Natuurramp proeftuin voor de TU Delft
>k
Rijp en Groen
Kiezen of delen
VRIJDAG 22 JANUARI 1999
Planten passen zich aan de omstandigheden aan
BARCELONA HENK VAN DEN BOOM
Microbiologen van de Techni
sche Universiteit van Delft gaan
samen met andere Europese
onderzoekers in het Zuid-
Spaanse natuurpark Donana
een proef beginnen om zware
metalen te verwijderen met be
hulp van transgene planten en
bacteriën. Het project waarvoor
subsidie is aangevraagd bij de
Europese Commissie zal vele
jaren in beslag nemen.
Het stroomgebied van de rivier
Guadiamar, die door Donana
stroomt, is een van de zwaarst
vervuilde gebieden van Europa
sinds vorig jaar april een dam
doorbrak rondom een bassin
waarin vijf miljoen kubieke me
ter giftige blubber uit de koper
mijnen van Aznalcollar was op
geslagen. Duizenden hectaren
natuur- en landbouwgebied
verdwenen onder een dikke
laag modder. Veertigduizend
ton afval spoelde de rivier in.
die het slijk over een afstand
van veertig kilometer meevoer
de naar het natuurpark. Met
man en macht hebben de
Spaanse overheden geprobeerd
de schade te beperken door
dammen te bouwen en de bo
venste laag van de grond af te
graven. Maar een groot deel
van de zware metalen is wegge
zakt in de bodem of ligt nog.
moeilijk bereikbaar, in de bed
ding van de rivier.
Professor dr. J. Gijs Kuenen,
hoofd van het Kluyver Labora
torium voor biotechnologie van
de TU in Delft, spreekt over een
'regelrechte natuurramp'. Als
voorzitter van de milieuafdeling
van het Europese wetenschap
pelijke samenwerkingsverband
European Science Foundation
heeft hij samen met zestig an
dere milieuwetenschappers uit
een groot aantal landen on
langs een bezoek gebracht aan
het rampgebied. Daama is be
keken wat er het beste kan wor
den gedaan om zoveel mogelijk
gif uit de bodem te halen.
Kuenen: ..Het probleem is te
omvangrijk om alleen met con
ventionele methodes te lijf te
gaan. zoals afgraven en schoon
wassen. In dit geval moeten we
de natuur zelf het werk laten
doen. Daar kunnen wij mis
schien een handje bij helpen."
Eerst moeten de gifstoffen im
mobiel worden gemaakt, zegt
de microbioloog, zodat ze niet
verder in de natuur worden
verspreid. Dat kan volgens hem
het beste, hoe raar het ook
klinkt, door andere chemicaliën
toe te voegen, zoals bijvoor
beeld kalk. ijzeroxide en voor
bewerkte klei. Daardoor wor
den de zware metalen vastge
zet. Vervolgens kan met de ver
wijdering worden begonnen.
De wetenschappers kiezen voor
de biochemische methode. Het
is bekend dat bepaalde plan
tensoorten in staat zijn zware
metalen op te nemen en in hun
bladeren op te slaan. Door ze te
oogsten kunnen de metalen
Het stroomgebied van de rivier Guadiamar, die door het natuurpark Donana stroomt, is een van de zwaarst
vervuilde gebieden van Europa.
worden verwijderd. Het is vol- ken. Het is de bedoeling dat de
ze transgene planten straks het
verwijderen van de zware meta
len versneld en versterkt kun
nen aanpakken.
Volgens Kuenen wordt deze
'schoonmaakmethode' nog
vrijwel nergens toegepast. Al
leen in Noord-België zijn goede
resultaten geboekt met zwaar
vervuilde grond door zinksmel-
terijen. De Delftse professor is
gens Kuenen nou net de kunst
om te weten welke planten je
op welke plaatsen moet neer
zetten. „Dat moeten we uitpro
beren en een paar jaar lang
nauwgezet volgen door middel
van metingen. Wanneer we we
ten welke planten voor dit werk
het meest geschikt zijn willen
we door overbrenging van ge
nen die eigenschappen verster-
foto anp
zich ervan bewust dat de bio
chemie niet alleen de zaligma
kende oplossing is voor het Do-
nana-gebied. „Deze giga-pro-
blemen kun je niet zwart of wit
benaderen. Ie moet nuanceren.
Je mag blij zijn als je met deze
methode een deel van het pro
bleem kunt oplossen."
Zo hebben de microbiologen
geen kant en klaar antwoord op
de vraag wat er met het gif
moet gebeuren dat nog op de
bodem van de rivier ligt. Tijde
lijk kan dat het beste worden
vastgezet in de modder door de
groei van bacteriën te stimule
ren. zegt Kuenen. Maar uitein
delijk is er volgens hem maar
een oplossing: gewoon wegzui
gen en opruimen. Een zeer
kostbaar en moeilijk karwei.
Voor Kuenen is het Spaanse
Donana een 'proefkonijn'.
„Ook al klinkt het reuze zuur,
we hopen hier veel kennis op te
doen die we weer kunnen ge
bruiken bij een volgende
ramp."
Greenpeace Spanje heeft in
middels de voorgestelde oplos
sing van de wetenschappers
van de hand gewezen. Als te
genstanders van manipulatie
met genen vinden zij het mid
del erger dan de kwaal. Kuenen
is het daar volstrekt niet mee
eens. „Wat wij doen is hetzelfde
als wat in de natuur zelf ge
beurt. Daar passen planten zich
ook genetisch aan aan de om
standigheden. Wij doen het al
leen wat sneller."
Het project van Kuenen gaat
overigens verder dan beperken
van de al aangerichte schade.
„We stellen ook voor om de
stroom van afval die vrijkomt
bij de koperwinning aan te pak
ken. Dat kan door het inzetten
van bacteriën. Met die techniek
is het mogelijk de afvalstroom
sterk te minimaliseren of zelf
helemaal te voorkomen. Pre
ventie dus", aldus Kuenen.
Illustratie Han van der Ven
Dat het altijd weer een kwestie van kiezen
a of delen is, wordt wel eens vermoeiend.
Neem nu de aanschaf van een bosje
snijbloemen dat je iemand cadeau wilt
geven of waarmee je de eigen kamer wat
op wilt fleuren. In het achterhoofd gon
zen de gedachten aan de grote hoeveel
heid gifstoffen en aan het energieverbruik
dat gemoeid was met de teelt van de bloe
men.
Natuurlijk doe je alle moeite om de kos
telijke aanwinst zo lang mogelijk in leven
te houden. Dus geen spoor van een
blaadje in het water want dat veroorzaakt
rotting, snijbloemenvoedsel om de bloe
men lang fris te houden en vooral geen
plaats bij een warmtebron dan wel bij rij
pend fruit. Maar dan nog?
Gelukkig is er sinds augustus 1998 ook een
milieukeur voor planten en bloemen.
Milieukeur wil in dit geval zeggen dat
deze met veel minder milieubelas
ting zijn gekweekt dan de gangba
re soortgenoten. De eisen zijn
vastgesteld door de Stichting Mi
lieukeur en er wordt geregeld ge
controleerd of de teelt nog aan de
eisen voldoet. Ze zijn vastgelegd
in een certificaat waaraan de be
trokken organisaties meewerken.
Deze Stichting is alweer enkele jaren
en oud en werd in 1992 op initiatief van
de overheid opgericht om de consument
een overzicht te bieden in de wirwar van
producten die al dan niet terecht als milieu
vriendelijk worden aangeprezen. Op dit mo
ment kunnen zo'n honderd producten bo
gen op milieukeur. Ze variëren van papier
tot reinigingsmiddelen, van schoenen tot li
noleum. Voor deze rubriek is milieukeur pas
van belang sinds de Stichting ook gekeken
heeft naar de teelt van bloemen en planten.
Door het kopen van bloemen en planten
met milieukeur ondersteunt men de kwekers
die moeite doen om een goed product te
brengen met zo weinig mogelijk belasting
van de leefomgeving. Men kan nu dus ook
snijbloemen kopen zonder het kwade gewe
ten dat bij een beetje doordenken plaagt. De
moeilijkheid is alleen nog dat er tot op dit
moment niet zo erg veel verkooppunten zijn
voor dit soort planten en bloemen. Planten
met milieukeur kan men kopen bij Intratuin,
die zich garant heeft gesteld om 25 van zulke
planten in het assortiment op te nemen. Met
snijbloemen is het wat minder eenvoudig.
Daar zullen de milieubewuste bloemenlief
hebbers voor moeten zorgen. Dat kan alleen
als ze telefonisch informeren naar de zaken
die in eigen buurt bloemen met een keur
merk in de handel brengen. Niet zo eenvou
dig dus, maar het is in elk geval een begin.
Navragen van adressen kan men bij bij de
coördinator Ruud Baars, telefoon 0318 -
527568. Hoe meer mensen overgaan tot het
gebruik van milieuvriendelijke planten en
bloemen, des te meer kwekers zullen beslui
ten om ook op vriendelijkere wijze te gaan
kweken.
GREET BUCHNER
kleur grauwe dagen
met groene kamerplanten,
te kust en te keur bij:
OJICO
bloemendaal bv.
rijksstraatweg wassenaar
PUZZEL
rijdag 22-1-1999
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Licht aangeschoten? Nee, volkomen bezopen! (6); 7. Treurig
als je zo snel ouder wordt! (5); 8. Bijzonder eerste deel (5); 9.
Bocht in zee voor 'n stad in Peru (5); 10. Zoek op, dan zit het
wel goed! (4); 11. Weg met die slons in de roeiboot! (6); 12.
Het verkwisten van kosmetische producten (6).
VERTICAAL:
2. In het oog springende olie (5); 3. Naar beneden lopen als een
gieter (6); 4. Geestelijke die manuscripten doorleest (6j; 5. De
eerste slons van stand (4); 6. Opgedirkte vrouw op het toilet
(8); 10. Hij is te vet om snel te zijn (4); 11. Voor en middenin
de klaprozen (3).
Oplossing van donderdag:
Horizontaal: 1. Kanon; 5. kat; 6. oer; 8. rente; 11. Ran; 13.
ram; 15. ui; 16. esp; 18. ha; 19. ei; 20. of; 21. ka; 23. kil; 25.
ma; 26. elp; 28. ven: 29. larve; 32. vak; 33. les; 34. tsaar.
Verticaal: 1Karn; 2. Ate; 3. oot: 4. neer; 7. drukker; 9. nis;
10. amarant; 12. ai; 14 ah; 16. eik: 17. pol; 22. al; 24. Ier; 25.
me; 27. plat; 28. veer; 30. aks; 31vla.
HEINZ
*VÏ47~CXZ>£-7~ <S£*S7r'
7~Ar
TOM POES
Heer Bommel en de Killers
Hij remde krachtig en stapte uit om
het bord beter te kunnen bestude
ren. Zodoende werd hij een klein
mannetje gewaar, dat in de schaduw
van de paal zat te peinzen. „Kwetal!"
riep hij verrast uit. „Dat is toevallig!
Jij bent degene die ons helpen kan.
Kun jij ons de weg wijzen naar de
Deskundige op het gebied van Vrije
tijdsbesteding? Je weet wel." „Nee",
zei het ventje, grote ogen opzettend.
„Ik heb maar een klein denkraampje
en u gebruikt zulke dunne woorden.
Wat is dat?" „Een deskundige", ver
klaarde heer Oliie. „Iemand die kun
dig in des is. Ik bedoel, die alles weet
over vrije tijd. Hoe je die gebruiken
moet, bedoel ik." „Wat is vrije tijd?"
vroeg het ventje bevreemd. Heer
Bommel fronste de wenkbrauwen,
maar hij beheerste zich. „Vrije tijd",
zei hij, langzaam en duidelijk spre
kend, „is de tijd die er overblijft wan
neer men zijn werk gedaan heeft en
waarmee men geen raad weet, als je
begrijpt wat ik bedoel." Kwetal knik
te peinzend en zijn gelaat betrok. „Ik
begrijp u, nu u zo bol praat", mom
pelde hij. ,,U bedoelt tijd doden! Dat
is kil werk en erg gevaarlijk! Maar u
hebt zón groot denkraam, dat u het
wel zult weten. Kijk, als u in die rich
ting rijdt, komt u er vanzelf." „Waar
kom ik dan?" vroeg heer Ollie, terwijl
hij zich terughaastte naar zijn auto.
„Bij die kundige", zei het ventje.
„Vroeger woonde hij daar tenminste
en toen noemden wij hem een killer.
Rechtdoor. Dodenvallei heet die
plek." Heer Bommel luisterde echter
al niet meer en stuurde de Oude
Schicht met grote snelheid de heuvel
af.
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA
Plant werkt als batterij
Wetenschappers van de Uni
versiteit van Wisconsin in
Madison (VS) hebben ont
dekt dat planten werken als
een soort batterij. Planten
kunnen een elektrische span
ning opwekken van bijna een
halve volt tussen celmembra
nen. Door dit spanningsver
schil kan de plant zelfs heel
lage concentraties kalium uit
de grond halen. De negatief
geladen wortelcellen trekken
de positief geladen kaliumio-
nen uit het grondwater. Dit
onmisbare element houdt bij
planten het water vast in
stengel en blad. Bij kaliumge-
brek gaan de bladeren slap
hangen en stoppen de cellen
met groeien.
Kalium wordt door de plant
opgenomen via speciale
membraaneiwitten of ka-
liumkanalen. De onderzoe
kers vonden met een speciale
techniek uit duizenden
mutanten een zandraket,
Arabidopsis thaliana, met een
kapot gen dat normaal co
deert voor de vorming van
kaliumkanalen. Door deze
IEC
NO!
mutant te vergelijken nu
dere planten konden de
tenschappers achterhaü
hoe goed het kaliumkan
werkt. „De sterkte van hj
elektrische veld maaktb
kanalen mogelijk om zei
lium op te nemen bij coi
trades die voor onmogel The
werden gehouden." zegt
leculair bioloog Michael
sman. Het elektrisch vel
planten is veel groter da
bij zenuwprikkels in met
dier, waarbij eveneens k sen
liumkanalen zijn betrok! zei
„Belangrijke landbouw^ Stu
wassen hebben misschif r"'
niet exact hetzelfde
kaliumkanalen als de zat ke.
ket," zegt Sussman, „nu
wel een gen dat er erg vu
lijkt. Door die genen te
tificeren en te testen is hi NO!
mogelijk om gewassen te Nel
wikkelen die toe kunnen Acl
minder kunstmest. Dew Hel
schappers zijn inmiddel Mu
begonnen met studies n
andere voedingsstoffen
de plant, zoals ijzer en c
um.
Juc
Heruitgave plantengeneeskunt
Hennip-bladig Leverkruid. Bloeitijd in de maand Augus
tus, aan de kanten der slooten, bijna overal In Noordhol
land, onder 't riet en op veele andere plaatsen, ter hoogt
van 3 of 4 voeten. tekening firm
Niet vaak wordt een waarde
vol historisch boek opnieuw
uitgegeven. Het eerste deel
van de zesdelige serie 'Be
schrijvingen der Artseny-ge-
wassen' is net uitgekomen,
ruim tweehonderd jaar na het
verschijnen van de oorspron
kelijke handgeschilderde
druk
Het boek is, behalve als waar
devolle bron voor natuurge
nezers, ook zeer interessant
voor liefhebbers van planten
en kruiden. In elk deel van de
serie worden honderd inder
tijd bekende en gebruikte
plantensoorten paginagroot
afgebeeld en beschreven. In
de beschrijving wordt inge
gaan op de geneeskrachtige
werking van de plant en daar
naast wordt de plant op een
bijzondere manier omschre
ven. Tenslotte worden de
plaatsen benoemd waar de
e s
plant destijds in Nederla
werd aangetroffen.
De uitgave is een lust va
het oog van liefhebbers i
oude naslagwerken. Deo
spronkelijke uitgave was ha;
sluitend via intekeningv
krijgbaar en verscheen in nt
beperkte oplage. In elkb ea;
werden alle honderd aflx juif
dingen zeer natuurgetroi
met de hand ingekleurd
Naast de afbeelding vani
gehele plant zijn ook d*.
van de plantzoals bloei
het blad, apart weergege rer
In de nieuwe uitgave zijn noi
afbeeldingen in kleur ge
drukt. Het resultaat doel
welijks onder voor de
spronkelijke handgeschil
de tekeningen.
Beschrijvingen der Arts
gewassen; D.L. Oskamp;
79.50; informatie 036-
5320280
Veevoer zonder antibiotica
Deens onderzoek heeft uitge
wezen dat toevoeging van an
tibiotica aan varkensvoer niet.
nodig is als men het brijvoer
acht uur laat gisten. Door dit
proces ontstaat een zuur mi
lieu dat ziekteverwekkers
doodt. Steeds meer vleesvar
kenshouders kiezen ervoor
om brijvoer te geven. Dit var
kensvoer bestaat uit reststof
fen uit de voedingsindustrie,
zoals mayonaise, koekjes,
soep, aardappelschillen,
chips, biergist, sojamelk en
vruchtenconcentraat. Uit die
delen wordt een natte mix ge
maakt waarin alle nodige
stoffen zitten voor de groei,
zoals eiwitten, vettpn en kool
hydraten. Volgens de onder
zoekers moet de slobber min
stens acht uur broeien in een
mengtank bij een tempera-
tri(
tuur van twintig graden.I ee
die tijd zijn er voldoende rn
melkzuur en melkzuurbi »e:
riën gevormd. De zuurgï dvc
is dan voldoende hoog o! di
te rekenen met mogelijke l
ziekteverwekkende bactfl de
zoals salmonella en coli-l tci
teriën. Penicilline is dan<
bodig. Antibiotica in vee
is omstreden. Het zou re
tentie kunnen veroorzah He
waardoor ziekteverwekla
ongevoelig raken voor vei
wante geneesmiddelen.!1
af deze zomer worden on
reden in Europa vier sooi
antibiotica als toevoeging 02
verboden. Denemarken 1 lot
voorop en heeft als enigl Ea<
zichzelf vorig jaar al eenu
willig verbod opgelegd w
antibiotica in varkensvoe Th
Er zijn allerlei manieren om de groei van de wijnstokken te leiden, links detF "'J'
Gobelet (oudste snoelwljze) en rechts methode Guyot (Zuid-Frankrijk, Spanje en* u
van ItaliS) FOTO
m
