Raar span blijkt schot in de roos
De mus als liefdesbode
Gebaren van jonge,
vitale mensen
Cultuur Kunst
Faithless sluit Pinkpop af
Melancholische Spirit of Gambo
\>\0tf
Schrijfsters
bezoeken
Leiden
Fraaie rollen in
Ontoereikend Adres
WOENSDAG 24 FEBRUARI 1999
Tweede festival met Indorock en country western
Shunyam exposeert
NOORDwuKKunstenares Shunyam schildert blauwe poezen en
groene olifanten. Maar de absolute hoofdpersoon in haar we
reld is Arthur, het oranje varken. Arthur en andere zeefdrukken
zijn vanaf vandaag te zien bij Boekhandel Van der Meer aan het
Vuurtorenplein in Noordwijk. De expositie duurt tot en met 9
I maart.
foto pr
AMSTERDAM
De Britse groep Faithless is de
afsluiter van Pinkpop 1999, in
het Pinksterweekeinde op 22,
23 en 24 mei op het evenemen
tenterrein Megaland in het
Limburgse Landgraaf. Het
grootse openlucht-popfestival
wordt dit jaar voor de dertigste
keer gehouden. De kaartver
koop begint zaterdag.
De playlist van Pinkpop ver
toont verder de namen van Un
derworld, Alanis Morissette,
Skunk Ananasie, Manie Street
I Preachers, Kula Shaker, Lamb,
Red Snapper, Heather Nova en
Jewel. De Belgenpop is goed
vertegenwoordigd met Zita
Swoon, Soulwax en Die Anar-
:histische Abendunterhaltung.
Nederlandse acts die zijn vast-
_d zijn de Limburge pun
kers De Heideroosjes, de Alme
lose countryster Ilse DeLange,
Rotterdams/Haarlemse reg
gae/hiphop-band Postmen en
Urban Dance Squad. In de twee
komende weken maakt de or
ganisatie de overige namen be
kend.
Tijdens het driedaagse festi
val zullen op het terrein hand
tekeningen worden verzameld
ter ondersteuning van het werk
van mensenrechtenorganisatie
Amnesty International. De actie
is gericht tegen doodstraf in de
Verenigde Staten, die in 24 van
de 38 Amerikaanse staten kan
worden opgelegd, óók aan min
derjarigen.
De belangrijkste dag van het
festival is zoals gebruikelijk de
Pinkstermaandag. Voor het
eerst wordt echter op zondag
avond al het hoofdterrein
opengesteld voor de technofor-
matie Underworld. Op het festi
valterrein is op de hoofddag
ruimte voor 60.000 bezoekers.
Het Limburgse popfestijn trok
vorig jaar 51.500 bezoekers.
De eerste keer werd de
Leidse Molukker Luc Lei-
hitu, de grote man achter
het Indorock Country
Western-festival in de
Groenoordhallen, voor gek
versleten. Je zet toch ook
niet op één avond Peppie
en Kokkie en Motörhead
op het hetzelfde podium?
Toch waren na afloop, vo
rig jaar februari, de mees
ten van de 4.500 bezoekers
het erover eens dat een
voor onmogelijk gehouden
combinatie juist een schot
in de roos was.
En dus kan Leihitu
met een gerust hart deel 1
van zijn geesteskind tegemoet
zien. Woordvoerster Eveüjn Or-
tner van Tamalinda Producti
ons zegt: „Vorig jaar was het
nog een grote gok en nu kun
nen we al spreken van een be
proefde formule."
Zoals wel vaker bij succesvol
gebleken ondernemingen, pro
beren de organisatoren elke
volgende aflevering 'grootser' te
laten zijn. Zo ook Tamalinda
Productions, voor het leeuwen
deel een familiebedrijf dat in
reizen naar en muziek en eten
uit Indonesië doet. Ortner ver
wacht dat het bezoekersaantal
wordt overtroffen, meldt dat
het aantal eetstands is verdub
beld en dat er voor de jivers en
lijndansers dit keer een grote
houten dansvloer beschikbaar
is. Volgens Leihitu wegen deze
mutaties op tegen het ontbre
ken van de naam van Andy
Tielman op de affiches. Tot Lei-
hitu's grote spijt is de peetvader
van de Indorock, die er vorig
jaar wel bij was, nu de grote af
wezige.
De kiem voor de Indorock
werd gelegd in 1949 toen Indo
nesië een soevereine staat
werd. Vele tienduizenden Indi
sche Nederlanders moesten in
de jaren vijftig dat land land uit
omdat ze weigerden hun Ne
derlandse nationaliteit in te rui
len voor de Indonesische. Het
is volgens Ortner niet overdre
ven te stellen dat zonder de
komst van Indorockers naar
Nederland de muziek van
Chubby Checker, Elvis Presley,
Hank Williams, Chat Atkins,
Fats Domino en Jerry Lee Lewis
- en alles wat daarna kwam -
hier nog nauwelijks ingang zou
hebben gevonden. Ortner be
nadrukt dat de Indorockers
MUZIEK
RECENSIE LI DY VAN DER SPEK
Stichting Oude Muziek en Theater
'The Spint of Gambo', lui
viola da gambas Gehoord 23/2,
Oud-Katholieke kerk, den Haag. Herha
ling woensdag 24/2 in de Waag, Leiden.
'The Spirit of Gambo' neemt je
mee op reis naar diverse Euro
pese landen uit de begintijd van
de instrumentale muziek. Freek
Borstlap vertelt wat over de
overgang van vocale naar in
strumentale muziek, waarbij de
componist zich langzaamaan
niet meer lieert aan enige voca
le vorm, de lange melodische
lijn, maar veeleer het metrisch
karakter gaat benadrukken. In
The Spirit of Gambo gaat het
voornamelijk om de geest, en
niet om de geestdrift. Met enige
klem belooft Borstlap dat de
muziek na de pauze (Italië, En
geland) beduidend vrolijker, ex-
traverter zal worden dan de
twee voorafgaande blokken
(Duitsland, Spanje). Dat is ook
wel nodig, want hoe vakkundig
en muzikaal deze groep ook
speelt, als de pauze begint heeft
menig luisteraar reeds een uil
tje geknapt. Dat ligt beslist niet
aan de spelers, maar aan de be
hoorlijk melancholische, deso
late klankkleur van het instru
ment, waar de componist zich
bij aanpast.
We luisteren naar vijf 'varia
ties' op een thema (Ach Elslein,
liebes Elselein) geïntroduceerd
door de luitist Jan van Outryve.
Variaties en thema zijn door
verschillende 16e-eeuwse com
ponisten geschreven. De bo
ventoon speelt hier de gamba
soprano van Borstlap zelf, die
overigens in het hele concert
prominent aanwezig is. Hij
strijkt de meest virtuoze partij
en, maar ook de tenor- en
basgamba's, die minder domi
neren, worden voortreffelijk be
speeld.
In de twee 'Recercadas' van
Diego Ortiz voor duo basgam-
bas wordt spannend en ver
zorgd gefraseerd en komen de
stemmen pittig met elkaar in
Kunstenaars hebben net
als wij, stervelingen van
wie over zo'n honderd
jaar de foto's met de vuilnisman wor
den meegegeven, hun ogen niet in
hun zak zitten. Een mooi lichaam, een
opwindend gebaar, een veelbeloven
de oogwenk - ook kunstenaars ont
gaat dat allemaal niet. Misschien heb
ben deze dienaren der schoonheid er
nog wel meer oog voor dan wij.
Catullus, P.C. Hooft, Vondel en nog
wat van die geletterde monumenten
hebben verzen geschreven waarin de
erotische aantrekkingskracht van het
menselijk lichaam op subtiele wijze is
vereeuwigd. En ook zeventiende-
eeuwse meesters als Rembrandt van
Rijn en Jan Steen hebben de bevallige
rondingen van het vrouwelijk schoon
in hun werk niet geschuwd.
Dat men ook in de zeventiende eeuw
wel van wanten wist, blijkt uit een no
titie van schrijver Jan de Brune. Hij
karakteriseert de zeventiende-eeuwse
vrouw als volgt: 'het tere geslacht is
vaak al zo geraffineerd en geslepen
dat het in de huwelijksnacht nauwe
lijks meer iets nieuws kan leren... ik
wil maar zeggen dat de dames door
snuffelarijen en door het horen en be
schouwen van hetgeen wulpse hof
jonkers in hun tegenwoordigheid on
eerbiedig uitkramen en doen, zoveel
geleerd hebben dat ze zeker niet on
kundig zijn van de middelen die er
voor twee mensen nodig zijn om de
wereld met een derde te verrijken.'
Ook in die tijd zullen er door schilders
ongetwijfeld taferelen zijn gemaakt
die pornografisch kunnen worden ge
noemd. Maar daarvan zijn ons maar
weinig voorbeelden meer gebleven.
Wel worden er in de bekende schil
derstukken uit die tijd toespelingen
gedaan op de geslachtsgemeenschap
en de erotiek.
Wanneer we in de zeventiende-eeuw
se realistische schilderkunst een vogel
tegenkomen, moeten we op onze
hoede zijn. Vogelen of 'veughelen' be
tekende in het iniddelnederlands: de
geslachtsgemeenschap bedrijven. De
vogel fungeerde als symbool voor het
libido en de liefde. Als er ergens aan
de gevel een uithangbord met een
zwaan hing, kon je er donder op zeg
gen dat er zich achter dat bord een
bordeel verborg. En Jeroen Bosch
maakte op een van zijn schilderijen
gebruik van een vogelkooi als uit-
Alle kunst is erotisch. Een uitdagend statement van Bauhaus-architect Adolf Loos (1870-1933). In de horizontale
lijn zag Loos een liggende vrouw, in de verticale een man die de liefde met haar bedreef. Die Freudiaans
gekleurde visie gaat wellicht iets te ver. Maar dat veel belangrijke kunst een erotische lading heeft, is een
onwankelbaar gegeven. In de serie 'Het blote oog" zwerven wij van de fraai gewelfde schouder naar de tere
knieholte, laten wij een strelend oog gaan langs een aantal erotische kunstuitingen en gaan wij nader in op de
achterliggende thematiek. Aflevering 1: de verhulde erotiek in 'Het stoeiende paar' van Jan Steen in Stedelijk
Museum De Lakenhal.
het behaagzieke, monkelende, lachje
op haar gezicht. Ze heeft het juk,
waarmee ze de melkemmers moet
dragen, afgedaan. Wat haar betreft,
kan het liefdesspel straks beginnen.
Aan een tak van de eik die het paartje
voor het oog van God verbergt, hangt
een vogelkooitje met een vogeltje erin.
Die kooi wordt door de schilders uit
die tijd gebruikt als een beeld van de
liefde, de liefde die man en vrouw ge
vangen houdt. De kooi staat voor het
vrouwelijk geslachtsdeel, de vogel
voor het mannelijke. Het openzetten
van de kooi betekende het verlies van
de maagdelijkheid.
Vooral de mus werd in die tijd gezien
als een heetgebakerd vogeltje. Door
Vondel wordt het hippertje 'heet en
geil van min' genoemd. Maar meerde
re vogels kwamen in aanmerking om
de erotiek of de minnelust uit te beel
den. Patrijzen bijvoorbeeld. Toen
Caspar Barlaeus in 1635 weduwnaar
werd, schonk Hooft hem een aantal
patrijzen. Dat viel niet echt in goede
aarde. Barlaeus schreef aan Hooft:
Dat gij juist aan mij, weduwnaar, pa
trijzen opstuurt, is vreemd in ieder op
zicht. Symbool en hiëroglief van Venus
stuurt ge me, door welks aanschouwen
ge bij mij herinneringen oproept aan
de liefkozingen die ik als weduwnaar
moet missen. Zij zijn gewijd aan ech
telijk geminnekoos, aan omhelzingen
en genot-
In later eeuwen werd de minnelust
unverfroren weergegeven door schil
ders. De Lakenhal is wat dat betreft
erg zedig, maar er zijn nog altijd kun
stenaars die de erotiek verpakken in
symbolen. Misschien is dat wel juist
zo spannend.
De Amerikaanse kunstenaar Bruce
Naumann daarentegen gooit de zaak
echt open. Zijn neon-plastiek, dat in
het Amsterdamse Stedelijk Museum
hangt, is ontstaan uit een erotisch
zwaan-kleef-aan-idee. Maar ook hier
is alweer niets nieuws onder de zon.
Wie het aardewerk van de Grieken en
Romeinen in het Rijksmuseum van
Oudheden bekijkt, ziet ook daarop al
hoe de mensen op prettige wijze in el
kaar passen.
hangbord voor een hoerenhuis. jongeman een boerenmeisje op haar
In het Stedelijk Museum De Lakenhal rug te krijgen. Het meisje stribbelt te-
hangt het doek 'Stoeiend paar' van gen. Maar dat het hier niet gaat om
Jan Steen. Onder een eik probeert een een poging tot verkrachting, bewijst
zich niet tot het imiteren van de
Amerikaanse muziek beperkten
maar dat ze die invloeden
mengden met hun eigen geluid.
Het resultaat was een unieke
stijl.
Probleem van de Indorock is
dat het een uitstervende mu
zieksoort is. „Het is muziek uit
het verleden, die nog wel wordt
gespeeld maar door louter
mannen van vijftig, zestig jaar,
al zie je dat niet aan ze af. Over
twintig jaar zijn ze dood en op
volgers zijn er niet. Indorock
wordt eigenlijk alleen nog maar
gespeeld tijdens feesten van de
Indo-gemeenschap. Dankzij de
koppeling die Leihitu met
country western heeft gelegd
komen nu ook liefhebbers van
heel andere muziek er alsnog
mee in aanraking. Maar ik denk
dat over een jaar of tien dit fes
tival alleen nog maar een coun
try westernfestival zal zijn."
Het tweede Indorock/Country
Westernfestival, zaterdag in
de Groenoordhallen, begint
om 12.00 uur en eindigt om
01.00 uur. Er zijn optredens
van onder anderen Chris Wat
son, de Belgische Jerry Lee Le
wis, The Black Dynamites, Jim
Pownall Tamara, Savannah,
Paper Hearts, The Intruders
en Indonesian Revival.
Leiden is momenteel in trek bij
schrijfsters. Ze bezoeken de ko
mende weken de stad om te
praten over hun nieuwe boeken
en om te signeren. Rosita
Steenbeek bijt morgenavond in
Burcht Literair het spits af. Ze
wordt vanaf 20.00 uur door een
conservator van het Rijksmuse
um van Oudheden aan de tand
gevoeld over haar nieuwe boek
'Schimmenrijk'.
Schrijfster Marion Bloem sig
neert op zaterdag 6 maart in
boekhandel Kooyker Ginsberg
haar nieuwe roman Ver van fa
milie. Bloem schreef al eerder
romans waarin het Indische fa
milieleven in Nederland wordt
beschreven. In haar nieuwe ro
man wordt een kleurrijk beeld
geschetst van 'zomaar' een In
dische familie. Bloem signeert
van 13.30-14.30 uur in Kooyker
aan de Breestraat 93.
Bij boekhandel van Stockum
aan de Breestraat 113 is bin
nenkort Helga Ruebsamen te
gast. Ze signeert op zaterdag 13
maart haar nieuwe boek Beer is
terug. Ruebsamen werd in 1998
genomineerd voor de Trouw
Publieksprijs met haar roman
Het lied en de waarheid. Ze
neemt van 13.00-15.00 uur de
pen ter hand bij Van Stockum.
opspraak. Is de Italiaan Pietro
Vinei nog beïnvloed door de
vocale, de zingbare muziek, Vi-
cenzo Ruffo is veel meer gericht
op de mogelijkheden van het
instrument. De muziek is leven
diger en het metrisch karakter
wordt stevig geaccentueerd. De
twee gamba's met slappere
darmsnaren en andere stem
ming zijn in Thomas Fords
'Musicke of Sundrie Kindes'
toch nog een hoogtepuntje van
de avond. Vrolijke straatmuziek
om een rondedansje op te ma
ken. Er wordt met meer
schwung gemusiceerd. De zin
netjes flitsen tegen elkaar, de
toon is luchthartig, de kerk
veert op.
een Teken. Wij zijn eigenlijk
dood, meent deze, en we wach
ten op God en Diens laatste
oordeel.
Het kan. Maar je kunt elkaar
ook gek maken. Is de 'Te Lour-
des op de bergen' zingende en
met St. Marc schoonmakende
kuisvrouw nu God of niet? Het
einde brengt, heel ongebruike
lijk voor een komedie, geen op
lossingen, maar laat het raadsel
intact.
Hoe mensen, afhankelijk van
hun instelling, tegen zaken aan
kijken, laat het Raamtheater
subtiel zien. John Willaert
speelt de van buiten zelfverze
kerde manager, die het minst
tegen de situatie opgewassen is
en de zaken al snel religieus be
gint te duiden. Dirk Lavrysen
als het prototype besnorde mi
litair, die de zaken neemt zoals
ze komen en zich vooral geen
dikke benen maakt, speelt zijn
rol kluchtig-komisch. Eric Ker-
remans speelt daartussen de
professor, die hardnekkig de
zaken tracht te verklaren en
probeert de interne logica te ge
hoorzamen.
De enscenering is meer dan
adequaat, maakt geestig ge
bruik van de genrecliché's en
speelse vondsten en het tempo
kan na de wonderbaarlijke
koelkast niet meer stuk. Er zijn
veel deuren in Ontoereikend
Adres, maar er is geen open
deur bij.
Ensemble Raam
Theater Regie An Melissen. Spel. John
Willaert, Dirk Lavrysen, Ene Kerremans,
Josee Verbeke Gezien: 23/2, Leidse
Schouwburg.
Veel deuren in een komedie:
dat gaat meestal maar één kant
op. Hier niet. Ontoereikend
adres, van de Italiaan Luigi
Lunari en door Frans Denissen
en Gisèle van Dongen voorbeel
dig vervlaamst, is een verras
send en lichtvoetig spel over
schijn en werkelijkheid en voor
al de interpretatie daarvan. Een
mooi stuk, neigend naar het ab
surdistische met geestige de
tails en fraaie rollen.
Drie totaal verschillende
mannen raken een nacht opge
sloten in een kantoor waar iets
mee aan de hand is. Voor bijna
alle in overdonderende hoe
veelheid aanwezige toevallighe
den kan een rationele verkla
ring gevonden worden, maar je
kunt er ook wat achter zoeken.
Zo denken de drie ieder een an
der adres te bezoeken en toch
zitten ze in hetzelfde kantoor.
Er blijven kleine dingetjes rafe
len, zoals een koelkast die
slechts dat bevat wat er op dat
moment gezocht wordt. Voor
de een geeft dit aanleiding tot
steeds bizarder rationalisaties,
voor de ander is het duidelijk
i Danst Gezien 9/2 Theater a/h Spui.
Den Haag. In Leiden te zien op 25/2 in de
Schouwburg.
In een hoek zit een jongen
zacht op een mondharmonica
te spelen. Het zijn eenzame
klanken. Na deze verlatenheid
komt het thema van deze voor
stelling van Conny Janssen
Danst... zo sterk tot zijn recht.
'Oktober' gaat over mensen die
elkaar tegenkomen en contact
leggen. De voorstelling ontwik
kelt zich van een donkere intro
verte sfeer naar een heldere,
uitgelaten eindscène. De dan
sers zijn aanvankelijk op een
onderzoekende manier bezig
met hun persoonlijke impul
sen, in eenzaamheid en in con
frontatie met elkaar. In sommi
ge groepsdansen zijn ze alle
maal onderworpen aan dezelf
de bewegingen. Een grote een
zaamheid houdt hen gevangen,
vooral als ieder in een eigen
spotlight danst.
Als de dansers en danseres
sen contact met elkaar zoeken
in duetten of trio's, zijn de be
wegingen wijd en dramatisch.
Armen en benen grijpen op in
genieuze manier op elkaar in.
Sommige gebaren suggeren een
enorme ruimte, soms alsof ze
in uitgestrekt water hun weg
zoeken. Het zijn de gebaren van
jonge, vitale mensen. Maar er is
ook aarzeling, die zichtbaar
wordt in stilstand of doordat de
één zich van de ander los
maakt. Diverse bewegingen ke
ren telkens terug, uitgevoerd
door verschillende dansers en
in verschillende stemmingen.
Impulsen worden doorgegeven.
Het elan groeit en er ontstaat
sensualiteit. Mannen zoeken
geborgenheid en vrouwen aar
zelen of ze met de gebaren van
de mannen meegaan of zich
juist losmaken.
In deze abstracte dans bevin
den zich concreet herkenbare
momenten, die met fantasie en
humor zijn uitgewerkt. Een
man probeert tevergeefs zijn
hoofd op de schoot van een
vrouw te leggen en prachtig is
een telkens terugkerend motief
van de vertraagde looppas op
de plaats.
Plotseling verandert het de
cor. We zien voordeuren en het
licht wordt helder. We zijn bui
ten. De personages zijn van
achter deuren naar buiten ge
komen. De dans wordt swin
gend, uitdagend en vrolijk.
Speels dagen ze elkaar uit, pro
beren elkaar te versieren of juist
af te wimpelen. De barokmu
ziek bij deze swingende dans
benadrukt dat het om jongeren
gaat die op een vrijgevochten
manier hun eigen weg gaan. Er
wordt stuntachtig gedanst en
door de bravoure van de man
nen schemert prachtig iets
kwetsbaars. Ook het feit dat er
meer jongens dan meisjes zijn
is betekenisvol. De voorstelling
eindigt met een solo van dezelf
de
die
het
begin mondharmonica speelde.
Toen was hij een in zichzelf ge
keerde dromer, aan het eind
kun je aan hem aflezen waar hij
naar verlangt en hoe moeilijk
het is de eenzaamheid te over
winnen. Deze prachtige solo
krijgt daardoor iets lichts en
aandoenlijks.
