'De auto wordt
een kamer'
Van 'koffiemolen' naar
elektrische scooter
Verkenning van
de grenzen
De eerste reizigers
Snelste trein van de wereld
(ca) 1000: Viking Leif Erikson ontdekt, ko
mend vanuit Groenland, de kust van Noord-
Amerika.
1096: Begin van de eerste van zeven kruis
tochten waarin een door christelijke vorsten
en edelen aangevoerd leger optrok tegen het
door moslims bezette Palestina (Jeruzalem).
1271: Marco Polo,
een Venetiaanse
koopman, reist sa
men met zijn vader
Niccolo en zijn oom
Maffeo, via onder
meer Baghdad en het
hoogland van Pamir,
naar het noorden van
China. Op de terugweg (in 1292) doet het
drietal onder meer Sumatra en India aan
1487: Bartholomeu Diaz, een Portugese zee
man, rondt Kaap de Goede Hoop.
1492: De in Genua geboren Christoffer Co
lumbus vaart in opdracht van het Spaanse hof
met drie scheepjes de Atlantische Oceaan over
en landt op de Bahamas. Hij denkt Indië te
hebben bereikt.
2 1770: Cugnot bouwt de eerste stoomauto.
1886: Benz en Daimler construeren de eerste
bruikbare benzine-auto.
1888: De Engelsman John Dunlop vindt de
luchtband uit.
1895: De eerste automobielen verschijnen op
de Nederlandse wegen.
1898: Autobussen gaan in Nederland de eer
ste geregelde diensten uitvoeren.
1903: In Kitty Hawk (VS) maakt Orville
Wright de eerste vlucht met een door motor
kracht aangedreven vliegtuig, dat hij samen
met z'n broer heeft geconstrueerd.
1908: De Deense timmermanszoon Jacob El-
lehammer kiest in Kiel als eerste Europeaan
het luchtruim met een gemotoriseerd vlieg
tuig. Zijn driedekker blijft 11 seconden in de
lucht.
1909: De Fransman Blériot volbrengt de eer
ste vlucht over Het Kanaal. Hij doet er 36 mi
nuten over.
1911:De Noorse rederszoon Road Amundsen
zet als eerste mens voet op de zuidpool.
1913: Doorbraak van het fenomeen auto
doordat Henri Ford de T-Ford introduceert.
Het vehikel wordt dankzij het lopende band
systeem in 93 minuten gebouwd. Een Europe
se fabriek deed er toen nog 4 weken over.
"Witte martelaars" werden ze
wel genoemd. Pelgrims op weg
naar de heilige graven van Jezus
Christus, Petrus, Paulus en/of
Jacobus. Het waren de eerste
reizigers van dit millennium.
Op weg naar Jeruzalem, Rome
of Santiago de Compostela. Dat
moeten barre tochten zijn ge
weest. Maar een pelgrim deed
boete. Dus mocht, nee móest
hij lijden. 'Er bestond voor hem
niks heerlijkers dan zere voe
ten', schrijft de Engelse histori
ca Debra Birch in het pas ver
schenen boek Pilgrimage to
Rome in the Middle Ages'.
Aangename lectuur voor de
moderne toerist die zich mop
perend vastrijdt in een file op
de gloeiendhete Route du So-
leil. Of een paar uurtjes op de
luchthaven moet wachten om
dat zijn vliegtuig vertraagd is.
Pelgrims liepen. Jaren achter
een. Vanuit Engeland, Duits
land, Frankrijk en de Lage Lan
den aan de Zee naar het zuiden.
Via de Gotthard, de Sint-Ber-
nard of de Brenner. Door gei
tenpaadjes ontsloten Alpenpas
sen van om en nabij de 2000
meter hoog. Waar het desolaat
was, steil en bitterkoud.
En als die horde dan zonder
al te veel malheur was geno
men, dan werden de 'romi-
petae' (zoals de christenen die
naar Rome trokken, werden ge
noemd) opgewacht door onbe
trouwbare herbergiers. Die ze
dronken voerden en beroofden.
Ook vielen ze in handen van
struikrovers. Of prostituees. Ge
ruststellende gedachte: mocht
een pelgrim op zijn bestem
ming overlijden, dan had hij
recht op een 'waardige begrafe
nis'. Dus wat kon hem uitein
delijk gebeuren....?!
Vooral in 1300, het eerste zo
genoemde 'jubeljaar', werd Ro
me volledig overspoeld door
pelgrims. Birch heeft daar een
plausibele verklaring voor. Be
nedetto Gaetani, ofwel paus
Bonifatius VIII (1294-1303), be
loofde kwijtschelding van alle
zonden aan iedereen die in dat
jaar naar de Eeuwige Stad trok.
Dat kunnen de pelgrims van
2000 - Rome verwacht er in het
achtste jubeljaar zo'n 20 mil
joen - vergeten. Maar zij zullen
onderweg geen last hebben van
zere voeten.
Computer zal menselijke handelingen vervangen
1596: Op zoek naar een noordelijke doorvaart
naar Indië strandt Willem Barentsz op Nova
Zembla. Na een vermaard geworden overwin
tering sterft Barentsz in 1597 op de terugweg.
1760: De Duitser Michael Kessler bedenkt de
loopfiets Deze kon alleen maar rechtuit rijden.
Gebruikers moesten bij elke bocht afstappen
om de 'machine' op het juiste spoor te zetten.
Van de conventionele (voortbewogen op wielen) treinen gaat deze het
nieuwe millennium in als 's werelds snelste: de TGV (Train a Grande
Vitesse). De trein werd ontwikkeld in Frankrijk en heeft een de kruis
snelheid van rond de 300 kilometer per uur. In 1981 ging het eerste
traject open, de lijn Parijs-Lyon. In Nederland en België heeft de intro
ductie van de hogesnelheidstrein gezorgd voor een stevige discussie
die nog steeds niet over is.
Alles wordt anders. De 'heilige koe' niet
uitgezonderd. Huub van de Coolwijk bij
voorbeeld verkoopt 'straks geen auto's,
maar mobiliteit'. De president-directeur van
Mercedes-Benz Nederland verklapte dat
onlangs tijdens een lezing in Haarlem en -
verbaast hij zich - „dat is op één of andere
manier nogal opgevallen." Zelf vindt hij zijn
uitspraak nauwelijks opzienbarend. „Maar
dat komt misschien omdat ik er middenin
zit. Ik zie deze ontwikkeling al jaren aanko
men."
En hij niet alleen. Daar is bijvoorbeeld Bo
Boormans, directeur van DTV Consultants.
In 'Tracé', het magazine van de NHTV (Ho
geschool voor Toerisme en Verkeer) voor
spelt hij een toekomst waarin de auto een
werkplek wordt. Of een speelplaats. Of een
slaapkamer. Want de computer stuurt. Fu
turistische onzin? Boormans:Oh nee, alles
wat je ervoor nodig hebt, bestaat al zo'n
beetje. Het moet alleen nog op elkaar wor
den afgestemd."
Wat natuurlijk nog een hele klus is. Op de
afgelopen autotentoonstelling in de RAI had
de Nederlandse ontwerper Cor Steenstra
zijn karretje voor het jaar 2050 geparkeerd.
Sterker nog, het publiek mocht er - voorzien
van een speciale bril - een virtueel ritje in
maken. Gaan we over een halve eeuw dan
echt op die manier naar het strand? Stukje
rijden van huis,even verderop inloggen op
Voorspelling van de Nederlandse aforist
Toon Verhoeven (uit 'Handleiding voor
de 21e eeuw'): 'Volgens het Centraal Bu
reau voor de Statistiek hebben in het jaar
2000 alle voetgangers een auto'.
de magnetische (MagLev)- snelweg, 'Sche-
veningen' intikken op de boordcomputer,
routevoorkeur aangeven en daar zet de 'car
rier' zich al in beweging. Remmen vast, lich
ten doven. De chauffeur kan de krant gaan
lezen. Of een dutje gaan doen. Maar ook
kan hij natuurlijk alvast zijn zwembroek
aantrekken.
Van de Coolwijk: „Hoe onwaarschijnlijk
sommigen dat misschien ook in de oren
mag klinken: de auto wordt een kamer. Op
letten is niet meer nodig. De mens wordt
uitgeschakeld. Of laat ik het beter zeggen:
de onberekenbare menselijke factor wordt
uitgeschakeld. En dat is nodig ook, want die
vormt precies de zwakste schakel in onze
vervoersketen. Per jaar komen er in Neder
land netto 250.000 auto's bij en je hoeft echt
geen deskundige te zijn om te begrijpen dat
we daarmee straks volkomen vasüopen.
Tenminste als we niets doen."
Maar dat is juist de moeilijkheid. Een
nieuwe autoweg, tunnel of brug liggen er
niet zomaar. Laat staan zo'n MagLev-snel-
weg, een technologisch hoogstandje, dat
voor een groot deel is gebaseerd op de nieu
we 'weerstandsloze' lanceermethodes die
de NASA momenteel voor het jaar 2010 ont
wikkelt. En is het ook niet zo dat er pas naar
oplossingen worst gezocht als de proble
men al onbeheersbaar zijn? En gaat het dan
niet dikwijls om lapmiddelen? Doserings-
1796: Logementhouder Petrus Loos in Ant
werpen begint een diligencebedrijf met dien
sten op Belgische en Nederlandse steden. In
datzelfde jaar volgt zijn zwager Jean van Gend
zijn voorbeeld. In 1809 gaan beide firma's sa
men en is Van Gend Loos een feit.
1816: Baron Von Drais (of Drais von Sauer-
bronn, de bronnen spreken elkaar tegen) uit
Mannheim vindt de bestuurbare loopfiets uit,
de 'draisine'. Hij kon daarmee in één uur een
afstand afleggen van 14,4 kilometer.
1825: De Engelse technicus George Stephen
son construeert voor Stockton and Darlington
Raiway een machine die in staat is wagens te
trekken. Stephenson mag daardoor worden
beschouwd als de vader van de stoomloco
motief.
1839: Tussen Amsterdam en Haarlem wordt
de eerste spoorlijn in Nederland aangelegd.
De Schotse smid MacMillan zet een paar pe
dalen op het voorwiel van een 'draisine' (zie
1816) en is daarmee uitvinder van de fiets.
1869: Het Suezkanaal wordt opengesteld.
1879: De eerste stoomtramverbinding van
Nederland (die tussen Den Haag en Scheve-
ningen) wordt in gebruik genomen.
1883: De Oriënt-Express, de beroemdste trein
aller tijden, rijdt voor het eerst tussen Parijs en
Istanboel (Konstantinopel).
De emancipatie van invaliden
Nooit eerder waren invaliden zo
mobiel als die van nu. Gehandi
capten staat tegenwoordig in prin
cipe eèn imposant wagenpark van
uiteenlopende, veelkleurige model
len invalidenkarren en rolstoelen
tot hun beschikking. De meest ge
avanceerde hebben het aanzien
van scooters, desgewenst uitgerust
met alle mogelijke toeters, bellen
en tierelantijnen. Vandaag de dag
wordt het godlof normaal geacht
dat lichamelijk gehandicapten als
volwaardige leden van de maat
schappij huns weegs in de samen
leving zoeken. In het arbeidsproces,
in de sport.
Nog begin deze eeuw werden inva
liden door de goegemeente ge
hoond als beklagenswaardige we
zens, die maar het beste binnen
huis gehouden konden worden.
Eertijds was voor vele gehandicap
ten de levensweg van wieg naar graf
met recht de martelgang van Krom
me Lindert, door schrijver A.M. de
Jong in 1930 onnavolgbaar be
schreven in zijn beroemd geworden
streekroman.
Soms valt iets niet te verzinnen.
Een firma die Beenhakker heet en
gehandicapten invalidenwagens le
vert, het lijkt te kras voor woorden.
Woordvoerder Roel Oostindiën:
„Het bedrijf bestaat ruim zestig jaar
en nog continu worden we be
stookt met grappen. Prima hoor,
goed voor de naamsbekendheid."
Ondernemend als hij was, kop
pelde Rotterdammer Dirk Beenhak
ker in 1937 aan de oprichting van
zijn fietsenzaak meteen de handel
in invalidenwagens en rolstoelen
als nevenactiviteit. In 1972 heeft het
bedrijf zich vrijwel geheel terugge
trokken op voorzieningen voor ge
handicapten. Het eens zo beschei
den bedrijfje is uitgegroeid tot een
onderneming, die behalve de
hoofdvestiging in Capelle a/d IJssel
de filialen omvat in Amstelveen, Al
phen a/d Rijn, het Zeeuwse Kapelle
en Spijkenisse. Eind jaren dertig
had de oude Beenhakker invaliden
niet meer dan een paar archetypen
invalidenwagens te bieden. Het
model dat handmatig met behulp
van twee metalen stangen in bewe
ging kon worden gebracht. En de
zogeheten 'koffiemolen', de hand-
fiets populair gezegd. Volgens Oost
indiën waren het eenheidskarren
met stalen frames en houten zittin
gen. Over zitcomfort werd in die
tijd niet eens nagedacht.
Oostindiën: „Om het doorzitten
tegen te gaan, zijn de tegenwoordi
ge modellen uitgerust met antide-
cubitis-kussens. Vroeger raakten de
mensen van een kort ritje al uitge
put, zo zwaar liepen die invaliden
wagens. De frames van de heden
daagse typen zijn veelal van alumi
nium en geheel demontabel. En
globaal wordt zestig procent van de
Mevrouw J. Weijers-Snippe: „Vergeleken met de lompe kar van twintig jaar ge
leden, ben ik er erg op vooruit gegaan." foto united photos de boer ron pichel
invalidenwagens nog aangepast
aan de lichamen van de belangheb
benden. Vergeet daarbij niet dat er
veel elektronische rolstoelen in ge
bruik zijn, zodat invaliden vandaag
de dag kilometers kunnen rijden
zonder echt moe te worden. De
meeste typen hebben een handbe-
sturingsysteem. Maar er zijn ook
invalidenwagens met een kin- of
mondbesturing en zelfs met bestu
ringsensoren in de hoofdsteunen.
Vooral in de laatste tien jaar is er in
deze sector ontzettend veel ge
beurd."
Als ervaringsdeskundige kan de
Haarlemse J.W. Weijers-Snippe dat
alleen maar beamen. „Vergeleken
met de lompe kar waarin ik twintig
jaar geleden rondreed, is de elektri
sche wagen die ik nu heb veel lich
ter en veel wendbaarder. Ook het
zitcomfort is er op vooruitgegaan."
Hulpmiddelen worden na medi
sche indicatie tegenwoordig vanuit
een drietal invalshoeken verstrekt:
de Wet Voorzieningen Gehandicap
ten (WVG), de Algemene Wet Bij
zondere Ziektekosten (AWBZ) en de
regeling Hulpmiddelen 1996. De
WVG regelt de uitgifte van rolstoe
len, elektrische scooters, douche
stoelen, tilliften en driewielers door
gemeenten. Onder de AWBZ vallen
voorzieningen, verstrekt aan bewo
ners van verpleeghuizen. De rege
ling Hulpmiddelen 1996, ten slotte,
voorziet in de levering op bruik
leenbasis van rollators, aangepaste
ledikanten en fauteuils door zorg
verzekeraars.
De emancipatie van invaliden is
pas goeddeels voltooid in 1976,
toen ook vrouwen en kinderen
krachtens de Algemene Arbeidson
geschiktheids Wet (AAW) het recht
kregen een beroep te doen op hulp
middelen ter verlichting van een
handicap. Oostindiën: „Vergelijk
het maar met het kiesrecht, dat is
ook jaren voorbehouden geweest
aan mannen. De vrouw werd vroe
ger geacht thuis te blijven."
In het heden vragen andere za
ken de aandacht. Niet alleen uit
vrees voor stagnering van het be
drijfsproces, maar zeker ook omdat
nogal wat in gebruik zijnde elektro
nische rolstoelen staan of vallen bij
een gecomputeriseerd besturing
systeem, zijn ze bij Beenhakker ge
spitst op het millenniumprobleem.
Oostindiën: „Mocht in het uiterste
geval het energiebedrijf tegen die
tijd geen stroom kunnen leveren,
dan treedt hier onmiddellijk het
noodscenario in werking. Uit voor
zorg staan er eind dit jaar drie bus
jes van de repatriëringsdienst
stand-by om in het uiterste geval de
klanten langs te gaan voor het aan
leveren van opgeladen accu's. En er
is een generator beschikbaar. Zo
doende is de voortgang van de be
drijfsvoering veilig gesteld. En voor
mensen wier elektrische rolstoelen
met beademingsapparatuur zijn
uitgerust het risico van een levens
bedreigende situatie afgewend. Ze
ker in deze sector kun je niet voor
zichtig genoeg zijn, ook al heeft het
energiebedrijf dan de garantie ge
geven dat ons absoluut geen ramp
te wachten staat."
De econoom prof.
Jan Pen is de theo
reticus en de
schrijver Maarten 't Hart de
profeet van het thuisblijven.
Volgens Pen zijn de meeste rei
zen die wij ondernemen over
bodig en volgens 't Hart geeft
al dat gereis maar blijk van een
grote innerlijke onvrede die er
toch niet mee gedempt wordt.
Dat Pen gelijk heeft heb ik eens
proefondervindelijk vastge
steld door bij een tankstation
langs de snelweg tientallen au
tomobilisten te vragen waar
hun reis heen voerde. De
meesten waren onderweg naar
'besprekingen' die even goed
per telefoon konden plaatsvin
den. Hun tocht was onnodig,
tijdrovend en schadelijk voor
het milieu. Of 't Hart gelijk
heeft betwijfel ik. Zelf reis ik
veel, maar van onvrede heb ik
geen last.
Zal reizen in de volgende eeuw
ouderwets worden? Achter je
bureau kun je met Internet op
visite gaan in een willekeurige
Australische huiskamer en met
een boek in de hand maak je,
zoals Pen en 't Hart ongetwij
feld zullen aanvoeren, de
mooiste omzwervingen. De
toekomst is aan het virtuele
reizen!
In een lade bewaar ik tientallen
opschrijfboekjes vol notities
over reizen. Ze beslaan dertig
jaar en vier werelddelen, de
oudste gaan over Suriname, de
laatste over Madagascar. Vaak
zeggen mijn verloofde en ik dat
we ze allemaal gaan lezen als
we in het besjeshuis zitten en
dat we dan eigenlijk veel aan
genamer zullen reizen dan in
werkelijkheid. We zeggen dat
vooral als het weer eens tegen
zit: in de trein van Fiana-
rantsoa naar Manakara op Ma
dagascar bijvoorbeeld die er op
de eerste de beste helling de
brui aan geeft en daarna vier
uur in een heet bos stilstaat,
zodat de rit van 170 kilometer
ten slotte vijftien uur duurt.
Reizen is vaak geen lolletje. Het
begint al in het vliegtuig. Wie
vouwt zich voor zijn plezier
een half etmaal op in ander
halve kubieke meter? Dan vol
gen de muskieten, de hardnek
kige verkopers, de erbarmelijke
wegen. In een lichte wanhoop
kom je er soms toe Pen en
't Hart gelijk te geven:
het is beter thuis
te blijven. De
aange
naamste reis
die we ooit maakten
bracht ons naar Sint Helena.
Tien dagen op volle zee! De
meeste andere passagiers von
den er niet veel aan, ze verveet
den zich of werden zeeziek.
Maar wij genoten met volle
teugen, de hele dag aan dek en
's nachts te kooi. Meer is er ei
genlijk niet van te vertellen.
De ergste, tocht die we ooit
maakten voerde langs de
noordkust van Martinique. De
aanbevolen wandelroute ging
door een oerwoud dat door
een recente orkaan geveld was.
We raakten verward in de krui
nen van omgevallen bomen en
in bamboebossen, verdwaal-
den in ravijnen, moesten de
nacht onder de open hemel
(waaruit het stortregende)
doorbrengen in een bos vol
slangen en bereikten pas na
anderhalf etmaal vervuild en
doodop onze bestemming.
Toch is er geen reis waarvan
we meer te vertellen hebben
dan juist die. En bovendien:
toen we dit samen doorstaan
hadden, wisten we voortaan
alles samen te kunnen door
staan.
Virtueel reizen 'lezend, kijkend
naar films, via Internet of in je
hoofd' is reizen zonder obsta-:
kels. Dat is het aantrekkelijke
ervan en meteen ook het onbe
vredigende. Ik kan moeiteloos
de mooiste films over Nieuw
Guinea bekijken, de filmer kan
mij veel meer laten zien dan ik
daar zelf zag, maar het land
zelf zit niet in die beelden. Dat
zat in de modderige bergpaden
waarin je tot over je knie weg
zakte; in de glibberige stamnté-
