33
Gezondheid
Rituelen
«jJAANDAG 11 JANUARI 1999
160
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
1^
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de let
ters van het gevraagde woord in dezelfde \olgorde min 1 letter. (B.v.
Omschrijving "dierenverblijf'. Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld
moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet
blijken uit de kruisende woorden.)
HORIZONTAAL:
1. Rijgsnoer; 4 niet dichtbij; 7. typograaf; 9. scheepsvloer; 10.
stel; 11. mannelijk dier; 13. overtrek; 14. test; 17. oefentijd; 18.
lid v.d. jongste padvindersgroep: 19. handvat; 21. woonplaats;
24. paar; 26. voertuig; 27. zwak; 29. spinnenweefsel; 30. wijze;
32. kaartterm; 33. inwendig orgaan.
VERTICAAL:
1Eten voor dieren; 2. ogenblik; 3. Griekse letter; 4. cijfer; 5.
Europeaan; 6. aardbei kleurig; 8. werkopdracht; 11. dieet; 12.
bron; 13. varkensbout; 15. vaartuig; 16. fout; 17. naaldboom;
19. deel v.e. vliegtuig; 20. oorhanger; 22. opstootje; 23. treurig;
25. kerel; 27. legerleiding; 28. azijn; 30. honingdrank: 31. loof
boom.
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Gek; 3. gat; 6 er; 9. ai. 10. laan; 12. rest; 14 poeet;
16 kroegbaas; 19. es: 20 ga. 21 uitgerekt; 26. eiber: 27. veld; 29.
deun: 31. en: 32. in: 33. rek: 34. ale
Verticaal: 1Geluk; 2 era: 4. aas; 5. Titus, 7. gnoe: 8. greb: 11 apos
tel; 13. etagère: 15 eg. 17. rei; 18. aak; 21. uiver; 22. gids; 23. eb; 24.
rede: 25. tinne; 28. ene; 30. uil.
Suikerziekte
Volgens de WHO zal het aan
tal mensen met diabetes (sui
kerziekte), nu 130 miljoen,
over 25 jaar verdubbeld zijn.
Van hen heeft ongeveer de
helft ook hoge bloeddruk. De
medische fabrikant Bristol-
Meyers Squibb heeft een groot
internationaal opinieonder
zoek laten houden. Daaruit
blijkt dat de meeste mensen
met diabetes het meest bang
zijn voor een hartaanval of
een beroerte. Andere compli
caties, zoals verlies van ge
zichtsvermogen of amputatie,
houden hen minder bezig.
Ook hebben veel mensen
geen helder beeld van het ver
band tussen diabetes, hoge
bloeddruk en de middelen die
Te veel ijzer 1
Hemochromatose oftewel
ijzerstapeling wordt nu al de
belangrijkste erfelijke ziekte
van de volgende eeuw ge
noemd. Het is een opeensta
peling van ijzer in de li
chaamscellen. ,,In zulke hoe
veelheden dat het giftig ijzer
wordt en de lichaamscellen
verwoest", legt klinisch che-
mica dr. D. Swinkels uit. He
mochromatose is een erfelijke
aandoening en komt veel
voor. Eén op de tweehonderd
Nederlanders lijdt eraan.
Swinkels: „Het is een absorp-
tiestoomis in de darmen. Het
lichaam neemt te veel ijzer uit
het voedsel op. Het teveel aan
ijzer dat bij gezonde mensen
het lichaam gewoon verlaat,
blijft bij hemochromatose pa-
ze slikken. Patiënten zijj VEL
kennelijk niet bewust v;
directe relatie tussen ho
bloeddruk en hart- en
ziekten. Dit terwijl veert
cent van de ondervraag
mensen aangaf goed te
municeren met hun art
enten kunnen zelf ookb
gen aan een betere com
catie met hun arts, doot
goed te laten informere
hun aandoening (Nedei Kir
Diabetesvereniging: 03
566) en zich bewust te
de risicofactoren van hc
bloeddruk en de conse*
ties. Laat regelmatig de
druk meten bijvoorbeel
maak van te voren een 1
met vragen voor de arts
tiënten achter." Hemoc
matose levert veel klach
op: chronische vermoei
leverfunctiestoomissen
klachten, diabetes, gewi
klachten, impotentie, 01
vruchtbaarheid, enz. De
is al sinds 1889 bekend,
pas in 1996 is het gen bi
ven dat met de ziekte
band wordt gebracht. Ti
wordt de ziekte vaak nii
kend, ook omdat de kla<
vaag zijn. De behandelii
de ziekte is opvallend:
ting. Door deze middeli
behandelmethode wort
overtollige ijzer uit de li
chaamscellen verwijden
is de enig mogelijke beh
ling en geen prettige.
Een paar dagen geleden oi<erleed plotseling een jonge man in mijn
prakrijk. Mijn collega was erheen gegaan, midden in de nacht. Zijn
dochter had gebeld: ..Mijn vader heeft buikpijn, en zwetende han
den. Hij voelt zich niet goed. Wilt u komen?" Gelukkig had de dok
ter. die nachtdienst had, geen moment geaarzeld, en een visite afge
legd. Bij aankomst was de patiënt al niet meer re redden. Een acuut
hartinfarct, dat zich uitte door pijn in de bovenbuik. Mijn patiënt
overleed binnen korte tijd. Her personeel van de reeds aanwezige
ambulance, die gelijktijdig door de familie besteld was. hielp met
reanimeren. Helaas zonder resultaat.
Ik ging samen met een collega die ook in de praktijk werkt, op con-
doleancebezoek. Bij aankomst werd ik on wan gen door de oudste
dochter en haar moeder. Het gezin is afkomstig uit een plaatsje in
Marokko. Hoewel de hele familie hier al jaren woont, wordt de
overledene teruggebracht naar zijn geboortegrond, om daar te wor
den begraven.
In de kamer tref ik veel vrouiven. allen gezeten op dikke dekens
langs de wanden van de kamer. Zwijgend, en oplettend. Er klinkt
slechts een zacht gemompel, als ik binnen kom. Ik ken een aantal
van hen. ze zijn ook al jaren in de praktijk. We verstaan elkaar niet
goed. meestal is er een kind of familielid, dar tolkt. Soms redden we
ons met gebarentaal, of een meegebracht briefje. Nu loopt het ge
sprek via de oudste dochter, die goed Nederlands spreekt en ver
staat. Moederen het jongste kind gaan met het vliegtuig mee naar
Marokko, samen met de oudste broer van vader en de ouders van de
overledenen. Alles wordt bijeengelegd om de kosten van de reis te
dekken.
Ik vraag of ik iets voor hen kan doen. ..Een ander huis, hier kunnen
we niet blijven wonen, naailes wat er gebeurd is. Mijn moederen
de kinderen willen hier niet meer slapen. "Ik begrijp her. maar weet
niet of het te regelen is bij de woningbouwvereniging. Wellicht is
ruilen een optie. Het huis is prachtig opgeknapt, nog door de heer
des huizes zelf. Met veel liefde. Toch willen ze alles achterlaren om
elders opnieuw te beginnen, als dat mogelijk is.
Een van de vrouwen schenkt thee in mooie glaasjes. Zelf nemen ze
niets, het is ramadan. Ze drinken pas weer na zonsondergang. Het
samen zwijgen en mijmeren heeft iets plechtig. Dat geeft troost, zegt
mijn collega als we weggaan. De taalbarrière staat dat niet in de
weg.
We hebben beloofd terug re komen als de familie weer terug is. om
te zien wat we voor ze kunnen doen. Buiten zien we nog enkele
vrouwen lopen, op weg naar het huis. We groeten. Het is duidelijk
zonder woorden: we zijn er voor elkaar, en vooral voor de familie
van de overledene. Hoe belangrijk zijn rituelen! Ze geven troost en
steun in moeilijke rijden. We hoeven niet na te denken war re zeg
gen of hoe te handelen. De voorschriften liggen er. zijn als het ware
gebruiksklaar.
Ik vraag me af of dat in ons land altijd wel zo is. Vroeger hingen de
mensen witte lakens voor de ramen, als er iemand in de buurt ons
ontviel. Als een blijk van respect. De familie droeg rouwbanden om
de arm. of droeg donkere kleding, gedurende
de rouwperiode. Dit ontsloeg ze van sociale
plichten. We hebben deze gebruiken afge
schaft. Daarmee hebben we ons tevens de
kans ontzegd zonder woorden de troost te
krijgen en re ontvangen die we in zo'n perio
de zo hard nodig hebben.
MARIEKE VAN SCHIE. huisarts
Genen rondworm in kaart gebracht
Britse en Amerikaanse weten
schappers zijn er in geslaagd al
le genen (meer dan negentien
duizend) van een rondworm in
kaart te brengen. Hun werk be
tekent een historische stap
vooruit in de ontrafeling van
het mysterie van het leven, om
dat zij nu alle stukken hebben
om de worm 'te maken': de eer
ste blauwdruk' van een inge
wikkeld organisme. De genen-
kaart van de Caenorhabditis
elegans, een worm zo groot als
een speldenknop, zal enorme
gevolgen hebben voor de medi
sche wetenschap. Hoewel een
rondworm van een millimeter
lengte een heel ander wezen is
dan een mens, kan zijn genen-
kaart wetenschappers helpen
bij het onderzoek naar de men
selijke genen. „Wat in een
worm zit, zit ook in een mens.
We kunnen nu analyseren waar
bij mensen de genen zitten, hoe
ze werken en hoe en wanneer
het fout gaat", aldus Robert
Horvitz, genetisch deskundige
aan het technologisch instituut
van Massachusetts. Van de
menselijke genen die tot nu toe
in kaart zijn gebracht, komt
tweederde in vergelijkbare
vorm in de worm voor.
TOM POES Heer Bommel en de Killers
Het leven van een heer is niet ge
makkelijk. Wanneer hij niet met
groot gevaar voor zichzelf en zijn
omgeving bezig is met het bestrijden
van een misstand, is er wel iets an
ders wat zijn zorg opeist. Overal
wordt zijn oplettend oog door on
recht getroffen en als zijn scherp ver
stand niet altijd waakzaam was, zou
het leven al spoedig ondraaglijk wor
den. Neem nu bijvoorbeeld heer Oli
vier B. Bommel. Omringd door dom
heid en onbegrip, spoedt hij zich nu
reeds jaren voort op zijn eenzaam
pad, hier een lichtpuntje versprei
dend en daar een schurk ontmaske
rend. Zelden echter heeft iemand
begrepen wat hij bedoelde, zodat het
geen wonder is, dat zelfs zijn sterk
gestel uitgeput raakte. Op een avond
in het late najaar zien we hem hier
dan ook in zijn stoel aan de haard
zitten, in een ontspannen houding
naast het theeblad. Maar er is iets
vreemds in zijn gedrag. Hij beweegt
zich niet en de uitgezakte glimlach
die zijn mondhoeken plooit, hing
daar reeds toen het haardvuur nog
helder brandde. Het is nu bezig uit
te gaan; de laatste vlammen spelen
over de houtresten en langzamer
hand hult het vertrek zich in duister
nis en koude. Want koud is het. Bui
ten kruipen kille nevels om het oude
slot Bommelstein en een dunne
maansikkel werpt een bleek licht
over het verstilde landschap. Plotse
ling wordt deze stilte echter ver
scheurd door een schel gehinnik,
een dof hoefgetrappel doet de grond
trillen en over de heuvelrug verschij
nen... Doch halt. Het is duidelijk, dat
zich hier iets onguurs heeft afge
speeld en wie wil weten wat dit is,
kan het beste bij het begin van deze
ware geschiedenis beginnen.
Erna de Bruijn en Christine Langeveld van het Focuscentrum. foto cpd/theo bohmers
Focussen oftewel je concentreren op het
gevoel van binnen. Dat is de kem van een
nieuwe cursus voor migrainepatiënten. Een
opzet van Christine Langeveld en de arts
Ema de Bruijn, die samen het Focuscen
trum Den Haag vormen. Langeveld en De
Bruijn weten waarover ze praten, omdat ze
zelf aan migraine lijden.
De cursus, die zes avonden duurt, begint
met oefeningen. Vervolgens kijken de deel
nemers naar hun leefwijze: waardoor wordt
iemands hoofdpijn uitgelokt? Daarna komt
de vraag die altijd scoort: 'Hoe voelt het
van binnen, als je je voorstelt wat je volgen
de week moet doen?' „De een voelt druk of
spanning, de ander irritaties of boosheid
tegen alles wat moet", vertelt Christine
Langeveld. „Het kan ook een soort moede
loosheid zijn. De meeste migrainepatiënten
zijn tamelijk perfectionistisch. Alles moet
goed gebeuren. Van te voren zien mensen
daar al tegenop."
Bij alle vragen wordt de techniek van het
focussen oftewel scherp stellen gebruikt:
leren luisteren naar het gevoel in je lijf. Pas
dan, zeggen ingewijden, krijgt dat knagen
de, benauwende of verlammende gevoel
van binnen de kans te veranderen.
De methode is in de jaren zeventig ontwik
keld door Eugene Gendlin. hoogleraar in de
psychologie en filosofie aan de Universiteit
van Chicago. Hij ontdekte dat vooral cliën
ten die tijdens gesprekken een gevoel in
hun lichaam waarnamen en daar ook iets
mee deden, op den duur baat hadden bij
de therapie.
Volgens Christine Langeveld is migraine
voor een deel erfelijk bepaald, maar andere
factoren spelen evenzeer een rol, merkte
ze. „Door het focussen ga je een ander
soort relatie met je lichaam opbouwen,
vooral ook met je hoofd. Vaak ga je over je
grenzen heen. Het hoofd waarschuwt dan
met signalen: pas op, straks moet je het be
zuren".
Door de methode is zij ook gaan inzien dat
er diepere oorzaken zijn. „Ik heb van jongs
af aan een enorm plichtsbesef en schuldge
voel ontwikkeld. Mijn moeder was reuma-
patiënte. Vanaf mijn zesde lag zij op bed. Ik
was de enige dochter, dan wordt er veel
van je verwacht. Toen ik wilde gaan stude
ren. gaf dat problemen. Ik heb toch door
gezet, wat weer schuldgevoelens gaf'. Als
kind vond ze dat zij faalde, want al haar ge
beden voor de genezing van haar moeder,
hielpen niet. „Dan had ik niet hard genoeg
gebeden. Ik was tekort geschoten. Dat heeft
mijn leven verder bepaald. Ik moest tot het
uiterste gaan als ik iets deed. anders liep
het fout".
Erna de Bruijn kent het focussen sinds be
gin jaren tachtig. De beroemde psychater
Kubler-Ross gaf min of meer de aanzet.
„Tijdens een workshop van haar in 1981
zag ik dat zij in twintig minuten tot de es
sentie kwam, waarmee een cliënt al dertig
jaar tobde. Dat was voor mij een openba
ring. In 1983 ontdekte ik dat dit ook zo
werkt met focussen: iemand hoeft niet z'n
hele verhaal te vertellen".
Volgens haar kunnen mensen door de me
thode verrassende zaken ontdekken, die
dikwijls terugvoeren naar tientallen jaren
geleden. „Ze zijn vaak diep verbaasd over
welke dingen naar boven komen. Het zijn
meestal lang vergeten herinneringen".
„Er is moed voor nodig om naar jezelf te
kijken, om stil te staan bij wat-er gebeurt
van binnen. Komt er een stroom aan emo
ties, dan leer je bij het focussen om je niet
te laten meesleuren, jezelf er niet in te ver
liezen. Het gaat om aandachtig kijken en
erbij blijven. Daarmee maak je uiteindelijk
ruimte voor wie je in wezen bent. Maar het
streven om meer jezelf te worden, jezelf als
het ware te ontvouwen, is een lange weg".
Voor meer informatie (070) 363.4786.
5300
Te veel ijzer 2
Afhankelijk van de mate van
de vergiftiging moet geduren
de enkele maanden één tot
twee maal per week een halve
liter bloed worden afgetapt.
De behandeling betekent niet
dat de patiënt volledig is gene
zen. Een 'onderhoudsbehan-
deling' blijft nodig. Die houdt
in dat vaak nog eens drie tot
zes keer per jaar een halve li
ter bloed moet worden afge
tapt. Een leven lang. Veel pati
ënten willen om zelf het idee
te hebben ook iets aan de be
handeling bij te dragen, min
der ijzerrijk voedsel eten.
Maar dat alleen is niet vol
doende om van de ijzervergif
tiging te genezen. Tijdig be
handelen, dus aderlating, kan
aantasting van hart, lever of
gewrichtsaandoening voorko
men. Als de ziekte de lever
Meten zonschade
eenmaal heeft aangetas
wrichtsbeschadiging he
veroorzaakt, is er niets
aan te doen. Patiëntenvi
gingen en sommige arts
pleiten ervoor om ieden
de ziekte te onderzoekei
Maar dr. Swinkels is gee
voorstander van zo'n 'b
kingsonderzoek'. „Het
nog te vroeg voor. Je kui
iswaar van alle mensem
bloedtest afnemen en di
te al of niet vaststellen,
we weten gewoon niet
van het natuurlijke verlc
van de aandoening. Mis
krijgt een patiënt er alle*
maar vermoeidheidsver
schijnselen van. En het
bekend of iedereen die
lijdt ook aan de aandoet
sterft."
Ziekte van Lyme
De fabrikant SmithKline
Beecham heeft een vaccin
ontwikkeld tegen de ziekte
van Lyme. De ziekte van Lyme
is een ernstige bacteriële in
fectie, die wordt overgebracht
door de beet van een teek. Het
it om een of meerdere
stammen van de Borrelia-bac-
terie.De verschijnselen zijn
een ringvormige huiduitslag
en griepachtige verschijnse
len, gewrichtsontstekingen en
hartafwijkingen. De ziekte van
Lyme is in de Verenigde Sta
ten uitgegroeid tot een ware
epidemie. Het vaccin (Lyme-
Dl
lia!
rix) voor de Amerikaanse
markt bevat een ondei
van de bacterie Borrelial
dorferi en is inmiddels
VS goedgekeurd. Een vat Ba
voor Europa is in de mal
samenstelling daarvan v<
schilt van het Amerikaan
vaccin, omdat in Europa
meerdere stammen van'
Borrelia-bacterie voorkoi
De ziekte treft vooral wal B(
laars, kampeerders en ja| ai
Maar ook bewoners van! id:
achtige of landelijke strei i
lopen risico. k
Onderzoekers van de Katho
lieke Universiteit Nijmegen
hebben een meetmethode
ontwikkeld om de schade aan
de huid door zonlicht onmid
dellijk vast te stellen. Het door
hen ontwikkelde apparaat
meet kleine hoeveelheden
gassen, die vrijkomen als af
braakproducten van de huid
in de zon. Schade door zon
licht ontstaat, zodra de zon op
de huid schijnt. Dan vormen
zich zogenaamde vrije radica
len: stoffen die in de huidcel
len dé celmembramen be
schadigen, die voornakmelijk
uit vetzuren bestaan. Daarbij
worden gasvormige afbraak
producten gevormd, zoals
thyleen, ethaan en pentaan.
De onderzoekers waren in
staat een heel klein deeltje
thyleen tussen miljarden an
dere gasdeeltjes op te sporen.
De ademanalyse of meting op
de huid is niet
de patiënt. En in
vallen maakt het een ingpr(
pende kijkoperatie o'
Het opsporen van
beurt met
luchtmonster wordt
nen met laserlicht van
paalde golflengte. De
gassen in het monster
beren het laserlicht,
op en zetten uit. Door vf )/i
gens de laserintensiteit i
minderen krimpt het gas
in. Het steeds wisselen \i
intensiteit veroorzaakt di ei
golven die met een micri 2
gemeten kunnen wordei n
gassen kunnen zowel via ire
huid als via de adem vvoi lnc
ook inwendige ziekten
RA en hart- en vaatziekt* ee
vroegtijdig kunnen word 1
opgespoord.
