Oude kippenrassen weer in trek
Termieten doen aan partnerruil
In Natura
WOENSDAG 10 FEBRUARI 1999
160
redactie margot klompmaker en saskia stoelinga
023
Hersencellen na beroerte
Na het afsluiten van een
bloedvat in de hersenen blij
ken in bepaalde hersengebie-
den extra nieuwe hersencel
len te worden gevormd. Al
thans in ratten. Dat hebben
Amerikaanse onderzoekers
gezegd op een congres van de
Amerikaanse Hartstichting.
De onderzoekers, verbonden
aan de Universiteit van Cali-
fornië in San Francisco, heb
ben in ratten ischemie nage
bootst, een situatie die ont
staat na het afsluiten van een
bloedvat in de hersenen,
waardoor nabijgelegen her-
sengebieden verstoken blij
ven van zuurstof en voe
dingsstoffen.
In een bepaald hersengebied
- de hippocampus, die een
belangrijke rol speelt bij het
geheugen - ontdekten ze dat
het aantal nieuwe cellen na
ischemie met een factor
twaalf was toegenomen. Deze
nieuwe cellen zijn afkon
van zogenoemde neural
stamcellen, cellen in de
senen, ook van volwassi
die nog in staat zijn zich
delen en nieuwe hersem
te vormen. Volgens ond;
zoeker Frank Sharp zou
groei van nieuwe hersei
len wel eens verantwom
kunnen zijn voor het (Ik
herstel van het gef
patiënten na een beroer
cardiovasculair accideni
(CVA). Recente studiesl
ben volgens hem latenz
dat ook in de hersenen;
de mens nieuwe hersem
kunnen ontstaan. Weill
het mogelijk, zo hopeni
Amerikaanse onderzoel
om de vorming van niet
hersencellen na een CV;
een of andere manieren
stimuleren om daarmee
geheugen zo goed mogr
herstellen.
Sprintgroei bij varkens
Toediening van een injectie
van het orexin-hormoon bij
biggen levert mestvarkens op
die twee weken eerder hun
slachtgewicht bereiken. Bo
vendien leveren deze snel
groeiende varkens karbona
des zonder vetrandje. Dat
blijkt uit onderzoek van we
tenschappers aan de univer
siteit van Missouri in Colum
bia. ,,Er bestaat nog maar
weinig literatuur over dit
nieuwe hormoon", zegt Daan
van der Heide, hoogleraar fy
siologie van de dieren aan de
Landbouwuniversiteit Wage-
ningen. Hij kent slechts één
publicatie. Ratten die een do
sis van dit hormoon recht
streeks in de hersenen kregen
toegediend gingen spontaan
meer eten. „Die kennis is
waarschijnlijk gebruikt om
varkens aan te sporen meer
te eten, zodat ze sneller groei
en."
Uit het Amerikaanse varkens-
onderzoek'blijkt dat orexin of
hypocretin de voedselopna-
me in drie weken oude, pas
gespeende biggen kan verho
gen met 18 procent. De be
handelde biggen zijn tie
veertien dagen eerder q
marktgewicht en le verg
gerder vlees dan de lan^
mer groeiende varkens,
deze sprintgroei kan wc
bespaard op de totale
kosten. „Wetenschappc
het een zeer interessant
die. Maar we zitten hen
te wachten op nog snel!
groeiende varkens", ze^
der Heide. ,,De vleesvail
gaan nu al te veel de kaï
van de mestkuikens, wa
situatie biologisch al he!
maal scheef zit. Ook int
varkenshouderij zitten;
steeds vaker met een te
groeiend dier dat zwak!
ten heeft en soms bezw
onder zijn eigen gewid
Overigens lijkt het me;
tisch ook niet haalbaar
een boer om al zijn vail
een injectie te geven. Et
wone prik in de bloedb
niet voldoende. Om de
thalamus te bereiken za
rechtstreeks in de herse
moeten worden gespott
dat is geen sinecure."
Bij gevaar één oog open
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Plant een vogel bij herhaling (6); 7. Zinsdeel om je aan te
houden (5): 8. Het wordt een gevangenis voor rokers (5); 9.
Wandelaar over de vloer (5); 10. Rivier bij moeder binnen (4);
11. Stof in de urine bij moeder (6); 12. De wichelroede van een
schrijvende slons (6).
VERTICAAL:
2. Heen en terug voor de navigatie (5); 3. Repeterend gezwam
(6); 4. Waren rond als vervelende meisjes (6); 5. Vervelend
beest (4); 6. Wandelweg (8); 10. In één keer op te eten (4): 11.
Van been of met een been erin f3).
Oplossing van dinsdag:
1. even-leven-Vendel
2moed-moede-Oedeem
3. eest-stere-Oester
4. kern-keren-Rieken
5. teil-liter-Lifter
6. snee-seine-Ineens
7. bres-beurs-Erebus
8. list-stiel-Fistel
9gard-garde-Drager
10. deel-deler-Erelid
Gevraagd woord: VOORLIEFDE.
HEINZ
TOM POES Heer Bommel en de Killers
Intussen zat heer Bommel in de ka
mer van de burgemeester verslag te
doen van zijn onderzoek.Er waren
twee deskundigen", verklaarde hij.
„Dat zei Kwetal tenminste en dat be
weerden ze zelf ook. Ze noemden
zich tijddoders. Maar hun soort
vrijetijdsbesteding is te ruw voor lie
den van onze stand, zegt u nu zelf.
Ze hebben geschoten! En koud en
donker dat het was! Ik had gemakke
lijk een lelijke verkoudheid kunnen
oplopen!" De magistraat had met
klimmend ongenoegen toegeluisterd
en nu nam hij ontstemd het woord.
„Bah!" sprak hij. „Je valt me tegen,
Bommel. Een verkoudheid, ja, ja! En
waar zijn die deskundigen nu? Heb
je ze meegenomen?" „N-nee", zei
heer Ollie bedrukt. „Maar ze reden
wel achter ons aan. Ik hoorde ten
minste hoefslagen in de verte. En de
wind gierde en de hagel kletterde en
mijn horloge stond stil en Kwetal zei,
dat zijn levenmetertje vastgekoekt
zat." „Waardeloos!" riep de burge
meester uit. „J? onderzoekingen zijn
gebroddel, Bommel! Nachtmerries
en verkoudheid! Bah! Je had de be
oordeling aan de overheid moeten
overlaten, vriend! Ik zal zelf wel uit
maken of dit soort vrijetijdsbeste
ding te ruw is. Nu zijn we nog even
ver!" „Kijk, kijk! We komen verder",
zei professor Sickbock, die ver van
daar een kop chocolademelk had be
reid zonder zijn reageerbuis uit het
oog te verliezen. „Het kolfje onttrekt
warmte aan de omgeving, ziet ge
wel? Het is thans geheel met ijs be
slagen. Wat er ook in het buisje zit,
het is ruw in zijn uitwerking!"
Wakende eenden slapen half.
Vogels zijn in staat met één
oog open en één hersenhelft
wakker te slapen. Amerikaan
se onderzoekers hebben ont
dekt, dat die 'halfslaap' te
maken heeft met het feit of
een vogel zich al of niet in
een risicovolle situatie be
vindt. De onderzoekers van
de Universiteit van Indiana
hebben dat met video-opna
men en elektro-encefalo-
grammen (EEG) onderzocht
bij wilde eenden. In vier groe
pen van telkens vier eenden
plaatsen ze deze vogels op
een rij. In hun proeven gin
gen ze er vanuit, dat de vogels
aan de rand van de rij zich in
een meer risicovolle positie
bevonden dan de eenden in
het midden. Hun waarne
mingen laten inderdaad zien,
foto martijnp
dat de eenden aan der
van de rij aanzienlijk vï
met één oog open en éi
hersenhelft wakker sliej
dat hun meer in het mi
liggende soortgenoten,
bij was het open oogoi
reweg het grootste deel
de tijd naar buiten, nas
mogelijke vijand, gerid
ze video-waameminge
den bevestigd door dei
metingen van de slaap
situatie. Volgens die ro
gen bevindt een wakke
senhelft zich tussen vo!
alertheid en slaap in. N
min reageerden de 'ha!
pende' eenden binnen
tienden van een seconi
een via video 'langskon
bedreiging, (bron: Nan
4 februari)
Melkvet is toch gezond
Vitamine E kan het beste
worden opgenomen door ons
lichaam door het drinken van
een glas volle melk. Vooral
het melkvet blijkt verant
woordelijk voor een efficiënt
transport. Dat zegt Steve
Watkins van de universiteit
van Califomië in Davis. Melk
vet wordt al jaren door diëtis
ten afgeraden vanwege de
verhoogde kans op hart- en
vaatziekten. Maar de andere
kant van de medaille is dat
melkvet kan helpen darm
kanker te voorkomen, zegt
Watkins. Door de specifieke
bindingseigenschappen van
melkvet wordt vitamine E na
melijk optimaal opgenomen
in de darmwand. Vitamine E
is een belangrijke anti-oxy-
dant, die afrekent met zoge
noemde vrije radicalen, scha
delijke stoffen die de vorming
van kankercellen stimuleren.
Watkins ontdekte tevens de
gunstige werking van de
component boterzuur in
melkvet. Dit specifieke vet
zuur wordt aangemaakt in de
dikke darm na het eten van
vezelrijk voedsel. Door het
Melkvet, vooral aanwez
volle melk, mag weer.
FOTO ERWIN WOO
drinken van melk belai
vetzuur in de lever. Ka
cellen in de lever blooi
aan boterzuur stierven
teen, zo blijkt uit profl
met ratten. Watkins g2
bevinding nu toetsen i
sche tests met mensen
De Groninger Meeuw, de As
sendelfter. de Kraaikop en de
Brabanter: het zijn namen van
kippenrassen die eeuwenlang
rondscharrelden. Tegenwoor
dig komen ze veel minder vaak
voor. omdat bijna honderd mil
joen Nederlandse rasloze en
doorgefokte kippen de ondank
bare taak van eieren leggen en
vleesleverancier hebben over
genomen. De oude Nederland
se kippenrassen zijn niet van de
aardbodem verdwenen - ster
ker nog, ze staan weer in de be
langstelling.
De pluimvee-industrie vormt
het beeld van de huidige kip:
voor menigeen lijken daardoor
al deze dieren bijzonder veel op
elkaar. Dat komt, doordat de
miljoenen rasloze ofwel hybri
de kippen op een klein aantal
kenmerken is gefokt: de dieren
zijn economisch rendabeler ge
maakt. Vandaar dat de bekende
en doorgefokte leg- en slachtex-
emplaren onnatuurlijk veel eie
ren leggen en dieren van
slechts zes weken al mals filet
opleveren.
De ene kip is echter de andere
niet en duidelijke verschillen
zijn alleen nog maar bij erken
de rassoorten te ontdekken.
Duizenden kippenliefhebbers
houden zich hiermee bezig en
komen zoals de Assendelfter
(Zaanstreek), het Twentse
hoen, Drentse Bolstaarten,
Chaams hoen, Barnevelders,
Welsumers, Fries hoen. Laken-
velders en Hollandse kuifhoen-
ders. Nogal wat van deze rassen
liepen eeuwenlang rond op tal
rijke erfjes en leverden de eie
ren en het vlees voor een huis
houden op.
Hollandse kuifhoenders komen
zelfs geregeld voor op schilde
rijen uit de zestiende en zeven
tiende eeuw. Dit oud-Hollandse
ras heeft geen kam, maar een
opvallende volle kuif. Daar
naast is het dier te herkennen
aan een sierlijk gebogen hals,
gestrekte romp, een bijzonder
naar voren gedragen borst en
een rijke, contrasterende veder
dracht.
De bekendste kip is echter de
Barnevelder en die vermaard
heid komt door zijn grote leg-
productie van bruine eieren: de
Gelderse plaats heeft er zijn
ontwikkeling aan te danken.
Net als de andere hoendersoor
ten is ook de Barnevelder in
legcapaciteit door de indu
striekip voorbijgestreefd en de
pluimveesector maakte daar
naast de eigen kippenren over
bodig. Kortom, Nederlandse
hoenderrassen dreigden te ver
dwijnen.
Het uitsterven van enkele ras-
Met fiere borst recht vooruit gaat de krachtige en fors gebouwde Gro
ninger meeuw door het leven. foto gpd
sen is mede door de Neder
landse Hoenderclub (NHC)
voorkomen. De organisatie be
schouwt zichzelf daarom als
beschermer van Nederlands
cultuurgoed en die taak ver
loopt aardig succesvol. NHC-
secretaris Wim Blijenberg ver
telt: „De populariteit van Ne
derlandse hoenderrassen stijgt
de laatste jaren, omdat er meer
aandacht is voor het traditione
le buitenleven. Mensen willen
de romantiek van het platteland
thuis hebben door bijvoorbeeld
in de tuin een ren met Gronin
ger Meeuwen, kraaikoppen of
Welsumers te zetten. Een arti
kel over hoenderrassen in een
tijdschrift over het buitenleven
leidt gewoonlijk tot een storm
vloed aan telefoontjes van
mensen die ook een ras willen
gaan houden."
Inmiddels zijn er volgens Bleij-
enberg honderdduizend Neder
landse raskippen. „Het meren
deel zit in rennen van de drie
duizend bij ons aangesloten
sportfokkers en daar kunnen
nieuwe liefhebbers terecht voor
een exemplaar."
Voor meer informatie: Neder
landse Hoenderclub, Wilnis, te
lefoon: 0297-28.18.96
Termieten zijn monogaam
en blijven in principe hun
leven lang, circa vijf jaar. bij
dezelfde partner. Maar tij
dens hun 'wittebroodsuren'
kunnen ze de gemaakte keu
ze alsnog herzien. Dat ont
dekte biologe Janet Shell-
man-Reeve van de Cornell
universiteit in Ithaca, New
York.
Wederzijdse partnerkeuze is
bekend bij gewervelde die
ren, inclusief de mens. Het
onderzoek van Shellman-
Reeve toont voor het eerste
aan dat dit gedrag ook bij in
secten voorkomt. De biologe
bestudeerde de zootermop-
sis nevadensis, een termie
tensoort die huist in de Cali-
fomische bossen. De insec
ten kiezen paarsgewijs een
stuk hardhout om een kolo
nie te stichten. Samen zor
gen ze voor hun kroost. Een
van de twee kan tijdens het
vestigen zich echter beden
ken en een ander maatje
zoeken.
„Dat proces is soms geweld
dadig, maar wel zinvol", al
dus mevrouw Shellman-
feromoon of sexlokstof uit.
De typische houding plus de
vluchtige lokstof geven aan
dat de termiet beschikbaar is
voor een betere partner.
Als termieten van hetzelfde
geslacht vechten voor de
gunsten van het andere ge
slacht, zal de gewilde termiet
beurtelings partij kiezen.
„Op die manier worden de
kandidaten extra aange
spoord om te bewijzen wat
ze waard zijn", zegt Shell -
man-Reeve. Bijna komisch
was een geval van een ge
slachtsrijpe termiet die zijn
prille geluk bedreigd zag
door een potentiële min
naar. In plaats van zijn con
current te belagen viel hij
zijn partner aan. De biologe
ontdekte ook een knipper
licht-relatie. „Een mannetje
ging enkele malen vergeefs
op zoek naar een andere
partner. Niemand wilde
hem en dus ging hij steeds
terug naar zijn originele
partner. Ze belaagde hem
dan minutenlang, waarna ze
hem bij de onderbuik pakte
en wegsleepte naar een hol
in hun nest."
zij genieten volop van onder
meer de kleurrijke vederdracht,
opvallende kinlellen, vorm van
de kam. kleur van de poten en
lichaamsbouw van deze rasdie
ren. Deze hobbyisten wassen
hun hoenders, föhnen ze
droog, nemen ze mee naar een
tentoonstelling om de prijs
voor de fraaiste kip in de wacht
te slepen en eenmaal thuis
wordt de uitgeroepen kampi
oen door het baasje op de
schoot vertroeteld. Niet de kip
van de pluimvee-industrie
maakt kans op deze verwenne
rij; de liefhebbers houden zich
uitsluitend bezig met hoender
rassen.
Nederland telt negentien van
deze rassen en de namen hier
van verwijzen doorgaans naar
de regio's of steden waar de
kippen oorspronkelijk vandaan
De kleinste soort onder de Nederlandse kippen is het Assendelfter
hoen. Naast zijn geringe grootte is hij ook te herkennen aan zijn witte
oren en oranjerode ogen. foto anp
Reeve. „Je wilt tenslotte de
beste partner om een gezin
te stichten en dat is lang niet
altijd de eerste de beste
waarmee je samen op een
stuk hout landt."
Haar studie toont waarop
de keuze voor partner
ruil wordt gemaakt.
Vrouwtjes hebben
bij nader inzien
voorkeur
mannetjes
met een
groter
hoofd,
terwijl
mannetjes
uiteindelijk
toch liever een
vrouwtje hebben
met een groter lijf en
meer vetopslag. Dikkop
pige mannetjes kunnen
immers beter vechten en
hun nest beschermen tegen
aanvallers, terwijl grotere
vrouwtjes -biologisch ge
zien- beter uitgerust zijn om
jongen te krijgen.
De studie van Shellman-
Reeve richtte zich op de eer
ste twee uur nadat een paar-
vrouw-
e zich
beden
ken. Vrouwtjes
hebben in dat
geval de neiging
een nieuwe partner te
lokken naar de plek
waar ze al zit, terwijl man
netjes erop uittrekken en
hun geluk elders beproeven.
Op het nest of rond zwer
vend maakt de ontevreden
partner zich groot door op
gestrekte poten te lopen en
te schudden met de onder
buik waar zich een klier be
vindt. De klier scheidt een
tje zich nestelt op een
boombast dat rijk is aan stik
stof. Nog voordat ze een be
schermende muur optrek
ken, gemaakt van eigen uit
werpselen en bedoeld
om later hun kolonie
te huisvesten, kan
de relatie fout
gaan. De biolo
ge vond dat
zowel het
manne
tje als
het
tuftuf net £l££p80<?rj£ was
net zoou7-js uan d£ &epoemde
s4aent/& moo/ wegac uewz> n//
o at. „lat£e,ads /arefoot 0£n,woep
/ac do+c een &ef?oemdte sle£e&ocrr,
net ats nuju uadef",pacnr tuftuf.
/us//et eeg pet/ac was/a/de a/ave/v,
mocnt tuftuf alt/jp 7n zapep
nelpen met pc/ten slepen.
TT^T
