De vuile schoft huist in onze ziel
KUIFJE
Kruistocht tegen het 'rode gevaar' Schitterende bijdrage aan Wende-literatuur
Boeken
Uitgeverijen bekijken
'Zuiderkruis' anders
DE AVONTUREN VAN
IN HET LAND
VAN DE SOVJETS
Het werk van Marga Minco verkend
3
Ingo Schulze
Simpele
Story's
Voor Moszkowicz is diepgaan moeilij
VRIJDAG 19 FEBRUARI 1999
kondigd, terwijl Luitingh-Sijt-
hoff, die de boeken van Com-
well op de markt brengt, pas in
de huidige voorjaarsbrochure
melding maakt van deze roman
van de Amerikaanse schrijfster.
Zuiderkruis' heeft in de twee
boeken overigens een verschil
lende betekenis. In de roman
van Slot gaat het om het ster
renbeeld, terwijl het symbool
bij Comwell centraal staat voor
de Zuidelijke Staten in de Ame
rikaanse burgeroorlog.
Luitingh-Sijthoff is voorals
nog niet van plan de titel van
Comwells boek aan te passen.
„Wij melden titels van boeken
tijdig aan bij Boekblad. Uitgeve
rijen" kunnen er dan nog be
zwaar tegen maken", zegt een
woordvoerster, „maar we heb
ben tot dusver niets gehoord."
Kindergezang beklemmende en verontrustende verhalen van Joris Note
Het ene Zuiderkruis is het an
dere niet. Zuiderkruis, de in ja
nuari verschenen debuutroman
van Pauline Slot, verschilt he
melsbreed met de gelijknamige
thriller van Patricia Comwell,
die sinds vorige week in de win
kels ligt. Om dat verschil te be
nadrukken overweegt directeur
Ronald Dietz van de Arbeiders
pers. uitgever van Slots roman,
een advertentie te plaatsen
waarin hij het een en ander uit
legt. Dietz is bevreesd dat con
sumenten met het boek van
Comwell de winkel uitlopen,
als ze om Zuiderkruis vragen.
De Arbeiderspers meldde de
titel als eerste. Het boek van
Slot werd in de laatste najaars
folder van de uitgever aange-
LITERATUUR RECENSIE
De bende van Nijvel, de zaak Dutroux, de hormo
nenmaffia: onze zuiderburen hebben hun affaires wel
gehad de laatste jaren. Niet dat dit soort zaken het al
leenrecht van de Belgen zou zijn. De vele parlementaire
enquêtes die Den Haag nodig heeft, bewijzen dat ook
onze democratie op dat terrein haar mannetje staat.
Streuvels, Louis Paul Boon en
Hugo Claus, om alleen de gro
ten te noemen die ons een ge
weten willen schoppen. De ge
ruchten (1996) en Onvoltooid
verleden (1998), twee romans
van Hugo Claus, zijn te lezen
als allegorische en gruwelijke
sprookjes waarin een samenle
ving ongenadig maar ook altijd
met deernis geportretteerd
wordt
De vier verhalen van de
Vlaamse auteur Joris Note
WIM VOGEL
Joris Note, Kindergezang Verhalen Am
sterdam, 1999 Uitgeverij De bezige bij.
146 b»z f.32,50
Wat de literaire verwerking van
dat maatschappelijk onbeha
gen betreft, zijn de Belgen ons
wel flink de baas. Van hun mid
deleeuwse Vos Reinaerde loopt
er een duidelijke lijn via de zes
tiende-eeuwse rederijkers naar
de Vlaamse Beweging, naar
(1949), verzameld in de bundel
Kindergezang, sluiten prachtig
aan bij die laatse romans van
Claus. Ook hier de aanvankelijk
onbewezen, ongenoemde vui
ligheden, de suggesties en ver
dachtmakingen, de angstige
dromen en de schijnbare onge
naakbaarheid van een buiten
wereld die toekijkt, afwacht en
pas optreedt als het niet meer
hoeft. Maar Note voegt daar
nog wel iets aan toe. Het kwaad
is niet het alleenrecht van een
enkeling, een groep of een toe
vallige samenleving. In ieder
van ons huist die zieke ziel
want: „Wij zijn juist gelijk alle
man, en wee de overgeleverde."
De omslag van Note's bun
del, een illustratie van Edgard
Tytgat, toont een verschrikt
knulletje dat weggevoerd wordt
door duivels. Het is duidelijk
dat het zijn straf niet zal ontlo
pen, die duivels zijn tot alles in
staat. Kinderlijke angsten, ban
ge dromen, nachtelijke huilpar-
tijen, blaffende honden, alle
maal projecties, als een voor
portaal van de zekerheid dat
ooit 'de totale onbeschermheid
zou uitbreken.' Om die angst
vóór te zijn, halen we onze
schouders op 'over gearresteer
de daders, dat zijn kleine pag
adders en de beheersers van her
spel lopen vrij rond, we geloven
niet in opgeloste misdrijven en
berechte schuldigen, dat moet
komedie zijn. We blazen op en
dikken aan. speuren rusteloos
naar de tekenen die bevestigen
dat we leven in het extreemste.
in een wereld als een concentra
tiekamp.
Note schrijft verontrustende
verhalen waarvan de inhoud er
niet echt toe doet. Met een
spiegeling van de samenleving,
met realisme houdt hij zich niet
bezig. Wel met de waarheid die
daarachter en daaronder
schuilgaat. Die ons toegrijnst in
een lachspiegel en die we het
liefst om zeep helpen door er
verhalen en verhalen en verha
len over te vertellen.
Bijzonder vind ik ook Note's
taal. Weerbarstig proza schrijft
hij dat niet onmiddellijk toe
gankelijk is. Veel personifica
ties, ironie, understatements,
subtiele grapjes: kortom, proza
dat veel verbergt, dat zijn es
sentie, net als zijn inhoud, niet
zo maar cadeau geeft.
Kindergezang is een aang
me verrassing. Note's de
De tinnen soldaat (1992]
loofde al veel. Zijn verhali
1995, Het uur van ongel
zaamheid, heb ik om ond
lijke redenen gemist. Die
gissing zal ik snel g
Heruitgave van eerste Kuifje bij 70ste verjaardag stripheld
Ingo Schulze toont groot talent in 'Simpele story 's
STRIPBOEKEN RECENSIE
n de 'Petit
Vingtieme', in het land van de Sovjets. Hergé. Speciale
editie bij het 70-jarig bestaan van Kuifje. 148 Pagina's
zwart-wit. Zachte kaft: 9,50 gulden Harde kaft: 18,50
gulden. Uitgeverij Casterman.
Alleen de fanatieke Kuifjefielen kunnen het
aantal speciale uitgaven van hun stripheld
nog tellen. In de loop der jaren is er zoveel
gegrossierd in aanvullingen, speciale edi
ties, roofdrukken en buitengewone publi
caties dat de gewone stripliefhebber al
lang het spoor bijster is. De noodzaak van
dergelijke uitgaven viel bovendien een
aantal keren ernstig te betwijfelen, omdat
hetgeen op de markt verscheen niet of
nauwelijks toegevoegde waarde had boven
wat er al was. Behalve voor de echte Kuif-
jefiel natuurlijk, die alles wil hebben wat er
uitkomt.
Exact een maand na de datum, waarop
70 jaar geleden de eerste aflevering van
Kuifje verscheen in de jeugdbijlage Le Petit
Vingtième van het katholieke weekblad Le
XXe Siècle, presenteert uitgeverij Caster
man een heruitgave van dit allereerste
Kuifjeverhaal. Het 'grote publiek' heeft er
volgens de uitgever recht op kennis te ma
ken met de eerste stappen van de beroem
de reporter op het pad van avontuur. Om
dat velen In het land van de Sovjets slechts
kennen van horen zeggen, is het her
nieuwd uitgeven van dit verhaal zonder
meer de moeite waard.
In het land van de Sovjets betekende de
doorbraak van Georges Remi als stripteke
naar. Remi, die vanaf het begin zijn verha
len ondertekende met Hergé, had bij Le
XXe Siècle enige ervaring opgedaan met
het tekenen van de padvinder Totor. De
militaire dienst onderbrak zijn loopbaan,
maar de priester Wallez gaf hem na terug
keer uit het militaire bestaan een nieuwe
kans. Hergé krijgt de opdracht de oplage
van het franstalige katholieke weekblad op
te krikken. Hij doet dat door het uitbren
gen van een jeugdmagazine, Le Petit Ving
tième. Daarin presenteert hij na enige tijd
de eerste avonturen van Tintin oftewel
Kuifje. Een opvallend én experimenteel
beeldverhaal, omdat anders dan tot dan
gebruikelijk in het Kuijfjeverhaal tekst en
beeld niet langer gescheiden zijn.
Op 10 januari 1929 vertrekt Kuifje naar
'het land van de grote leugen'. In het voet
spoor van de gedachten van zijn baas Wal
lez laat Hergé zijn held een ware kruistocht
ondernemen tegen het 'rode gevaar van
het communisme'. De Bolsjewieken predi
ken immers het atheïsme en dus is een
beetje Belgisch katholiek tegenwicht ge
wenst. Zestien maanden later keert Kuifje
terug in Brussel. Als een volksheld. Een
grote groep kinderen, tieners en volwasse
nen wachten bij het centraal station van
REPORTER VAN DE "PETIT VINGTIÈME..
■AUUJ..M.I
Brussel op de aankomst van een stand-in.
Kuifje's reputatie kan niet meer stuk.
Het Nederlandse taalgebied moest tot
1988 wachten, alvorens het album over de
avonturen van Kuifje in de Sovjetunie hier
in vertaalde vorm verscheen. De Franse
markt was op dat moment al overspoeld
met reproducties.
Wie het eerste album van Kuifje niet
kent, mist niet zo erg veel. Inhoudelijk en
grafisch heeft dit beeldverhaal niet bijster
veel te bieden. Alle Russen zijn slecht, ver
telt Hergé op niet mis te verstane wijze. De
Snapper maakt waardig begin van de Minco-studie
LITERAIRE STUDIE RECENSIE
HANS WARREN
Johan P Snapper De wegen van Marga
Minco Vertaald door Maaike Post en Ar
jen Mulder. 352 pag plus een katern met
foto's 65,00 Bert Bakker. Amsterdam
Marga Minco (geb. 1920) mag
dan één van de meest gelezen
Nederlandse schrijvers zijn, de
belangrijkste literaire prijzen
gingen tot nu toe aan haar
voorbij, en haar werk is nog zel
den uitvoerig bestudeerd. Re
censies genoeg, interviews in
overvloed, maar nooit eens een
wetenschappelijk verantwoorde
analyse van haar proza.
Johan P. Snapper (geb. 1935),
die al een halve eeuw in de Ver
enigde Staten woont en in Cali-
fomië Nederlandse literatuur
doceert heeft daar nu wat aan
gedaan. Zijn The ways of Marga
Minco werd in de vertaling van
Maaike Post en Arjen Mulder
De wegen van Marga Minco.
Het is een boek dat ondanks
Snapper's achtergrond hele
maal op de Nederlandse lezer is
afgestemd: het werk van de
schrijfster blijft in het vertrouw
de vaderlandse verband en
wordt niet in een internationaal
kader geplaatst. Geleerd klinkt
de studie soms wel. Dan wordt
de lezer geteisterd met zinnen
als: „Op het basale niveau is het
beeld van het huis een symbool
voor het leven zelf dat normali-
De wegen
van
Marga
ter de rites de passage van ge
boorte tot dood omspant."
Die toon beheerst hier en
daar de slothoofdstukken waar
in Snapper op zoek gaat naar
een bezield verband. Hij komt
niet veel verder dan ontdekkin
gen in deze trant: „Het is moei
lijk om een centraler beeld in
het leven en werk van Marga
Minco te vinden dan die van
het huis."
Ramen, verhuizen, reizen,
wegen en straten zijn
volgens hem bijna even
belangrijk. Snapper be
gint z'n boek met een
boeiende levensschets
van de schrijfster. Hij
vertelt over haar uitge
roeide familie, haar
loopbaan bij de Breda-
sche Courant die al op
de eerste dag na de capi
tulatie eindigde, de jo
denvervolging, haar
wonderbaarlijke redding.
Maar deze studie is toch
vooral van belang van
wege de uitgebreide en
nauwkeurige verkenning
van haar werk.
Vanaf haar eerste ver
haal Het gouden knikker
tje, in 1938 verschenen
in het Algemeen Han
delsblad, tot en met het
ongepubliceerde, maar
kennelijk zeer bijzondere
verhaal De tuin er lijkt
niets aan Snappers aandacht te
ontsnappen. Hij wijdt bijna vijf
bladzijden aan het televisiespel
Daniël de Barrios en trekt ruim
tien pagina's uit voor haar
schilderijen. Zo krijgen we on
bekende kanten van de schrijf
ster te zien. Minco compleet
dus, dat lijkt een beetje het de
vies van dit boek
Natuurlijk lijkt zij voorbe
stemd de literaire geschiedenis
in te gaan als de schrijfster van
LITERATUUR RECENSIE
MARGOT ENGELEN
Ingo Schulze: Simpele story's. Uitgeverij Van Gennep,
Amsterdam. 286 pagina's, 34,90.
De Duitse literatuur heeft er een nieuwe
topauteur bij. De van oorsprong Oostduit-
se journalist en dramaturg Ingo Schulze
vestigt met zijn veelgeprezen tweede ro
man, Simpele story's, definitief zijn reputa
tie. De opzet van het boek, in het Duits ge
titeld Simple Storys, is gewaagd en intrige
rend. De schrijver zelf noemt zijn boek
'een roman in 29 vertellingen'.
Simpele story's is een complexe verzame
ling van korte verhaaltjes, steeds in de ik
vorm verteld maar telkens door een andere
hoofdpersoon, over een paar cruciale jaren
in de levens van enkele doorsnee ex-DDR-
bewoners. Zo'n structuur schrikt af; de
meeste lezers hebben liever een lineair
vertelde roman dan losse fragmenten. Het
bijzondere aan Simpele story's is dat de
schrijver je toch meesleept van de ene sto
ry naar de andere, de samenhang tussen al
de vertellingen is zo subtiel en toch zo
dwingend dat je niet anders dan bewonde
rend met hem mee gaat.
Schulze slooft zich uit in literaire acroba
tiek, halverwege vrees je een salto mortale,
maar hij landt keurig op zijn pootjes. Dit
terwijl de stijl van de roman uiterst sober
is; geen versierseltje of extraatje werd toe
gevoegd. Schulze geeft zijn informatie on
nadrukkelijk door, in een minimalistische
stijl die wel wordt vergeleken met die van
de Amerikaanse auteur Raymond Carver,
ook een meester in het onopgesmukt be
schrijven van doodgewone mensen in
doodgewone omstandigheden. Bij Carver
zijn de mensen volslagen eenzaam, Schul
ze gunt hen tenminste nog enig contact
Van Gennep Amsterdam
Roman in 29 vertellingen
met anderen, hoe troosteloos soms ook.
Een Duitse commentator sprak van 'de
esthetiek van de ontbrekende pointe'. Uit
eindelijk blijft de lezer aan het eind van het
boek met bijna evenveel onzekerheden zit
ten als aan het begin - er bestaat in het
echte leven geen zekerheid, duidelijkheid
of eenheid. Dat geldt in het bijzonder voor
de Oostduitsers tijdens de eerste jaren na
de Wende. Geen schrijver heeft tot nu toe
met zoveel finesse en met zoveel a-politie-
ke onpartijdigheid de
van de 'Ossies' beschreven, die in 18
een flits al hun (schijn)zekerheden 1
ren. De 'Hereniging' bracht hoofdzal
verwarring, economische teruggang e
ciale onrust. Simpele story's zou zicho
en altijd hebben kunnen afspelen, mj
achtergrond van tijd en plaats geeft a
geweldige meerwaarde aan. Ook hier
staat Schulze met onnadrukkelijke
veelzeggende details: een oud Stasi-bi
dat hergebruikt wordt door de burelei
de plaatselijke krant, de overijl
schoolmeester die zijn oude Partij-i(
over goed en fout niet meer kan ri
met de nieuwe omstandigheden en n
pensionering alle houvast verliest
een psychiatrische inrichting beland
jonge veelbelovende student die gee
vindt en uiteindelijk, in een ondank
soberheid groteske scène, gekleed in
kikvorspak op straat folders uitdeelt
voetgangers om ze te verleiden tot e
zoek aan het nieuwe Nordsee-Quid
taurant verderop. Een verschrik
symbolische Werdegang, maar de s
stelt slechts nuchter vast, zonder
zweem van 'Ostalgie'.
Een aantal anekdotes in de roman
dan zonder pointe blijven, to-the-po
zijn stijl is Schulze wél. Hier verraadl
zijn achtergrond als journalist en a
neelman, veel van zijn zinnen-zo:
franje zouden zo uit een scenario a
stig kunnen zijn, sommige hoofdsti
ook. De tegenstelling tussen de uitgf
zinnen en de soms schrijnende, som
delijke bedoeling er achter werkt he
fectief versterkend. Ingo Schulze i
groot talent, die met Simpele story)
schitterende bijdrage heeft geleverd a
Wende-literatuur.
'De pleitvader' geen biografie, hoogstens een onvolledig portret
COPYRIGHT HERGÉ/MOUUNSART
grafische uitwerking van het verhaal is al
even simpel. De heruitgave is echter vooral
interessant om te kunnen zien, hoe Hergé
zich in de periode van bijna anderhalf jaar
als striptekenaar ontwikkelt. Want ere wie
ere toekomt: Hergé blijft de man die op het
Europese continent voor het eerst tekst en
beeld liet samengaan. Met opvallend suc
ces, getuige ook de drie miljoen Kuifje-al
bums die jaarlijks over de hele wereld wor
den verkocht. Dat alleen al maakt een her
nieuwde blik in de allereerste Kuifje meer
dan de moeite waard.
BOEKEN RECENSIE
verhalen en romans over de be
zettingstijd, maar in deze studie
wordt benadrukt dat er nóg een
Minco bestaat. Een schrijfster
van kinderverhalen en droom-
protocollen, van absurd en
geestig proza.
Haar eigen favoriet is de in
1983 verschenen roman De val,
met Een leeg huis. De glazen
brug en het recente Nagelaten
dagen door Snapper onder de
noemer Vier oorlogsromans be
sproken. Het lievelingsboek van
het publiek is vermoedelijk het
schrijnende debuut Het bittere
kruid (1956), haar persoonlijke
kroniek van de oorlogsjaren. In
De wegen van Marga Minco
wordt diep ingegaan op de ver
halen uit dat boek. De schrijver
verbergt zijn enthousiasme ge
lukkig niet. Z'n beschouwingen
staan vol lofprijzingen. Marga
Minco is volgens hem „een van
de scherpzinnigste waarnemers
van menselijke tragedies" en
Het bittere kruid heet „een tes
tament van het uithoudingsver
mogen van de menselijke
geest".
Snapper vertelt veel over de
inhoud van deze literatuur,
maar teleurstellend weinig over
de vorm. Hij laat het bij vage
bedenkingen: „Haar vertelstijl
omzeilt elke emotionaliteit."
Maar in elk geval is dit een
waardig begin van de Minco-
studie.
OIRK MELLEMA
Henk ten Berge 'De pleitvader - Vechten
voorrecht' Uitgever: BZZTöH.
Pnjs. f. 29,50.
Mr. Max Moszkowicz is een in
teressante man. Een intelligen
te overlever. Hij werd geboren
in Essen als zoon van een stof
fenhandelaar. Zijn vader werd
in de jaren dertig al snel door
Hiüer opgepakt, niet als jood,
maar als sociaal-democraat.
Vanuit zijn cel gaf hij zijn gezin
opdracht zo snel mogelijk naar
Nederland te vluchten. Terwijl
de zevenjarige Max met z'n
jongere zusje op z'n rug voor
de laatste maal Essen uitliep,
werden ze met stenen beko
geld; nu wél omdat ze joden
waren. Ze werden geholpen
door het Vluchtelingen Comité
in Amsterdam en kregen in het
Limburgse Amby een verblijfs
vergunning.
Later werd vader Moszko
wicz door familie vrijgekocht.
Alles liep goed, totdat de vijand
Nederland binnenviel. De fa
milie kwam via Westerbork in
Auschwitz terecht. Max was
toen elf jaar. Zijn moeder en
zusje werden direct vergast.
Zijn vader belandde als dwang
arbeider uiteindelijk in de zie
kenboeg, waar hij zoals zovelen
met een luchtspuitje werd om
gebracht Van de 1038 mensen
die met Max vanuit Westerbork
op transport werden gesteld
kwam hij als enige terug. De
jonge Max begon een stoffen-
bedrijfje en studeerde rechten.
Nu is hij al vele jaren een van
de meest gerenommeerde ad
vocaten van Nederland.
Het bewogen leven van
Moszkowicz vraagt om een ge
degen biografie. Sinds kort ligt
De pleitvader in de schappen,
geschreven door de journalist
Henk ten Berge. Maar helaas,
een biografie is het niet; hoog
stens een onvolledig portret.
De auteur tekent het hele ver
haal op uit de mond van de
hoofdpersoon en verricht am
per eigen onderzoek. Er staat
geen woord van kritiek in,
slechts de succesverhalen en
de denkbeelden van de grote
'Meester'. Hij vertelt trots over
Lijn zonen David, Max en
Abraham, allen succesvolle ad-
Mr. Max Moszkowicz.
vocaten. Maar geen woord over
Baruch, vierde zoon en ook ad
vocaat. Baruch is door drugs
gebruik en een verkeerde le
vensstijl veel minder eén 'uit
hangbord' voor de prominente
familie.
Jammer is ook dat er nauwe
lijks iets over het persoonlijke
leven van Moszkowicz is terug
te vinden, wel over zijn rechts
zaken en zienswijze. Van Mier-
lo deugt niet, Van Agt is een
prima vent en Netanyahu ook,
omdat hij vecht voor de veilig
heid van Israël. Dat Rabin land
aan de Palestijnen wil terugge
ven in ruil voor vrede brengt
volgens de advocaat het be
staan van Israël in gevaar. Ook
is hij tegen kroongetuigen en is
de strijd tegen drugs al lang
verloren.
Aardig allemaal, maar dat
kunnen we ook in de kranten
lezen. Slechts af en toe wordt
er een tipje van de sluier opge
licht, bijvoorbeeld als hij praat
over de overlevenden van de
kampen die later zelfmoord
hebben gepleegd. 'Ik heb ge
tracht die opdringende ge
dachte nooit een kans te geven,
door voortdurend bezig te zijn,
FOTO JAN PAJI
me geen minuut te verliep
ledigheid. Ik heb altijd
boek bij de hand, want al
zich een verloren mol
voordoet, dan lees ik, dan
ik in ieder geval bezig. Ik
mezelf na de oorlog, setk
weer normaal leefde, 20
het te beseffen, een arbeid
rapie opgelegd. De sfeer 0
stemming waarin wij ovt
venden van de vernietigl
kampen verkeerden, is nif'
te leggen'. Dat maakt begt
lijk waarom Moszkowicz!
aan de oppervlakte blijft:''
gaan is te moeilijk.
