Democratie in de gevarenzone
Paars is geen experiment meer, maar een moetje
Oogopslag biedt
vrije doorgang
Binnenland
l
ERDAG 6 MAART 1999
ANP Algemeen Nederlands Persbur
FOTO GPD CEES ZORN
lent ons in een democra
ten te baren+ als nog niet
lift van de kiesgerechtig-
hun recht om invloed
lefenen op de samenstel-
de volksvertegenwoor-
j gebruik wil maken. Ten-
in, zoals Bolkestein des-
jneent dat men wegblijft
men tevreden is; maar
t wel erg onwaarschijn-
I men ziet dat juist de la-
geleiden, de mensen met
e inkomens en de jonge-
T, »rk oververtegenwoordigd
ginder de niet-stemmers.
|j*omst in bijvoorbeeld de
»e Schilderswijk bedroeg
■'1-J laatste gemeenteraads-
gingen slechts 17 procent?
i dan ook wel degelijk alle
lom ons grondig op die
«telingen te bezinnen en
peseffen dat die bezorgd-
niet alleen betrekking
hebben op de verkiezin-
- /oor provinciale staten.
Ie opkomst bij de verkie-
t voor de Tweede Kamer
ners de laatste jaren met
5 procent gedaald. En de
"Ést voor de gemeente-
lerkiezingen in 1998 bleef
Éle grote steden onder de
•leent: Amsterdam 47,2%,
Haag 48,2%, in Rotter-
18,6%, Eindhoven 47,8%,
38,3% en in Tilburg zelfs
scht hebben de regering,
Interprovinciaal overleg
(IPO) en de Vereniging van Ne
derlandse Gemeenten (VNG)
onlangs besloten tot een geza
menlijk onderzoek naar de ach
tergronden en oorzaken van
deze zorgelijke ontwikkelingen
en naar de mogelijke oplossin
gen daarvan.
Vooruitlopend daarop is het
echter goed om verschillende
suggesties van de afgelopen we
ken te ordenen en nader te be
schouwen, voordat de aan
dacht van vooral de landelijke
media voor deze problematiek
weer voor vier jaar verdwenen
is. Ik beperk me daarbij tot die
'oplossingen' zelf en verwijs
voor de beschouwing over de
achtergronden van de veran
derde positie van de overheid
naar wat ik daar eerder en el
ders over heb gezegd (1).
In het algemeen zijn de op
merkingen, suggesties en ge
dachten die in de afgelopen we
ken de revue passeerden, in
drie categorieën onder te ver
delen:
1. Vergroting van de betrok
kenheid bij en de herkenbaar
heid van de overheid.
2. Wijzigingen van het kies
stelsel, in vele varianten.
3. Veranderingen in de in
richting van de structuur van
ons binnenlands bestuur.
Afschaffing
Met betrekking tot dat laatste,
de organisatie van ons binnen-
Vlak voor de verkiezingen, gevoed door de klaarblijkelijke desinteresse van de kiezers, stak de discussie over het wel of niet af
schaffen van het provinciebestuur opnieuw de kop op. Verspilling van energie, meent dr. J.A. van Kemenade, Commissaris van de
Koningin in Noord-Holland. Het zou beter zijn die energie te steken in het zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke pro
blemen en de daartoe noodzakelijke samenwerking tussen rijk, provincie en gemeente. En te werken aan een model waarin deze
bestuursvormen herkenbaar zijn voor de burgers. De betrokkenheid komt dan vanzelf.
I opmaat naar de verkiezingen voor Povinciale Sta-
er, mede uit bezorgdheid over de lage opkomst,
leen stortbui van ideeën, voorstellen, gedachten en
1 opmerkingen over ons neergedaald, waarvan er
gens vele bepaald niet nieuw waren. Het is de vraag
Ie bezorgdheid in alle gevallen oprecht was, of
its een aanleiding om de positie van de provincie
^eens ter discussie te stellen. Ook kan men zich,
net het oog op de opkomst, afvragen of het zo ver
lig was om vlak voor de verkiezingen dit soort nut-
podzaakdiscussies aan te blazen. Ddt neemt niet
Hat de bezorgdheid over de opkomst terecht is.
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER POPPE DE BOER
lands bestuur, zijn weer vele,
vaak oude, gedachten opgebor
reld, zoals afschaffing van de
provincies, opsplitsing van de
provincies in regio's, stadsge
westen, mini-provincies of sa
menvoeging van provincies tot
4 a 5 landsdelen.
Allereerst moet worden opge
merkt dat dergelijke suggesties
weinig bijdragen tot de oplos
sing van het probleem van de
dalende opkomst. Bovendien
leidt dat weer tot discussie over
de structuur van de bestuurlijke
organisatie in ons land, waar
van we de laatste vijfentwintig
jaar hebben kunnen ervaren
dat ze veel energie kosten, vele
bestuurlijke tegenstellingen op
roepen en tenslotte nergens toe
leiden.
Terecht is daarom in het re
geerakkoord van dit Kabinet
vastgelegd dat we uitgaan van
de bestaande hoofdstructuur
van het binnenlands bestuur -
bestaande uit rijk, provincies en
gemeenten - en dat we onze
energie niet weer in die vruch
teloos gebleken structuurdis
cussies gaan steken, maar rich
ten op de oplossing van maat
schappelijke problemen en op
de daartoe noodzakelijke sa
menwerking tussen de overhe
den.
En dat werkt, zoals bijvoor
beeld blijkt uit het recente over-
hedenoverleg tussen rijk, pro
vincies en gemeenten; uit de
samenwerking in de Amster
damse regio tussen de provin
cie, Amsterdam en vele betrok
ken gemeenten; uit het geza
menlijk optrekken van provin
cies en van provincies en ste
den waar dat nuttig en noodza
kelijk is. Die ontwikkeling lijkt
effectief en kansrijk en moeten
we dus niet doorkruisen door
weer stammenoorlogen over de
structuur te beginnen. Boven
dien is de hier en daar geopper
de gedachte om de provincies
maar helemaal op te heffen
weinig doordacht. We heffen
immers Amsterdam, Rotter
dam, Den Haag, Eindhoven en
Tilburg ook niet op omdat de
opkomst bij de gemeenteraads
verkiezingen daar onder de 50
procent is gezakt.
Bevoegdheden
Men moet zich bedenken dat in
toenemende mate tal van maat
schappelijke vraagstukken zich
afspelen op een schaal die de
grenzen en de bevoegdheden
van gemeenten overstijgt en die
een bestuurlijke aanpak en een
democratische legitimatie op
die schaal vereist. De provincie
is daarvoor in ons bestuurlijk
bestel het geëigende orgaan.
Opheffing van die bestuurslaag
zou betekenen dat de democra
tische afweging van en invloed
op dergelijke vaak ingrijpende
keuzen zal worden vervangen
door veelal ambtelijke beslis
singen binnen de afzonderlijke
en nog steeds sterk verkokerde
rijksdepartementen. Of, zoals in
Duitsland, door een door het
land aangestelde ambtelijke
functionaris danwel, zoals in
Engeland, door ambtelijke
rijkscommissies, die geen ver
antwoording afleggen ten op
zichte van de regio zelf. Dat is
democratisch geen winst en
doet afbreuk aan de effectiviteit
en het vaak essentieel regiospe
cifieke karakter van de besluit
vorming en het beleid.
In dit verband kan ook de ge
dachte van professor Derksen
worden geplaatst, die voorstel
de dat de provincies vooral een
bestuurlijk en geen politiek li
chaam zouden moeten zijn.
Ook die gedachte leidt tot ver-
ambtelijking van het regionaal
bestuur en tot uitoefening van
een toenemende macht, zonder
controle op die macht. Al die
wegen moeten wij dus niet
weer bewandelen, omdat ze
niet leiden tot vergroting van de
opkomst, maar wel tot uithol
ling van het democratisch ge
halte van ons binnenlands be
stuur.
Terecht is daarom in het re-
geeraccoord van het huidige
kabinet opgenomen dat de po
sitie van de provincies juist
dient te worden versterkt in
verband met het toenemende
bovengemeentelijke karakter
van tal van publieke voorzie
ningen, zoals de inrichting van
de schaarse ruimte, het milieu,
natuur en landschap, zorgvoor
zieningen, jeugdhulpverlening
etc.
Kakofonie
De tweede groep gedachten be
stond uit een kakofonie van uit
eenlopende opmerkingen over
wijzigingen van ons kiesstelsel.
Geopperd is daarbij allereerst
om de opkomstplicht weer in te
voeren. Dat zal zeker leiden tot
vergroting van de opkomst,
maar terecht heeft Van Dam
opgemerkt dat je in een demo
cratie ook het recht moet heb
ben niet van je rechten gebruik
te maken. Bovendien wordt het
probleem daardoor eerder toe
gedekt dan opgelost. Nu blijkt
tenminste dat velen zich ken
nelijk weinig betrokken voelen
bij of zelfs weinig vertrouwen
hebben in de overheid en wor
den de overheden en de politie
ke partijen uitgedaagd om daar
iets aan te doen. Die geringe
betrokkenheid of dat ontbre
kende vertrouwen zullen bij op
komstplicht niet verdwenen
zijn, maar wel onzichtbaar wor
den en dat middel lijkt mij dan
ook erger dan de kwaal.
Vervolgens zijn suggesties ge
daan om met name de verkie
zingen voor de gemeenteraad
en provinciale staten op het
zelfde tijdstip te laten plaatsvin
den. De gedachte daarachter is
dat de opkomst daardoor zou
worden vergroot. Dat is echter
zeer de vraag als men zich reali
seert dat niet alleen de opkomst
bij provinciale statenverkiezin
gen gering is, maar ook en
evenzeer bij de verkiezingen
voor de gemeenteraad in de
grote steden.
Bovendien nodigen dergelijke
gekoppelde verkiezingen de
kiezers niet uit om zich gericht
en afzonderlijk over gemeente
lijke en over bovengemeentelij
ke belangen uit te spreken.
Door de koppeling van die ver
kiezingen zou ongetwijfeld de
landelijke overschaduwing
daarvan alleen maar toenemen.
Interessanter, maar niet zon
der risico's, lijken daarom de
voorstellen om de kiezers met
hun stem meer invloed te ge
ven op de samenstelling van de
gemeenteraad of op provinciale
staten (2) en om af te stappen
van de landelijk uniforme tijd
stippen voor verkiezingen voor
alle gemeenten en alle provin
cies. Dan kunnen verkiezingen
voor afzonderlijke gemeenten
en afzonderlijke provincies
plaatsvinden op het moment
dat er belangrijke politieke con
flicten aan de orde zijn, zodat
de burgers zich daarover direct
kunnen uitspreken.
Tenslotte zijn er opmerkin
gen gemaakt over de noodzaak
om de betrokkenheid bij en de
herkenbaarheid van het be
stuur voor de burgers te vergro- I
ten. Daar ligt ook mijns inziens
het voornaamste probleem en
in die richting zullen dan ook
vooral de oplossingen moeten
worden gezocht.
Volksinitiatief
Daarbij gaat het onder andere
om werkvormen waardoor bur
gers en organisaties beter bij de
beleidsvoorbereiding en de be
leidsuitvoering worden betrok
ken, om invoering van het zo
genaamde volksinitiatief zoals
Zwitserland en Duitsland dat
kent, om de mogelijkheid van
referenda bij voorkeur gelijktij
dig met verkiezingen, om bete
re informatie en communicatie
over beleid en beleidsvoorne
mens door de overheden, om
beperking van de juridisering in
het openbaar bestuur, om ver
groting van het eigen belasting-
gebied van gemeenten en pro-
vincies - waardoor burgers ook
op gemeentelijk en provinciaal
niveau met de afweging van
kosten en baten van beleid
worden geconfronteerd - en om
een meer open bestuursstijl van
overheden op alle niveaus.
Het gaat daarbij echter vooral
ook om een betere profilering
van de politiek en van politieke
partijen. Politieke partijen sla
gen er, in veranderde omstan
digheden van individualisering,
ontzuiling en vervagende klas
setegenstellingen, kennelijk
steeds minder in om het inter
mediair te zijn tussen de bur
gers en de overheid, een plat
form en inspiratiebron voor
meningsvorming over publieke
vraagstukken. Politieke partijen
en politici zijn vaak meer de
managers van het overheidsbe
drijf geworden, dan de verte
genwoordigers van verschillen
de visies en belangen met be
trekking tot de publieke zaak.
Vertrouwen
Die politieke profilering is ech
ter essentieel voor de herken
baarheid van en het vertrouwen
in de overheid. Het gaat im
mers bij de overheden vooral
over het oplossen van maat
schappelijke vraagstukken en
het maken van de keuzen die
daarvoor noodzakelijk zijn. Het
zijn met name de politici en de
politieke partijen die de burgers
duidelijk moeten maken dat er
wat te kiezen valt en wat er te
kiezen valt. Dat is echter vaak
niet meer of onvoldoende het
geval en dat brengt niet alleen
de provincie maar het hele be
stel van de vertegenwoordigen
de democratie in de gevarenzo
ne. En dat verdient meer en
vooral ook meer continue aan
dacht van de overheid, de poli
tiek en de media dan het kort
stondig brouwsel van cynisme
en los zand eens in de vier jaar.
Dr. JA. van Kemenade
(1) Zie bijvoorbeeld "De kwets-
bare overheid", Haarlem 1998.
(2) Zie bijvoorbeeld JA. van
Schagen en H.R.B.M. Kumme-
ling,
Proeve van. een nieuw kiesstel-
sel, Deventer 1998.
IG ANS BOUWMANS
SÏCË WILBRINK
voorgoed voorbij zijn. De rege
ringscoalitie draait in de Twee
de Kamer niet lekker. De drie
partijen hebben gekozen voor
een offensieve aanpak, waarin
ze zich vaker afzetten tegen het
kabinet. Ze winkelen selectief
bij de oppositie als ze steun wil
len voor eigen voorstellen. En
de nieuwe PvdA-fractieleider
Ad Melkert speelt het spel op
het scherpst van de snede. Dat
valt niet altijd goed bij zijn col
lega's De Graaf en Dijkstal.
Het kabinet gaat gebukt on
der problemen uit het verleden
(Bijlmerramp, Schiphol en Sre
brenica) en schijnbaar onoplos
bare nieuwe problemen (asiel,
files, WAO). In het kabinet is
het ook niet pais en vree. De
hele ploeg maakt een matte en
onthechte indruk. De chemie is
vanaf het begin niet goed ge
weest. Het gevoel van avontuur
ontbrak. Paars-2 was geen fris
experiment, maar een moetje.
De regie van premier Kok
wordt om de haverklap in twij
fel getrokken. PvdA-minister
Jan Pronk is té aanwezig in de
Trêveszaal. Bram Peper blun
derde met de politie-cao. Voor
het politieke leven van minister
Annemarie Jorritsma (Bijlmer
ramp) wordt al een tijdje ge
vreesd. En de halsstarrige WD-
wonderboy Van Aartsen blijkt
in zijn vorige politieke leven
loedig houden de paarse
i zich groot. Er worden
s gezocht: de extreem la-
nmst vertekent het beeld,
jaren verkiezingen voor
tcies, het mandaat is voor
lar, we hebben wat ge-
vergeleken met vier
Sleden (PvdA), de partij is
1 (WD). Bij D66 drinkt
de Graaf als altijd opge-
le gifbeker leeg: de De-
:en zijn n de Eerste Ka-
'g steeds nodig voor een
meerderheid.
je hoefde het gezicht
femier Wim Kok woens-
3nd maar even te zien en
t beter. Diepe teleurstel-
tond erin gegroefd. De
J die paars jarenlang in
art sloten, hebben de so-
iberale samenwerking
•ychische dreun gegeven.
jectejsl'kken- Vooral voor de
bremier, die voor zijn
LI gi'dhad gehoopt op een her-
ivan vorig jaar. In plaats
grootste werd de PvdA
derde. D66 kelderde,
ïvaar van de rode arro-
i is afgewend. Nu is het
Jen voor het getraumati-
lcHlpedelijk alternatief. Bijzit
fll wel zijn stempel kun-
2rdaflukken op Paars.
?even maanden Paars op een superslechte Varkenswet te
ing is duidelijk dat de hebben afgeleverd. Het D66-
-oze tijden van Paars-1 smaldeel wordt in zijn totaliteit
lager aangeslagen dan in de vo
rige kabinetsperiode.
Dat het niet zo lekker loopt,
heeft wellicht bijgedragen aan
de ongekend harde toon in de
verkiezingscampagnes voor de
statenverkiezingen. Vice-pre-
mier Jorritsma sloeg dreigende
taal uit over de toekomst van
het kabinet. De politieke vuil
spuiterij die rond het asieldebat
werd vertoond door Melkert en
Bolkestein was niet eerder ver
toond.
Politici kunnen in de Tweede
Kamer hard tegen elkaar tekeer
gaan, om vervolgens weer als
vrienden in de wandelgangen
te keuvelen. Het gebekvecht tij
dens de verkiezingscampagne
hoeft niet tot verstoorde ver
houdingen te leiden, maar de
kans daarop is nu groter dan
ooit. Woorden als 'op transport
stellen' en 'nazi's' verwacht je
niet in een Nederlandse cam
pagne. De onderlinge verwijten
kunnen blijven doorzieken als
er ook nog eens een interne dis
cussie over ontstaat, zoals nu in
de PvdA.
In deze negatieve sfeer moet
het kabinet voor het eerst sinds
1994 op eigen kracht met be
zuinigingsvoorstellen komen.
Weliswaar zijn de kaders aange
geven in het regeerakkoord,
maar er zijn geen harde afspra
ken gemaakt in de coalitie waar
dat geld precies vandaan moet
komen. Het vinden van de mil
jarden om de tegenvallers op te
vangen wordt een ware kracht
proef voor het intern verdeelde
kabinet. Als Kok erin slaagt de
neuzen in de Trêveszaal op een
rij te krijgen, dan wacht de
tweede horde. Is er voldoende
steun te verwachten bij de
geestverwante Kamerfracties?
Want zowel PvdA, WD als D66
hebben elk hun eigen prioritei
ten en ze zullen hun steun niet
automatisch aan de bezuini
gingsvoorstellen van het kabi
net geven.
De kans is groot dat het kabi
net het leed spreidt, niet al te
harde bezuinigingsmaatregelen
voorstelt en kiest voor pappen
en nathouden. Als de Bijlmer
enquête geen roet in het eten
gooit, kwakkelt dit tweede kabi
net door tot de paarse desinte
gratie compleet is. Dan is er
maar een kleine aanleiding no
dig om het kabinet te laten val
len. Het spelbederf tijdens de
campagne en het uitblijven van
het vertrouwensvotum bij de
Statenverkiezingen van deze
week zijn tekenen aan de wand.
Bedrijf komt met uniek identificatiesysteem
GROENLO ANP
Het bedrijf Nedap in Groenlo
heeft een toegangssysteem
ontwikkeld dat mensen - let
terlijk - met één oogopslag
vrije doorgang verleent Dit
wordt mogelijk gemaakt door
de zogeheten iris-identifica
tie. Het systeem is absoluut
fraudebestendig, beweert het
bedrijf.
Eenmalig wordt er een fo
toscan gemaakt van de iris
van het oog. De scan wordt in
het iris-identificatiesysteem
opgeslagen en vertaald in een
herkenningscode. Als iemand
zich bij een ingang meldt,
kijkt hij in een klein venster
blokje Het vfift-identificatie
systeem scant het oog en
zoekt vervolgens in het com
puterbestand de herken
ningscode op. Als beide over
eenkomen heeft de abonne
menthouder vrije doorgang.
„We denken op korte ter
mijn de eerste systemen te le
veren aan pretparken, dieren
tuinen, zwemparadijzen, mu
sea en luxe sauna's die met
abonnementen werken", ver
telt Nedap-woordvoerder H.
Haleber. ,Het systeem heeft
als voordeel dat het zeer
klantvriendelijk is. Abonne
menthouders hoeven bij
voorbeeld niet door draaihek-
ken, maar kunnen vrij door
lopen."
Een ander voordeel is dat
er een eind komt aan onei
genlijk gebruik van abonne
menten. Het is onmogelijk
om met de pas van een ander
binnen te komen.
Het systeem is ook toepas
baar in stadions. Volgens Ha
leber is het in principe moge
lijk hooligans met behulp van
het identificatiesysteem uit
stadions te weren. „De irissen
van de supporters met een
stadionverbod zou je kunnen
vastleggen in het identifica
tiesysteem. Bij het betreden
van het stadion kan het sys
teem alarm slaan als er een
iris van een hooligan wordt
gesignaleerd. Het is echter de
vraag of er een wettelijk kader
bestaat waarbinnen deze toe
passing is toegestaan."
Het systeem is ook bruik
baar in supermarkten. In dat
geval fungeert het iris-identi
ficatiesysteem als afreken-
plek, waarbij na identificatie
het boodschappenbedrag au
tomatisch van het bankreke-
ningnumer wordt afgeschre-
