Tarkan in Rotterdam
W ytfRDAM De Turkse megaster Tarkan komt naar Nederland
jÓrëên eenmalig concert op 12 april in Ahoy'. Kaartverkoop
ij de grote postkantoren.
•eldentuin in Nieuw Buitenzorg
1\
Leiderdorpse huis voor meervoudig gehandicapte
deren, Nieuw Buitenzorg, krijgt beeldende kunst in
en ar tuin. De Leidse Galerie Stelling krijgt een ton subsi
voor dit project waarbij kunstenaars speciale objec-
maken voor de 'zintuigen- of belevingstuin' van
puw Buitenzorg. Plannen voor een dergelijke speciale
ninrichting zijn er al jaren, maar het idee strandde
>ens gebrek aan geld en begeleiding. Het is de bedoe-
dat de gehandicapte kinderen de kunst aan den lijve
men beleven door eraan te voelen, te ruiken en ervan
iroeven.
Leidse Museum Naturalis. Ook
Mitsy Groenendijk uit Amster
dam heeft een idee ingediend.
Zij exposeerde met haar 'poe
delsculpturen' in Voorschoten.
De Gruiter: „Zij heeft verrijdba
re plantenbakken bedacht voor
de beeldentuin. Bakken in de
vorm van schaapjes waar je aan
kunt voelen. In die bakken zit
ten eetbare plantjes zoals aard
beien. Ook denkén we aan spe
ciale klimrekken."
De kinderen in Nieuw Bui
tenzorg hebben veelal last van
meerdere handicaps, zowel
geestelijk als lichamelijk. Vaak
reageren zij totaal niet op taal.
Sommigen zijn doof en blind.
De Gruiter: „Deze kinderen zijn
erg zintuigelijk ingesteld. Het is
nadrukkelijk de bedoeling dat
zij kunnen genieten van de
beelden die we willen maken.
De kunstenaars zelf vinden het
om die reden ook heel belang
rijk om mee te doen. Het is toch
weer iets heel anders dan een
kunstobject in een bejaarden
huis of ziekenhuis." Nieuw Bui
tenzorg vraagt zelf ook subisi-
dies aan zodat de nieuwe beel
dentuin goed kan worden on
derhouden.
:rie Stelling bedacht het
om kunstenaars in te scha-
n voor de inrichting van de
uigentuin en vroeg subsidie
bij verschillende subsidie-
1 ers. Het VSB Fonds heeft in-
Idels een ton toegezegd.
ing denkt vier ton nodig te
it iben om alle ideeën voor de
dentuin te realiseren. Aan
aantal bekende kunste-
s is gevraagd ideeën voor
iroject uit te werken.
3, Die moeten aansluiten bij
mensen willen", aldus Joy-
i de Gruiter van Stelling. „We
ken aan een 'Japanse gelui -
en aan een 'tastroute'
g; ii de hele tuin heen. We zijn
met deze subsidie want we
f .en de kunstenaars nu al-
betalen voor het voorwerk
~ie doen. We streven ernaar
eerste kunsttoepassingen
;end jaar in de zomer in de
i te hebben."
9 telling heeft de beeldend
B istenaars Hans van Bentem
Rotterdam, Theo Schepens
Amsterdam en Martin Rie-
uit Breda benaderd. Rie-
exposeerde onlangs met
egende installaties in het
Kleine dieren,
gladde naakten
BEELDENDE KUNST
RECENSIE SILVAN SCHOONHOVEN
Expositie: Schilderijen in Oostindische inkt
van Kumi Kuwara. Te zien: t/m 30/3, Ga
lerie Zóne, Nieuwstraat 17b, Leiden.
In Japan had men haar gewaar
schuwd voor het gevaarlijke
Amsterdam. Dat bleek een on
schuldig plattelandsdorp te
zijn, waar de inwoners vooral
bezeten lijken te zijn van die
ren. De Japanse kunstenares
Kumi Kuwara viel het op dat
Nederlanders over niets anders
lijken te praten dan over alles
wat hen om de oren vliegt en
voor de voeten loopt. Een in
vloed waar ze zich niet aan kon
onttrekken toen ze zich hier in
1991 vestigde; sindsdien wordt
haar rijstpapier veelvuldig be
volkt door padden, katten, vo
gels, ratten en geiten.
Naakten zijn het onderwerp
van haar oudere werk, en dat is
opvallend anders van stijl en'
techniek dan de dierenschilde-
rijen. Want komen die laatste
pluizig op papier in grijsvlak-
ken, de sobere contouren van
de naakten komen hard en
zwart uit het droge penseel. Ku
wara beperkt de fijnvoering dan
tot een minimum en laat het
penseel alleen het papier raken
als het echt niet anders kan.
Op de Japanse academie leer
de ze de klassieke technieken
om in kleur te werken. De kleur
is inmiddels uit Kuwara's werk"
verdwenen. Alleen de signering,
een compacte calfigrafie van Ja
panse karakters, is in rode inkt
op het papier gestempeld.
Maar ook het werken in zwar
te oostindische inkt op flinter
dun rijstpapier stelt hoge eisen.
De moeilijkheid van deze tech
niek vormt meteen de charme
ervan: inkt en papier zijn on
verbiddelijk en geen enkele
fout, hoe klein ook, kan her
steld of overgeschilderd wor-
den. Met name bij de schaarse
fijnen waarmee Kuwara haar
naakten neerzet ontstaat hier
door een strak en direct effect.
De spontaniteit van de tech- -
niek legt wel bloot dat de kun- j
stenares af en toe worstelt met I
de anatomie. Een voet is dan
wat ongelukkig aan het lichaam
verbonden of een ruglijn niet
raak getroffen. Sommige van de
dierportretten zijn ook sterker
dan andere. Een knaagdierpor
tret verliest zich bijvoorbeeld in
zijn grijswaarden en komt daar
door niet helemaal uit de verf.
Andere schilderijen staan daar
entegen weer als een huis, zoals
de afbeelding van een geit die
stevig op de grond geplant staat
met vier poten waartussen
enonne uiers bungelen.
Natuurhistorisch Museum Na
turalis. En die lampjes, die
doen het niet.
Vorig jaar maakte de kunstena
res een begin met haar verbeel
ding van de evolutietheorie.
Een astronomisch aantal led
lampjes moest in een steeds
complexer wordend patroon
van aan- en uitgaan de biologi
sche processen van natuurlijke
selectie op artistieke wijze na
bootsen. Het moest als kleine
beestjes gaan krioelen en groei
en, draaien en zwaaien dat het
een lieve lust was. Een beetje
als mijn kerstverlichting maar
dan onder hoogspanning.
Aan het begin van dit jaar bleek
dat Giny's elektronische evolu
tie tot een voortijdig halt was
gekomen. De lampjes waren uit
en ze bleven uit. De oorzaak
bleek niet in de hi-tech soft
ware te zitten maar een
doodordinaire kortsluiting had
het proces naar God geholpen.
Een dwarsliggend ledlampje in
de raderen van de machinerie.
Nu moet Giny, als ze het ten
minste zelf gaat doen, op zoek
naar de zwakke schakel, de mis
sing link die roet in haar oer
soep heeft gegooid. 100.000
Lampjes. Volgens mijn eenvou
dige rekensom betekent dat
precies 8750 minuten of een
dikke 146 uur zoeken, draaien
en controleren.
Er is natuurlijk een verschil tus
sen Giny's lampjes en die van
mij. De lampjes van Giny zullen
niet twee keer gecontroleerd
worden omdat ze niet verdekt
opgesteld staan tussen de tak
ken en de muur. Daar staat te
genover dat het controleren van
elk ledje een ingewikkelder pro
ces is dan het simpel draaien
aan een kerstboomfichtje, en
dat op een hoogte van 60 meter
onder akelige weersomstancjig-
heden. Dat zou wel eens meer
dan 146 uur kunnen duren. Te
gen die tijd zijn de herdertjes
allang naar bed gegaan en zijn
in serie geschakelde kerst
boomlampjes in een trial and
error-proces allang vervangen
door parallelle schakelingen.
Wat evolutie allemaal niet ver
mag.
PABLO CABENDA
Belgische komiek Urbanus werd volwassen met cynische grappen
Concert in Tuinzaal Hooglandse Kerk geeft beeld van zestiende eeuwse muziekpraktijk
Twaalf jaar heeft de Belgische
komiek Urbanus niet in thea
ters opgetreden. Hij hield zich
bezig met visuele humor. Film,
televisie en strips. Maar hij is
terug. Met zijn tweede pro
gramma 'Ik ben een plastiek
zakske' trekt hij door ons land.
„Het theater is zo mooi direct.
Als je voor tv iets wilt verande
ren, moet je er eerst vijfendertig
man van op de hoogte bren
gen."
Urbanus komt het podium
oprennen onder het uitroepen
van de woorden: 'Ik heb zojuist
de honderd meter gelopen in
vier minuten. Ik wist een korte
re weg.' Het publiek kan direct
beginnen met het stillen van de
ergste lach-honger. Die gekke
Belg toch. Wat doet-ie weer
druk. Wat staat hij daar weer in
zo'n gezellige rood kostuum.
Een jasje dat verdeeld is in vak
jes waarop diverse voorbeelden
van groente en fruit staan afge
beeld. En wat heeft-ie weer een
eigenaardig hoofddeksel op.
Een raar vliegenierspetje waar
op bij wijze van voelsprieten
twee afwasborstels zijn gesto
ken....
Typisch een opkomst van Ur
banus. De drukke Belg in het
quasi-chaotische toneelbeeld.
De vleugel, lam in een hoek van
het podium. Alsof ze vergeten
zijn het instrument weg te rol
len. Een werkbank als blikvan
ger pontificaal in het midden
van het toneel waarop een ge
reedschapskist vol spiekbriefjes
en een onuitputtelijke hoeveel
heid geinige nutteloosheid.
Terwijl menig artiest blij is
enkele dagen in dezelfde plaats
te kunnen optreden om zich
dan in alle rust op de voorstel
ling te kunnen voorbereiden,
rijdt Urbanus na elk optreden
naar zijn boerderij, een kilome
ter of veertig ten zuiden van
Brussel. De veestapel moet ten
slotte ook worden verzorgd:
twintig schapen, drie koeien.
En dan bivakkeert daar ook het
gezin nog met vrouw, dochter
(8) en zoontje (3). „Ik vind het
doodvermoeiend om een dag
door een stad te moeten slente
ren waar ik 's avonds optreed.
Ik rij liever naar huis. 's Nachts
is er nooit veel verkeer. Dan kan
ik mooi afstand nemen van de
show en dan is mijn hoofd
schoon voor de volgende dag.
Je moet het zo bekijken: ik sta
twee uur op het podium en als
ik in totaal zes uur met de reis
bezig ben dan heb ik een werk
dag van acht uur. Dat is toch
normaal?"
Urbanus: Het publiek kan direct beginnen met het stillen van de ergste lach-honger. Die gekke Belg toch. Wat doet-ie weer druk. foto gpd
Urbanus is een komiek die
niet uit is op actuele grappen.
„Ik ben zeker niet geëngageerd.
Er zit in mijn verhalen wel eni
ge actualiteit, maar ik ga daar
nooit echt op in. Het blijft alle
maal redelijk universeel. In
mijn nieuwe programma komt
de Bijlmerramp wel ter sprake,
maar het zit zo verstopt in een
verhaal dat als iedereen die af
faire allang is vergeten, het ver
haal toch nog goed te volgen
blijft. Ik zie mezelf ergens tus
sen André van Duin en Youp
van 't Hek inzitten. De kunst
van een komiek is om een act
van een ander uit het chassis te
halen en er een andere carros
serie omheen te plaatsen. Dat
moet je zodanig doen, dat die
persoon van wie alles gestolen
is er nog om moet lachen ook."
„Mijn natuur is dat als ik op
straat een oud vrouwtje zie
struikelen, ik haar eerst ga uitla
chen en dan maar eens zie of ik
haar misschien kan helpen. Dat
heeft er altijd ingezeten. Ik
groeide op in een milieu waar
alles met humor werd weggela
chen, Er werd gespot met alles
en iedereen. Gevoelens als lief
de of verdriet dorst je niet te to
nen, je schaamde je ervoor. Wij
waren elkaar voortdurend aan
het beledigen met cynische hu
mor. Voorbeeld: mijn moeder
had twee jaar gespaard om een
mooi dressoir te kunnen kopen.
Apetrots was ze op dat meubel.
Vraagt ze aan mijn oom wat hij
van die kast vindt. Zegt die man
dat het handig is om er konij
nen in te stoppen. In zo'n om
geving groeide ik op. Een com
plimentje was gênant."
„Ik weet nog dat toen mijn
grootvader was gestorven mijn
tante doodverdrietig achter de
lijkkist liep. Achteraf zeiden wij
tegen elkaar dat ze zo triest met
haar hoofd naar beneden ach
ter die kist had gelopen, dat ze
het niet eens gemerkt zou heb
ben als er een boer met een
strontkar tussendoor was gere
den. Zou ze zo achter die
strontkar aangelopen zijn."
igjaar nieuwe kerstboom-
is pjes gekocht. Van die hele
s )ie waarij de lichtjes als een
ien disco-orgel op de maat
de 'De herdertjes' aan- en
li loeien. Na een lange wor-
ing met dennetakken en in-
lure kunststofklemmetjes
eindelijk elk lampje zijn
gevonden in het feestelijke
•en en kon het moment su-
me aanbreken. De stekker
in het stopcontact en
-Niets. De stille nacht
feen donkere nacht.
klassiek probleem. Wat
t de trotse eigenaar van vijf-
wntig Hema kerstboom-
I Pjes die, in weerwil van de
nijke doos en dito reclame-
ir, dienst weigeren? Die
niet terug naar de winkel
f eh te-beklagen over de
te waar, nee die gaat
den en draaien tot hij een
weegt. Elk minuscuul gloei-
ttje wordt aan een empi-
n onderzoek onderworpen
te kijken waar de schoen
I 'gt. Want iedereen die iets
tvan elektrische seriële
delingen weet ook dat elke
nzo sterk is als zijn zwakste
ikel, En je hoeft dat schakel-
Heen maar op te zoeken,
te zetten en voila! Er is weer
tin de duisternis.
I lang duurt het gemiddeld
dat je dat lampje hebt ge-
'den? Als we ervan uitgaan
keen gemiddeld Neder-
's huishouden ben (en dat
ik), dat genoegen neemt
.een slinger van 36 lichtjes,
»et testen van één lampje
leveer anderhalve seconde
jft (met stopwatch gecheckt)
het zoeken naar een lampje
mddeld twee seconden
Een ontwerp van Alexander McQueen voor de wintercollectie van Gi-
venchy. De jurk is bedrukt met motieven van elektronische printplaten.
Typisch iets voor Giny Vos om de klus bij Naturalis te lijf te gaan.
foto reuters
duurt, en dat de helft van de
lichtjes tweemaal bezocht
wordt (wanordelijke boom, dito
opstelling, menselijke vergeet
achtigheid). Dan neemt het he
le proces 3 minuten en 15 se
conden in beslag. Een uitkomst
voortgekomen uit proefonder
vindelijk realistische schattin
gen. Heeft u nu bijvoorbeeld
een hele grote boom en heel
veel lichtjes dan kunt u zelf uit
rekenen of het de moeite loont
om een nieuwe set te kopen of
minutenlang te draaien.
De Amsterdamse kunstenares
Giny Vos heeft niet zo'n grote
kerstboom (misschien ook wel,
maar daar weet ik niets van)
maar wel 100.000 lampjes. Die
zijn bevestigd aan de zilveren
toren van het Leidse Nationaal
Het is lente. Meteorologisch gesproken ten
minste; buiten valt er - een enkele zonnige
dag uitgezonderd - nog maar weinig van te
merken. Grijze luchten en natte broeken
maken een mens tegenwoordig 'depres
sief. Vier eeuwen geleden niet. Toen was
men melancholiek.
Melancholie was een serieuze, maar ook
chique en niet geheel onmodieuze aandoe
ning. De belangrijkste boosdoener was de
liefde, vooral de onbeantwoorde. Als zwart
galligheid door liefde veroorzaakt werd,
was het maar het beste je zo snel mogelijk
met je geliefde te verenigen. Gezelschap en
afleiding wilden ook wel eens helpen. En
daar hoort muziek bij.
Het concert 'Music for a while', vandaag
in de Tuinzaal van de Hooglandse Kerk,
zou wel eens een aardig beeld kunnen ge
ven van de sfeer van de zestiende- en ze-
ventiende-eeuwse muziekpraktijk. Het en
semble 'Petr'Arta' (de naam verwijst naar
oprichter Piet Kunst) vertolkt Engelse 'con
sort music' van Dowland, Wilbye en Pur-
cell, met hapjes en drankjes om de zwaar
moedigheid te bestrijden. Verder zingen
sopraan Liesbeth Houdijk en bas Hans
Brons 'songs and ayres' van Purcell en
Dowland, begeleid op kistorgel door Joop
Brons. Daarnaast staan instrumentale dan
sen op het programma, zoals Peter Philips'
Pavan Galliard dolorosa.
„Muzikaal banket is wellicht een wat
weidse naam", zegt Hans Brons. „Maar het
gaat om de sfeer. De Tuinzaal van de
Hooglandse Kerk is bij uitstek geschikt voor
een intiem concert met dit repertoire." Hij
legt uit dat de muziek is geschreven voor
zeventiende-eeuwse huiskamers. Dow-
lands 'Books of Songs' werden zo uitgege
ven dat de melodie-stem en de luitbegelei
ding op de linkerpagina stonden en de drie
andere stemmen, vocaal of instrumentaal i
naar verkiezing, op de rechterpagina; één"
gewoon, één dwars en één op zijn kop. Leg
het boek opengeslagen op tafel, zet de zan
gers of muzikanten eromheen en iedereen
kan zijn partij zien.
Brons: „Het wordt geen tranendal, hoor -
de helft van het programma is tamelijk op-
gewekt - maar de grootste opdracht van
een componist destijds was nu eenmaal1
door de ziel te snijden. En in deze opzet
blijft het leed hopelijk draaglijk."
Music for a while, Engelse 'consort music'
uit de 16e en 17e eeuw door Ensemble Pe
tr'Arta' o.l.v. Trudy van der Wulp. Muziek
van Dowland, Wilbye, PhiJps, Jenkins,6
Purcell e.a. M.m.v. Liesbeth Houdijk (so
praan), Hans Brons (bas) en Joop Brons
(kistorgel). 13 maart, Tuinzaal Hoogland
se Kerk, ingang Hooglandse Huys. Aan
vang: 20.15 uur. Reserveren: beheerder
Hooglandse Kerk, 5149636.
