Wolf wordt nooit huisvriend
Fokker robotarm
voor astronauten
In Natura
VOENSDAG 24 FEBRUARI 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-5150 265
Iet begin van de volgende
euw is tevens de start van een
lieuw tijdperk in de ruimte
aart. In het jaar tweeduizend is
iet International Space Station
ISS) klaar voor permanente be-
roning. Aan dit ruimtestation
lemen de VS, Rusland, Japan
n Canada deel. Een aantal Eu-
opese landen doet mee onder
Ie vlag van het European Space
Igency (ESA). De Nederlandse
nbreng komt van Fokker Space
de vorm van de European
lobotic Arm (ERA),
let ISS bestaat uit een serie ge-
oppelde cilindervormige labo-
atoria met daarop zonnepane
el, antennes en robots. Het
uimtestation heeft de afmeting
an een voetbalveld en biedt
ilaats aan zeven astronauten,
n de zomer van dit jaar worden
Ie eerste modules naar een
loogte van vierhonderd kilo-
neter geschoten. Het gedeelte
raar op het Nederlandse onder-
leel is bevestigd: de robotarm
olgt twee jaar later. De belang-
ijkste taak van de arm is het
lanbrengen en onderhouden
an de zonnepanelen. Daar-
laast kan met de camera's op
Ie arm het ruimtestation wor-
len geïnspecteerd. De installa-
ie kan ook behulpzaam zijn bij
ruimtewandeling of het in-
n uitladen van allerlei spullen.
)e robotarm lijkt nog het meest
ip een gigantische passer. Hij
lestaat uit twee buizen van elk
ingeveer vijf meter lengte, die
ijn verbonden met een elle-
loogscharnier. Aan de beide
liteinden zit een polsgewricht
net een grijphand. Met één
ïand houdt de ERA zich vast
lan de speciale handgrepen
an het ruimtestation. Via deze
;repen krijgt de arm elektriciteit
■n opdrachten door. De andere
ïand is dan vrij om taken te
ervullen. Door hand-over-
land van de ene naar de ande-
e greep te reiken, kan de arm
zich verplaatsen over het stati
on.
Het gebruik van robots in de
ruimte levert volgens Wart
Mandersloot, product manager
van Fokker Space, grote voor
delen op. „Het is gevaarlijk om
in de ruimte te werken. Ruimte-
afval en micrometeorieten zijn
op die hoogte het grootste risi
co. Ze kunnen een gat in een
ruimtepak slaan en dan heb je
een probleem. Daarom is ieder
een ervan overtuigd dat deze
activiteiten beter door robot
achtige dingen kan worden uit
gevoerd."
De grote uitdaging voor de in
genieurs is dat ze op aarde een
product moeten construeren
dat in een extreme omgeving
kan werken. De robotarm staat
bloot aan grote temperatuurs
verschillen. Het verschil tussen
de zon- en schaduwzijde van
het ISS kan oplopen tot twee
honderd graden celcius. Tem-
peratuurscontrole is dan ook
heel belangrijk. Een andere
probleem is de enorme radio
actieve straling. „Een normale
computer slaat dan meteen op
tilt". De afwezigheid van de
zwaartekracht levert ook een
groot vraagstuk op. De robot
arm is zo licht gebouwd, dat hij
op aarde zijn eigen gewicht niet
kan dragen. Tijdens testsessies
wordt de arm om die reden on
dersteund. Dat luistert heel
nauw, want een afwijking van
een paar milimeter is al te veel.
„Uiteindelijk wil je hier kunnen
vertellen wat dat ding daarbo
ven gaat doen".
Als laatste proef van bekwaam
heid moet de arm de wilde be
vingen van een lancering door
staan. Voor' deze test wordt de
bionische ledemaat op een 'tril-
tafel' bevestigt. Dit apparaat si
muleert het hevige schudden
bij het opstijgen van het ruim
teveer. Met het doorstaan van
deze slotexperimenten komt
een einde aan een ontwikke
lingsproces van bijna zes jaar.
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Engelse kleding voor het nageslacht in de kast (8); 5. Het
stromen van water in de gang (8); 6. Taal van klieren die u
missen (4); 8. Zuiver weergegeven orgaan (4); 10. Dat dier
krijgt men van een kampioen (5); 12. Halzen om hals brengen
(5).
VERTICAAL:
1. Bedrieglijke voorstellingen (6); 2. Dat klaaglied wordt met
eigeel bereid (6); 3. Ragout van de islam (5); 4. Een groef van
kostbaar materiaal (5); 7. Beschermt tanden tegen branden (5);
9. Hoop waarin de hoop op kan gaan (4); 11. Oostenrijks water
uit een Engels café (3).
Oplossing van dinsdag:
1. staf-staaf-Asfalt
2. span-pasen-Naspel
3. lied-gelid-Geldig
*4ogam-mango-Omgang
5. lord-doler-Roddel
6. eelt-teelt-Atleet
7. leed-degel-Geleed
9poon-knoop-Inkoop
10. tien-niets-Tennis
Gevraagd woord: ANGORAGEIT. JFS
Maandag 22 februari heeft de puzzel van zaterdag
voor de tweede maal in de krant gestaan, waarvoor
onze excuses. Vanaf vandaag loopt de serie weer ge
woon door.
HEINZ
TOMPOES Heer Bommel en de Killers
Het was reeds diep in de nacht, toen
professor Sickbock de laatste hand
legde aan een eigenaardig klokwerk,
dat hij die dag ontworpen had. Het
was een zogenaamde zero-meter,
waarop zelfs een ongeschoolde kon
aflezen hoeveel zero er in de lucht
zat. „Ei, ei," prevelde de geleerde,
toen hij de hendel had overgehaald,
„de gassen zijn geheel ingedikt en
het zijn kwade dampen die daar ont
snappen. Ik moet mij in acht nemen,
want het inademen zou noodlottig
kunnen wezen!" Hij knoopte haastig
een zakdoek voor de neus en wierp
een bijziende blik op de wijzerplaat.
„We zakken reeds verder dan ik kan
meten", hernam hij verblekend. „Ik
zal de schaal moeten wijzigen, want
binnenkort zal het iets overtroffen
worden door het niets. Waar moet
dat heen? We beleven vreemde tij
den." Op dat moment rinkelde er
iets achter hem en de onderzoeker
wendde zich haastig om. „Is daar ie
mand?" riep hij in de duisternis. Er
kwam geen antwoord, maar het ge
luid van voetstappen werd hoorbaar
en een koude trok over de vloer.
„Het wordt steeds killer", zei de ge
leerde tot zichzelf. „Dat zullen de
dampen zijn." „Nee, dat ben ik",
sprak nu een stem. „Kid de Killer is
de naam. Wat voer je daar uit, doe?"
„Ik neem enige proeven", verklaarde
Sickbock waardig. „In opdracht van
de Regering tracht ik voedsel uit
lucht te winnen, doch wat ik krijg is
niets. Puur niets! Volgt u me? Maar
eh... wie geeft u het recht hier bin
nen te dringen? Ik ken u niet. Bent u
soms een student?" De ander keek
hem dreigend aan en naderde lang
zaam met de handen boven zijn re-
volverkolven.
Nucleaire rekening
Er is niet genoeg geld opzij
gelegd om de kosten van ver
werken en opslag van kernaf
val te kurfnen betalen. Dat
stelt de Franse Rekenkamer
in een rapport over de toe
komstige lasten van het hui
dige kernenergieprogramma.
In Frankrijk komt 80 procent
van de elektriciteit uit kern
energie. Het te zijner tijd af
breken van de bestaande
kerncentrales kost op basis
van het huidige prijsniveau
102 miljard frank (34 miljard
gulden)Daarnaast heeft
Frankrijk onderzoeksinstitu
ten, fabrieken voor de win-
Noordpool in de
In het Noordpoolgebied was
het in het krijttijdperk voor 92
tot 86 miljoen jaren vermoe
delijk even warm als nu in
Florida. Zelfs in de winter was
daar nooit vorst of ijs aanwe
zig. Wetenschappers van de
University of Rochester in
New York en van de Scripps
Institution of Oceanography
in het Californische La Jolla.
zijn tot deze conclusie geko
men na jarenlange bestude
ring van fossielresten in de
zeebodem rond het in de
poolcirkel gelegen Canadese
eiland Axel Heiberg. Zij heb
ben daar onder meer fossiel-
resten gevonden van bijna
drie meter lange krokodilach
tige dinosauriërs en van tal-
rijke vissoorten en schildpad
den. De levenswijze van deze
diersoorten en vondsten van
plantenresten wijzen volgens
hun verhaal in het tijdschrift
Science op een indertijd voor
deze regio ongewoon warm
klimaat.
De gemiddelde jaartempera
tuur moet er volgens hun be
ning en verrijking van urani
um evenals opwerkingsfa
brieken. De afbraak daarvan
kost een kapitale som. De
ontmanteling van een kleine
opwerkingsfabriek vergt vol
gens de Rekenkamer omgere
kend zes miljard gulden. Het
kernafval dat vrijkomt bij de
afbraak van al deze installa
ties moet ergens opgeslagen
worden. Een definitieve op
slag bestaat er nog niet, zodat
de kosten daarvan onbekend
zijn. De Rekenkamer beveelt
aan voldoende geld te reser
veren voor deze toekomstige
kosten.
tropen
rekeningen rond de 14 gra
den hebben geschommeld,
met in de zomer piektempe-
raturen van ver boven de 20
graden.
De oorzaak voor deze extre
me warmteperiode zou een
reeks van talrijke en langduri
ge vulkaanuitbarstingen ge
weest kunnen zijn. Die heb
ben in het Midden-Krijttijd
perk plaatsgevonden in het
huidige zuidwesten van de
Stille Oceaan, in het Caraï-
bisch gebied, voor de kusten
van Brazilië en Madagaskar,
in Zuid-Afrika en in het zuid
westen van de Verenigde Sta
ten. Door de lava die zich vol
gens de onderzochte sedi
menten tot een driehonderd
meter dikke basaltlaag heeft
omgevormd, zijn volgens de
onderzoekers grote hoeveel
heden kooldioxyde vrijgeko
men. Dit prehistorisch broei
kaseffect heeft tot een lang
durig subtropisch klimaat ge
leid dat tot in het Noordpool
gebied reikte.
Wendbaarheid kakkerlak
Kakkerlakken zijn verbluffend wendbaar. foto archief
Wat minder afgrijzen en meer
bewondering voor de kakker
lak lijkt op zijn plaats. Vol
gens Israëlische onderzoekers
van de Hebreeuwse Universi
teitvan Jeruzalem zijn deze
insecten verbluffend wend
baar. Kakkerlakken leven 's
nachts en kunnen in het don
ker een snelheid van één me
ter per seconde halen. Maar
hoe ontwijken ze op hun
nachtelijke tochten obstakels
op hun weg? Om dat uit te
zoeken plaatsten de onder
zoekers kakkerlakken in een
ronde bak, die door een dun
ne, blikken wand in tweeën
was verdeeld. Het loopgedrag
van de insecten namen ze op
met een video camera met
een snelheid van 250 beelden
per seconde, in de onder-
zoeksbak bleken de kakker
lakken een constante afstand
tot de wand te bewaren, van
ongeveer de lengte van een
van hun (lange) antennes.
Met de punt van een van de
ze voelsprieten tastten de die
ren voortdurend de wand af.
In een ander experiment wer
den de kakkerlakken ge
plaatst in een bak, die door
een zigzaggende tussenwand
in tweeën was verdeeld. De
insecten bleken de contouren
van de zigzagwand goed te
Vliegende auto
Nooit meer files en binnen
een half uur van je woning in
Drenthe op het werk in Am
sterdam. Het wordt allemaal
mogelijk met de vliegauto die
deze zomer voor het eerst
wordt getest in Califomië. De
zogenoemde 'sky car' stijgt
als een helikopter verticaal op
en brengt de inzittenden
langs elektronische wegen
naar de plaats van bestem
ming. De gebruikskosten val
len mee. De kruising tussen
sportauto en gevechtsvlieg
tuig bereikt in de lucht een
snelheid van zeshonderd ki
lometer per uur met een ben
zineverbruik van 1 liter benzi
ne op 8,5 kilometer. De ont
werper van de vliegauto, Paul
MoÜer, verwacht niet veel
kunnen volgen en, tot verba
zing van de onderzoekers, tot
25 maal per seconde van
richting te kunnen verande
ren. Volgens hen is er in het
dierenrijk tot nu toe geen
wendbaarder dier beschre
ven. Her afdekken van de
ogen van de insecten noch
het vastlijmen van de basis
van hun antennes bleek van
invloed op hun wendbaar
heid. Werden echter de pun
ten van de voelsprieten ver
wijderd. dan waren de kak
kerlakken hun oriëntatiever
mogen kwijt en botsten ze
voortdurend tegen de zigzag-
wand op. Volgens de Israë
liërs navigeren de kakkerlak
ken via de steeds veranderen
de hoek van de antennetip.
Die snelle wendbaarheid kan
alleen tot stand komen via
een zeer efficiënt zenuwstel
sel. Toch is het de onderzoe
kers nog niet goed duidelijk
hoe de zenuwgeleiding in de
kakkerlak zo snel kan plaats
vinden. De zenuwvezels in de
antennes van de kakkerlak,
die de signalen van buiten
moeten doorgeven naar de
poten, zijn namelijk dun, en
daardoor relatief traag in het
doorgeven van zenuwprik
kels. (bron: New Scientist van
20 februari)
botsingen in de lucht tussen
vliegende automobielen.
„Het is een vliegende compu
ter die over een elektronische
snelweg zweeft en volledig
elektronisch wordt be
stuurd." De technologie om
auto's elektronisch te bestu
ren bestaat al langer, maar is
vooralsnog te duur voor alle
daags gebruik. Desondanks
reageerde Boeing, de grootste
vliegtuigfabriek, erg enthou
siast op Mollers ontwerp.
„Als een dergelijke machine
de auto kan venrangen, zal
dat revolutionaire demografi
sche veranderingen tot ge
volg hebben," voorspelde
Henry Lahore, ontwerper bij
Boeing.
De wolfshond van de buren een
levensgevaarlijk beest? Er zijn
mensen die hun rechtstreeks
van de wolf afstammende dier
inderdaad wolfshond noemen,
maar meestal zijn het erkende
soorten. Zoals de Saarloos-
wolfshond. Die werd voor de
Eerste Wereldoorlog inderdaad
gefokt uit een wolf, maar hij
heeft nu geen greintje wolven-
instinct meer over. De Ierse
wolfshond lijkt niet eens op een
wolf, hij wordt alleen zo ge
noemd omdat hij vroeger hielp
bij de wolvenjacht.
Veel bastaardhonden hebben
ook wel wat van een wolf, maar
de echte en de hybride wolf
(gekruist met hond) komen
slechts op kleine schaal voor in
Nederland. Theo van Hilst van
de Wolvenopvang in de Bra
bantse plaats Den Hout, schat
dat het om zo n dertig exempla
ren gaat. In het opvangcentrum
van Van Hilst zitten er acht.
Onlangs zijn er vier dieren naar
een educatief centrum in Enge
land verhuisd. Elk jaar wordt
een aantal nieuwe dieren bin
nengebracht, maar van een
sterke toename is volgens Van
Hilst gelukkig geen sprake. „Het
is een nieuwe trend, maar geen
rage zoals in de Verenigde Sta
ten." In Amerika wordt het aan
tal wolven dat als huisdier
wordt gehouden, geschat op
600.000.
Verrassend genoeg heeft de
trend volgens Van Hilst weinig
te maken met de populariteit
van vechthonden als de pitbull
en de mastino. Wie van zulke
honden houdt, heeft niks aan
een wolf. Want hoewel een wolf
beresterk is, zullen mensen die
anderen met hun huisdier wil
len intimideren, weinig plezier
aan hem beleven. „Je kunt
nooit de baas over een wolf
zijn. Zelfs simpele commando's
als 'Lig' of 'Zit' kun je vergeten.
En een wandelingetje aan de
riem zit er ook niet in. Een wolf
is namelijk een vluchtdier. Als
iemand hem al aan de riem
weet te krijgen, zal 'ie met de
staan tussen de poten lopen,
bibberend, en schichtig rond
kijkend", zegt Van Hilst.
Niet iets om stoer mee voor de
dag te komen dus, en dan ziet
een wolf er in vergelijking met
bijvoorbeeld een pitbull ook
nog eens allervriendelijkst uit.
„Hij is ook vriendelijk", vertelt
Van Hilst. „Er is nog geen enkel
geval bekend van een wolf die
in de vrije natuur een mens
heeft aangevallen. Hij houdt af
stand van mensen en is niet
agressief." Het gevaar van de
wolf als huisdier zit hem vooral
in zijn jachtinstinct. Als een
wolf een kind aanvalt, doet hij
dat niet uit kwaadaardigheid,
maar omdat hij dat kind plotse
ling als een prooi ziet, bijvoor
beeld omdat het voor hem uit
loopt. Het grootste probleem
met wolven is dat ze altijd on-
Theo van Hilst van de wolvenopvang krijgt elk jaar wolven binnen die als huisdier zijn afgedankt.
foto anp
berekenbaar zijn, ook al heb je
nog zo'n goede band met ze",
meent Van Hilst. Ook andere,
kleine huisdieren zijn hun leven
niet zeker: als ze niet worden
verslonden, worden ze door
hun huisgenoot geterroriseerd.
Er zijn nog meer kenmerken die
wolven absoluut ongeschikt
maken als huisdier. Ze slopen
alles wat ze voor hun neus krij
gen en het is ze niet aan het
verstand te brengen dat dat niet
mag. Bovendien worden ze
nooit zindelijk, doordat ze veel
sterker dan honden de neiging
hebben hun territorium af te
bakenen, het zogenoemde vlag
gen. Iedereen weet dat een wolf
een wild dier is dat thuishoort
in de vrije natuur of anders
hooguit in de dierentuin. En als
het niet de liefhebbers van ge
vaarlijke honden zijn die een
wolf aanschaffen, wie dan wel?
Volgens Van Hilst zijn er twee
categorieën. De ene groep be
staat uit mensen die denken dat
ze een herdershond aanschaf
fen. Vaak gebeurt dat in het
buitenland, zoals in Grieken
land en Spanje. Aan het uiterlijk
kun je namelijk een hond niet
altijd van een wolf onderschei
den, ook niet als ze volwassen
zijn. Een wolvenpup is hooguit
beter ontwikkeld dan een hon
denpup van dezelfde leeftijd.
De gedragsproblemen ontstaan
pas na ongeveer een jaar.
De andere groep bestaat uit on
kundige fokkers, die gemaks
halve vergeten dat de ontwikke
ling van wolf naar hond tien
duizenden jaren heeft geduurd
en die menen even snel een
'superhond' te kunnen kweken:
oersterk en zonder de erfelijke
afwijkingen waar veel honden
rassen mee zijn belast. „Men
sen die een wolf of een hybride
wolf (die vaak nog groter en
sterker is dan een volbloed
wolf) van zo'n fokker kopen,
zoeken iets wilds, iets ongecul
tiveerds. een uitdaging. Ze den
ken misschien dat zij met zo'n
dier wél om weten te gaan",
zegt Van Hilst. „Uiteindelijk
gaat het vrijwel altijd mis en al
tijd zijn de dieren dan het
slachtoffer. Ik krijg ze hier ver
magerd en gestressd binnen."
Van Hilst probeert ze zoveel
mogelijk te plaatsen in natuur
parken. Terugzetten in de vrije
natuur kan niet, daarvoor zijn
ze teveel gewend aan mensen.
En dierentuinen vindt hij zielig.
Wolven staan op de lijst van
uitheemse diersoorten. Maar
omdat het bij 'huiswolven' vaak
gefokte dieren betreft, worden
ze nooit in beslag genomen.
Mensen die het vermoeden
hebben dat er bij hen in de
buurt een wolf wordt gehou
den,-raadt Van Hilst aan hier
van melding te maken bij de
politie. „Die zal dat zeker regi
streren maar ik geef toe dat het
weinig zin heeft. Ik pleit voor
duidelijke wetgeving, maar ik
denk dat we daarvoor moeten
wachten op een ongeluk. En
dat is, hoe naar het óok klinkt,
slechts een kwestie van tijd."
en werknemer van Fokker Space test alle robotonderdelen afzonder-
jk. foto cpd
